Οι 12 θεοί ντετέκτιβ 3: Ο κόσμος άνω κάτω, του Φίλιππου Μανδηλαρά (εικ.: Ναταλία Καπατσούλια)

Η Περσεφόνη τα είχε βροντήξει κανονικά. Είχε δείξει σε όλους το ανάστημά της όταν επέλεξε, παρά τον σαματά που έκανε η μάνα της, θεά Δήμητρα, στον Πάνω Κόσμο, να μένει τον μισό χρόνο με τον σύντροφό της, θεό Πλούτωνα, στον γαλήνιο Κάτω Κόσμο. Σε έναν περίπατό της με τον Πλούτωνα, είδαν ένα ζωντανό, ταλαιπωρημένο αγόρι με μουτζουρωμένο πρόσωπο από τον κόσμο των ζωντανών να περιπλανιέται στον Κάτω Κόσμο. Το αγόρι έπεσε από ένα ορυχείο της Αφρικής όπου εργαζόταν. Το γραφείο ερευνών “Οι 12 Θεοί”, με παρότρυνση της Περσεφόνης, θα αναλάβει να βρει τι συμβαίνει. Ποια είναι τα παιδιά-καναρίνια; Ποια είναι η αξία της ζωής;Τι είναι το κοβάλτιο; Γιατί έχει τόση ζήτηση; Ποια εταιρία προσλαμβάνει παιδιά για να κάνουν εξόρυξη σε ορυχεία για ένα κομμάτι ψωμί;

“Το μόνο που ξέρει να κάνει ο Δίας είναι να τιμωρεί” είπε ο Ερμής. “Έναν θα τιμωρήσει, χίλιοι θα ξεφυτρώσουν. Σκοπός είναι να μάθουμε τι είναι αυτό που οδηγεί τους ανθρώπους στην εκμετάλλευση των παιδιών και να το διορθώσουμε…”

Είναι το τρίτο βιβλίο της σειράς Οι 12 θεοί ντετέκτιβ του Φίλιππου Μανδηλαρά. Στο πρώτο, το Ένα ψάρι που το έλεγαν Ορφώ, είχαμε την απόλυτη είσοδο, με μια ζηλευτή ανατροπή που είπε και σήμαινε πολλά περισσότερα από όσα ο συγγραφέας, κατά παραδοχή του, είχε πρόθεση. Στη μύτη της γραφίδας βρέθηκαν η αλλαγή γενετήσιου προσανατολισμού ως αναπόφευκτη και αναντίρρητη επιλογή της φύσης, η σπουδαιότητα της προσωπικής ταυτότητας και της αποδοχής του περίγυρου, η διαφορετικότητα. Ο συγγραφέας είχε ήδη γράψει ιστορία, ενσωματώνοντας σε μια ιστορία για παιδιά ένα τέτοιο απροσδόκητο σχόλιο.

Στο δεύτερο βιβλίο της σειράς, Ποιος έκλεψε το μήλο της Έριδας; ο συγγραφέας σημαδεύει τις κρίσιμες στροφές της ιστορίας, εκείνα τα “αν” που πεταρίζουν στο μυαλό σου, τότε όπου μια τόση επιλογή, τότε μικρή και ίσως ασήμαντη, προκαλεί ένα τέτοιο ντόμινο γεγονότων που δεν πιστεύεις κι εσύ ο ίδιος πόσο απλό θα ήταν να ανακοπούν. Αν ο Ερμής δεν έπαιρνε τελικά το μήλο από εκείνη/-ον που το είχε κρύψει από τα μάτια όλων. Ένας πόλεμος ολόκληρος θα είχε αποφευχθεί… Σε αναγωγή, έχει ακουστεί πολλές φορές: αν κάποιος είχε δολοφονήσει εγκαίρως τον Βαυαρό δεκανέα Άντολφ Χίτλερ. Παράλληλα, διαβάζουμε μια μεστή ιχνηλάτηση της ομορφιάς, της εξωτερικής που όμως συναρτάται με όλους τους άλλους τύπους της.

Στο τρίτο αυτό βιβλίο, λοιπόν, ο Μανδηλαράς αλλάζει ύφος και τρόπο που πλέκει την ιστορία του. Οι αποκαλύψεις έχουν γίνει σχετικά νωρίτερα, οι ανατροπές και το κλασικό αστυνομικό στοιχείο whodunnit δεν παίζουν τον πρώτο ρόλο. Η Περσεφόνη, η όμορφη θεά που κάποτε σήκωσε το δωδεκάθεο στο πόδι με την αρπαγή της από τον Πλούτωνα, είναι το πρόσωπο κλειδί για την ανάπτυξη αυτής της ιστορίας που είναι πιο η επίκαιρη και σύγχρονη από τις τρεις. Η Περσεφόνη σκιαγραφείται ως μια προσωπικότητα επαναστατική, ασυμβίβαστη, αντισυμβατική, που επέλεξε η ίδια τη λύση της εξαμηνιαίας παραμονής στον επάνω και ισομερώς στον κάτω κόσμο. Η Περσεφόνη επιχειρεί να αναμορφώσει τον κάτω κόσμο  σε ένα θαυμάσιο μέρος, ενώ αποδεικνύεται τρανή υπέρμαχος της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων. Όταν βλέπει το αγόρι στον κάτω κόσμο, χτυπά συναγερμός εντός της. Ξεσηκώνει τους θεούς να ερευνήσουν την υπόθεση η οποία κρύβει καταφανή παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εργασιακή εκμετάλλευση, παιδική εργασία και παραβίαση διεθνών νόμων περί προστασίας παιδιών.

Το κοβάλτιο που εξορύσσεται από ορυχεία σαν αυτό που δουλεύει το μικρό αγόρι φανερώνεται ότι έχει ως εμμέσους συνενόχους όλους εμάς, αφού έχουμε ένα ταλέντο να βγάζουμε απέξω την ουρά μας λέγοντας “δεν το ήξερα”, “εγώ τα εκμεταλλεύομαι;” ή ακόμα πιο κυνικά ερωτήματα τύπου “εγώ θα σώσω τον κόσμο;”. Ο συγγραφέας δεν αφήνει περιθώρια να ελιχθείς μέσα σε τέτοιες ρηχές υπεκφυγές. Με την Περσεφόνη σε ρόλο εμψυχώτριας και ηγέτιδας και όχι μιας ακτιβίστριας που επιχειρεί να φωνάξει, αλλά0 και την κινητοποίηση των θεών δημιουργεί ένα ασφυκτικό πλαίσιο κατάδειξης της εκμετάλλευσης αλλά και της έμμεσης ανοχής μας σε τέτοιες καταστάσεις. Ο δρόμος είναι η κινητοποίηση και η ένωση όλων των δυνάμεων που θα σταθούν απέναντι στην αδικία και την παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων στο όνομα ασφαλώς του κέρδους. Αυτή η λύση υποδεικνύεται, με μια μικρή ανατροπή μάλιστα από την πλευρά των θεών, ως η μόνη που μπορεί να βάλει ένα τέλος σε καταστάσεις τέτοιου τύπου. Λέω υποδεικνύεται γιατί ο συγγραφέας δεν διαπραγματεύεται άλλη λύση μπροστά σε τέτοια ζητήματα. Τα παιδιά-αναγνώστες δεν αντέχουν να διαβάσουν άλλες καθωσπρέπει βλακείες για διεθνή νομιμότητα, εφαρμογή των νόμων, του εργατικού δικαίου, για προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και άλλες τέτοιες φλυαρίες. Ορθά, θεωρώ, ότι δεν διαπραγματεύεται μια άλλη λύση.

“Φαντάσου πως εσύ, μια λευκή θεά από άλλον κόσμο κι άλλον πολιτισμό, κατάφερες με τα λόγια και τη συμπεριφορά σου ν’ ανάψεις τη φλόγα στα μάτια όλων αυτών των κατατρεγμένων του Πάνω Κόσμου, να τους ξαναδώσεις το παράστημα και την ομορφιά τους, να τους εμπνεύσεις συνθήματα, γέλια και τραγούδια, και νά τοι τώρα που χορεύουν και φωνάζουν και σφυρίζουν και χτυπάνε ρυθμικά ό,τι βρουν μπροστά τους διεκδικώντας το δικαίωμά τους στην αξιοπρέπεια”.

Αυτές οι συγγραφικές επιλογές και διαφοροποιήσεις ως προς το αφηγηματικό πλέγμα της ιστορίας λειτουργούν ευεργετικά για τον αναγνώστη. Αφενός ανασκευάζουν τον μύθο της Περσεφόνης, αναδεικνύοντας μια άλλη, δυναμική προσωπικότητα, η οποία θέτει την αληθινή, έννομη, διεκδικητική δημοκρατία σε πρώτο πλάνο, αφετέρου η προσοχή μας στέκεται, όχι απλώς στην παραβίαση και εκμετάλλευση των παιδιών, αλλά στη δυναμική απάντηση που πρέπει να έχουν διεθνώς από τους ανθρώπους τέτοια φαινόμενα όταν έρχονται στο φως. Και οι θεοί φρόντιζαν να φέρουν στο φως αυτήν την “απλή” πτώση του παιδιού από το ορυχείο στον κάτω κόσμο.

Θαυμάσια επιλογή ο τίτλος. Η Περσεφόνη από τον κάτω κόσμο, βλέπει ένα αγόρι από τον πάνω κόσμο να πέφτει κάτω, ανεβαίνει στον πάνω κόσμο, τους ξεσηκώνει και φέρνει κυριολεκτικά τα πάνω κάτω. Το παιχνίδι με αυτές τις δύο χωρικές έννοιες είναι πολυσήμαντο και εξαίρετο.

Ισοπολιτεία, ισονομία, ισηγορία, το βαθύ πνεύμα της δημοκρατίας, δικαιώματα, εκμετάλλευση στο πιο ευαίσθητο κομμάτι της καρδιάς της ανθρωπότητας, τα παιδιά. Θα το έλεγες και ένα αφυπνιστικό, επιδραστικό μανιφέστο υπενθύμισης της αληθινής φύσης των ανθρώπων αυτό το βιβλίο.

Η σταθερή συνεργάτης του συγγραφέα, Ναταλία Καπατσούλια, εικονογραφεί, χωρίς χρώμα, με εκφραστικότητα, ενδιαφέρουσες γεωμετρίες στα πρόσωπα αλλά και τους τόπους και συνοδοιπορεί με το κείμενο εικονοποιώντας πτυχές του, σημάνσεις του, δίνοντάς του περιστασιακά αυτήν την οπτική ζωντάνια που χρειάζονται οι αναγνώστες αυτών των ηλικιών.

Είναι μια σειρά που θεωρώ ότι σύντομα θα αποτελεί σημείο αναφοράς για τους συγγραφείς που θα στοχεύσουν αυτό το κοινό. Έχει όλα τα υλικά, έχει όλη τη δύναμη να εμπνεύσει.