Η αυτοαναφορικότητα του γράφοντος (προσπεράστε ελεύθερα για να πάτε στο βιβλίο)
Όταν ήμουν μαθητής δημοτικού, κάπου στη δεκαετία του 80′, μας ρώτησε ο δάσκαλος τι θέλαμε να γίνουμε όταν μεγαλώσουμε. Οι περισσότεροι έλεγαν τα γνωστά, γιατροί, δικηγόροι, πιλότοι, τραγουδιστές, ποδοσφαιριστές. Μόνο άλλος ένας παράξενος κι εγώ απαντήσαμε εντελώς ασύμμετρα. “Γεωγράφος”, του είπα. “Γεωγράφος θέλω να γίνω”. Το είπα δυο φορές γιατί την πρώτη άκουσε αγιογράφος. “Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα, αγόρι μου” με προσπέρασε με συνοπτικές διαδικασίες ο δάσκαλος και πήγε στον επόμενο για να πάρει μια από τα συνηθισμένα και να ικανοποιηθεί ότι έκανε μάθημα. Γεωγράφος! Όντως, δεν υπήρχε. Ο δάσκαλος δεν έλεγε ψέματα, τότε δεν υπήρχε στην Ελλάδα τέτοιο πράγμα. Έξω όμως υπήρχε.
Πέρασαν χρόνια. Ακόμα κι αν ήξερα κάπου 180 πρωτεύουσες απέξω, ποτάμια, βουνά, πόλεις και ορυκτό πλούτο, άρχισα να εγκαταλείπω σιγά σιγά το όνειρο του Γεωγράφου και την ικανοποίηση που ένιωθα όταν έλεγα “Ταναναρίβη” για την πρωτεύουσα της Μαδαγασκάρης ή “Υπερσιβηρικός” αφού αγαπούσα και τα τρένα. Δεν εγκατέλειψα όμως και την Γεωγραφία. Ακόμα και σήμερα ψάχνω σαν τρελός χάρτες γεωμορφολογικούς (γεωφυσικοί λέγονταν τότε), πολιτικούς, παραγωγής προϊόντων, άτλαντες, χαράζω διαδρομές, ονειρεύομαι παρανοϊκά ταξίδια, ακόμα και στους τουριστικούς οδηγούς σε πληροφορίες γεωγραφίας στέκομαι. Αιχμάλωτος της γεωγραφίας από τότε και για πάντα.
Τι είναι όμως γεωγραφία τελικά;
Το να ονοματίζεις δέκα ποτάμια και λίμνες ή να ξέρεις καμιά διακοσαριά πρωτεύουσες όπως εγώ δεν είναι γεωγραφία. Είναι μια εγκυκλοπαιδική προσέγγισή της, μια λεξικογραφική της έκταση. Το να ξέρεις τους νομούς της Ελλάδας και τις πρωτεύουσές τους δεν είναι γεωγραφία. Είναι χρήσιμη γνώση για να πας παρακάτω, να μπεις πιο μέσα, αλλά δεν είναι γεωγραφία.
Η γεωγραφία είναι μια επιστήμη συσχετισμών. Αναζητά την συμπλοκή του ορυκτού και επίγειου πλούτου και της γεωμορφολογίας με την ιστορία, την πολιτική, την οικονομία, την ανάπτυξη και εν τέλει τους ανθρώπους.Η γεωγραφία αναδεικνύει την επιρροή του εδάφους, του κλίματος, των βουνών και όλων όσων υπάρχουν γύρω μας στη ζωή των ανθρώπων και την ανάπτυξη των πολιτισμών.
Κι αυτό κάνει αυτό το βιβλίο ξεχωριστό.
Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας στην Ελλάδα
Όταν είδα ότι οι εκδόσεις Διόπτρα θα κυκλοφορήσουν το Prisoners of Geography προσαρμοσμένο για παιδιά στην Ελλάδα περίμενα πώς και πώς. Είχα ήδη διαβάσει την πρώτη ύλη και είχα πολύ θετική άποψη γι’ αυτό αφού, είπαμε, είμαι πάντα… Αιχμάλωτος της Γεωγραφίας. Της καλής πλέον γεωγραφίας.
Όλες οι πληροφορίες αυτού του βιβλίου προέρχονται από το Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας: όλα όσα θέλετε να ξέρετε για την παγκόσμια πολιτική σκηνή σε 10 χάρτες και είναι αποτέλεσμα της θητείας του Τιμ Μάρσαλ ως ανταποκριτή ειδήσεων σε όλον τον κόσμο. Ο ίδιος λέει ότι δεν πρόκειται για ιστορικό σύγγραμμα και έχει δίκιο αφού η οξυδέρκεια και η εμπειρία του Μάρσαλ βλέπουν την γεωγραφία υπό το πρίσμα της σύγχρονης γεωπολιτικής, παντρεύοντας γεωγραφία, ιστορία, πολιτισμό, οικονομία, αποσύροντας το κέντρο βάρους από την απλή παροχή εγκυκλοπαιδικών γνώσεων.
Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας: 12 μεγάλοι χάρτες για να ανακαλύψετε την ιστορία και τον πολιτισμό του κόσμου. Έτσι τιτλοφορείται το βιβλίο και, πράγματι, μέσα από την ουσιαστική, πλήρη προσέγγιση 12 μεγάλων χαρτών, μας συστήνουν μέσα σε 80 μεγάλου μεγέθους σελίδες σχεδόν το 100% του κόσμου, της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Ρωσία, Κίνα, Η.Π.Α., Καναδάς, Ευρώπη, Αφρική, Μέση Ανατολή, Ινδία-Πακιστάν, Ιαπωνία-Κορέα, Λατινική Αμερική, Αυστραλία, Αρκτική.
Γιατί Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας όμως;
Έξυπνος τίτλος και περιεκτικός ενός πλήρους σκεπτικού: οι ορεινοί όγκοι, τα ποτάμια, οι λίμνες, το κλίμα και το μικροκλίμα, τα ζώα, ο ορυκτός πλούτος, το σύνολο της γεωμορφολογίας κάθε περιοχής καθόρισε για αιώνες την ανάπτυξη, το εμπόριο, τα ήθη, τις συνήθειες, την ίδια την πολιτική σκακιέρα και τους συσχετισμούς ολόκληρων περιοχών και χωρών. Αυτή την ιδιότυπη “αιχμαλωσία”, την συνεχή, καθοριστική και άμεση διάδραση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και τις εκδοχές του αναδεικνύει με σαφή, διαφωτιστικό και εντυπωσιακό τρόπο το βιβλίο αυτό.
Τι θα βρούμε σ’ αυτό το βιβλίο;
Θα βρούμε τις 12 παραπάνω περιοχές του κόσμου και ισάριθμους χάρτες. Ας πάρουμε όμως μία από αυτές τις περιοχές και τον χάρτη της: την Ρωσία.
1
Χάρτης που συνοψίζει την αχανή Ρωσία των 17 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Στον χάρτη ο αναγνώστης τις συνορεύουσες με τη Ρωσία χώρες, τα Καυκάσια όρη, την Κασπία θάλασσα και τις χώρες της Βαλτικής και της Σκανδιναβικής χερσονήσου δυτικά, την Μόσχα, την Αγία Πετρούπολη, τον Βόλγα ποταμό, τον υπερισιβηρικό και το μεγάλο έλος του Βασιουγκάν καθώς μεταφερόμαστε προς το κέντρο του χάρτη, την Σιβηρία, το Γιακούτσκ, την λίμνη Βαϊκάλη, την οροσειρά Βερχογιάνσκ, την ρωσική άπω ανατολή και τον Αρκτικό Ωκεανό στα ανατολικά και βορειοανατολικά. Με λίγο λόγια έχουμε σε δύο σελίδα μια πλήρη εποπτεία της βασικής εικόνας της Ρωσίας με εικονίδια, πληροφοριακά text bubbles και γραφικές απεικονίσεις αξιοθεάτων, πλούτου, συνηθειών, μορφολογίας εδάφους και πολιτιστικών αγαθών.
2
Συνοπτική ιστορία της Ρωσίας από τον 9ο αιώνα όταν κάποιες φυλές ενώθηκαν και σχημάτισαν το κράτος των Ρως μέχρι και σήμερα με στάσεις τα σπουδαιότερα γεγονότα που διαμόρφωσαν την σημερινή Ρωσική Ομοσπονδία: εισβολή Μογγόλων, Ιβάν ο τρομερός, επέκταση Ρωσίας νότια και ανατολικά τον 17ο και 18ο αιώνα, εισβολές Πολωνών, Σουηδών, Ναπολέοντα και Γερμανών από τον 17ο ως και τον 20ο αιώνα και απόκρουση των Ρώσων. Και ασφαλώς Σοβιετική Ένωση. Ο αναγνώστης έτσι κάνει μια σύντομη περιήγηση στο ιστορικό πλαίσιο της Ρωσίας, πάντα όμως σε σχέση με την γεωμορφολογία και τον ρόλο του εδάφους, των βουνών και των νερών, που έκριναν συχνά τις αναχαιτίσεις των εχθρών, τους ανεφοδιασμούς και άρα τους πολέμους και εν τέλει την ίδια την επιβίωση των Ρώσων. Μια πολύ σημαντική οπτική της ιστορίας που συχνά αποσιωπάται ή αγνοείται.
3
Τι είναι αυτό που κάνει την Ρωσία τόσο ισχυρό παίκτη παγκοσμίως; Τα πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο εδάφη της, γεγονός που καθιστούν τη Ρωσία πανίσχυρη και σε στρατηγική θέση να διαμορφώνει συμμαχίες, να εκμεταλλεύεται γειτονίες και σχέσεις (η Γερμανία επισημαίνεται ότι αγοράζει το 50% του φυσικού αερίου της από την Ρωσία). Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας; Ξεκάθαρα.
4
Η ιδιαιτερότητα των βόρειων λιμανιών της Ρωσίας τα οποία κατά την διάρκεια του χειμώνα παγώνουν παγιδεύοντας τα πλοία σε ένα παχύ στρώμα πάγου, όπως το Βλαδιβοστόκ. Έτσι, το 2014, η Ρωσία πήρε τον έλεγχο της Κριμαίας και διασφάλισε το μοναδικό λιμάνι της σε ζεστά νερά…
Όπως αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς, δίχως να υπάρχει υπερφόρτωση πληροφοριών και εκτενή κείμενα, ο τόμος αυτός δίνει μια πληρέστατη και σφαιρική εικόνα για κάθε περιοχή (τις αναφέραμε παραπάνω) συναρτώντας την ανάπτυξη και την εξέλιξη της χώρας από την ιδιαίτερη θέση της, τον ορυκτό της πλούτο, την ευρύτερη γεωμορφολογία της.
Θαυμάσια δουλειά.
Στην πράξη πώς δουλεύουμε με αυτούς τους χάρτες;
Οι παλαιότεροι θυμάστε ότι στο σχολείο μας έβαζαν και φτιάχναμε χάρτες ξεπατικωσούρα με ριζόχαρτο και ξύσματα ξυλομπογιών τα οποία τρίβαμε με βαμβάκι πάνω σε κάθε χώρα, χρωματίζοντάς την έτσι με διαφορετικό χρώμα. Αν ας πούμε έφτιαχνες χάρτη της Ελλάδας, έκανες κάθε νομό με διαφορετικό χρώμα τρίβοντας άλλο ξύσμα πάνω του. Έγραφες ονόματα, ζωγράφιζες ποτάμια, βουνά και ούτω καθεξής.
Χάρτες μπορούμε να φτιάξουμε με πολλούς τρόπους και σίγουρα ο πιο εντυπωσιακός είναι ένα τρισδιάστατος χάρτης. Πάνω σε μακετόχαρτο ή σε κόντρα πλακέ, στήνουμε πρώτα τους ορεινούς μας όγκους με πηλό ή πλαστελίνη (ο πηλός σε μεγάλη ποσότητα είναι πιο φτηνός). Πλάθουμε όταν είναι ακόμα νωπός και εύπλαστος και δημιουργούμε χαράδρες, βουνά, κοιλάδες, βραχώδεις ακτές. Ακολούθως ή στεγανοποιούμε για να χρησιμοποιήσουμε πραγματικό νερό (με μπλε χρώμα ζαχαροπλαστικής ή αν αφήσετε λίγο γκοφρέ εντός νερού θα γίνει πιο εντυπωσιακό) ή τοποθετούμε μπλε χαρτόνι. Ενδιαφέρον αποτέλεσμα δίνει η τσόχα καθώς απλώνεται, κόβεται, κολλιέται και τοποθετείται αρκετά εύκολα αποδίδοντας τους βασικούς χρωματισμούς. Από εκεί και πέρα μπορείτε να τοποθετήσετε δέντρα, σπίτια, ζώα και ό,τι μπορείτε να φανταστείτε από καταστήματα με μινιατούρες ή δημιουργώντας υλικό μόνοι σας (οι επιλογές είναι αμέτρητες).
Οι αιχμάλωτοι της γεωγραφίας όμως είναι πολλά περισσότερα από χάρτες. Είναι μια συνεχής εμπλοκή με την ιστορία, την οικονομία και τους ανθρώπους. Το παιδί-αναγνώστης παραπέμπεται με άπειρους τρόπους να προχωρήσει την έρευνά του σε όλα αυτά τα πεδία. Μα η βιωματική δεν παύει ποτέ να είναι η πιο εντυπωσιακή εκδοχή της μάθησης.
Αν δημιουργήσετε έναν ορεινό όγκο από πηλό και δείτε πόσο δύσκολο είναι να φτάσει ένα εχθρικός στρατός στην απέναντι πλευρά του. Αν φτιάξετε μέσα σε έναν κομμένο υδραυλικό σωλήνα ή έναν στεγανοποιημένο πηλό (με διαφανή νάιλον σακούλα το έχω επιχειρήσει και είναι εύκολο) τον ποταμό Νείλο και δείτε πόσο ευεργετικός καθίσταται για την οικονομία της Αιγύπτου. Αν φτιάξετε ένα λιμάνι και βάλετε παγάκια στα νερά του και δείτε πόσο δύσκολο είναι κινηθούν τα πλοία που βρίσκονται σε αυτό. Αν φτιάξετε έναν χάρτη της Ευρώπης, ενώσετε καλαμάκια σε διαδρομές και δείτε πόσο εξαρτημένη είναι ολόκληρη από την Ρωσία σε φυσικό αέριο. Αν κλείσετε με στρατό ή με κάποια γιγάντια κατολίσθηση το στενό του Βοσπόρου ή του Σουέζ ή του Γιβραλτάρ και δεν μπορούν να περάσουν πλοία θα δείτε πόσο δυσχεραίνεται η παγκόσμια οικονομία. Αν φτιάξετε ένα βουνό και το μετατρέψετε με σόδα σε ηφαίστειο (δες εδώ), θα κατανοήσετε γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ζωή και γεωργία κοντά σε ένα ενεργό ηφαίστειο.
Υπάρχουν δεκάδες πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να δώσετε πνοή σε ένα σπουδαίο βιβλίο σαν αυτό, που αναβαθμίζει την γνώση και το ίδιο το παιδί-αναγνώστη.
Για παιδιά περίπου 7-13 ετών.
Εκδόσεις Διόπτρα.
Διακρίσεις
 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ |
|
|---|---|
| Τίτλος: | Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας – 12 μεγάλοι χάρτες για να ανακαλύψετε την ιστορία και τον πολιτισμό… |
| Τίτλος πρωτοτύπου: |
Prisoners of geography
|
| Συγγραφέας: | Tim Marshall |
| Εικονογράφηση: | Grace Easton |
| Προσαρμογή εξωφύλλου: | Ηλίας Σούφρας |
| Μετάφραση: | Τατιάνα Γαλάτουλα |
| Εκδόσεις: | Διόπτρα, Σεπτέμβριος 2020 |
| Επιμέλεια: | Λύντη Γαλάτη |
| Ηλ. σελιδοποίηση: | Βάσω Βύρρα |
| Σελίδες: | 80 |
| Μέγεθος: | 24,5 Χ 30,5 |
| ISBN: |
978-960-605-916-2
|
