Ο Σεπτέμβριος ή Σεπτέμβρης είναι ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου και ένατος όλου του χρόνου στο Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Είναι ένας από τους 4 μήνες που έχουν 30 μέρες (Απρίλιος, Ιούνιος, Νοέμβριος οι άλλοι τρεις).
Ο Σεπτέμβρης του νότιου ημισφαιρίου: Ο Σεπτέμβρης αντιστοιχεί στο Μάρτη. Δηλαδή όταν στο βόρειο ημισφαίριο (όπου ανήκει και η Ελλάδα) είναι 1η Σεπτεμβρίου και φθινόπωρο, στο νότιο ημισφαίριο είναι σε αντιστοιχία 1η Μαρτίου, δηλαδή άνοιξη. Και ασφαλώς όταν στο νότιο ημισφαίριο είναι Σεπτέμβρης, στην Ελλάδα είναι Μάρτης.
Από που πήρε το όνομά του: Η ονομασία του προέρχεται από το λατινικό September, -bris. Septem είναι το επτά και septimus ο έβδομος. Αυτό το septem, από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα septm- τροφοδότησε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (sette στα ιταλικά, sept στα γαλλικά, siete στα ισπανικά, seven στα αγγλικά, sieben στα γερμανικά κ.ο.κ).
Γιατί ονομάστηκε «έβδομος» αφού είναι ο ένατος;
Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο πρωτοχρονιά ήταν η 1η Μαρτίου, έτσι ο Σεπτέμβριος ήταν ο έβδομος μήνας του έτους. Το 153 π.Χ. η Σύγκλητος καθιέρωσε ως πρώτο μήνα τον Ιανουάριο και έτσι ο Σεπτέμβριος έγινε ο ένατος μήνας ενώ το 46. π.Χ. καθιερώθηκε το νέο Ιουλιανό ημερολόγιο από τον Ιούλιο Καίσαρα όπου οι Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος διατήρησαν τα ονόματά τους παρά την αλλαγή σειράς τους (ένατος, δέκατος, ενδέκατος, δωδέκατος).
Πως αλλιώς λέγεται:
Τρυγητής/Τρυγομηνάς: είναι ο μήνας του τρύγου του πολύτιμου καρπού των Ελλήνων και όλων των μεσόγειων λαών, του σταφυλιού.
Σταυριάτης/Σταυρίτης: γιατί την 14η μέρα του γιορτάζεται από τους χριστιανούς η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.
Ορτυκολόγος: λόγω της αφθονίας των ορτυκιών που κάθε Σεπτέμβρη ετοιμάζονται να αποδημήσουν σε θερμότερα κλίματα.
Χρονογράφος: λόγω της αρχαίας δοξασίας ότι ο χάρος κάθε Σεπτέμβρη έγραφε στο τεφτέρι του όσους επρόκειτο να πεθάνουν όλη τη χρονιά.
Ασφαλώς πολλές από αυτές τις λαϊκές ονομασίες έχουν χάσει με τα χρόνια την αξία τους για το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών πληθυσμών. Ποιο παιδί αφορά σήμερα η ονομασία Ορτυκολόγος ή Χρονογράφος;
Χριστιανική Παράδοση: Τον Σεπτέμβριο ξεκινά το εκκλησιαστικό έτος των ορθοδόξων χριστιανών, γι’ αυτό και η πρώτη Σεπτεμβρίου λέγεται και Πρωτοσεπτεμβριά ή Πρωτοσταυριά. Την πρωτομηνιά αυτή οι αγρότες των παλαιών αγροτικών κοινωνιών καλούσαν το πνεύμα της βλαστήσεως με επικλήσεις, προσευχές και διάφορους άλλους τρόπους προσέλκυσης καλοτυχίας. Σε αρκετά μέρη έστελναν τους προς φύτευση σπόρους να ευλογηθούν στην εκκλησία, σε άλλα μέρη έπαιζαν μουσική, κρεμούσαν ρόδια στις εισόδους των σπιτιών και γενικώς ακουλουθούσαν συνήθειες που θυμίζουν σύγχρονη Πρωτοχρονιά.
Στην αρχαία Ελλάδα: Ο Σεπτέμβρης αντιστοιχούσε κατά το ήμισυ στον αρχαίο αθηναϊκό μήνα Μεταγειτνιών (16 Αυγούστου-15 Σεπτεμβρίου) και κατά το δεύτερο ήμισυ στο Βοηδρομιώνα (15 Σεπτεμβρίου-13 Οκτωβρίου).
Η λέξη «βοηδρόμος» σημαίνει εκείνον που σπεύδει για βοήθεια (κάποιος βοά, βοεί, βοή κι εγώ τρέχω το δρόμο για να τον βοηθήσω). Κατά τον μήνα αυτό τελούνταν τα Βοηδρόμια, γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα για τη βοή-θεια του προς το Θησέα στη μάχη του εναντίον των Αμαζόνων και λίγο αργότερα τα Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια προς τιμήν της θεάς Δήμητρας. τρέχω (=θέω) προς τη Βοή.
Στην αρχαία Σπάρτη ο Σεπτέμβριος αντιστοιχούσε στο μήνα Πάναμο και στους Δελφούς στον Βουκάτιο.
Με ποιες συνήθειες/φαινόμενα συνδέεται:
-Άνοιγμα των σχολείων όλων των βαθμίδων σε όλη την επικράτεια (11 Σεπτεμβρίου)
-Η γιορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου)
-Ο τρύγος θεωρείται ακόμη εξαιρετικά σημαντικός σε πολλές περιοχές με αμπέλια.
-Πρώτες δειλές βροχές, πρώτες απόπειρες της φύσης να φύγει από τις υψηλές θερμοκρασίες και το καλοκαίρι. Αυτό βέβαια τα τελευταία χρόνια μάλλον θεωρητικό είναι αφού οι θερμοκρασίες του Σεπτέμβρη θυμίζουν πολύ έντονα Αύγουστο.
-Βασικές αγροτικές εργασίες: όργωμα χωραφιών, συλλογή καπνών, μάζεμα ξύλων, κάψιμο ξερών.
-Φυτεύονται κυρίως τα εξής: μαρούλι, ραδίκι, ρόκα, μαϊντανός, αντράκλα, σπανάκι λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, φράουλα.
-Πέφτουν τα μελτέμια του Αυγούστου και προσφέρεται για όσους αγαπούν τη θάλασσα, τα θαλάσσια σπόρ και το ψάρεμα.
Παροιμίες:
-Στον τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε (το Σεπτέμβρη διεξάγονται πάρα πολλά πανηγύρια ανά την Ελλάδα)
-Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
-Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσια τα μεσάνυχτα (λόγω των ισημεριών, χειμερινής κι εαρινής)
-Αν βρέξει ο τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο.
-Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε.
-Τον τρυγητή τ’ αμπελουργού, πάνε χαλάλι οι κόποι (η συγκομιδή των σταφυλιών)
-Θέρος, τρύγος, πόλεμος.
