Μύησις ταξιδευτού – Ως τα πέρατα της γης No1, του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ

Διαβάζεται σε 3′- Ηλικιακό κοινό: 17+  — Λογοτεχνία

«Στα καλύτερά του, ο άνθρωπος είναι το ευγενέστερο από όλα τα ζώα. χωρισμένος από το νόμο και τη δικαιοσύνη είναι ο χειρότερος».
Αριστοτέλης

Αγόρασέ το

Σχεδόν τριάντα χρόνια μετά το εμβληματικό μυθιστόρημα «Ο Άρχοντας των Μυγών», ο Άγγλος δάσκαλος με την αχαλίνωτη φαντασία, τον καυστικό λόγο και τις κοινωνικές ανησυχίες, ο Νομπελίστας Γουίλιαμ Γκόλντινγκ θα συνθέσει μία ναυτική τριλογία που θα τον ταξιδέψει «Ως τα πέρατα της γης».

Περί τίνος πρόκειται

«Σεβαστέ μου νονέ,
Με τα λόγια αυτά ξεκινώ το ημερολόγιο που αποφάσισα να κρατώ για σένα και δεν υπάρχουν άλλα λόγια πιο ταιριαστά απ’ αυτά!»

Βρισκόμαστε στις αρχές του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1812. Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι πλησιάζουν στο τέλος τους και ο Νέος Κόσμος μοιάζει να κλείνει πονηρά το μάτι σε εκείνους που αποζητούν την αποδοχή της ανωτερότητας, σε όσους δεν έχουν καμία πλέον μοίρα στον τόπο τους, αλλά και σε εκείνους που αναζητούν μια νέα ζωή απαλλαγμένη από κάθε τι ύποπτο, μεμπτό ή κοινωνικά και ηθικά μη-αποδεκτό. Έτσι ένα ετερογενές πλήθος Βρετανών επιβατών και μεταναστών θα σαλπάρει με ένα γερασμένο θωρηκτό, ένα παλιό πολεμικό πλοίο προς αναζήτηση αυτής της πολλά υποσχόμενης νέας ζωής. Ανάμεσά τους ο ευγενικής καταγωγής νεαρός Έντμουντ Τάλμποτ ο οποίος πρόκειται να γίνει ένας σημαντικός διοικητικός υπάλληλος στο πλευρό του κυβερνήτη της Αυστραλίας. Μια θέση που εξασφάλισε για αυτόν ο νονός του, ο οποίος είναι προφανώς ένας άνθρωπος με μεγάλη επιρροή.

Το ταξίδι λοιπόν από τον Νότο της Γηραιάς Αλβιόνας ως τις νέες αποικίες της Αυστραλίας ξεκινά και ο νεαρός Τάλμποτ αποφασίζει να καταγράφει σε ένα ημερολόγιο τα σημαντικά γεγονότα του ταξιδιού, προς ένδειξη ευγνωμοσύνης και ψυχαγωγίας του νονού του.
Ο Τάλμποτ ξεκινά περιγράφοντας το πλοίο και τη λειτουργία του, τις καιρικές συνθήκες και τα φαινόμενα, τις παράξενες ορολογίες και τους κανόνες, τις εντάσεις, τις διαμάχες, τους φόβους και τις ανείπωτες σκέψεις, τους κακούς τρόπους των συνεπιβατών του, τα κακόβουλα κουτσομπολιά, τις λεπτομέρειες για τις δικές του σεξουαλικές συνευρέσεις και επικεντρώνεται στις πράξεις και στον χαρακτήρα των επιβατών όλων των κοινωνικών στρωμάτων και των μελών του πληρώματος που απαρτίζουν μια ετερόκλητη αλλά αντιπροσωπευτική ανθρώπινη συλλογή της αγγλικής κοινωνίας των αρχών του 19ου αιώνα.

Το ημερολόγιο θα γίνει γρήγορα διαβόητο σε ολόκληρο το πλοίο και θα θεωρηθεί από πολλούς ως επίσημος έλεγχος διαγωγής. Η αλαζονεία του Τάλμποτ θα τροφοδοτηθεί και θα τον οδηγήσει στην επιβεβαίωση της πεποίθησης πως είναι ανώτερος όλων. Στο στόχαστρό του θα βρεθούν: ο τυραννικός πλοίαρχος Άντερσον, ο επαρχιώτης εφημέριος Κόλεϊ, ο παλιάτσος Μπρόκλμπανκ, η όχι και τόσο αγνή Ζινόμπια Μπρόκλμπανκ, ο φιλόπονος υποπλοίαρχος Σάμερς, ο μηχανοράφος υποπλοίαρχος Ντέβερελ, ο άθεος κύριος Πρίτιμαν, η γκουβερνάντα δεσποινίς Γκράναμ, ο ξιπασμένος νονός. Όμως τα πράγματα θα αλλάξουν ριζικά, καθώς το πέρασμα του ισημερινού θα πυροδοτήσει μια σειρά τελετουργιών και μυήσεων που θα βυθίσουν στην «κόλαση του αυτοεξευτελισμού» και της ντροπής τον αιδεσιμότατο Κόλεϊ και θα παρασύρουν σε μία καταστροφική και ανελέητη δίνη ολάκαιρη τη θαλασσινή μικροκοινωνία.

«Είναι επίσης θέμα ενοχής. Δεν είμαστε αθώοι. Το θέμα είναι πόσο ένοχοι».

«Έχω πάει σε πολλές χώρες και έχω βρει εκεί ανθρώπους που εξετάζουν τη δική τους αγάπη για τη ζωή, την αίσθηση του κινδύνου, τη δική τους κοινή λογική. Το μόνο πράγμα που δεν μπορούν να καταλάβουν είναι γιατί η ίδια αγάπη για τη ζωή, η ίδια αίσθηση κινδύνου και πάνω απ’ όλα η κοινή λογική, δεν μοιράζονται πάντα οι ηγέτες και οι ηγέτες τους».
Γουίλιαμ Γκόλντινγκ

Εστιάζοντας

Η Μύησις Ταξιδευτού/ Rites of Passage, που είναι το πρώτο βιβλίο της τριλογίας «Ως τα πέρατα της γης» και γράφτηκε το 1980, χάρισε στον Γουίλιαμ Γκόλντινγκ το Βραβείο Booker 1980. Η τριλογία συνεχίστηκε με τα Σε απόσταση Αναπνοής/ Close Quarters (1987) και Φωτιά στα Έγκατα/ Fire Down Below (1989).

Η ιστορία ενός Ιερέα ο οποίος σε ένα ταξίδι στην Ινδία περιπλανήθηκε πολύ και όταν τελικά μπήκε στο πρόστεγο, μέθυσε και όταν συνήλθε…πέθανε, έγινε η αφορμή για να γεννηθεί η ιδέα της Μύησiς. Μια ιστορία που θυμήθηκε ο συγγραφέας διαβάζοντας τη βιογραφία της Ελίζαμπεθ Λόνγκφορντ, 1969, Wellington: The Years of the Sword.

Η φράση «ιεροτελεστία του περάσματος/ τελετή μετάβασης/ Rite of passage» επινοήθηκε από τον ανθρωπολόγο Arnold van Gennep (1873–1957) στο βιβλίο του 1909 με τον τίτλο «Les rites du passage». Η φράση έχει γίνει ευρέως γνωστή και χρησιμοποιείται για να περιγράψει εκείνα τα τελετουργικά που σηματοδοτούν σημαντικές μεταβάσεις στη ζωή των ατόμων από το ένα στάδιο της ζωής σε ένα άλλο- όπως η γέννηση και ο θάνατος, η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, ο γάμος και η συνταξιοδότηση, οι βιολογικές αλλαγές, ή άλλες που μνημονεύουν πολιτιστικά- θρησκευτικά ή κοσμικά γεγονότα, ακόμα και εκείνες που σηματοδοτούν συγκεκριμένες χρονικές περιόδους – όπως ο ερχομός του νέου έτους, η νέα σελήνη, τα θερινά και χειμερινά ηλιοστάσια και η εαρινή και φθινοπωρινή ισημερία, αλλά και άλλες που συνδέονται με δοκιμασίες- μαρτύρια και τιμωρίες. Πάνω σε αυτή την τόσο μικρή αλλά και τόσο περιεκτική πρόταση, ο Γκόλντινγκ, ύφανε μια θαλασσινή ιστορία μύησης στην τελετουργία της μετάβασης γεμάτη συμβολισμούς, κρυμμένα αμφιλεγόμενα νοήματα και υπαινιγμούς για μια κοινωνία διαρθρωμένη πάνω στις ταξικές ανισότητες και τις πλάνες ηθικοπλαστικές πεποιθήσεις της ενισχύοντας την κοσμοθεωρία της ανωτερότητας των λίγων.

Ο Γουίλιαμ Γκόλντινγκ για άλλη μια φορά μας εκπλήσσει με την απογυμνωμένη και διεισδυτική του ματιά πραγματοποιώντας μια ντοστογιεφσκική εσωτερική καταβύθιση στα πιο σκοτεινά μονοπάτια της ανθρώπινης ύπαρξης και των αρχέγονων ενστίκτων. Ένα ταξίδι προς τη νέα ζωή θα μετατραπεί κάτω από τη συγγραφική του πένα σε ένα ταξίδι ωρίμανσης, μετάβασης, αυτογνωσίας και μύησης στα κατάβαθα της ανθρώπινης ψυχής.

Ο συγγραφέας ανασυνθέτει στα βαθμιδωτά καταστρώματα ενός θαλάσσιου θωρηκτού μια μικρογραφία της Βρετανικής κοινωνίας των αρχών του 19ου αιώνα με τις ταξικές διακρίσεις και τις παθογένειες της εποχής, έναν κόσμο μέσα στον κόσμο, ανακατεύοντας ανθρώπους αποκομμένους, περιορισμένους στο πλοίο των τρελών, μαντρωμένους σε έναν ξύλινο μικρόκοσμο, κάτω από έναν απέραντο και απρόβλεπτο ουρανό, μπροστά σε έναν χαοτικό ορίζοντα, πάνω σε ένα ανασφαλές καριδότσουφλο που επιπλέει αβοήθητο πάνω από μια αχανή άβυσσο έτοιμη να το καταπιεί σε κάθε του στραβοτιμονιά.

Μια ομάδα διαφορετικών ανθρώπων που προσπαθεί να τηρήσει τους κανόνες, τους «λογικούς» κανόνες, τους παλιούς αγγλικούς κανόνες που λειτουργούν. Το πλοίο όμως τρίζει στην απέραντη θάλασσα και μαζί του τρίζουν και οι κανόνες. Τότε κάτι αρχέγονο θα ξυπνήσει, κάτι άγριο θα αναταράξει το πληγωμένο κήτος και τότε, «Ναι, είναι δυνατόν να πεθάνεις από ντροπή».

Με εκπληκτική μαεστρία ο Γουίλιαμ Γκόλντινγκ στήνει σκηνές θεατρικές και πλάθει συμβολικές εικόνες ενός κόσμο οικείου αλλά και τόσο αποκρουστικού, όπου η θάλασσα λυσσομανάει και μαζί της πάθη και «αμαρτίες» αποκαλύπτονται, όπου η δικαιοσύνη και η τιμωρία συνδιαλέγονται, όπου οι λεπτομερείς και ακριβείς περιγραφές, οι πνευματώδεις παρατηρήσεις, οι υπαινικτικές αναφορές στην κλασική λογοτεχνία, στην μυθολογία, και στο Χριστιανικό συμβολισμό περιπλέκονται σε ένα κουβάρι απόψεων, παραθέσεων και επιλογών, παρουσιασμένα μέσα από την χαρακτηριστική σκοτεινή αισιοδοξία που διέπει όλο του το έργο, σκιαγραφεί πολύπλοκους χαρακτήρες που μοιάζουν να ενεργούν με τη δική τους βούληση – άλλοτε αλαζονικοί και άλλοτε βαθυστόχαστοι και ευσεβείς, που οι αφύσικες πράξεις τους αντικαθιστούν τις «φυσικές», όπου οι ρόλοι μπερδεύονται και επαναπροσδιορίζονται, όπου ο παντογνώστης αφηγητής αλλάζει μορφή και γίνεται πότε αριστοκράτης – πότε ιερωμένος και πότε αυταρχικός πλοίαρχος, όπου η οπτική αλλάζει σε κάθε γύρισμα σελίδας.

Η ευρηματική επιλογή του συγγραφέα να γράψει το μυθιστόρημα του με τη καταγραφική μορφή ενός ημερολογίου, του επιτρέπει να κρατήσει μια ειρωνική-χιουμοριστική και άλλοτε καυστική γραμμή αφήγησης, δημιουργώντας έναν «σταθερό» άξονα ο οποίος προσδίδει μια πλασματική στιβαρότητα στα λόγια του αλαζόνα αλλά και συνειδητοποιημένου αφηγητή ο οποίος ναι μεν παρουσιάζεται με την πεποίθηση πως μια ανώτερη δύναμη- ο νονός- θα τον κρατήσει μακριά από την επερχόμενη καταιγίδα, αλλά παράλληλα και ο ίδιος γνωρίζει πως δεν μπορεί να παραμείνει ασφαλής μέσα στο ξύλινο σκαρί που ταλαντεύεται πάνω στα κύματα της θάλασσας αλλά και της ανθρωπο-θάλασσας.

Ένα ημερολόγιο που μοιάζει να έχει γραφτεί βιαστικά. Ο Γκόλντινγκ έφτιαξε το προσχέδιο του βιβλίου σε μόλις ένα μήνα καθώς όπως ο ίδιος έχει δηλώσει, απλώς κατέγραψε τις συνομιλίες που άκουγε στο κεφάλι του. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να πιστέψουμε πως πρόκειται για μια κοινωνική κωμωδία, όμως όσο το ταξίδι προχωρά και πλησιάζουμε στον ισημερινό, το γέλιο θα μας κοπεί απότομα και ένα θλιβερό τέρας θα αναδυθεί από τα βάθη της κοινωνίας. Μια αφηγηματική ανατροπή από τον συγγραφέα που θα μας ταρακουνήσει. Αλλά ο Γκόλντινγκ δεν θα σταματήσει εδώ καθώς στην τελευταία του πρόταση θα μας καθηλώσει.

«Η έλλειψη ύπνου και η υπερβολική επίγνωση, νομίζω, με τρελαίνουν λιγάκι κι εμένα, όπως και όποιον ταξιδεύει στη θάλασσα και ζει σε τόσο στενή επαφή με άλλους, και άρα σε τόσο στενή επαφή με ό,τι τερατώδες υπάρχει κάτω από τον ήλιο».

Όπως ο ίδιος υποστηρίζει πρόκειται για ένα αστείο διήγημα, «…ένα είδος θαλασσινής ιστορίας, μια θαλασσινή ιστορία χωρίς καμία καταιγίδα, χωρίς ναυάγιο, χωρίς βύθιση, χωρίς θαλάσσια διάσωση, χωρίς εχθρούς πουθενά, χωρίς βροντερά κανόνια, ηρωισμούς, έπαθλα, γενναίες άμυνες και έμψυχες επιθέσεις! Μόνο ένα όπλο εκπυρσοκρότησε, και αυτό ήταν απλώς μια παλιά πιστόλα!»

Ένα βιβλίο γνώσης του ανθρώπου για τον άνθρωπο, για αυτά που είναι ικανός να κάνει, για τη μάχη ανάμεσα στην εγγενή βαρβαρότητα και την εκπολιτιστική επίδραση της λογικής, για την επιστροφή του ανθρώπου στην αγριότητα όταν απομονώνεται από το κοινωνικό του πλαίσιο.

Η τριλογία διασκευάστηκε από τους Leigh Jackson και Tony Basgallop για μια ομώνυμη δραματική μίνι σειρά του BBC, σε σκηνοθεσία David Attwood, με πρωταγωνιστή τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς. Προβλήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες στη σεζόν του 2006 του Masterpiece Theatre του PBS. Έγινε διαθέσιμο το 2016 στο Netflix και στο Hulu streaming.

«Τα έργα του, με τη σαφήνεια της τέχνης της ρεαλιστικής αφήγησης και την ποικιλομορφία και την οικουμενικότητα του μύθου, φωτίζουν την ανθρώπινη κατάσταση στον σημερινό κόσμο».
Από το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας για τη βράβευση του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ με το Νόμπελ το 1983.

Η ανθρώπινη φύση, όταν είναι απαλλαγμένη από τους περιορισμούς της κοινωνίας, απομακρύνει τους ανθρώπους από την κοινή λογική στην αγριότητα. Τα θεμελιώδη επιχειρήματά του είναι ότι τα ανθρώπινα όντα είναι από τη φύση τους άγρια και κινούνται από ορμές προς τη βαρβαρότητα και την κυριαρχία επί των άλλων.

What a man does defiles him, not what is done by others.
William Golding

Εκδόσεις Διόπτρα

Απόσπασμα

Διαβάστε απόσπασμα εδώ

Διακρίσεις

TAYTOTHTA
Τίτλος:	Μύησις ταξιδευτού
Τίτλος πρωτοτύπου:	Rites of passage
Σειρά:	Ως τα πέρατα της γης/ To the Ends of the Earth
Συγγραφέας:	William Golding
Εκδόσεις:	Διόπτρα, Οκτώβριος 2022
Μετάφραση:	Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Σελίδες:	360
Μέγεθος:	14 Χ 20,5
ISBN:	978-960-653-826-1