Διαβάζεται σε 3′- Ηλικιακό κοινό: 12+ — Graphic Novel
Το διάβασμα μάς κάνει όλους μετανάστες. Μας παίρνει μακριά από τα σπίτια μας, αλλά το σπουδαιότερο, μας βρίσκει σπίτια παντού.
Jean Rhys
Πολλά αξιόλογα βιβλία εκδόθηκαν με κέντρο τους τη λεγόμενη Μικρασιατική Καταστροφή,τη μεγαλύτερη ίσως τραγωδία του ελληνικού έθνους από συστάσεώς του. Ενδεικτικά αναφέρω το Τζιέρι μου 1922 της Φωτεινής Στεφανίδη, το Το πέρασμα. Αϊβαλί-Μυτιλήνη 1922 της Λίλης Λαμπρέλλη, Το μαντίλι με τα τριαντάφυλλα της Αλεξάνδρας Μητσιάλη, Η μαϊμού του βασιλιά του Φίλιππου Μανδηλαρά, Για να ζούμε ενωμένοι. Νίκες και ήττες μιας Μεγάλης Ιδέας της Ελένης Σβορώνου, Το σεντούκι με τα αμύθητα σεντέφια της Τζέμης Τασάκου, Άϊβαλί, του Soloúp (επετειακό graphic novel, επαυξημένη έκδοση) και το Αντίο, Σμύρνη της Ιωάννας Μπαμπέτα για πιο μικρά παιδιά. Η υπευθυνότητα των Ελλήνων δημιουργών φαίνεται από την απουσία εθνικισμών και άλλων -ισμών αλλά και τη γενικότερη ποιότητα με την οποία επένδυσαν τα βιβλία τους για ένα τόσο δύσκολο θέμα, το επιδραστικότερο γεγονός της ελληνικής ιστορίας μετά την επανάσταση του 1821.
Η περίπτωση του Θανάση Πέτρου είναι ακόμα πιο ιδιαίτερη, καθώς δημιούργησε δύο υψηλής αισθητικής, πολυσέλιδα και μεγάλου μεγέθους graphic novel, το 1922. Το τέλος του ονείρου το οποίο ασφαλώς συμπεριλήφθηκε στη Χρυσή Λίστα του 2022, αλλά και το πρόσφατο 1923 Εχθρική πατρίδα.
Με το 1922, ακολούθησε τον ελληνικό στρατό από την προέλαση και τη μεγάλη ιδέα στη συντριβή και την τελική διάλυση σώματος και ψυχής, μια επιδέξια αποτύπωση του ελληνικού ονείρου έτσι όπως προέλασε, οπισθοχώρησε και εν τέλει πνίγηκε από ασφυξία τη διετία 1920-1922.
Με το νέο του graphic novel, ο διακεκριμένος δημιουργός πιάνει το νήμα σχεδόν από εκεί που το άφησε στα καράβια της προσφυγιάς και της λησμονιάς. Το δισέλιδο των Ελλήνων προσφύγων με τα μπαούλα και τα συμπράγκαλά τους κατάχαμα στην αρχή του σεναρίου προκαλεί ρίγη συγκίνησης με τη εικονογραφική δύναμή του. Θα μπορούσε να τυπωθεί και να τοποθετηθεί σε κάθε σχολική αίθουσα από το νηπιαγωγείο ως μια μεστή υπενθύμιση της πεμπτουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Παντού προσωρινοί, πάντα πρόσφυγες, μαζί και χώρια συνάμα.
Ο Σμυρνιός Γιώργης Αμπατζής και ο Ζακυνθινός Σπύρος Τζανέτος, συμπολεμιστές στην εκστρατεία, έχοντας πάρει το στρατιωτικό τους απολυτήριο, φτάνουν στον Πειραιά μαζί με χιλιάδες προσφύγων. Αναζητούν την οικογένειά τους, κάποιον που να ξέρει κάτι. Αυτούς ακολουθούμε και μέσα από τις κινήσεις τους βλέπουμε το δράμα των χιλιάδων βίαια εκτοπισμένων. Ο φακός του σεναρίου εστιάζει σε χαρακτηριστικές μικρο-ιστορίες που φτιάχνουν τη μεγάλη. Στον Μπάμπη που βλέπει στους πρόσφυγες χρήμα με ουρά. Ορέγεται νεαρές προσφυγοπούλες στις οποίες αφού πουλήσει αγαπητιλίκι τις ρίχνει ως πόρνες στα Βούρλα (το γνωστό πορνείο της εποχής στον λασπότοπο της παραγκούπολης της Δραπετσώνας) για να κονομάει σωρό τα νταβατζιλίκια. Χίμηξαν επάνω στα νεαρά κορίτσια από την ανατολική όχθη του Αιγαίου Πειραιώτες και Αθηναίοι για να κάμουν, με κάθε τρόπο, τη δουλειά τους.
Βλέπουμε τους ταλαίπωρους ηλικιωμένους, τις γυναίκες, τα παιδιά σε σέρνουν τα κουρέλια τους δω κι εκεί στην αβεβαιότητα και την έχτρα. Τους παίρνουν από τον σταθμό και τις υπαίθριες θέσεις και τους πάνε στο εργοστάσιο του Στρίγκου (μετέπειτα βουλευτής Πειραιά με τους βενιζελικούς), κάτι αποθήκες στην Καστέλα του Πειραιά. Αρχίζει μια άλλη ζωή. Δουλειές του ποδαριού, έριδες, οι ξενομερίτες και οι τουρκόσποροι που “μας φορτώθηκαν”, με μάτι μισό, επίταξη ελεύθερων δωματίων στα σπίτια όλων για φιλοξενία των προσφύγων. Τα πρώτα ξύλινα τσαρδιά όπως όπως στους χωματόδρομους της Δραπετσώνας, πάνω από το λιμάνι του Πειραιά, γιατί οι Πειραιώτες δεν τους ήθελαν και πολύ στα πόδια τους. Δίχως νερό, δίχως τουαλέτα, με βροχή και χιόνια να τους σφάζουν. Είναι τότε που οι συνταγματάρχες Πλαστήρας, Πάγκαλος, Κονδύλης και λοιποί κάνουν “επανάσταση”, ωθούν σε παραίτηση τον βασιλιά Κωνσταντίνο, φέρνουν τον Γεώργιο τον Β’ στον θρόνο και κηρύσσουν στρατιωτικό νόμο.
Οι πρόσφυγες ελπίζουν ότι όλο αυτό είναι για λίγο. Αλλά με τη σύμβαση περί υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών και τη συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923), το όνειρο τελείωσε. Το σπίτι τους τώρα είναι υποχρεωτικά στην Ελλάδα. Ποιο σπίτι όμως; Παραγκόσπιτα δίχως καν μια στάλα νερό. Η δίκη και η εκτέλεση των έξι “υπαιτίων” της καταστροφής δεν δίνει λύσεις στα πρακτικά προβλήματα των προσφύγων που βλέπουν τις ζωές τους έρμαιο στα ερείπια και τους αετονύχηδες. Μεροδούλι μεροφάι, ένα πιάτο φαΐ με δυσκολία να βγάζεις, πορνεία, εκμετάλλευση, τα πρώτα σωματεία, οι απολύσεις, οι πρώτες απεργίες, αναβρασμός, οι πρώτοι ρεμπέτες που ήταν άνθρωποι σκληροί και όχι μαλακές ψυχούλες, ο Μάρκος ο Βαμβακάρης από τη Σύρα (18 ετών τότε), ο (24χρονος) Στελλάκης ο Περπινιάδης απ’ την Πόλη και ο (27χρονος) Βαγγέλης ο Παπάζογλου ο Αγγούρης ο Σμυρνιός, οι καφενέδες, οι τεκέδες, οι ναργιλέδες, οι νταλκαδιάρηδες, οι χαρτοπαιξίες, οι φυλακόβιοι, οι μαχαιροβγάλτες, τα πεσίματα και τα ριξίματα, τα αλισβερίσια, οι λιμενεργάτες, οι μπουρδελιάρηδες.
Κόσμος νέος, σκληρός, πολύ σκληρός. Κόσμος σε συνεχή κίνηση και ανάταξη. Ποιος θα επιβιώσει, ποιος θα επιβληθεί στον άλλο, ποιος θα πουλήσει προστασία και ποιος θα βρει τις άκρες να σταθεί, ποιος θα το παίξει μάγκας και ποιος θα φέρει μπρος τα νταηλίκια του να αντισταθεί και να λάβει θέση. Μια σκακιέρα καινούργια που έπρεπε να μάθεις να παίζεις στο πι και φι. Ο Θανάσης Πέτρου αποτυπώνει τον σκληρό αυτό κόσμο με ρεαλισμό, με αλήθεια, με ακρίβεια. Λόγω του προσωπικού μου ενδιαφέροντος για την περιοχή καθώς λίγο πιο πάνω μεγάλωσα και έζησα μέχρι τα -άντα μου, έχω διαβάσει και έχω ακούσει πολλές αφηγήσεις από ντόπιους για τα Βούρλα και την ευρύτερη περιοχή. Τον κόσμο που αναπτύσσει ο Θανάσης Πέτρου τον ξέρω, έζησα τα απομεινάρια του τη δεκαετία του 80′ και 90′ ως παιδί και νεαρός. Και είδα ότι ο δημιουργός δεν στρογγύλεψε πουθενά και τίποτα, δεν έκοψε τίποτα από κάποια αόρατη λογοκρισία, δική του ή άλλου, άλλωστε δεν γράφει για συγκεκριμένο κοινό κι αυτό το 12+ που πετάξαμε εμείς από πάνω είναι μια πρόχειρη ταμπέλα για να πορευθούν οι αναγνώστες, ταμπέλα την οποία ο δημιουργός δεν στόχευσε, θεωρώ.
Έχουμε ένα αυθεντικό εικονογραφημένο μάθημα ιστορίας που επιτελεί αυτόν τον ρόλο εν αγνοία του, δίχως να έχει στοχεύσει και σε αυτό. Κι αν θέλεις να αναπτύξεις κίνητρα σε ένα παιδί, έφηβο+, να αγαπήσει την ιστορία, να δει συσχετισμούς, αιτίες και αιτιατά, να βρει εξηγήσεις σε πράγματα που ίσως ακόμα βλέπει γύρω του, να δει την εκμετάλλευση των γυναικών, τη σωματεμπορία/trafficking, να δεις προστασίες και άλλες σύγχρονες ομορφιές, graphic novel όπως (και) αυτό είναι μια δυναμική, θα έλεγα απόλυτη επιλογή. Γιατί πλάι σε όλα τα παραπάνω, αναπτύσσει και τα μόρια της αισθητικής μέσα σου.
Η όποια ανάλυση περί της γήινης παλέτας του δημιουργού ή τα πάνελ έχουν δευτερεύοντα ρόλο για τον αναγνώστη και περισσότερο ασχολούνται οι ειδικοί. Οι αναγνώστες θα δουν την εκφραστική δύναμη και την σκληρή πραγματικότητα μιας καλοσκηνοθετημένης έντυπης ταινίας σε μια εποχή βαθιάς πολιτικής αστάθειας και ατέλειωτων μεταβολών σε κάθε επίπεδο! Κι αυτό θα τους κρατήσει ως το τέλος. Το υπογράφω ως έμπειρος αναγνώστης.
Για αναγνώστες από 12-13 περίπου ετών, δίχως ηλικιακό όριο.
Εκδόσεις Ίκαρος.
Διακρίσεις
Το Soundtrack του βιβλίου
 TAYTOTHTA |
|
|---|---|
| Τίτλος: | 1923 Εχθρική πατρίδα |
| Συγγραφέας: | Θανάσης Πέτρου |
| Εικονογράφος: | Θανάσης Πέτρου |
| Εκδόσεις: | Ίκαρος, Μάιος 2022 |
| Μετάφραση: | Βασίλης Δουβίτσας |
| Βιβλιοδεσία: | Ηλ. Μπουντάς- Π. Βασιλειάδης Ο.Ε. |
| Σελίδες: | 128 |
| Μέγεθος: | 21 Χ 29 |
| ISBN: | 978-960-572-488-7 |
