Διαβάζεται σε 4′- Ηλικιακό κοινό: 15-16+ — Λογοτεχνία για εφήβους, νέους+
-Μόνο πολιτικά συζητάτε;
-Μόνο. Γι’ αυτό έρχεται κι ο Δαμιανός μαζί καμιά φορά και συζητάμε κι οι τρεις. Περνάμε από το πάρκο, καθόμαστε να κάνουμε ένα τσιγάρο και συζητάμε.
-Δεν φοβάστε;
-Προσέχουμε. Μιλάμε ψιθυριστά.
-Εμένα μου φαίνεται επικίνδυνο. Δεν θα το έκανα έτσι, στον δρόμο.
-Δεν είναι επικίνδυνο. Μιλάμε για τη Γαλλική Επανάσταση, για τη Ρωσική, για την Κουβανέζικη…
-Δεν είναι επικίνδυνα αυτά; Και μόνο που σε ακούω να τα λες ανατρίχιασα, δες!
Η Άννα Δαμιανίδη σε ένα πολύ ενδιαφέρον YA μυθιστόρημα
Περί τίνος πρόκειται
Στον κοινό τόπο ανάμεσα στο εφηβικό και το μυθιστόρημα ενηλίκων που συχνά αποδίδουμε στο crossover ή καλύτερα στην περίπτωσή του στο νεανικό μυθιστόρημα, θα τοποθετούσαμε το μυθιστόρημα ενηλικίωσης της Άννας Δαμιανίδη «Δύο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο».
Ιστορίες απλές, οικείες και τρυφερές, που σε όλους κάτι έχουν να θυμίσουν από τα σχολικά τους χρόνια. Ιστορίες όπου δεν συμβαίνει τίποτα το τρομερό, πέρα από το πιο τρομερό, αυτό που συμβαίνει την 21η Απριλίου 1967 και καταπατά την καθημερινότητα όλων, ενηλίκων και ανηλίκων.
Και επειδή πολλές φορές αναφερόμαστε στο κείμενο στο οπισθόφυλλο σαν έναν αφηγηματικό τόπο, δεν το κρύβω ότι κινητοποίησε το ενδιαφέρον μου η αναφορά της συγγραφέα στα γεγονότα του Πολυτεχνείου σκεπτόμενη σαν ενήλικας τι άραγε γράφτηκε καινούριο εδώ που μπορεί να αφορά το σημερινό νεανικό κοινό; Και για την υποδήλωση του τίτλου που κέντριζε την περιέργεια και την προσμονή για την αφήγηση ενός κύκλου γεγονότων καθοριστικής σημασίας στη ζωή των πρωταγωνιστριών, όπως αυτή θα επηρεαζόταν από το ιστορικό τους φόντο, τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και τα βιώματα των νεαρών μαθητών ή φοιτητών την περίοδο της επτάχρονης δικτατορίας.
Από τις πρώτες γραμμές βυθίστηκα σε μια ρέουσα αφήγηση έχοντας διαρκώς στον νου μου το ερώτημα: γιατί αυτό το μυθιστόρημα δεν παρουσιάστηκε σαν νεανικό; Μέσα από τις πρώτες σκέψεις της κάθε ηρωίδας, τον τρόπο που έβλεπαν τον κόσμο, τον τρόπο που οι πολυπρισματικές σχέσεις τους δικτυώνονταν και ενίσχυαν τα σχεσιακά πλέγματα μιας παρέας εφήβων στη δεκαετία του ΄70, δεν ήταν μόνο τα δικά μου σχολικά χρόνια που μου ήρθαν στον νου και δεν κατέγραφαν σημαντικές διαφορές μια δεκαετία αργότερα αλλά, κυρίως, ήταν ο τρόπος που με τις έφηβες φίλες μου αντιδρούσαμε στα γεγονότα και τις καταστάσεις, ο οποίος πραγματικά δεν διαφέρει σε πολλά από τη σημερινή εποχή. Και σήμερα ένα κορίτσι θα ταυτιστεί με την Άννα και τα κρατήματά της, τον ανεστραμμένο της καθρέφτη που ερμηνεύει την ύπαρξή της μέσα από τα μάτια των άλλων ή την πιο δυναμική Μαργαρίτα που τολμά να κρατά για τον εαυτό της μυστικά και αποστασιοποιείται όταν αυξάνεται η αυτογνωσία της.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του εφηβικού μυθιστορήματος είναι η σύγκρουση με τα γονεϊκά πρότυπα και κανείς δεν θα αρνηθεί ότι σε αυτό το μυθιστόρημα υπάρχει σε μεγάλο βαθμό, καθώς οι πρωταγωνίστριες καλούνται να δυναμώσουν τις φωνές τους. Αυτό που έχει ενδιαφέρον στη Δαμιανίδη είναι ότι οι φωνές δεν είναι κατ΄ ανάγκη ανοιχτά συγκρουσιακές. Μπορεί η αντιπαλότητα να καταγραφεί και σε ένα περιβάλλον που καταπιέζει και με την ελευθεριότητά του, όπως συμβαίνει με την Αθηνά και τους αριστερούς γονείς της, άνθρωποι που στηρίζουν τα παιδιά τους, τα ωθούν στη διεκδίκηση των ονείρων τους και σε καταξιωμένες για την εποχή σπουδές ανεξαρτήτως φύλου. Αλλά μέσα σε αυτή την παρώθηση κανείς διαβλέπει ότι οι άνεμοι που πνέουν δεν είναι ακριβώς αυτοί της ελευθερίας της έκφρασης και της αυτοδιαχείρισης αλλά εμφορούνται από ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό υπόβαθρο που υπογείως κατευθύνει σε δεσμευμένες επιλογές.
Η αυτοδιαχείριση σκοντάφτει στα ταμπού της εποχής, τα συντηρητικά ιδεώδη των αστικών οικογενειών και τις ριζοσπαστικές αντιδράσεις των κοριτσιών που αντιπροσωπεύουν τη γενιά του Μάη του ΄68, μια επανάσταση στην ψευδοηθική που ωθεί τα κορίτσια να βρίσκουν τρόπους εναντίωσης που κορυφώνονται στις σεξουαλικές σχέσεις: οι δυναμικές και απελευθερωμένες έχουν ολοκληρωμένες σχέσεις από τα εφηβικά τους χρόνια. Οι συγκινητικές τους ιστορίες, ίσως άνισα δοσμένες αφού δεν αναπτύσσονται στο ίδιο εύρος, θα μπορούσαν να απευθύνονται και σε μικρότερες ηλικίες, σίγουρα η επιλογή των χαρακτήρων θα έβρισκε το κοινό της με εξαίρεση τη γλώσσα που κάποιες φορές γίνεται κάπως ωμή, όχι χωρίς να παραδεχτούμε μακριά από σεμνοτυφίες ότι έτσι μιλούν οι έφηβοι και οι έφηβες μεταξύ τους, δεν διαφέρουν οι τότε γενιές με τις σημερινές. Και αν σε αυτό βάλουμε ότι στη δική μας εφηβεία τα αναγνώσματα ήταν κατά πλειοψηφία αναγνώσματα ενηλίκων, πολλές φορές δύσκολα, απαιτητικά όπως οι ανάγκες μας τα αναζητούσαν και τα προσδιόριζαν (θυμάμαι χαρακτηριστικά τη γενιά του ΄30, τη γνωριμία μας με τον Νίκο Καζαντζάκη, δοκίμια, φιλοσοφικά κείμενα και δεν ήταν μόνο τα κορίτσια αλλά και αγόρια που έβλεπες με αυτές τις ανησυχίες), θα άξιζε να αναρωτηθούμε για τα αναγνωστικά ενδιαφέροντα του σύγχρονου εφηβικού και νεανικού αναγνωστικού κοινού.
Θέματα όπως το έμφυλο, η άμβλωση, οι σεξουαλικές σχέσεις, η σχέση με τους γονείς και τα αδέρφια, ο τρόπος που ένας έφηβος βλέπει τον εαυτό του μέσα από τα μάτια των άλλων, η φωνή των φίλων που δυναμώνει τη δική μας φωνή, η έλλειψη αυτοπεποίθησης που ανιχνεύεται σε αυταρχικές συμπεριφορές ή την απουσία της γονεϊκής φροντίδας και αγάπης, είναι όλα θέματα που αναδεικνύονται και δεν αφορούν μόνο στην εποχή της Δαμιανίδη, αφορούν κάθε έφηβο σε κάθε εποχή. Ανακαλύπτεις στοιχεία, διαπιστώνεις ομοιότητες.
Μέσα στις απλές καθημερινές ιστορίες συμβαίνουν τα πιο σημαντικά πράγματα. Δεν είναι τόσο τα ιστορικά γεγονότα όσο το πώς διαφορετικοί χαρακτήρες από διαφορετικά ιδεολογικά περιβάλλοντα τα εκλαμβάνουν, τα αφήνουν να τους προσδιορίσουν, να τους καθορίσουν, γίνονται το εφαλτήριο για να αναζητηθούν και να διοχετευτούν ανησυχίες και διεκδικήσεις.
Αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης επανερχόταν στο μυαλό μου ο καθρέφτης της ενηλικίωσής μας. Θυμάμαι πόσο είχα εντυπωσιαστεί όταν πρωτοδιάβασα την τριμερή θεωρία της ανάπτυξης της προσωπικότητας του Μιχαήλ Μπαχτίν: γεννιέσαι χωρίς ταυτότητα, μεγαλώνεις νιώθοντας ότι είσαι αυτό που βλέπεις στα μάτια των άλλων για σένα και ωριμάζεις όταν είσαι ικανός να δεις τον εαυτό σου με τα δικά σου μάτια. Μέσα στην απλότητά της εμπεριέχει έναν βασανιστικό αποχωρισμό που τον νιώθεις σε κάθε ιστορία: αποχωρισμός από τη μάνα, αποχωρισμός από τον πατέρα και υπονόμευση της μάνας ή και το αντίθετο, αποχωρισμός από την ιδεολογία που δεν σε εκφράζει, προσπάθεια να αποχωριστείς τα στερεότυπα της ομορφιάς, της κουλτούρας, της πνευματώδους και ανεξάρτητης γυναίκας που θέλεις να είσαι πληρώνοντας το τίμημα των πράξεών σου.
Η αβεβαιότητα και το στερεότυπο της ομορφιάς, όταν ειδικά συνοδεύεται από την καλή οικονομική κατάσταση ενός μεγάλου σε ηλικία μα και συντηρητικού πατέρα, η επιφύλαξη των άλλων οικογενειών ή τα σχόλια για το παιδί των χωρισμένων γονιών, όλα κάπως ξεπερασμένα σήμερα αλλά βασισμένα σε στερεότυπα που απηχούν βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις.
Προσωπικά η ιστορία που με άγγιξε περισσότερο ήταν αυτή της Μαργαρίτας, ίσως γιατί αποδεικνύεται ότι η Μαργαρίτα κουβαλούσε τη μοναξιά της, ποτέ δεν ήταν ουσιαστικά μέσα στην παρέα, είχε στόχους και όνειρα που δεν περιείχαν το «εμείς» σε αντίθεση με τα άλλα κορίτσια που ένιωθαν περισσότερο ή λιγότερο ότι γύρω τους υπήρχε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον. Ίσως και επειδή η Μαργαρίτα θέτει το πολύ σημαντικό ερώτημα της αυτοδιάθεσης και της συναίνεσης στις ερωτικές σχέσεις που απασχολεί τα κορίτσια στην εφηβεία.
Και με συγκίνησε η επανάσταση της καθεμιάς, όπως της Αλίκης που σαν άλλη Αντιγόνη αποφασίζει ότι δεν θέλει να είναι το πλάσμα που θέλει η μάνα της, υποχείριο του μίσους της για τον πατέρα που ξαναπαντρεύτηκε μια γυναίκα κατώτερης τάξης αλλά νεότερής της, η Αλίκη αποφασίζει μετά από συστηματική άρνηση να ενδώσει σε μια σχέση, να αγαπήσει με έναν ριζοσπαστικό για την ίδια τρόπο.
Και πέρα από αυτό η πολιτική ταυτότητα που φέρνει στην επιφάνεια το ερώτημα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, όπως συμβαίνει στην ιστορία της Δάφνης: τα παιδιά ειδικά των αριστερών που βασανίστηκαν στις εξορίες, που βγήκαν στη βιοπάλη για να θρέψουν οικογένειες χωρίς να ευελπιστούν στο δικαίωμα να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, να ονειρεύονται τη σχολή που θα ήθελαν, να έχουν ίσες ευκαιρίες σε «πελατολόγιο», φέρουν ένα ειδικό φορτίο βιώματος και μνήμης το οποίο ενδεχομένως μπορεί να λειτουργήσει ενοχικά και να χειραγωγήσει τις επιθυμίες και τα όνειρά τους αν αυτά έρχονται σε αντίθεση με τις προσδοκίες των γονιών τους.
Ιδιαίτερη αναφορά -και ίσως το στοιχείο που κάνει αυτό το βιβλίο να διαφέρει σε σχέση με ό,τι έχουμε διαβάσει με φόντο τα ιστορικά γεγονότα του Πολυτεχνείου- θα πρέπει να γίνει στον τρόπο που η Δαμιανίδη περιγράφει τις γειτονιές, τους τόπους αναφοράς της Αθήνας όσο διαδραματίζονται τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Τα εστιατόρια, τόποι συνάντησης των φοιτητών, συμπλέκονται με τους περιπάτους και τις φωνές από το βασανιστήριο της ΕΑΤ στην Μπουμπουλίνας, τι ωραία που περιγράφει η Δαμιανίδη το πώς τις εκλαμβάνουν τα παιδιά. Η ζωή έξω από τους τοίχους και η υποψία του τι συμβαίνει μέσα σε αυτούς, γιατί αυτό ζουν τα κορίτσια, την υποψία, ενώ παράλληλα κάνουν όνειρα, σχεδιάζουν τη ζωή τους, ερωτεύονται, εξαπατούν γονείς και καθηγητές παραβαίνοντας κανόνες με μια μεθυστική επιθυμία. Και οι ζωές τους απλά ξεδιπλώνονται πλάι στα γεγονότα: βασανισμοί στα κρατητήρια, στήσιμο αντιστασιακών ομάδων, ο θάνατος και η κηδεία του Σεφέρη… όλα αυτά δρουν ηδονιστικά πάνω τους, τις μεθούν, απογειώνουν την επιθυμία τους να σπάσουν τα δεσμά τους, ακόμα και το ντύσιμο στις βιτρίνες που χαζεύουν, τα τζιν και οι ποιότητές τους, συνδηλώνει την επαναστατική διάθεση που υποφώσκει στις κουβέντες τα βράδια που γυρίζουν στο σπίτι με τη συνοδεία ενός φίλου που μπορεί ή και όχι η οικογένεια να λογοκρίνει, σε εκείνες ειδικά που δεν έχουν μια οικογένεια που αγκαλιάζει μέσα στο σπίτι της τους φίλους των παιδιών της με μόνο κριτήριο την αποδοχή. Και είναι αυτά τα παιδιά που θα τραγουδήσουν, θα χορέψουν στα πρώτα πάρτυ, θα φλερτάρουν με έναν προκλητικό τρόπο, θα νιώσουν ότι βυθίζονται στην απελπισία, αλλά τελικά θα προχωρήσουν χαράζοντας τον δικό τους δρόμο με τον απόλυτα δικό τους τρόπο.
Δεν χρειάζεται κάτι περισσότερο για να χαρακτηρίσω το μυθιστόρημα της Δαμιανίδη ένα από τα πιο ωραία νεανικά μυθιστορήματα που έχω διαβάσει.
Για αναγνώστες από 15 περίπου ετών.
Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Απόσπασμα
Δείτε απόσπασμα εδώ
Τη θυμάμαι σαν να ήταν χτες εκείνη την 21η Απριλίου του 1967. Ήταν ωραία μέρα, ηλιόλουστη, ήμασταν όλο χαρά ετοιμάζοντας για την επομένη σαρπράιζ πάρτι. Έπεφτε Παρασκευή και το Σάββατο ήταν η τελευταία μέρα του σχολείου πριν τις διακοπές του Πάσχα – είχαμε τότε σχολείο και τα Σάββατα. Θα γινόταν γιορτή στο σχολείο, γιορτή και στο σπίτι, να κάνουμε έκπληξη στη μαμά για τα γενέθλιά της. Οι δυο αδερφές της έμεναν μαζί μας τότε και μας έδωσαν την ιδέα, ελπίζοντας να μαζευτεί κόσμος να κάνουν γνωριμίες – αυτό τις ένοιαζε κατά βάθος. Εμείς όμως είχαμε ενθουσιαστεί, ετοιμάζαμε φορέματα από γκοφρέ χαρτί σε σχήμα λουλουδιού που θα τα φορούσαμε στο σχολείο, στο ταμπλό βιβάν της πασχαλινής γιορτής, κολλημένα σε κάτι χρωματιστές μάγιες που φορούσαμε από κάτω, εγώ πορτοκαλί και η Μαρία γαλάζιο […]. Τέτοιες αγωνίες είχα η δύστυχη την εβδομάδα πριν γίνει το πραξικόπημα. Εγώ σχεδίαζα χάρτινα λουλούδια και οι συνταγματαρχαίοι σχεδίαζαν μαζικές συλλήψεις.
 |
|
|---|---|
| TAYTOTHTA | |
| Τίτλος: | Δύο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο |
| Συγγραφέας: | |
| Υπεύθυνη σειράς: | Ελένη Μπούρα |
| Εκδόσεις: | Μεταίχμιο, Νοέμβριος 2023 |
| Σελίδες: | 484 |
| Μέγεθος: | 14 Χ 20,5 |
| ISBN: | 978-618-03-3826-3 |
