Ο οικουμενικός Έλληνας, ο παγκόσμιος πολίτης, ο αλαφροΐσκιωτος ποιητής της πολιτισμικής αναγέννησης και μοναδικής ουσιαστικής παγκοσμιοποίησης που υπερασπιζόταν τη διαφορετικότητα ταυτόχρονα με την απάλειψη των αντιθέσεων που οξύνουν την ακρότητα και τον ανούσιο ανταγωνισμό, οδηγώντας την ανθρωπότητα στα Τάρταρα του αφανισμού, κάτι που μαρτυρά η έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την οποία ο ίδιος παρακολούθησε με οδύνη, ο εραστής των λέξεων, των μεγάλων ιδεών και της πυρόξανθης εξ Αμερικής Εύας Πάλμερ, ο μάρτυρας του αρχετυπικά όμορφου, ο σπουδαίος εκ Λευκάδος δελφικός και αδερφοποιητής των ανθρώπων Άγγελος Σικελιανός, αναφλέγεται για μικρούς και μεγάλους μέσα από το εικονογραφημένο βιβλίο δυο ακραιφνών μελετητριών του, οι οποίες προηγουμένως τον έχουν αντιφεγγίσει με πλείστους τρόπους στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της χώρας.
Άγγελος Σικελιανός- Ένας ονειροπόλος ποιητής, είναι ο τίτλος του βιβλίου που κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική σε εικονογράφηση της Μαρίας Μανουρά και φιλοδοξεί και πιστεύω (θα) το κάνει, να καθρεφτίσει λίγο το φως, να γεωμετρήσει το ανάστημα και τον καταιγισμό ιδεών του μεγάλου διανοητή και ποιητή.
Οι συγγραφείς του βιβλίου Φωτεινή Κωστάκου και Δέσποινα Πικοπούλου, με αφορμή το ποιητικό σύμπαν του Άγγελου Σικελιανού, σε μια άκρως ενδιαφέρουσα #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Κυρία Κωστάκου, αν ξεκινήσω να απαριθμώ σπουδές, ιδιότητες και πράγματα που έχετε κάνει, φοβάμαι ότι θα δημιουργήσω, αν δεν το κάνω ήδη, την πιο μεγάλη εκφώνηση στην ιστορία των συνεντεύξεων. Ενδεικτικά αναφέρω, για τους αναγνώστες μας, φιλόλογος, εικαστικός, καθηγήτρια πιάνου, performer σε παραστάσεις χορού, όπερας και συμφωνικής μουσικής, εμψυχώτρια κούκλας και πολλά άλλα. Αυτή η πολυπραγμοσύνη πώς προέκυψε στη ζωή σας; Σας πήγαινε το ένστικτό σας; Η ανάγκη να δράσετε; Τι συνέβη και φτάσατε μέχρι και την ξιφασκία;
Η αγάπη μου για την τέχνη σε όλες τις μορφές της με οδήγησε στο να ασχοληθώ με πολλά αντικείμενα. Η τέχνη άλλωστε υπήρχε πάντα στη ζωή μου. Από πολύ μικρή μου άρεσε να ζωγραφίζω, αυτή ήταν και η πρώτη μου αγάπη στο χώρο της τέχνης. Μάλιστα στα πλαίσια των σπουδών μου είχα τη δυνατότητα να παρακολουθήσω σεμινάρια δραματικής τέχνης, μαθήματα εικαστικών σε Ελλάδα και εξωτερικό αλλά και να συμμετάσχω σε εκθέσεις γλυπτικής, ζωγραφικής και μαριονέτας. Έκτοτε έχω εμφανιστεί σε παραστάσεις ως perfomer, έχω αναλάβει την καλλιτεχνική επιμέλεια εκδηλώσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε σχολεία και μουσεία αλλά και την κατασκευή σκηνικών αντικειμένων. Η αδυναμία μου μάλιστα για τις «Καλές Τέχνες» κι οτιδήποτε θα έλεγα «κλασικό» με οδήγησε στο να επιλέξω ως άθλημα τη ξιφασκία, που διδάσκεται σε αρκετές δραματικές σχολές.
Το οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον σας υποστήριξε σε όλες αυτές τις θαυμάσιες σπουδές, αναζητήσεις και ενασχολήσεις σας;
Φυσικά! Η οικογένειά μου με στήριξε τόσο υλικά όσο και ηθικά με αποτέλεσμα να μπορέσω να σπουδάσω όσα ονειρευόμουν αλλά και να υλοποιήσω τους περισσότερους από τους στόχους μου.
Ο Άγγελος Σικελιανός, αυτή η τεράστια προσωπικότητα της ποίησης και του Ελληνισμού, πώς προκύπτει στη ζωή σας και γίνεστε ακραιφνής μελετήτριά του;
Ήρθα σε πρώτη επαφή με το έργο του μεγάλου αυτού λογοτέχνη κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα και αγάπησα την ποίησή του σε απόλυτο βαθμό. Αργότερα εκπόνησα τη διδακτορική μου διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ με θέμα «Ποίηση και τέχνη στο έργο του Άγγελου Σικελιανού: η θεματική του διονυσιακού έρωτα”. Είχα επίσης την ευκαιρία να εργαστώ ως επιστημονική ερευνήτρια για το Μουσείο Άγγελου Σικελιανού, που σήμερα ανήκει στο Δήμο Λευκάδας κι έτσι μελέτησα το αρχείο του ποιητή αλλά και της γυναίκας του Εύας Palmer στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και στο Ε.Λ.Ι.Α. Γνωρίζοντας λοιπόν σε βάθος την ποίηση αλλά και τη ζωή του Σικελιανού ανέλαβα με τη συνσυγγραφέα κυρία Δέσποινα Πικοπούλου την επιστημονική επιμέλεια του προγράμματος της Artogether “Συνομιλώντας με τον Άγγελο Σικελιανό» υπό την αιγίδα και τη χρηματική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, που περιελάμβανε την παραγωγή εντύπων, ψηφιακές δράσεις και εικαστικά εργαστήρια.
Πέρα από τη δύναμη της ποίησής του, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που θαυμάζετε περισσότερο σε εκείνον;
Θαυμάζω το μεγαλείο της προσωπικότητας του, καθώς υπήρξε ένας από τους λίγους συγγραφείς που «ζούσε» την ποίησή του μετουσιώνοντάς την, θα λέγαμε, σε προσωπικό βίωμα και κατάφερε να κάνει το έργο του πράξη ζωής, κυρίως μέσα από την ενασχόλησή του με τις Δελφικές Εορτές. Ταυτόχρονα, ήξερε να δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στα μεγαλειώδη, σπουδαία πράγματα της ζωής όσο και στα πολύ μικρά και ασήμαντα, όπως είναι ο μικρόκοσμος της φύσης, για παράδειγμα το θρόισμα των φύλλων κ.α., στοιχεία που διαφαίνονται σε όλες τις φάσεις της ποίησης αλλά και της ζωής του.
Η έκδοσή σας περιλαμβάνει και ένα πλούσιο παράρτημα με βιογραφικά στοιχεία και εργογραφία του ποιητή, πλήθος παραπομπών, σημειώσεων και βιβλιογραφίας. Πόσο σύνθετο, πόσο απαιτητικό είναι να συγγράψεις ένα τέτοιο βιβλίο ώστε να συστήσεις τον ποιητή με ισορροπία σε παιδιά και ασφαλώς και σε μεγαλύτερο κοινό.
Σαφώς και είναι δύσκολο να συγγράψει κανείς ένα τέτοιο βιβλίο, καθώς πρόκειται για έναν ποιητή που γενικά είναι και θεωρείται «δύσκολος». Από την άλλη βέβαια, ο Σικελιανός είχε και μία πολύ ενδιαφέρουσα ζωή, «μια ζωή σαν παραμύθι» όπως είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ηλίας Βενέζης σε ένα ηχητικό ντοκουμέντο μίας εκπομπής της ΕΡΤ, κι έτσι προσφέρεται θα λέγαμε για τη συγγραφή ενός βιβλίου.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι είναι πολύ επίκαιρος καθώς τα αιτήματα της ποίησης του αφορούν την αγάπη για τη φύση και την ειρήνη, θέματα που αγγίζουν την ευαίσθητη παιδική ψυχή αλλά και άπτονται των προβληματισμών της σύγχρονης ζωής.
Η επιδίωξή μας λοιπόν ήταν η προβολή του έργου του Άγγελου Σικελιανού σε ένα ευρύτερο κοινό με όσο γίνεται πιο απλό τρόπο με απώτερο στόχο να βιώσει κανείς την σπουδαία ποίηση του μετέχοντας στον μυθικό, φανταστικό κόσμο της καθώς και στα επίκαιρα μηνύματά της.
Ποιο ήταν το συνολικό αποτύπωμα που άφησε ο ποιητής στην Ελλάδα και τον πολιτισμό της;
Στην ερώτηση σας αυτή θα προτιμούσα, και σε αυτό συμφωνεί και η κ. Πικοπούλου, να παραθέσω μια σύνοψη των όσων αναφέρει ο καθηγητής μου κ. Ερατοσθένης Καψωμένος, καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων σε άρθρο του στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, στις 24 Ιουνίου 2001, με την ευκαιρία συμπλήρωσης πενήντα χρόνων από το θάνατο του ποιητή:
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ-Η οικουμενικότητα του ποιητή
Μέσα από τις συγκυρίες που ορίζουν την αρχή της νέας χιλιετίας, το πνευματικό έργο και η δράση του Σικελιανού απηχούν μια νέα επικαιρότητα που συναρτάται με ζωτικά προβλήματα και αιτήματα της εποχής μας. Η σημερινή επικαιρότητα του Σικελιανού συνοψίζεται σε τρία σημεία:
1- Ο Άγγελος Σικελιανός είναι ο πρώτος Έλληνας στοχαστής που αντιμετώπισε την προοπτική μιας παγκόσμιας κοινωνίας με στόχο την απελευθέρωση των λαών.
2- Πριν ακόμη υπάρξει υποψία διαταραχής στην οικολογική ισορροπίας του πλανήτη, ο Σικελιανός επεσήμανε, σε όλους τους τόνους, τις ολέθριες συνέπειες από τη μονομερή ανάπτυξη του βιομηχανικού και του τεχνικού πολιτισμού.
3- Τη στιγμή που ο δυτικός ρασιοναλισμός θριάμβευε μέσω της διάδοσης και επικράτησης των υλιστικών προεκτάσεων, ο Σικελιανός μιλούσε για τη σκοπιμότητα μιας σύνθεσης μυστικισμού και ορθολογισμού, που να διασώζει την ψυχοσωματική ενότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Αυτή, νομίζουμε, είναι μια παρακαταθήκη όχι μόνον για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την οικουμένη.
Κυρία Πικοπούλου, έχοντας σπουδαία δράση και εμπειρία στον χώρο του πολιτισμού, της αρχαιολογίας και των μουσείων, θα ήθελα να μας μιλήσετε για τη θέση που έχει ο Άγγελος Σικελιανός στον χώρο των μουσείων, έχοντας συμβάλλει και εσείς σε αυτήν την κατεύθυνση;
Ο Άγγελος Σικελιανός πήρε τη θέση του στον κόσμο των ελληνικών και όχι μόνον, μουσείων με την ίδρυση το 2017 του Μουσείου Άγγελου Σικελιανού στη Λευκάδα. Βέβαια, εδώ και αρκετά χρόνια έχουν γίνει απόπειρες παρουσίασης του σπουδαίου αυτού νεοέλληνα ποιητή και διανοητή, τόσο στο Μουσείο Δελφικών Εορτών στους Δελφούς όσο και στο σπιτάκι που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, στη Σαλαμίνα. Πρόκειται όμως, για περιορισμένες και αποσπασματικές αναφορές στο έργο και τη ζωή του ποιητή, που δεν αντιμετωπίζουν ολιστικά και ερμηνευτικά το «φαινόμενο», θα τολμούσα να πω, Άγγελος Σικελιανός.
Το Μουσείο Άγγελου Σικελιανού στη Λευκάδα ιδρύθηκε στην οικία των Σικελιανών όπου έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια ο ποιητής. Χάρη στη γενναία χορηγία της Εθνικής Τράπεζας, η οποία χρηματοδότησε την αγορά, την αναστήλωση αλλά και τη μετατροπή του οικήματος σε μουσείο, η Λευκάδα μπορεί να υπερηφανεύεται ότι διαθέτει ένα πρότυπο μουσείο διεθνών προδιαγραφών. Πρόκειται για ένα μουσείο που δεν είναι απλά μουσείο ενθυμημάτων, όπως συνήθως είναι τα μονογραφικά μουσεία. Η διεθνούς εμβέλειας λογοτεχνική προσωπικότητα του Λευκαδίτη ποιητή, ο οποίος υπήρξε εννέα φορές υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, παρουσιάζεται και αναλύεται σε απόλυτα παράλληλο βηματισμό με την ζωή του και με τα ιστορικά και άλλα γεγονότα που επηρέασαν την ποίησή και την κοσμοθεώρησή του.
Στο μουσείο προβάλλονται τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που καθιστούν τον Σικελιανό έναν εθνικό ποιητή, τεκμηριώνεται η σύνδεση του λογοτεχνικού του έργου με τις πράξεις του και τη στάση του ως πολιτικού όντος και διανοουμένου (Δελφικές Εορτές, συμμετοχή σε ιστορικά γεγονότα και αντιστασιακές πράξεις κ.λπ.) και παρουσιάζεται η ανθρώπινη πλευρά και ζωή του, δηλαδή, ο άνθρωπος Σικελιανός.
Η μουσειολογική προσέγγιση, ενώ ακολουθεί τρόπους αυστηρά επιστημονικούς, είναι συγχρόνως προσιτή και οικεία για όλους τους επισκέπτες. Το μουσειακό αφήγημα υποστηρίζεται κατάλληλα από μοναδικά τεκμήρια της ζωής του ποιητή και των δύο συντρόφων του, της Εύας και της Άννας, αγορασμένα ή σε μόνιμο δάνειο από μεγάλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Τα τεκμήρια αυτά, υλικά ή οπτικοακουστικά, ειδικά επιλεγμένα σε αριθμό και νοηματοδότηση, τονίζουν το εύρος της λογοτεχνικής παραγωγής του Λευκάδιου ποιητή και ενεργοποιούν το θυμικό των επισκεπτών κατά τρόπο που να γεννούν την επιθυμία να γνωρίσουν περισσότερο τη σπουδαία αυτή προσωπικότητα.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να σημειώσω ότι τις νοηματικές και αρχιτεκτονικές μουσειολογικές μελέτες υπογράφουν οι ομ. καθηγητές του Α.Π.Θ. Ματούλα Σκαλτσά και Πάνος Τζώνος με τους συνεργάτες τους, μεταξύ των οποίων και η κ. Κωστάκου και εγώ. Tην επιστημονική εποπτεία της έρευνας είχε η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αθηνά Βογιατζόγλου, ενώ τη μελέτη αποκατάστασης του κτηρίου έκανε ο ομ. καθηγητής του Ε.Μ.Π. Παναγιώτης Τουλιάτος με τους συνεργάτες του.
Οι ποιητές μας, οι λογοτέχνες μας, βρίσκουν την αναγνώριση που τους πρέπει, έστω και μετά θάνατον; Αξιοποιούνται οι οικίες τους, αντικείμενά τους, χειρόγραφα και άλλα προκειμένου να αποτελούν σημαντική πτυχή της Μουσειολογίας και του πολιτισμού της χώρας μας;
Το μουσειακό τοπίο στην Ελλάδα, θα έλεγα ότι κηδεμονεύεται από την αρχαιολογική μας παρακαταθήκη. Τα περισσότερα μουσεία στη χώρα μας είναι αρχαιολογικά ή μουσεία τέχνης. Τα τελευταία όμως χρόνια, αυτό άρχισε να αλλάζει και όλο και περισσότερο μουσεία ιδρύονται με διαφορετικά αντικείμενα.
Σε αυτό βοηθά πολύ η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, η λειτουργία του ελληνικού τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) αλλά και ή ίδρυση τμημάτων μουσειολογίας σε αρκετά ελληνικά πανεπιστήμια, με προεξάρχον το Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό Μουσειολογίας του Α.Π.Θ.
Τα μουσεία λογοτεχνών, όπως το Μουσείο Σικελιανού που μας απασχολεί, είναι ελάχιστα, με ποιο σημαντικό αυτό του Νίκου Καζαντζάκη στο Ηράκλειο Κρήτης. Γίνονται προσπάθειες και υπάρχουν προτάσεις για τη δημιουργία και άλλων μουσείων αφιερωμένων σε σπουδαίες προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων. Προς τον σκοπό αυτό το Μουσείο Καζαντζάκη είχε μάλιστα οργανώσει το 2017 σε συνεργασία με το ICOM και το συνέδριο «Εκθέσεις. Νέες προσεγγίσεις». Παράλληλα, στο Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων λειτουργεί η Διεθνής Επιτροπή Μουσείων Λογοτεχνίας (International Committee for Literary Museums -ICLM) που ασχολείται με θέματα έρευνας, εκδόσεων, εκθέσεων και εκπαίδευσης για τα μουσεία συγγραφέων και συνθετών. Τις εργασίες της μάλιστα αυτές η επιτροπή δημοσιεύει και σε σχετικό ετήσιο ενημερωτικό δελτίο.
Τα μουσεία λογοτεχνών και συνθετών μπορούν να αποτελέσουν ένα σπουδαίο πολιτιστικό κεφάλαιο, γιατί λειτουργούν ως αποθετήρια μνήμης, μπορούν να δημιουργήσουν ταυτότητα τόπου (branding), να συμπληρώσουν τη σχολική ή άτυπη εκπαίδευση και να συνεισφέρουν στην κοινωνική συνοχή. Το ερώτημα όμως είναι, ποιος λειτουργεί τα μουσεία αυτά, ώστε να είναι ζωντανά και αποδοτικά. Εδώ το λόγο έχει το Υπουργείο Πολιτισμού και η Τοπική Αυτοδιοίκηση και τα μηνύματα, δυστυχώς, δεν είναι πολύ ενθαρρυντικά.
Έχετε συντάξει πλήθος μουσειοεκπαιδευτικών προγραμμάτων στην Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Έχετε εντοπίσει διαφορές στην προσέγγιση και τη σημασία που δίνουν άλλα κράτη στα προγράμματα αυτά;
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα των ελληνικών μουσείων δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτε από τα αντίστοιχα των ευρωπαϊκών ή αμερικανικών μουσείων, γιατί το Υπουργείο Πολιτισμού από τη δεκαετία του ’80 υποστήριξε πολύ αυτή τη λειτουργία, η οποία είναι πολύ σημαντική και συμπληρωματική του μουσείου. Το ζητούμενο είναι βέβαια, σε ποιους απευθύνονται τα προγράμματα αυτά και πόσο προσβάσιμα είναι; Η απάντηση είναι ότι πρέπει να απευθύνονται σε όλα τα είδη κοινού, μηδέ των ΑΜΕΑ εξαιρουμένων.
Προς την κατεύθυνση αυτή εργαστήκαμε με την κ. Κωστάκου σε σχέση με το Μουσείο Άγγελου Σικελιανού. Θελήσαμε, δηλαδή να διευρύνουμε τις ευκαιρίες πρόσβασης στο νοηματικό περιεχόμενο του μουσείου μέσω κάποιων πρόσθετων εκπαιδευτικών λειτουργιών, παρόλο ότι το Μουσείο είναι προσβάσιμο κινητικά αλλά και νοητικά. Η ευκαιρία μας δόθηκε, όταν το Υπουργείο Πολιτισμού προκήρυξε τη χρηματοδότηση προτάσεων που θα ενίσχυαν το ρόλο των μουσείων σύγχρονου πολιτισμού. Η πρόταση μας για τη λειτουργία ενός προγράμματος υπό τον γενικό τίτλο «Συνομιλώντας με τον Άγγελο Σικελιανό» σε συνεργασία με την ARTOGETHER-ΤΕΧΝΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ( https://artogether.gr/liminal ) Μ.Κ.Ο. που από το 1990 προωθεί πολιτιστικά προγράμματα σε συμπεριληπτικές ομάδες (ομάδες ατόμων με και χωρίς αναπηρία), έγινε αποδεκτή και ετέθη υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟΤ. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν δύο εικαστικά εργαστήρια βασισμένα στην ποίηση του Άγγελου Σικελιανού και στα ορφικά σύμβολα που ο ποιητής χρησιμοποιούσε, λειτούργησαν δύο on line ψηφιακές δράσεις που επέτρεπαν την εξ αποστάσεως επίσκεψη στο μουσείο και τέλος, εκδόθηκαν δύο έντυπα, ένα φυλλάδιο για διάδραση εντός του μουσείου και ένα παραμύθι με τίτλο «Ένας ποιητής ταξιδεύει». Το τελευταίο, που εκδόθηκε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και διανέμεται μόνον μέσα στο μουσείο, αποτέλεσε την πρώτη έκδοση του βιβλίου «Άγγελος Σικελιανός, ένας ονειροπόλος ποιητής» που κυκλοφορεί από τις αρχές του έτους στα βιβλιοπωλεία. Το βιβλίο αυτό χρωστάει πολλά στον εκδοτικό οίκο ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, γιατί χάρη στην ολόψυχη υποστήριξη και εκδοτική εμπειρία του κ. Διονύση Βαλεριάνου και των συνεργατών του προέκυψε ένα εξαιρετικά ελκυστικό και υψηλών απαιτήσεων βιβλίο. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται και στην εικονογράφο Μαρία Μανουρά, η οποία με υποδειγματικό τρόπο υποστήριξε τα κείμενα μας και επεξέτεινε τον λόγο μας με τις εξαιρετικές της εικαστικές δημιουργίες, σε σημείο που να συν-αφηγείται την ιστορία μας.
Την παιδευτική διάσταση του βιβλίου αυτού, που δίνει στην ουσία την ευκαιρία στο μουσείο Άγγελου Σικελιανού να επεκτείνει την «συνομιλία» του και με κοινό εκτός των τειχών του, επαυξάνει και η δυνατότητα της ακουστικής προσέγγισης μέσω της εφαρμογής QR code, που το καθιστά προσβάσιμο ακόμη και στα άτομα με οπτικές αναπηρίες. Όσοι πάρουν στα χέρια τους το βιβλίο, μπορούν όχι μόνο να απολαύσουν την αφήγηση του παραμυθιού στα ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά, αλλά και να ακούσουν τις φωνές των ίδιων των πρωταγωνιστών, του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού από σπάνιες ηχογραφήσεις της ΕΡΤ.
Κάτι ακόμη που θα ήθελα να προσθέσω, για την μουσειακή-μουσειοεκπαιδευτική διάσταση του βιβλίου μας, είναι ότι στο παράρτημα σχολίων και πληροφοριών που ακολουθούν το κυρίως αφήγημα, υπάρχουν και πληροφορίες για επίσκεψη σε μουσειακούς χώρους και θέσεις που σχετίζονται με τη ζωή και το έργο του Σικελιανού, πληροφορίες που θα βοηθήσουν και τους χώρους αυτούς να αυξήσουν την επισκεψιμότητάς τους.
Ο Άγγελος Σικελιανός πώς σας κέρδισε πέρα από την ποίησή του;
Η πλούσια σε εμπειρίες ζωή του, η σχεδόν στα όρια του παραμυθιού προσωπική του πορεία αλλά και η πληθωρική προσωπικότητά του, η οποία εκφράζονταν με την εμφάνισή του, και την εν γένει συμπεριφορά του, με εντυπωσίασαν ιδιαίτερα. Αυτή η έξω και πάνω από τα κοινά μέτρα χυμώδης προσωπικοτήτα του, που δινόταν με πάθος σε ό,τι αγαπούσε, κέρδισε την προσοχή μου και θέλησα να τον γνωρίσω καλύτερα. Ένας ακόμη λόγος ήταν ότι ύστερα από τόσα χρόνια ο Σικελιανός παραμένει τόσο επίκαιρος, γιατί απαντά με την ποίησή του και τη στάση ζωής του στα μεγάλα αιτήματα του καιρού μας που είναι η ανάγκη της ειρήνης και της συναδέλφωσης των λαών, αλλά και η αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με το περιβάλλον του.
Πώς είναι να κάνεις παραμύθι τη ζωή ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές;
Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο, καθώς ο ίδιος ο Σικελιανός δεν έγραψε ποτέ ποιήματα για παιδιά, ενώ ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται από «δύσκολη» γραφή και πολυσύνθετα νοήματα. Παρολαυτά, θεωρούμε πως το έργο του προσφέρεται ιδιαίτερα για το νεανικό κοινό, αφού η ποίησή του βρίθει από παραμυθικές εικόνες πλούσιες σε φαντασία.
Ποιος ήταν ο ρόλος των δύο συζύγων του στη ζωή του ποιητή αλλά και της γυναίκας γενικότερα;
Η θηλύτητα, είτε αυτή εκφραζόταν με τη μορφή της γης, είτε με τη μορφή μυθικών ή θρησκευτικών οντοτήτων, είτε, πολύ περισσότερο, με τη μορφή της γυναίκας ερωτικής συντρόφου, για τον Σικελιανό ήταν απόλυτα υπαρξιακή.
Το θήλυ ήταν ταυτόσημο με τη δημιουργία, την υλική αλλά και την πνευματική. Πολλές ήταν οι «θηλυκές» υπάρξεις που ενέπνευσαν τον ποιητή, η μητέρα γη, η Ελλάδα, η Αφροδίτη, η Άρτεμης, η Παναγία, η Σαπφώ, η Αριάδνη, η λαϊκή κόρη, και βέβαια η «Χρυσόφρυδη» Εύα. Σε κάποιες μάλιστα από αυτές τις ζωοδότρες θηλυκές υπάρξεις είναι αφιερωμένη και η παραμυθική όπερα «Του Άγγελου Μούσες» σε λιμπρέτο Φωτεινής Κωστάκου και μουσική Δημήτρη Καθαρόπουλου, που πρόσφατα δημιουργήθηκε και συνόδευσε την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου μας «Άγγελος Σικελιανός, ένας ονειροπόλος ποιητής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ελπίζουμε ότι η όπερα αυτή θα παρουσιαστεί και σε άλλα μέρη, ιδιαίτερα σε αυτά που σχετίζονται με τη ζωή και το έργο του ποιητή.
Ο ρόλος που έπαιξαν οι δύο σύζυγοι του Σικελιανού ήταν καθοριστικός για την πορεία του. Η Εύα ήταν αυτή που στήριξε, με όλες της τις δυνάμεις και μέχρι τέλους, τον ποιητή εξασφαλίζοντας του την οικονομική άνεση αλλά και την απαραίτητη πίστη και προσήλωση στο έργο του.
Το βιβλίο μας μάλιστα αποτελεί επετειακή έκδοση για τη συμπλήρωση των 70 χρόνων από το θάνατό της σπουδαίας αυτής γυναίκας και είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς που η κυκλοφορία του υπογραμμίζει αυτήν την επέτειο.
Σημαντικός ήταν και ο ρόλος της Άννας Καμπανάρη, που τον συντρόφευσε στα τελευταία δύσκολα χρόνια της ζωής του και που για πολλά χρόνια μετά το θάνατό του στήριξε τη διάδοση του έργου του.
Έχετε σκεφτεί την ουσιαστική αναβίωση των Δελφικών Εορτών και της Δελφικής Ιδέας; Γιατί η χώρα μας δεν τολμάει τέτοιες σπουδαίες γιορτές;
Η αρχαιοελληνική πνευματική κληρονομιά επηρέασε και απασχόλησε βαθιά τον Σικελιανό και τον οδήγησε στη σύλληψη της ιδέας να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένας παγκόσμιος πνευματικός πυρήνας ικανός να συνθέσει δημιουργικά τις αντιθέσεις των λαών. Αυτή ήταν η περίφημη «Δελφική Ιδέα». Η «Δελφική Ιδέα», εκτός από τις παραστάσεις αρχαίου δράματος και την αναβίωση αρχαίων αθλητικών δρώμενων, που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο των Δελφικών Εορτών του 1927 και του 1930, συμπεριελάμβανε και τη «Δελφική Ένωση», μία παγκόσμια ένωση για τη συναδέλφωση των λαών, καθώς επίσης και το «Δελφικό Πανεπιστήμιο», στόχος του οποίου θα ήταν να ανασυνθέσει τις παραδόσεις και τις θρησκείες όλων των λαών.
Η σπουδαία αυτή πνευματική προσπάθεια των Σικελιανών, δεν έγινε ποτέ απόλυτα κατανοητή σε όλο της το εύρος και όλα τα αιτήματά της φάνταζαν εντελώς ουτοπικά. Τόσο το Κράτος, όσο και όλοι οι δυνητικοί χρηματοδότες αντιμετώπιζαν την Δελφική Ιδέα ως ένα περιχαρακωμένο πολιτιστικό τουριστικό προϊόν, κάτι που ουδέποτε δέχτηκαν ο Άγγελος και η Εύα.
Μπορεί η Δελφική Ιδέα και οι Δ.Ε. να μην είχαν τη συνέχεια που οραματίστηκαν οι Σικελιανοί, η προσπάθειά τους όμως είχε πολύ μεγάλη ιδεολογική και καλλιτεχνική απήχηση τόσο στην εποχή τους όσο και στα μεταγενέστερα χρόνια. Οι πρωτοποριακές θεατρικές παραστάσεις αρχαίου δράματος που δόθηκαν για πρώτη φορά σε ανοικτό αρχαίο θέατρο στο πλαίσιο των Δελφικών Εορτών άσκησαν μεγάλη επίδραση στη μεταγενέστερη σκηνική προσέγγιση του αρχαίου δράματος, ενώ οι ιδέες του Σικελιανού επηρέασαν καθοριστικά τα ελληνικά γράμματα και ιδιαίτερα την γενιά του ΄30.
Προσπάθειες αναβίωσης της Δελφικής Ιδέας και των Δελφικών Εορτών έγιναν κατά καιρούς με πρώτη αυτήν του Λίνου Καρζή το 1952, που ίσως είναι και η λιγότερο γνωστή.
Επίσης το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (Ε.Π.Κε.Δ.), που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1977 (Νόμος 645) και τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού και την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, είχε ως στόχο τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πολιτιστικού κέντρου, αντικείμενο του οποίου, σύμφωνα με το καταστατικό του, είναι η «εξυπηρέτησις διεθνούς πολιτιστικού συμφέροντος» και «η ανάπτυξις των κοινών πολιτιστικών στοιχείων, τα οποία ενώνουν τους λαούς της Ευρώπης». Στόχοι που εμπεριέχουν μέρος των θέσεων της Δελφικής Ιδέας.
Μεταξύ των πιο πρόσφατων προσπαθειών αναβίωσης των ιδεών του Σικελιανού, θα έλεγα ότι είναι και οι «Ημέρες Δελφικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς», ένας θεσμός που γεννήθηκε το 2021 στους Δελφούς κατά τη διάρκεια των εορτασμών των 70 χρόνων από το θάνατο του ποιητή. Όπως πληροφορούμαι, ο θεσμός αυτός θα αποτελέσει ένα εγχείρημα αφιερωμένο στις ιδέες και το έργο του Σικελιανού, που θα έχει ως στόχο την προαγωγή της σύγχρονης Δελφικής Ιδέας.
Πώς ήταν η συνεργασία σας με την Φωτεινή Κωστάκου/την Δέσποινα Πικοπούλου, με την εικονογράφο Μαρία Μανουρά, αλλά και τους ανθρώπους της ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗΣ, τον Διονύση Βαλεριάνο και το επιτελείο του;
Η συνεργασία μου τόσο με την συγγραφέα Φωτεινή Κωστάκου όσο και με την ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, τον κ. Βαλεριάνο και τους συνεργάτες του, ήταν άψογη από κάθε άποψη. Η κάθε πλευρά συνεισέφερε με τον καλύτερο τρόπο στο εγχείρημα. Μόνο ευγνωμοσύνη και ευχαριστίες έχω να εκφράσω αλλά και να ευχηθώ σύντομα να μπορέσουμε να έχουμε μια καινούργια συνεργασία.
Φωτεινή Κωστάκου, Δέσποινα Πικοπούλου
Άγγελος Σικελιανός- Ένας ονειροπόλος ποιητής–)
Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ
Οι συγγραφείς
H Φωτεινή Κωστάκου, μελετήτρια του Σικελιανού, είναι Διδάκτωρ Νέας Ελληνικής Φιλολογίας (Πανεπιστήμιο Paul Valéry Montpellier III – Γαλλία), απόφοιτος της Σχολής Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης (Φιλοσοφική Σχολή – Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), κάτοχος D.E.A. Λογοτεχνίας (Πανεπιστήμιο της Γρανάδα) καθώς και πτυχίου Κλασικού Πιάνου (Εθνικό Ωδείο). Στο πλαίσιο των ακαδημαϊκών σπουδών της παρακολούθησε μαθήματα εικαστικών σε Ελλάδα και εξωτερικό και συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις γλυπτικής, ζωγραφικής και μαριονέτας.
Παρακολούθησε σεμινάρια πάνω στη δραματική τέχνη και στον σύγχρονο χορό, ενώ επί σειρά ετών ασχολήθηκε με την ξιφασκία. Εργάστηκε ως φιλόλογος, αρχαιολόγος, επιστημονική ερευνήτρια για το Μουσείο Άγγελου Σικελιανού στη Λευκάδα και σε πρόγραμμα της ARTOGETHER αλλά και ως καθηγήτρια πιάνου, εικαστικός, εμψυχώτρια κούκλας και performer σε παραστάσεις χορού, όπερας και συμφωνικής μουσικής. Έχει αναλάβει μεταφράσεις μουσικών έργων, την εικαστική επιμέλεια εκδηλώσεων, την επινόηση-εκτέλεση εκπαιδευτικών προγραμμάτων τέχνης σε σχολεία, ωδεία, εργαστήρια αγγειοπλαστικής, πινακοθήκες, μουσεία, δημοτικές βιβλιοθήκες καθώς και τον σχεδιασμό-υλοποίηση ταινιών μικρού μήκους και art performances. Ασχολείται με τη συγγραφή βιβλίων και παραμυθιών, ενώ κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε πρακτικά συνεδρίων και επιστημονικά περιοδικά. Έργα της συμπεριλαμβάνονται στην ποιητική συλλογή «Τα Χαïκού της Άνοιξης» (Εκδόσεις Ανεμολόγιο), στη συλλογή διηγημάτων «Επανάσταση Τώρα» που εκδόθηκε στο πλαίσιο του διαγωνισμού εικονογράφησης του Fantasy Festival (2021) και στο εκπαιδευτικό φύλλο δράσεων «Στο σπίτι του ποιητή…» (Εκδόσεις Ελληνοεκδοτική). Είναι καλλιτεχνική διευθύντρια της Art Fantaisie και νεοδιόριστη εκπαιδευτικός στη δημόσια εκπαίδευση.
Η Δέσποινα Πικοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα και έχει τρεις γιους. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στη Μουσειοεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο του York. Εργάστηκε επί σειρά ετών ως αρχαιολόγος στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και στο Υπουργείο Πολιτισμού. Δίδασκε για πολλά χρόνια Ιστορία της Ιατρικής στο ΤΕΙ Λαμίας και υπήρξε μέλος της συγγραφικής ομάδας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου σε θέματα Μουσειολογίας. Έχει συντάξει μουσειολογικές μελέτες και μουσειοεκπαιδευτικά προγράμματα για μεγάλο αριθμό μουσείων στην Ελλάδα και το εξωτερικό και υπήρξε μέλος της ομάδας μουσειολογικού σχεδιασμού του Μουσείου Άγγελου Σικελιανού στη Λευκάδα. Συμμετέχει σε προγράμματα του Διαπανεπιστημιακού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογίας – Διαχείρισης Πολιτισμού του Α.Π.Θ. και είναι επιστημονική συνεργάτιδα της ARTOGETHER στα θέματα προσβασιμότητας μουσείων και πολιτιστικών χώρων. Είναι μέλος του ICOM, του ICOMOS και του Σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ.
