Διαβάζεται σε 4′- Ηλικιακό κοινό: 14+ — Λογοτεχνία για εφήβους+
δυστοπία <δυς+ τόπος < κοινωνία μελλοντική, συνήθως τρομακτική, απωθητική ως ατμόσφαιρα, που ουσιαστικά κινείται στο αντίθετο πρόσημο του θετικού που φέρει η ουτοπία. Συχνά υπονοείται ένα μέλλον δυσοίωνο, δύσκολο, απάνθρωπο.
Μετά τα δύο ξεχωριστά και ιδιαίτερα βιβλία του, Το μουσείο των αποξηραμένων συναισθημάτων και τον Πυροβάτη των αστεριών, ο Θοδωρής Κούκιας επιστρέφει με μια πρωτότυπη για τα ελληνικά δεδομένα δυστοπική ιστορία για αναγνωστικό κοινό που κινείται από την εφηβεία και πάνω. Και τα καταφέρνει, κατά τη γνώμη μας, περίφημα.
Περί τίνος πρόκειται
“Πενήντα θέσεις προσφέρει η Νέα Κοινωνία σε όσους δεκαπεντάχρονους ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στην Επιλογή. Φρενίτιδα έχουν προκαλέσει τα νέα στους εφήβους σε όλη την επικράτεια. Είναι η πρώτη φορά, μεταπολεμικά, που τα Ηλύσια Πεδία (σημ.: η πρωτεύουσα της Νέας Κοινωνίας) πραγματοποιούν άνοιγμα τέτοιας εμβέλειας προς τις Επαρχίες” ανακοινώνει συγκλονισμένη μια φωνή από το ραδιόφωνο”.
Ο πατέρας της είναι ο ιερέας της ενορίας. “Ιερέας-νεκροθάφτης-ξυλουργός-μεταλλουργός. Δεν υπάρχουν σαφείς διακρίσεις στον δικό μας κόσμο“. Αποκοιμιέται αποκαμωμένος, με αλκοόλ και τσιγάρο στα χέρια. Η μητέρα της αυτοκτόνησε. Δεν άντεξε να ζήσει σε αυτόν τον κόσμο. Πριν καν “αποχωρήσει” η αδερφή της. Πέρασαν είκοσι χρόνια από τον πόλεμο του 2042, τότε που ο κόσμος χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Σε εκείνους που υποστήριζαν ότι η φυσική υπόσταση του ανθρώπου θα έπρεπε να διαφοροποιείται από την ηλεκτρονική και σε εκείνους που ήθελαν την περιβόητη Ένωση. Οι πρώτοι, οι δικτυομάχοι, πίστευαν ότι το διαδίκτυο είχε πάψει να είναι δημοκρατικό και είχε μετατραπεί σε μέσο χειραγώγησης από τις κυβερνήσεις που έκριναν με βάση την ηλεκτρονική παρουσία και συμπεριφορά των πολιτών, ενώ κάποιοι πήγαιναν ακόμα μακρύτερα, θεωρώντας ότι ουσιαστικά είχαμε ένα είδος δικτατορίας με παρακολουθήσεις, καταδότες και ένα απέραντο ψηφιακό πραξικόπημα. Οι δεύτεροι, οι δικτυολάτρες ή μοντερνιστές, πίστευαν ότι πρέπει να γίνει μια μόνιμη συγχώνευση των ανθρώπων με τις ροές δεδομένων, με απώτερο σκοπό τη μετάβαση σε μια νέα κατάσταση επαυξημένης πραγματικότητας∙ με άλλα λόγια σύνδεση του ανθρώπινου νου με την τεχνητή νοημοσύνη.
Σε αυτήν την Νέα Κοινωνία, οι νέοι δεν αποφάσιζαν τι θα σπουδάσουν. Το ηλεκτρονικό νεφέλωμα αποφάσιζε για εκείνους αφού τους γνώριζε από μωρά, γνώριζε τις κλίσεις, τα ταλέντα, τις αδυναμίες τους και έκρινε ποιος θα γίνει μαραγκός, ποιος δικηγόρος, τι ταιριάζει σε ποιον. Το καταπληκτικό ήταν ότι δύσκολα αστοχούσε στις προβλέψεις του, τόσο που γονείς, εργοδότες, πανεπιστήμια, ακόμα και οι μαθητές το εμπιστεύονταν με κλειστά μάτια. Άλλωστε μηχανές σαν αυτές συλλέγουν τόσα δεδομένα που είναι αλάνθαστες.
“Αφορμή του πολέμου αποτέλεσε η ταυτόχρονη απόφαση των κυβερνήσεων, σε ολόκληρο τον κόσμο, να καταστήσουν υποχρεωτική την εμφύτευση μιας μόνιμης συσκευής διεπαφής ανθρωπίνου εγκεφάλου-διαδικτύου στους πολίτες, ώστε να είναι μονίμως συνδεδεμένοι με το ηλεκτρονικό νεφέλωμα και να αξιολογούνται διαρκώς για τη συναλλακτική συμπεριφορά τους, για το ηλεκτρονικό τους ήθος, για τις σχολικές ή εργασιακές τους επιδόσεις και γενικότερα για τον τρόπο ζωής τους. Ήταν μια συσκευή όχι μεγαλύτερη από τον κόκκο ενός ρυζιού. Οι πολίτες με χαμηλή βαθμολογία δε θα είχαν πρόσβαση σε μια σειρά από υπηρεσίες όπως η χρηματοδότηση από τράπεζες, η περίθαλψη, η εργασιακή εξέλιξη, η ανώτατη εκπαίδευση. Κάπως έτσι προέκυψε το brainternet και οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι άρχισαν να μετατρέπονται από όργανα σκέψης σε κόμβους ενός νέου παγκόσμιου ιστού. Ονομάστηκε Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος λόγω της εμπλοκής όλων των κρατών ή, αλλιώς, Τεχνοπόλεμος λόγω της ιδιομορφίας του…”
Οι Νέες Κοινωνίες προέκυψαν σε όλο τον κόσμο. Εντός των ορίων της κάθε χώρας, φτιάχτηκαν ασφαλείς πόλεις-κράτη, όπου περιχαρακώθηκαν οι υπέρμαχοι του τεχνοανθρωπισμού με σκοπό τη δημιουργία ενός υπερευφυούς νου. Μάλιστα πήραν μαζί τους τα πρωτόκολλα και την τεχνογνωσία του διαδικτύου, αποστερώντας από τους υπόλοιπους τις ευεργετικές τους δυνατότητες. Ήταν σαν να τους κλωτσούσαν στο παρελθόν, πριν την τεχνολογική επανάσταση που ας πούμε ξεκίνησε κάπου στα 1990.
Είκοσι χρόνια μετά. 2062. Πενήντα εισιτήρια. Πενήντα έφηβοι θα εισέλθουν. Προετοιμασία, άγχος, διάβασμα, κόβεσαι για πλάκα. Μια ώρα, χίλιες ερωτήσεις. Και να μην κοπείς από λάθος απάντηση, θα κοπείς από χρόνο. Πενήντα εισιτήρια. Η κοινωνία της ευημερίας, της γνώσης, της ορθότητας και της ευτυχίας σε περιμένει. Κόντρα στη μιζέρια του παλιού, του “ξεπερασμένου”, της no-tech κοινωνίας. Έφηβοι και γονείς σε συναγερμό. Γκρεμίστε τα τείχη. Θέλουμε να γίνεις ένας από τους πενήντα, να σωθείς. Στρώσου.
Η διαδικασία της Επιλογής προκρίνει τους καλύτερους.”Αγαπητοί υποψήφιοι. Συγχαρητήρια που φτάσατε μέχρι εδώ. Μετά την επιτυχία αυτή συγκαταλέγεστε αυτομάτως στο δέκα τοις εκατό των πιο έξυπνων και ταλαντούχων νέων του παλιού κόσμου. Οι θέσεις, ωστόσο, είναι πενήντα, για όλες τις Επαρχίες. Η σημερινή δοκιμασία θα κρίνει τους καλύτερους των καλύτερων”.
Μετά αναλαμβάνει ο Άργος, ένας υπερυπολογιστής που καθορίζει τι θα σπουδάσεις, τι θα κάνεις, ποιον θα ερωτευτείς, μέχρι και ποιο όνομα σου ταιριάζει. Γιατί σε ξέρει καλύτερα από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος, ακόμα και από τον εαυτό σου.
Μπήκες. Ωραία! Να δούμε τώρα, αν θελήσεις… πώς θα βγεις!
Εστιάζοντας
Ο Θοδωρής Κούκιας καταπιάνεται με τη δυστοπική λογοτεχνία (dystopian literature), ένα είδος που ειδικά στην Ελλάδα έχει μικρή ιστορία και ελάχιστους συγγραφείς να έχουν στήσει ενδιαφέροντες κόσμους. Δεν πρέπει κάποιος να τη συγχέει με την επιστημονική φαντασία. Η δυστοπία στη λογοτεχνία αφορά συνήθως σε μια μελλοντική κοινωνία όπου κυριαρχούν αρνητικές όψεις και δυσάρεστες εξελίξεις, όπως η καταστολή, η βία, ο υπερέλεγχος, η διάχυτη φτώχεια ή άλλα ανυπέρβλητα εμπόδια.
Όταν είχα διαβάσει το 1984 του Όργουελ, όπως έχει κάνει το 1/3 του πλανήτη και είχα δει το Μετρόπολις (1927) του Fritz Lang και το The Road (Ο Δρόμος) του John Hillcoat με τους Βίγκο Μόρτενσεν και Σαρλίζ Θέρον ως πρώτα ονόματα, είχα συγκλονιστεί, καθώς ήταν τα πιο δυνατά χτυπήματα δυστοπίας που είχα δεχθεί. Ακολούθως είδα και διάβασα μερικά ακόμα αξιόλογα δείγματα, αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι απέκτησα κάποια αξεπέραστη γνώση στο είδος.
Διαβάζοντας, ωστόσο, το βιβλίο του Θοδωρή Κούκια, εκτός του ότι απόλαυσα την καθαρότητα της γραφής και την ευρυθμία με την οποία τρέχει την ιστορία του, απρόσκοπτα και δίχως δύσκαμπτα αφηγηματικά μονοπάτια, παρότι το είδος είναι μεγάλη παγίδα και έχει χαοτικές τρύπες για να σε τραβήξει, είδα έναν επικαιροποιημένο οργουελικό κόσμο, ιδιαίτερα καλά ενορχηστρωμένο, δομημένο πάνω σε αρκετή μελέτη και προβληματισμό πάνω στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις που δείχνουν το αύριο. Δομημένο, λοιπόν, πάνω σε έναν πόλεμο υπερτεχνολογίας, που διαχώρισε τους ανθρώπους σε κοινωνίες υστερούντων και κοινωνίες σύγχρονων American dreamers. Σε εξόριστους, απόκληρους, αποκλεισμένους από την εξέλιξη και σε υπεραναπτυγμένους φάρους γνώσης και λάμψης. Θα πρέπει να σημειώσω όμως ότι ο συγγραφέας δεν καταθέτει κάποια συντηρητική καρικατούρα της κακής τεχνολογίας έναντι ενός υποκριτικού και αναιτιολόγητου ψευτορομαντισμού “τι καλά που ήμασταν παλιά“. Αντιθέτως, βλέπει μπροστά, κοιτάζει τα επερχόμενα, όπως τα διατύπωσαν περίφημα στον ορισμό της σύγχρονης τεχνολογικής δυστοπίας ονόματι Black Mirror ο Charlie Brooker και το επιτελείο του, και στήνει ένα φιλόδοξο και απαιτητικό πρότζεκτ, όπου τίθενται και αναπτύσσονται πολυάριθμοι προβληματισμοί, προχωρημένου βεληνεκούς, όπως η διαφαινόμενη μελλοντική πρόκληση της τεχνητής νοημοσύνης και η άμεση σύνδεσή της με τον άνθρωπο, η χρήση της τεχνολογίας στον ύψιστο βαθμό, η επέκταση του εγκεφάλου σε cloud λειτουργίες όπου η γνώση δεν θα αποθηκεύεται και αξιοποιείται όπως το γνωρίζαμε ως σήμερα, ο απόλυτος έλεγχος της σκέψης, η αξιολόγηση της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου μέσα από εξελιγμένες υπερσυσκευές που θα γνωρίζουν, θα αξιολογούν και αλγοριθμικά θα αποφασίζουν για σένα τι σου ταιριάζει από τον έρωτα και τη δουλειά, ως τη διασκέδαση και το τι θα σε κάνει χαρούμενο. Βαθμολογία παντού και για τα πάντα. Πολύτιμο εργαλείο ή πνευματική αναπηρία; Απελευθέρωση του ανθρώπινου σκληρού δίσκου για να αξιοποιηθεί σε πιο απαιτητικές λειτουργίες ή η απόλυτη αιχμαλωσία σε μια διανοητική κατηφόρα; Ελευθερία, ευτυχία και ευδαιμονία ή η τέλεια μονοτονία μιας αστραφτερής ευδαιμονίας στα χαρτιά και τη βιτρίνα;
Μια τεράστια κοινωνία σαν στούντιο reality με πρωταγωνιστές τους χιλιάδες κατοίκους της, σφραγισμένα σύνορα όπου αποβάλλονται και εισέρχονται παλιοί και νέοι με πολύ αυστηρά κριτήρια, ένας νέος μεγάλος big brother που αξιολογεί και παρακολουθεί τα πάντα, ένας νεοφασισμός της απόλυτης πολιτικής ορθότητας και του μαζικού ελέγχου, η κατάργηση του λάθους ως πιθανότητας, η κατάργηση της επιλογής ως δημιουργικής διαδικασίας σκέψης, κρίσης και απόφασης, η απουσία πρωτοβουλίας, φαντασίας, διαφοροποίησης. Οι μηχανές ξέρουν. Εσύ απλά εισπνοή, εκπνοή, κατανάλωση και τρελή χαρά.
Ο συγγραφέας δεν συνωμοσιολογεί, ούτε αναπαράγει ανυπόστατες φημολογίες. Αντιθέτως, δείχνει σε πλήρη επαφή με το σήμερα και καταθέτει έναν στιβαρό προβληματισμό για την εξέλιξη της χρήσης και της σχέσης μας με την τεχνολογία, για την εξέλιξη του ανθρώπινου νου σε όλες του τις διαστάσεις (μνήμη, κρίση, σκέψη, άποψη, απόφαση). Η κοινωνία, μία από τις Νέες Κοινωνίες που βρίσκεται κάπου στην Αττικοβοιωτία, μπορεί εύκολα να ξεφύγει προς την κατεύθυνση που περιγράφει ο Θοδωρής Κούκιας, να γίνει ένα περίκλειστο κράτος υποτιθέμενης ευδαιμονίας, μια σύγχρονη Δυτική Γερμανία, που θα κορδώνεται έναντι μιας Ανατολικής, για την υπεροχή και την εξέλιξή της, περιμένοντας να περάσουν το τείχος της, το τείχος της ντροπής, κάποιοι απόλυτα ελεγχόμενοι εκλεκτοί.
Η παρέα επιτυχόντων που αποφασίζει να δοκιμάσει την τύχη της και εισέρχεται στη Νέα Κοινωνία είναι οι οδοιπόροι που ακολουθούμε μέσα και έξω από αυτήν την κοινωνία, όπου δοκιμάζουν τα όνειρα, τις ελπίδες, τις αγωνίες, τις διαψεύσεις και τις αντοχές τους. Πώς είναι να ζεις εγκλωβισμένος σε έναν τέτοιο κόσμο όπου όλα λάμπουν, όλα είναι εύκολα και όλα ελέγχονται και καθοδηγούνται; Πώς μπορείς να λέγεσαι άνθρωπος όταν η ζωή σου είναι ένα reality με point system όπου προβιβάζεσαι σε άλλο χρώμα λόγω εξαιρετικών επιδόσεων ή ταλέντου και φιλομάθειας και παραμένεις στάσιμος ή υποβιβάζεσαι όταν δεν…
“Θεωρώ ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων στη γη. Εκείνοι που αργά ή γρήγορα, λύνουν τον κύβο του Ρούμπικ, και οι άλλοι που ξεκολλάνε τις ψηφίδες για να τις τοποθετήσουν όπως θέλουν, ώστε να σχηματίσουν μια ψευδαίσθηση επιτυχίας. Είναι στο χέρι σας να επιλέξετε σε ποια πλευρά θέλετε να βρίσκεται”, λέει και μου ρίχνει ένα βλέμμα επιβεβαίωσης του τύπου ότι πιστεύει σ’ εμένα”.
Η δύναμη της προσωπικής διαφοροποίησης, η δύναμη του ενός, η αξία της σκέψης, της ελεύθερης κρίσης, η φαντασία ως παράγοντας ανατροπής, ο τεχνοφασισμός, η μονοχρωμία της μίας άποψης της πολιτικής κορεκτίλας, όψεις αρνητικές και όψεις θετικές ενός κόσμου που προχωρά. Ένα πολύ δυνατό μυθιστόρημα που θέτει αμέτρητους προβληματισμούς και παραμέτρους, προσπαθώντας να δείξει και όχι να απαντήσει σε όλα, να φανερώσει και όχι να πάρει πάντα θέση. Άλλωστε το μέλλον δεν θα είναι ζοφερό. Μπορείς κάλλιστα να δεις ήδη το παρόν έτσι. Μπορείς και όχι όμως.
“Μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία παρακαλώ”.
Για αναγνώστες από 14 περίπου ετών.
Εκδόσεις Κέδρος.
Απόσπασμα
Διαβάστε απόσπασμα εδώ
Διακρίσεις
Το Soundtrack του βιβλίου
 TAYTOTHTA |
|
|---|---|
| Τίτλος: | Τετράγωνα κύματα, ιπτάμενες μέδουσες |
| Σειρά: | Big Bang |
| Συγγραφέας: | Θοδωρής Κούκιας |
| Εκδόσεις: | Κέδρος, Δεκέμβριος 2022 |
| Υπευθ. τμ. διορθώσεων: | Μαρία Σπανάκη |
| Επιμέλεια: | Βασιλική Κουρούδη |
| Ηλεκτρ. σελιδοποίηση: | Νικολέττα Δουλάμη |
| Σελίδες: | 360 |
| Μέγεθος: | 14 Χ 20,5 |
| ISBN: | 978-960-04-5315-7 |
