Κάτω ο Χίτλερ! Ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να γίνει ποδηλάτης, του Γιόκεν Βόιτ (εικ.: Χάμεντ Εσράτ)

Οδός Φρίντριχ, Ανατολικό Βερολίνο, 1960. Μια κλήση σε ένα παράξενο, γκρίζο γραφείο φέρνει μνήμες στον 33χρονο πια Καρλ Μέτζνερ (Karl Metzner). Μνήμες από την Ερφούρτη του 1939 (γερμ. Erfurt, πρωτεύουσα του κρατίδιου της Θουριγγίας στην κεντρική Γερμανία) όταν, 12 χρονών ακόμα, θαύμαζε τον θρυλικό ποδηλάτη Έριχ Μέτζε (Erich Metze, 1909 –1952)∙ από το μαζικό δολοφονικό πογκρόμ εναντίον των Εβραίων τη νύχτα της 9ης προς τη 10η Νοεμβρίου 1938 που έμεινε γνωστό ως Kristallnacht (Η Νύχτα των Κρυστάλλων), από τα όνειρά του να γίνει κι ο ίδιος ποδηλάτης και αθλητής της ναζιστικής Γερμανίας και την άρνηση των γονιών του, από την προπαγάνδα και τις τελετές μύησης των κατηχητών της νεολαίας.

1943, αρχές. Τους στέλνουν στην πόλη Μπαντ Μπέρκα, σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της χιτλερικής νεολαίας. Τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά πια. Αρχίζει να αλλάζει. Μισεί τον πόλεμο. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, ο Καρλ Μέτζνερ και κάποιοι συμμαθητές του φτιάχνουν μια ομάδα με αντιναζιστική δράση. “Ειρήνη. Ελευθερία. Τέλος στην αιματηρή τρομοκρατία του Χίτλερ“, γράφουν τα φέιγ βολάν που πετούν από το τραμ. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1943 τους συλλαμβάνει η Γκεστάπο, πρέπει να τους πρόδωσαν αρκετοί συμμαθητές τους. Φυλακίζονται και δικάζονται. Ο Καρλ μετά το τέλος του πολέμου θα βρεθεί αιχμάλωτος πολέμου για τρία χρόνια στη Γαλλία. Επιστρέφοντας στην πατρίδα το 1947, θα στραφεί στην εκκλησία και θα ζητήσει να γίνει πάστορας.

Και τώρα στο γκρι γραφείο. Στη Στάζι. Να γίνεις ρουφιάνος, μυστικός πληροφοριοδότης να σωθείς. Η αντίστασή σου δεν αναγνωρίζεται. Δεν ήταν επίσημα κομμουνιστική. Κανείς δεν μπορεί να αντιστέκεται μόνος του…

… επειδή έτσι του είπε η συνείδησή του. Η προσφορά σου στον αντιναζιστικό αγώνα είναι ύποπτη και για τους απέναντι τώρα. Δεν ήταν συντεταγμένη. Είσαι υπό παρακολούθηση. Εχθρός και ύποπτος τότε, εχθρός και ύποπτος και τώρα. Γιατί οι ελεύθεροι άνθρωποι δεν ράβουν σήματα στο πέτο και επωμίδες στους ώμους, παρά συγκροτούνται και ορίζονται μόνο από το συνειδησιακό και ηθικό τους τείχος, το μόνο που αναγνωρίζουν και δεν περνούν.

Ο Γιόκεν Βόιτ βρίσκει τη συγκλονιστική, αληθινή ιστορία του Καρλ Μέτσνερ (ή Μέτζνερ) που συντάχθηκε με τον Γιόχεν Μποκ (ο οποίος έχασε τον αδερφό του στο Στάλινγκραντ) στην αντιστασιακή του ομάδα (μαζί ακόμα με τους Γκερντ Μπέργκμαν, Χέλμουτ Έμμεριχ και Γιοακίμ Νέρκε), η οποία έδρασε άνευ εντολών ή επίσημης καθοδήγησης εναντίον του καθεστώτος, και την κάνει σενάριο για ένα ατμοσφαιρικό, καθηλωτικό graphic novel που διαβαίνει τον Ρουβίκωνα της ελευθερίας, της αλεηλάτητης αίσθησης χρέους έναντι του εαυτού σου, έντιμα, με καθαρότητα, φορτισμένο συναισθηματικά δίχως όμως περιττά στοιχεία που αλιεύουν συναισθήματα στα ρηχά. Με τη διπλή εικονογράφηση του Ιρανικής εκκίνησης Χάμεντ Εσράτ, καταθλιπτικό και γραφειοκρατικό γκρι για το παρόν του 1960, σκληρή παλέτα, με κάποια βαριά χρώματα για το παρελθόν του 1939-1943, ο Εσράτ δημιουργεί έναν ντοκιμαντερίστικο χωροχρόνο που γοητεύει με την εμβέλεια των ιδεών που τον διαπερνούν, μια έντυπη νέμεση που σωρεύει περιφρόνηση για τις θλιβερές εκτροπές της ανθρωπότητας.

Το κανείς μόνος του μπροστά στη βαρβαρότητα, εδώ γίνεται “ο καθένας μόνος του μπροστά στη βαρβαρότητα“, υπό το πρίσμα της προσωπικής ευθύνης και όχι του αδειανού προπετάσματος “εγώ δεν ήξερα με ποιον να συνταχθώ, δεν ήξερα ποιοι αγωνίζονται, δεν είδα κάποιον“.

Ο Καρλ Μέτσνερ σπούδασε θεολογία και έγινε πάστορας, τάσσοντας τον εαυτό του στον προτεσταντισμό και το ειρηνικό κίνημα που αναπτύχθηκε μετά την κόλαση. Τώρα, 15 χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, κάτοικος Ανατολικής πια Γερμανίας, πρέπει να πάρει μια απόφαση: θα γίνει μυστικός πληροφοριοδότης για να μην τον πειράξει κανείς ή θα έχει ανομολόγητα μπλεξίματα με τη Στάζι και τα παρακλάδια της; Είναι καιρός να ηρεμήσει πια ή να διατρανώσει για ακόμα μια φορά το ελεύθερο πνεύμα του;

ΥΓ: Λίγους μήνες μετά, τον Αύγουστο του 1961 τα σύνορα στο τείχος του αίσχους έκλεισαν και ο σταθμός Friedrichstrasse του S-Bahn έγινε ο τελευταίος και συνοριακό πέρασμα από το ένα μέρος του Βερολίνου στο άλλο. Λόγω των συνεχών αποχαιρετισμών που λάμβαναν χώρα στο συνοριακό κιόσκι, ονομάστηκε Tränenpalast, δηλαδή «Παλάτι των Δακρύων».