Ο πόλεμος δεν είναι παιχνίδι όπως λέει το δημοφιλές άσμα των ημερών. Καθόλου παιχνίδι, καθόλου αστείο, καθόλου χαρά. Ο πόλεμος είναι καταστροφή και θρήνος, αναμονή και πόνος. Δεν είναι δυνατόν όταν παιδιά ξεβράζονται στις ανατολικές ακτές της Ελλάδας, εμείς να εξακολουθούμε να διοχετεύουμε στα παιδιά μια εικόνα του πολέμου ως πανηγύρι με σάμαλι και εθνικοπατριωτισμό τύπου “είμαι εγώ μια ελληνοπούλα και σα μια σουλιωτοπούλα”. Η σκληρότητα του πολέμου διακρίνεται πολύ καθαρά στην τέχνη που σκιαγράφησε κάθε πτυχή του.
Δείχοντας πίνακες στα παιδιά τρεις ερωτήσεις θριαμβεύουν πάντα:
Τι βλέπουμε/απεικονίζεται (το γενικό);
Γιατί το Χ (κάποιο αντικείμενο/μορφή/στοιχείο του πίνακα) είναι… (κάποια ιδιότητα- κόκκινο/μεγάλο/ψηλό/σκυφτό κτλ);
Πώς νομίζετε ότι αισθάνεται ο Χ (μορφή πίνακα) και που το καταλαβαίνουμε;
Με αυτές τις τρεις ερωτήσεις διερευνούμε όλες τις σκέψεις που γεννούν στα παιδιά οι πίνακες και προχωράμε σε περαιτέρω συζητήσεις για το κεντρικό μας θέμα (πόλεμος) και τα επιμέρους του.
Ο πόλεμος είναι μια τρέλα που ετοιμάζεται καιρό
A Canadian War Factory- Percy Wyndham Lewis (1943)
Καναδικό χυτήριο, εργοστάσιο όπλων. Πολύς κόσμος, πολύς καπνός, λιγοστό φως, φλόγες, μουντά χρώματα.
The Face of the War- Salvador Dali (1940)
Το αποκρουστικό πρόσωπο του πολέμου δια χειρός Σ. Νταλί. Το κεφάλι του πολέμου αιωρείται σε ένα ερημικό, άγονο, μεταπολεμικό φόντο. Πάνω του φύονται φίδια. Διακρίνουμε τρόμο και φρίκη και την ίδια στιγμή τον μαρασμό ενός πτώματος. Στο στόμα και στις οπές των ματιών του υπάρχουν όμοια πρόσωπα υποδηλώνοντας την αέναη επανάληψη της φρίκης. Το χέρι του δημιουργού κάτω δεξιά.
Στο πεδίο της μάχης η φρίκη είναι ανυπέρβλητη
Canadians at Ypres- William Barnes-Wollen (1915)
Χαρακτηριστική σκηνή πολέμου. Πολεμιστές σε χαράκωμα, κάποιος νεκρός, καπνοί, φωτιές, συντρίμια. Εντύπωση προκαλούν η πράσινη βλάστηση περιμετρικά της σκηνής, μια αντίθεση μεταξύ της φρίκης του πολέμου και της φύσης που αντέχει.
Den Namenlosen 1914- Albin Egger-Lienz (1916)
Πεντάμετρος σχεδόν μνημειώδης πίνακας του αυστριακού ζωγράφου Albin Egger-Lienz. Απεικονίζονται 16 στρατιώτες, σκυφτοί σε στάσεις πιθηκοειδών που μοιάζουν να αμύνονται, να αντιστέκονται, να απωθούν τον εχθρό. Κίνηση ρυθμική με το δεξί πόδι μπροστά και κίνηση από πάνω δεξιά προς τα κάτω αριστερά του πίνακα. Δεν κουβαλούν όλοι οι στρατιώτες όπλα (τρομπέτα κτλ). Μοιάζουν με ψυχρές κούκλες.
War- Marc Chagall (1966)
Ένα χωριό καίγεται. Άνθρωποι προσπαθούν να διαφύγουν περπατώντας στο χιόνι, στα πρόσωπά τους διακρίνεται απελπισία. Ένα λευκό ζώο συμβολίζει την ελπίδα παρόλο που κοιτάζει την καταστροφή. Πάνω δεξιά διακρίνουμε έναν σταυρό.
Evening, After A Push- Colin Gill (1919)
Μετά τη μάχη. Στρατιώτες που επιβίωσαν, ένας νεκρός, η φύση κατεστραμμένη (κλαδιά σπασμένα), μωβ φόντο πένθιμο η νύχτα που έρχεται. Ανάμεσα στα πόδια των στρατιωτών αριστερά τα φυτά αντέχουν, η φύση όσα κι αν υποστεί αντιστέκεται σθεναρά.
Oppy Wood- John Nash (1917)
Χαράκωμα. Μάχη που πέρασε. Δέντρα κομμένα, συρματοπλέγματα, σανίδες και ξύλα κατάχαμα. Αντίθεση μεταξύ της κατεστραμμένης γης και του ουρανού που φανερώνει αισιοδοξία. Τα σύννεφα κινούνται, ο πόλεμος τελειώνει, η ξαστεριά είναι κοντά.
Over The Top- John Nash (1918)
Βρετανοί στρατιώτες που προσπαθούν να ξεφύγουν από το χαράκωμά τους για να προχωρήσουν σε ένα χιονισμένο τοπίο (χειμώνας). Δύο είναι ήδη νεκροί, οι υπόλοιποι προχωρούν δίχως να κοιτούν πίσω τους. Μεγάλη αντίθεση των μορφών και των ρούχων τους με το λευκό του χιονιού. Σύννεφα κρέμονται πάνω από το βουνό.
Πόλεμος σημαίνει τραυματισμός και θάνατος
Marat Samsonov. Little Sister. no date (περ. 1960)
Η μικρή, οπλισμένη αδερφή κουβαλά τον τραυματισμένο στρατιώτη αδερφό της αναδεικνύοντας την αυτοθυσία των γυναικών κατά τον πόλεμο. Χιόνι, σκληρό τοπίο, εκφραστικότατα πρόσωπα.
Gassed and Wounded- Eric Henri Kennington
Νοσοκομείο. Τραυματίες από εκρήξεις. Δεμένα μάτια σε τυφλωμένους στρατιώτες. Φορεία. Τραυματιοφορέας.
Paths of Glory- Christopher Nevinson (1917)
“Τα μονοπάτια της δόξας οδηγούν αλλά στον τάφο”. Ο πίνακας έχει τίτλο από το διάσημο ποίημα του Τόμας Γκρέι “Ελεγεία”. Νεκροί στρατιώτες. Θραύσματα. Συντρίμμια. Συρματοπλέγματα. Τα κράνη τους πεσμένα. Οι πίνακες με νεκρούς στρατιώτες λογοκρίνονταν επειδή έριχναν το ηθικό στρατιωτών και μη. Ίδιος τίτλος και για την ταινία του Στάνλει Κιούμπρικ (1957).
Μετά τον πόλεμο
The 2000 Yard Stare- Thomas Lea, 1945
Το μεταπολεμικό τραύμα. Θλίψη, οδύνη. Η ζωή δεν είναι ξανά η ίδια ακόμα κι αν επιστρέψεις στην πατρίδα. Οι μνήμες του πολέμου είναι πάντα ζωντανές, Οι επιζήσαντες αδυνατούν να ξεχάσουν στιγμές και απώλειες και ήχους. Δύο επίπεδα. Πρώτο ο στρατιώτης και τα συναισήματά του, δεύτερο επίπεδο όσα συμβαίνουν πίσω του, στο κοντινό παρελθόν του.
War News- Louisa Starr Canziani, 1900
Τα νέα από τον πόλεμο δεν είναι συνήθως καλά. Οι απώλειες πολλές. Οι οικείοι που δεν επιστρέφουν ποτέ. Η οδύνη όσων μένουν πίσω να περιμένουν. Ένας πατέρας, μια γυναίκα (σύζυγος, μάνα).
Refugees (The Horrors of the War) – David Burliuk
Πόλεμος σημαίνει προσφυγιά. Χιλιάδες οι άνθρωποι που παίρνουν το δρόμο της ξενιτιάς. Ζωηρά χρώματα. Η ζωή θα ξανανθίσει.
After the War. The Sad Home- Santiago Rusiñol
Το θλιμμένο σπίτι μετά τον πόλεμο. Θλίψη για όσους δεν γύρισαν. Ο νεαρός σε πρώτο πλάνο είναι ο μόνος που έχει χρώμα στον πίνακα. Ίσως είναι το μόνο μέλος της οικογένειας που επέστρεψε από τον πόλεμο. Το πρόσωπό του έχει τη θλίψη της απώλειας μα και την ανακούφιση της σωτηρίας. Ίσως είναι ο νεαρός γιος που ακόμα δεν έφυγε.
