Εφιαλτικές νύχτες: Νοέμβριος 1942, του Πέτερ Ένγκλουντ

Νοέμβριος 1942. Η ακροβασία του κόσμου μέσα στην κόλαση βρίσκεται στο απόγειό της. Όλα κρέμονται σε μια κλωστή. Θα διατηρηθεί η ελευθερία των κρατών και η ανεξαρτησία τους ή θα μπούμε σε μια ανεπανάληπτη εποχή βαρβαρότητας. Όλα είναι εύθραυστα. Όλα μπορούν να συμβούν.

Οι δυνάμεις που συσπειρώνονται γύρω από τον Χίτλερ δείχνουν ότι μπορούν να πάρουν τον πόλεμο. Ο Άξονας δείχνει ότι μπορεί να επικρατήσει. Μέσα σε έναν μήνα, εκείνον τον Νοέμβριο, όλα άλλαξαν, όλα αναποδογύρισαν. Ήταν πια θέμα χρόνου να επικρατούσαν οι συμμαχικές δυνάμεις. Τι μεσολάβησε; Έχει προηγηθεί στις 23-24 Οκτωβρίου η νίκη των συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν της Αιγύπτου και η υποχώρηση του Άξονα προς Τυνησία, οι ναυμαχίες στα ανοιχτά του Γκουανταλκανάλ με βαριά πλήγματα από τους Αμερικανούς προς το Ιαπωνικό ναυτικό, η απόβαση στη Γαλλοκρατούμενη Βόρεια Αφρική και η κατάληψη της Νότιας Γαλλίας στις 11 Νοεμβρίου, η αποχώρηση των Ιαπώνων από το Κοκόντα στην Παπούα Νέα Γουινέα, το στρατόπεδο εξόντωσης στην Τρεμπλίνκα, ενώ ασφαλώς ξεχωρίζει η αντεπίθεση των Σοβιετικών δυνάμεων στις 19 Νοεμβρίου και η περικύκλωση του γερμανικού στρατού στο Στάλινγκραντ το οποίο ως τότε ήταν κατά 90% υπό γερμανικό έλεγχο. Και μέσα σε όλα, για να πούμε και τα δικά μας, έχουμε και την ανατίναξη του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου 1942, το εντυπωσιακότερο πλήγμα εντός των δικών μας συνόρων εναντίον του εισβολέα.

“Είναι λάθος να θεωρούμε το αποτέλεσμα αυτής της αναμέτρησης δεδομένο, όχι μόνο επειδή κάτι τέτοιο κάνει αυτά τα θύματα να φαίνονται σαν κάποιου είδους τεχνική λεπτομέρεια, αλλά και επειδή μετατρέπει κάτι που τότε ήταν μια αβέβαιη, απρόβλεπτη και αδιαφανής ανθρώπινη καταστροφή σ’ ένα συναρπαστικό αλλά θεμελιώδες αβλαβές και ακίνδυνο έπος. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει την επικίνδυνη ψευδαίσθηση ότι όλα αυτά είναι αδύνατο να επαναληφθούν, οδηγώντας έτσι στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα.”

Ο Peter Englund παίρνει 39 πρόσωπα που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο βάζουν την σφραγίδα τους στην εποχή και προχωρά σε μία λογοτεχνική αποτύπωση της βαριάς ιστορίας του πιο κρίσιμου μήνα του πολέμου και ίσως του περασμένου αιώνα. Ενδεικτικά: Μανσούρ Αμντούλιν, 19χρονος στρατιώτης Πεζικού έξω από το Στάλινγκραντ, Βιτόριο Βαλιτσέλα, 24χρονος οδηγός φορτηγού και στρατιώτης στη Βόρεια Αφρική, Τοχίτσι  Γουακαμπαγιάσι, 30χρονος υπολοχαγός στο Γκουανταλκανάλ, Λιντίγια Γκίνσμπουργκ, 40χρονη καθηγήτρια πανεπιστημίου στο Λένινγκραντ, Αλμπέρ Καμί, 29χρονος συγγραφέας από την Αλγερία, Ελέν Μπερ, 21χρονη φοιτήτρια στο Παρίσι, Βέρα Μπρίτεν, 48χρονη συγγραφέας και ειρηνίστρια στο Λονδίνο, Μουν Όκτσου, 18χρονη σκλάβα του σεξ σε ιαπωνικό μπορντέλο στο Μανταλέι, Νικολάι Ομπρίνμπα, παρτιζάνος στη Λευκορωσία, Αντελμπέρτ Κολ, 23χρονος υπολοχαγός Πεζικού στο Στάλινγκραντ. Αυτοί και άλλοι 29 πρωταγωνιστούν στο δράμα που στήνει μέσα από μια εκπληκτική αφήγηση ο Peter Englund, η οποία δεν έχει σκοπό απλώς να συναρπάσει, αλλά να καταδυθεί στα τρίσβαθα των ανθρώπινων κινήτρων, των μετέωρων τυχών των ανθρώπων που επηρεάζονταν κυριολεκτικά από ένα πέταγμα μια πεταλούδας και των συγκλονιστικών γεγονότων που μετέβαλλαν κάθε λίγο την εξέλιξη του κολαστηρίου του Β’ παγκοσμίου πολέμου.

Η επιλογή του συγγραφέα να δώσει τον λόγο, να θέσει στα 39 σκαλοπάτια της αφηγηματικής κλίμακας ανθρώπους ετερόκλητους, από όλο τον κόσμο, από διαφορετικά μετερίζια, από στρατιώτες και οδηγούς φορτηγών, μέχρι φοιτήτριες και σκλάβες του σεξ και από πιλότους και πεζικάριους μέχρι πυροβολητές και δωδεκάχρονα κορίτσια προσφυγόπουλα (Ούρσουλα Μπλάμπεργκ), μοιάζει μια απόπειρα διάχυσης του πολέμου σε όλη τη βεντάλια των ανθρώπων της εποχής, καθώς αυτοί επηρέαζαν ή επηρεάζονταν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο από τις εξελίξεις, εμπλέκονταν άμεσα ή πολύ έμμεσα σε όλη αυτή τη σκακιέρα που είχε στηθεί. Άνθρωποι που ήταν μακριά από τους ηθικούς αυτουργούς και τους μεγάλους στρατηγούς των αποφάσεων. Με αυτή την επιλογή του Englund, φαίνεται ότι ο πόλεμος αποφασίζεται ψηλά, αλλά εν τέλει καθορίζεται, εξελίσσεται και κρίνεται από κάτω, από τους πιο απλούς κρίκους. Και ασφαλώς, θα απολαύσει κανείς μέσα από την δομημένη με ένταση και σασπένς αφήγηση του συγγραφέα, το πώς οι άνθρωποι βιώνουν από τη δική τους, διαφορετική θέση, ένα συντριπτικό γεγονός, πώς τους καθορίζει αλλά και ενίοτε πώς καθορίζουν αυτοί τις μικρές ψηφίδες του δράματος. Γιατί όλοι κοιτάζουμε τα μεγάλα πιόνια, ξεχνώντας τα εκατομμύρια πιόνια που δεν φαίνονται στη σκακιέρα και το πώς τελικά αυτά ετεροκαθορίζονται από δεκάδες αποφάσεις και εξελίξεις.

“Κατά κανόνα”, λέει ο Englund, “αυτό που συνέβη έχει απεικονιστεί από ψηλά και από έξω. Προσπαθήστε να καταλάβετε τι ήταν ο πόλεμος: οι συνθήκες, τα σχέδια, η πορεία, οι συνέπειές του. Όταν άρχισα να δουλεύω το δικό μου βιβλίο, ήθελα να κάνω κάτι διαφορετικό: μια απεικόνιση από μέσα και από κάτω”. Βασισμένο εξολοκλήρου σε ημερολόγια, επιστολές και απομνημονεύματα ανθρώπων που ήταν εκεί, σε κομβικές θέσεις, το βιβλίο του Englund αποτελεί μια κινηματογραφική αλλά ταυτόχρονα αδιαμφισβήτητα ιστορική καταγραφή του σκοταδιού εκείνου του μήνα που καθόρισε τη συνέχεια, μια απόδοση τιμής στη μικροκλίμακα των ανθρώπων που κρύφτηκαν πίσω από το καθήκον, την ανάγκη, το χρέος, την επιλογή, τη βία, την υποχρέωση, την αδυναμία.

Αν δεν έγινε καταληπτό, τίποτα μέσα στο βιβλίο δεν είναι επινοημένο. Όλα βασίζονται σε αληθινά τεκμήρια. Κι αυτό θα σας σαγηνεύσει, εσάς, λάτρεις της εποχής εκείνης, της σκοτεινής, που μακάρι να μην ξαναζυγώσει ποτέ.

Το βιβλίο ήδη μεταφράζεται σε δεκάδες γλώσσες.

Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Είπαν για το βιβλίο

Ο Peter Englund καταφέρνει να μεταμορφώσει την αφήγηση του πολέμου σε λογοτεχνία.
Corriere della Sera

Ένα μνημειώδες ιστορικό έργο που μας μεταφέρει δεξιοτεχνικά την καθημερινή αβεβαιότητα του πολέμου όπως τη βιώνουν οι απλοί άνθρωποι.
Publishers Weekly

Μια δυνατή υπενθύμιση του πόσο καταστροφικός είναι ο πόλεμος σε όλα τα επίπεδα.
Goteborgs-Posten

Αριστοτεχνική, πολυεπίπεδη αφήγηση.
NRK

Ένα πραγματικό επίτευγμα.
Antony Beevor, συγγραφέας, ιστορικός