Διαβάζεται σε 3′- Ηλικιακό κοινό: 12+ (target 13-18) – Λογοτεχνία για εφήβους+
Θεωρούνταν τόσο βαριά αυτή λέξη –η αποδέσμευση–, που αν κάποιο παιδί τη χρησιμοποιούσε απερίσκεπτα στο παιχνίδι, με σκοπό να πειράξει έναν συμπαίκτη του που έχασε μια πάσα ή δεν τα κατάφερε σε έναν αγώνα, το επέπλητταν αμέσως.
Η Λόις Λόουρι σε ένα σπουδαίο φουτουριστικό μυθιστόρημα που έχει γράψει τη δική του ιστορία και τώρα επιστρέφει με νέα μετάφραση από τον Φίλιππο Μανδηλαρά.
Περί τίνος πρόκειται
Φανταστείτε πώς θα ήταν να ζούσατε στη φουτουριστική δυστοπία μιας πολιτείας όπου η Επιτροπή των Γηραιών[1] που θα τη διοικούσε δεν θα σας άφηνε περιθώρια να αναρωτηθείτε γιατί δεν υπάρχει η απειλή της φτώχιας ή του πολέμου, γιατί δεν μπορείτε να αισθανθείτε τη χαρά της μουσικής ή τη λύπη του αποχωρισμού, τι υπάρχει πέρα από τα καβαφικά «Τείχη» που σας έκλεισαν, χωρίς περίσκεψη, χωρίς λύπη και αιδώ. Εκεί που οι άνθρωποι θα ξυπνούσαν το πρωί και όλα θα ήταν απολύτως προγραμματισμένα: το ποια δουλειά θα έχουν, τι θα φάνε, με ποιον σύντροφο θα πορευτούν, σε ποιο σχολείο θα πάνε τα παιδιά τους, πώς θα διαχειρίζονται τον ελεύθερο χρόνο τους και το πού θα βρεθούν σαν γεράσουν. Με μια διαφορά: τα παιδιά δεν θα τα γεννούσαν οι ίδιοι παρά προκαθορισμένες μητέρες. Η Επιτροπή των Γηραιών θα τα έδινε στις κατάλληλες «οικογενειακές μονάδες». Και ασφαλώς δεν θα μεγάλωναν παιδιά με αναπηρία γιατί πολύ απλά, αν προέκυπταν, θα έπρεπε να τα παραδώσουν σαν ατελές προϊόν για να βρουν το συμφωνημένο τέλος που θα έβρισκε και τους ηλικιωμένους: την ευθανασία.
Σε μια τέτοια πολιτεία ζει ο δωδεκάχρονος Τζόνας με έναν ορισμένο τρόπο ζωής που δεν τον αμφισβητεί. Άλλωστε, αν σε έχουν κάνει να πιστεύεις ότι ζεις σε έναν ιδανικό κόσμο χωρίς αγκυλώσεις, δεν σου γεννιέται η ανάγκη αμφισβήτησης. Ο Τζόνας ξέρει καλά ποιες είναι οι υποχρεώσεις του, για παράδειγμα το να προσφέρει εθελοντική εργασία στον Οίκο των ηλικιωμένων. Αυτό που δεν ξέρει και θα το μάθει στην επίσημη Τελετή των Δώδεκα, είναι πως η Επιτροπή τον έχει επιλέξει για το χρίσμα: είναι προορισμένος να πάρει τη θέση του Δωρητή, δηλαδή του Φύλακα της μνήμης. Ο δέκτης της μνήμης είναι μια πολύ σεβαστή, αλλά μοναχική και δύσκολη θέση που πρέπει να αναλάβει, αφού εκπαιδευτεί, διότι περιλαμβάνει το κράτημα αλλά και τη φύλαξη όλων των αναμνήσεων του ανθρώπινου γένους. Από την πρώτη συνάντηση με τον ηλικιωμένο Φύλακα ο Τζόνας νιώθει ότι αρχίζει να αλλάζει, αρχίζουν να του αποκαλύπτονται τα σκοτεινά μυστικά που κρύβει η Πολιτεία, η οποία σταδιακά παύει να φαίνεται ιδανική. Στη διαδικασία της μεταβίβασης της μνήμης αρχίζει με επώδυνο τρόπο να συνειδητοποιεί και κάτι πρωτόγνωρο: νιώθει συναισθήματα και αντιλαμβάνεται ότι αυτά κρύβουν μια δύναμη που θα τον βοηθήσει όταν αποφασίσει ότι πρέπει να δραπετεύσει από την κοινότητα, προκειμένου να σώσει μια ζωή και να επιστρέψει τις αναμνήσεις του ξανά στη μνήμη των ανθρώπων της πολιτείας.
Είναι ενδιαφέρουσα η απεικόνιση της δυστοπίας στα μυθιστορήματα. Στο σκηνικό της βασιλεύει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. Κυριαρχεί η προπαγάνδα, ο έλεγχος, η λογοκρισία, οι βαριές ποινές συμμόρφωσης. Αν και ανήκουν στον κόσμο του φανταστικού, οι δυστοπίες αντικατοπτρίζουν σύγχρονες πραγματικότητες ή πραγματικότητες του καιρού των συγγραφέων τους και μας προειδοποιούν εκφράζοντας τους φόβους και τις ανησυχίες μας. Κάθε μία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, όμως, αν προσέξει κανείς ορισμένες, αυτό που απαγορεύει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς είναι αυτό που απολαμβάνει μυστικά. Θυμηθείτε το Φαρενάιτ 451 του Ρέι Μπράντμπερι: ο μεγαλύτερος και πιο επικίνδυνος πολέμιος των βιβλίων ήταν ο πιο φανατικός αναγνώστης, μέσα στο μυαλό του κατοικούσαν ολόκληρα έργα!
Έτσι και στην πολιτεία που ζει ο Τζόνας κανένας δεν θυμάται, δεν έχει μνήμη του πολιτιστικού κεφαλαίου, συνεπώς δεν έχει και ανάμνηση, αλλά υπάρχει ένα πρόσωπο που φυλάσσεται με άκρα μυστικότητα και κουβαλά όλη τη μνήμη του ανθρώπινου γένους. Καθώς αυτός έχει πια γεράσει, πρέπει να βρεθεί ο διάδοχος, το παιδί που θα μπορέσει να λάβει ειδική εκπαίδευση ώστε να του μεταβιβάσει σταδιακά όλα εκείνα που συνέβησαν γενιές ολόκληρες πριν και αγνοεί η πολιτεία: τα συναισθήματα του πόνου και της απώλειας, τα σκιρτήματα της χαράς, την αγάπη. Από τις πολύ δυνατές και φορτισμένες συγκινησιακά σκηνές είναι η διαδικασία της μεταβίβασης της μνήμης και της εμπειρίας του ανθρώπινου γένους από τον Φύλακα στο νεαρό αγόρι.
Γύρω από τον κεντρικό πυρήνα της θεματικής της μνήμης υφαίνεται ο ιστός των άλλων θεματικών του εκπληκτικού αυτού μυθιστορήματος. Εκκινώντας από τον τίτλο Ο Φύλακας της μνήμης ήδη ξεκινά ένας διάλογος για το αν η μνήμη φυλάσσεται με ποιον τρόπο και ποια μέσα και αν και σε ποιον μεταβιβάζεται. Ο υπαινικτικός τίτλος δύναται να εμπλέξει τον νεαρό αναγνώστη στα κενά απροσδιοριστίας.
Στην οργάνωση της πλοκής η φαινομενικά ελεύθερη προηγμένη πολιτεία, που παρουσιάζεται αρχικά σαν ουτοπία, εξελίσσεται σε ανελεύθερη δυστοπία.
Μια από τις πολύ σημαντικές θεματικές του βιβλίου, από αυτές που θα εντυπωσιάσουν περισσότερο τον νεαρό αναγνώστη, είναι αυτή της ευθανασίας. Στην πολιτεία ονομάζεται αποδέσμευση. Ανοίγεται ένα πεδίο αντιπαραθέσεων στο οποίο ο έφηβος ενεργοποιεί την κριτική του σκέψη: η ευθανασία στη χώρα μας συμβαίνει να είναι αποδεκτή στα ζώα συντροφιάς, αλλά μη αποδεκτή ακόμα για εμάς τους ανθρώπους. Ανοίγει και μια συζήτηση για τους «Καιάδες» της ιστορίας μας. Η περιθωριοποίηση ατόμων από κοινωνίες που τα θεώρησαν από ανεπιθύμητα έως επιβλαβή είτε για τη σωματική είτε για τη νοητική τους αναπηρία είτε απλά γιατί υπήρξαν οι αντιφρονούντες του συστήματος δεν είναι δυστυχώς κάτι το καινούριο: το έχουμε δει στην αρχαία Σπάρτη, το ζήσαμε μέσα στις πρακτικές της Ιεράς Εξέτασης του μεσαίωνα, στην πυρά και τις εξορίες, στην έξαρση του ναζισμού την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις καθημερινές ιστορίες ανθρώπων που ζουν ανάμεσά μας και βιώνουν μέσα από τον ρατσισμό τον δικό τους Καιάδα.
Χωρίς συναισθήματα χάνουμε την ικανότητα της σύνδεσης, παύουμε να έχουμε την αληθινή ουσία της ανθρώπινης φύσης. Χωρίς να έχουμε μνήμη δεν έχουμε την απαραίτητη εμπειρία σαν άνθρωποι για να πάρουμε αποφάσεις που μας αφορούν ούτε μπορούμε να αισθανθούμε τις ανυπολόγιστες συνέπειες σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παύει να έχει νόημα η λέξη ταυτότητα, όπως την προσλαμβάνουμε σε μια ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία. Ο Φύλακας της μνήμης μάς ωθεί να αναλογιστούμε πάνω στο αφήγημα της εξουσίας, το πώς λαμβάνουμε πληροφορίες, το πώς ενισχύεται ή αποδυναμώνεται η δημοκρατία.
Το τέλος του μυθιστορήματος αφήνει ανοιχτό το ζήτημα της μοίρας του ήρωα, καθώς δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να χτίσει με τη φαντασία του τη συνέχεια της διαδρομής του Τζόνας και του μικρού Γκάμπριελ. Αν και ακούγεται μουσική, σημείο ότι η νέα κοινότητα στην οποία φθάνει έχει μνήμη, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την υποδοχή που του επιφυλάσσεται. Το ενθαρρυντικό είναι η αίσθηση του Τζόνας πως εκεί τον περιμένουν.
Με την ιστορία του αποφασιστικού, ευαίσθητου, θαρραλέου Τζόνας η συγγραφέας περνάει το μήνυμα της αμφισβήτησης σε δοσμένες αξίες και επανεξετάζει τις πιο βαθιές μας πεποιθήσεις βυθίζοντάς μας σε ένα συναρπαστικά διορατικό κόσμο με περίπλοκο βάθος. Η αφήγηση δεν μπορεί παρά να σε κάνει να αναρωτηθείς για τον δικό σου κόσμο.
Το βιβλίο, που έχει κερδίσει την καρδιά εφηβικού και ενήλικου κοινού από το 1993 που πρωτογράφτηκε, θεωρείται πλέον ένα κλασικό βιβλίο, σταθμός στο είδος της δυστοπικής επιστημονικής φαντασίας, που καθιέρωσε τη Λόις Λόουρι μια από τις επιδραστικότερες συγγραφείς εφηβικών μυθιστορημάτων του 20ου αιώνα. Πολυβραβευμένο, έχει τιμηθεί με βραβεία μεγάλου κύρους, όπως το Newbery Medal, γραμμένο και σε graphic novel, γυρισμένο σε ταινία, ανεβασμένο σε θεατρικές παραστάσεις και μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες, έχει τύχει πολλών επανεκδόσεων και έχει χαρακτηριστεί από τη School Library Journal ως ένα από τα καλύτερα νεανικά μυθιστορήματα όλων των εποχών. Στην Ελλάδα μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος το 2008 μεταφρασμένο από τον Φίλιππο Χριστόπουλο, φέτος επανεκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Παπαδόπουλος με τη νέα μετάφραση του Φίλιππου Μανδηλαρά.
Κλείνοντας θα ήθελα να παραθέσω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από μια συνέντευξη της συγγραφέα:
Στη διάρκεια της ζωής σας, ποια ήταν η καλύτερη συμβουλή που λάβατε ποτέ για το γράψιμο ενός βιβλίου;
Είχα έναν καθηγητή που μας μάθαινε πώς να γράφουμε κείμενα, τον Charles Philbrick, ο οποίος μου είπε να έχω την εμπειρία των πραγμάτων. Δεν ήξερα ακριβώς τι εννοούσε τότε και τώρα, βέβαια, είναι νεκρός και δεν μπορώ να τον ρωτήσω. Αλλά υποθέτω ότι ο ίδιος εννοούσε πως ένας συγγραφέας πρέπει να έχει νιώσει έντονα συναισθήματα, ίσως, ακόμη, και να έχει μελετήσει συναισθήματα και αντιδράσεις, προκειμένου να τα αναπαράγει στη μυθοπλασία. Θα μπορούσε να είναι παρόμοιο με αυτό που κάποτε είπε ο Χένρι Τζέιμς, ότι ένας συγγραφέας είναι κάποιος μέσα στον οποίο τίποτα δεν έχει χαθεί.
Για αναγνώστες από 12-13 περίπου ετών.
Εκδόσεις Παπαδόπουλος.
[1] Μάλλον πιο εύηχη η προηγούμενη μετάφραση ως Επιτροπή των Πρεσβύτερων
 |
|
|---|---|
| TAYTOTHTA | |
| Τίτλος: | Ο Φύλακας της μνήμης |
| Τίτλος πρωτοτύπου: | The Giver
|
| Συγγραφέας: | |
| Εκδόσεις: | Παπαδόπουλος, Μάρτιος 2024 |
| Μετάφραση: | Φίλιππος Μανδηλαράς |
| Σελίδες: | 248 |
| Μέγεθος: | 14,5 X 20,5 |
| ISBN: | 978-960-484-973-4 |
