Διαβάζεται σε 3′- Ηλικιακό κοινό: 12+ — Λογοτεχνία για εφήβους+
«Κάνε τη σωστή επιλογή για σένα»
Η Αναστασία Σταματοπούλου εκκινεί έναν εσωτερικό διάλογο για τη μοναξιά, τη διαφορετικότητα, τον αποκλεισμό, την έννοια της δύναμης, την ανάγκη του «ανήκειν».
Περί τίνος πρόκειται
Τα Ραγίσματα της Αναστασίας Σταματοπούλου, ένα κείμενο συμβολικό με πλήθος από συνυποδηλώσεις, διακρίνεται από τις κορυφώσεις της πλοκής και τις διαρκείς του μεταγραφές στον συμβολικό χώρο της προσωπικής εμπειρίας.
Η συγγραφέας, που ήδη από το πρώτο της βιβλίο «Τα πουλιά» μάς εξέπληξε με την ωριμότητα της γραφής της, επιλέγει για κεντρικό ήρωα και αφηγητή ένα μικρό άσπρο ελάφι. Το ελάφι, ανθρωποποιημένο ζώο, σαν ομιλούν υποκείμενο και κυρίαρχος αφηγητής, στην αρχή βρίσκεται από τη συγγραφέα σε μια κατάσταση επισφαλή, σε συνθήκη φόβου και κόπωσης. Καθώς η μοναδικότητά του γίνεται λόγος επίμονης αναζήτησής του από τον κυνηγό, συνεχώς διατρέχει κίνδυνο. Τα τραυματικά του βιώματα προκαλούν την αγωνία της ερμηνείας των συμβάντων η οποία λίγο πριν το τέλος θα μετουσιωθεί σε πλήρη γνώση της βαθύτερης ουσίας των πραγμάτων.
Μετά τη «νύχτα του κυνηγού», όπου το ίδιο με το λευκό του χρώμα προδίδει τη σπηλιά-καταφύγιο των ελαφιών και προκαλεί τον μαζικό τους θάνατο από τον κυνηγό, ο αναπόφευκτος εξοστρακισμός του από τον αρχηγό της φυλής αναγκάζει τη μητέρα να εγκαταλείψει την ασφάλεια της ομάδας προκειμένου να καταφύγει στο άγριο δάσος μόνη με το μικρό της. Σύντομα, η προσπάθειά της να το προστατέψει θα γίνει η αιτία του θανάτου της. Το μικρό απομένει χωρίς καμιά προστασία μέσα στο δάσος και αρχίζει να αναρωτιέται ποια είναι η αιτία του πόνου που έχει βιώσει, ποιος τον έχει προκαλέσει: το ίδιο, ο αρχηγός ή ο κυνηγός; Προσπαθώντας να εξηγήσει, φορτώνεται τα βάρη της ενοχής, όπως συμβαίνει σε πολλά πλάσματα που γίνονται ο αποδιοπομπαίος τράγος της ομάδας τους. Αναπόφευκτα ενοχοποιεί τη διαφορετικότητά του που θέτει όλους τους αγαπημένους του σε κίνδυνο. Κοπάδι, αρχηγός, μητέρα, κυνηγός μπλέκονται γύρω του σε μια τοιχογραφία συμβάντων και προκαλούν τα «ραγίσματα» που δεν είναι άλλα, όπως αναφέρει η συγγραφέας στο εισαγωγικό της κείμενο, από τις εμπειρίες μας που μας διαμορφώνουν και μας κάνουν πλουσιότερους. Διαβάζουμε στο εισαγωγικό σημείωμα:
Kintsugi:
- Η τέχνη της επιδιόρθωσης σπασμένων κεραμικών αντικειμένων, με πολύτιμα υλικά (συνήθως χρυσό) ανάμεσα στα ραγίσματα.
- Η ιδέα πως κάποιος ατελής που έχει «ραγίσει» στη ζωή του, είναι πιο όμορφος από κάποιον που δεν έχει ραγίσει ποτέ. Κάποιος που έχει δυσκολευτεί στη ζωή του είναι τελειότερος από κάποιον που του ήρθαν όλα εύκολα. Συνδέεται με την ασιατική φιλοσοφία του «wabi–sabi», που εστιάζει στην αποδοχή της ατέλειας και της ασυμμετρίας ως μέρους της ζωής μας.
Είναι σαφές ότι το προλογικό σημείωμα της συγγραφέα γίνεται ένας κειμενικός δείκτης της αφήγησης που θα ακολουθήσει.
Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η συγκεκριμένη τεχνική Kintsugi, η ιαπωνική τέχνη της αποκατάστασης ενός σπασμένου κεραμικού με την ένωση των θραυσμάτων με ένα μείγμα ρητίνης και ευγενών μετάλλων, απαντάται είτε σε βιβλία γνώσεων για το πώς μπορούμε να προσδώσουμε αισθητική αξία στα σπασμένα αντικείμενα είτε σε μυθοπλασίας, όπως το πολύ ιδιαίτερο silent book Kintsugi της Issa Watanabe (βραβείο FICTION 2024 στη Bologna). Το βιβλίο με τον ποιητικό του λόγο συνιστά μια δήλωση για το φως που μπορεί να ακολουθήσει το σκοτάδι της απώλειας και ακολουθεί στον απόηχο του εκπληκτικού Migrants.
Η διαφορά αφορά στα σημασιολογικά επίπεδα των έργων, το βιβλίο της Watanabe με την εικονιστική του αφήγηση απευθύνεται και σε μικρά παιδιά, χρησιμοποιεί την ιαπωνική τεχνική για να πραγματευτεί το θέμα της απώλειας. Με τη συγκόλληση των θραυσμάτων γεννιέται ένα νέο και μοναδικό αντικείμενο, του οποίου τα ορατά ίχνη της επανένωσης αφηγούνται μια ιστορία. Στο βιβλίο της Σταματοπούλου τα «ραγίσματα» αφορούν ένα ζωντανό πλάσμα που φέρει και επανεγγράφει την ιστορία του. Και ενώ σαφέστατα υπάρχει πένθος και απώλεια για το μικρό ελάφι, το κείμενο έχει έναν βαθύτερο συμβολισμό, καθώς πραγματεύεται τα επίπεδα συνειδητότητας που οδηγούν οι τραυματικές εμπειρίες και, βεβαίως, δεν απευθύνεται σε μικρά παιδιά.
Στη διατύπωση της αδυναμίας του μικρού άσπρου ελαφιού αναπτύσσεται παράλληλα ένας διάλογος για τη δύναμη της εξουσίας. Στην κορύφωση της πλοκής, όταν συμβαίνει η μετωπική συνάντηση ελαφιού και κυνηγού, οι ρόλοι εναλλάσσονται και μεταθέτουν, λόγω φύσης και νέας κατάστασης ενσυνείδητης γνώσης που περιέρχεται, τη θέση εξουσίας στο μικρό ελάφι που γίνεται από θήραμα ο κριτής των πράξεων του κυνηγού.
Σε αυτήν τη συγκλονιστική σκηνή το ελάφι θα ανασημασιοδοτήσει τα «ραγίσματα» από τραυματική εμπειρία σε πλούτο ζωής. Η αυξανόμενη συνείδηση του ελαφιού προσομοιάζει με τη μετάβαση στη δεύτερη πραγματικότητα, όπως την ερμηνεύει ο Οδυσσέας Ελύτης στο δοκίμιό του «Η μέθοδος του άρα», εκείνη στην οποία οδηγούμαστε με τη βοήθεια της διαφάνειας και δια της οποίας μεταβαίνουμε στην καθαρότητα. Κυνηγός και ελάφι θα συναντηθούν στο ξέφωτο του δάσους. Στον στίχο του Χέλντερλιν «ποιητικά μόνον οικεί στ΄ αλήθεια ο άνθρωπος τη γης ετούτη», που ο Ελύτης ενσωματώνει στο δοκίμιό του χωρίς να αναφέρει τον δημιουργό του, προσθέτει τη λέξη «αλήθεια» προκειμένου να συνδέσει τον στίχο αυτό με το διάφωτο του Χάιντεγκερ. Το διάφωτο –η μεταφορική σημασία της λέξης μαδάρα (Lichtung) στα γερμανικά, δηλαδή του γυμνού από δέντρα σημείου του δάσους όπου ο ήλιος και το φως καταλάμπουν, είναι ένα φως που δίνει λυτρωτική ενέργεια και συμβολίζει το σημείο που κατοικεί η αλήθεια. Εκεί κατοικεί και η ποιητική αλήθεια, στο ξεσκέπασμα της Λήθης, στην Αλήθεια που ανασύρεται από το υποσυνείδητο. Όταν ο διώκτης του ελαφιού το προσκυνά με δέος ζητώντας του συγχώρεση, του προσδίδει δυνάμεις θεϊκές. Το ίδιο, όμως, φαίνεται να έχει αντίθετη άποψη:
Δε με νοιάζει που ο Κυνηγός έχει την ανάγκη να μου ζητήσει συγχώρεση, αλλά απορώ που με αποκαλεί «θεό». Η Μαμά πάντα μου μιλούσε για τους θεούς των ανθρώπων, που κρίνουν όλο τον κόσμο που δημιούργησαν, που περπατούν ανάμεσά μας και μας περιπαίζουν. Εγώ είμαι απλώς ένα ελάφι –ένα έξυπνο και τίμιο ελάφι.
Ο Αρχηγός θα μπορούσε να είναι θεός.
Το βέβαιο είναι ότι το μικρό ελάφι ανακαλύπτει σε αυτή τη στιγμή της φωτεινής αλήθειας το νόημα της επώδυνης εμπειρίας, τον πλούτο των ραγισμάτων.
Εγώ νιώθω καλύτερο ελάφι. Εσύ όμως αισθάνεσαι καλύτερος άνθρωπος;
Η συγγραφέας δεν καθοδηγεί, η κατακερματισμένη αλήθεια είναι διάσπαρτη, σε άλλους προφανής και σε άλλους αφανής.
«Τελικά όμως ποιος φταίει; Δεν ξέρω», ομολογεί το μικρό ελάφι σκεπτικό.
Το λυρικό κείμενο μια ωδή στη διαφορετικότητα. Με τη βοήθεια του εικονογράφου εκκινεί έναν εσωτερικό διάλογο για τη μοναξιά, τη διαφορετικότητα, τον αποκλεισμό, την έννοια της δύναμης, την ανάγκη του «ανήκειν», την αγωνία να εκλογικεύσουμε την πράξη της αποπομπής για να ερμηνεύσουμε την απομόνωση και τον αποκλεισμό.
Προφανώς το μικρό ελάφι είναι το τρόπαιο του κυνηγού που γίνεται προς στιγμή ο τιμωρός κριτής του ή η φωνή της συνείδησής του.
Η συγγραφέας με το κείμενο αυτό μας ωθεί να αναλογιστούμε πάνω στην ομορφιά των ραγισμάτων, όπως άλλωστε το δηλώνει:
Γιατί είναι πιο όμορφο κάποιο ελάφι που έχει ιστορίες να πει, που έχει ζήσει χαρές και λύπες, από ένα ελάφι που θέλει μόνο να παίζει και να τρέχει.
Το κείμενο απευθύνεται σε ενήλικο κοινό που διαρκώς προσπαθεί «να διαρρήξει τον κλοιό της κυριολεξίας», ενώ ο ανεστραμμένος προσωπικός διάλογος δίνει την πρέπουσα αξία στο να δούμε τα φυσικά μας χαρακτηριστικά, επίκτητα ή εκ γενετής, σαν ένα αναπόσπαστο μέρος της αυτογνωσίας μας.
Είναι προφανής η απαίτηση του επαρκούς αναγνώστη που καλείται να συνομιλήσει με το κείμενο με τις δικές του εμπειρίες, αλλά το βιβλίο θα μπορούσε να διαβαστεί και από ενεργούς αναγνώστες από 12 ετών και άνω που σίγουρα θα διαλογιστούν πάνω στη δύναμη των βιωμάτων.
Με ένα αβέβαιο τέλος η συγγραφέας αφήνει την τελική σκηνή μετέωρη, υπαινικτικά να οδεύει προς το τέλος της ζωής του ελαφιού, αφού ο κυνηγός ως άλλος σκορπιός στον πολύ γνωστό αλλά άγνωστης προέλευσης μύθο, δεν μπορεί να ξεφύγει από τη φύση του και απομακρύνεται για να στοχεύσει την καρδιά του ελαφιού με το τόξο του. Στην κίνηση του κυνηγού που δεν αντέχει «το φως της αλήθειας», το μικρό ελάφι παραδίδεται συνειδητά λέγοντάς του «Κάνε τη σωστή επιλογή για σένα», αφήνοντας τον αναγνώστη στο κλείσιμο της ιστορίας με αμφίθυμα συναισθήματα και μια σκεπτική διάθεση για το κόστος κατάκτησης του ύψιστου επιπέδου συνείδησης του ελαφιού και την έκβαση της ιστορίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ελύτης, Οδυσσέας (2006). Η Mέθοδος του”Άρα». Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα, σσ. 165-183.
- Watanabe, Issa (2024). Spain, Libros del Zorro Rojo.
 |
|
|---|---|
| TAYTOTHTA | |
| Τίτλος: | Ραγίσματα |
| Συγγραφέας: | |
| Εικονογράφος: | |
| Εκδόσεις: | Καστανιώτη, 2024 |
| Σελίδες: | 40 |
| Μέγεθος: | 17 Χ 24 |
| ISBN: | 978-960-03-7272-4 |
