Πρώτα γοητεύεσαι από τις εικόνες της, από την αισθητική, την αισθαντικότητά τους. Μετά από την σεμνότητά της. Και ήρθε η ώρα να κερδίσει άπαντες πρώτα απ’ όλα με τις λέξεις της και την ποιότητα της γραφής της.
Το νέο της βιβλίο Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό είναι ένα απολαυστικό πλησίασμα στον γενάρχη της νεοελληνικής ποίησης και μια βαθιά μυσταγωγική κατάδυση στον κόσμο του ποιητή.
Η Μάρια Μπαχά σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Έχεις ή είχες κάποια σχέση με τη Ζάκυνθο ή την Ιταλία;
Πριν ασχοληθώ με τον Διονύσιο Σολωμό δεν είχα καμία ιδιαίτερη σχέση με τη Ζάκυνθο, την Ιταλία ή την Κέρκυρα πέρα από κάποια ταξίδια που είχα κάνει στο παρελθόν στην Κέρκυρα και την Ιταλία. Την περίοδο που μελετούσα για το βιβλίο αποφασίσαμε, μαζί με μια οικογένεια στενών φίλων, να επισκεφτούμε τη Ζάκυνθο και να ακολουθήσουμε τις σολωμικές διαδρομές. Επισκεφθήκαμε το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, περάσαμε από το σημείο που κάποτε ήταν το σπίτι του κόντε Νικολάου Σολωμού, ανεβήκαμε στον Λόφο Στράνη, μπήκαμε στον Άγιο Γεώργιο των Φιλικών, είδαμε τα σωσμένα απ’ τον σεισμό του 1953 τέμπλα και αγιογραφίες στο Βυζαντινο Μουσείο, πήγαμε στον Άγιο Λύπιο, στο Κάστρο, ήπιαμε Βερντέα, (τα παιδιά έφαγαν παγωτό κι έπαιξαν στην πλατεία Σολωμού), σχεδιάσαμε, φωτογραφίσαμε και κοιτάξαμε ανατολικά, προς τη μεριά της Πελοπονήσου.
Παραδόξως, η επίσκεψή μας στη Ζάκυνθο με έκανε να σκεφτώ τον δικό μου τόπο καταγωγής που βρίσκεται στην εκ διαμέτρου αντίθετη πλευρά του χάρτη της Ελλάδας, τη Χίο.
Γιατί αποφάσισες να υπογράψεις και το κείμενο ενός βιβλίου;
Όταν άρχισα να υποψιάζομαι τον πλούτο που βρίσκεται στο έργο, και την προσωπικότητα του Διονύσιου Σολωμού, ένιωσα την ανάγκη να φτιάξω κάτι δικό μου που να αντανακλά, έστω και στο ελάχιστο, το σολωμικό σύμπαν.
Σχεδόν αυτόματα και σχεδόν μονοκόμματα, όπως συμβαίνει καμιά φορά σε τέτοιες περιπτώσεις, μου ήρθε στο μυαλό η εικόνα ενός βιβλίου που με κείμενο και εικόνες θα αναπαριστούσε αυτό που ήθελα να εκφράσω. Όσο προχωρούσα στη μελέτη, προχωρούσα και στο κείμενο, ό,τι δεν μπορούσα να εκφράσω με λέξεις, το συμπλήρωνα με εικόνες και το αντίστροφο. Αυτό μου έδινε την ευχέρεια να μπορώ να κινούμαι σε πεδία αφηρημένα και συγκεκριμένα, να αλλάζω τον ρυθμό της αφήγησης αλλά και να χρωματίζω πιο ζωηρά αποχρώσεις τις εποχής.
Ποια ήταν η σχέση σου με τον Σολωμό πριν από τη σύλληψη της ιδέας του βιβλίου; Γιατί Διονύσιος Σολωμός;
Η σχέση μου με τον Διονύσιο Σολωμό μέχρι πριν από λίγα χρόνια περιοριζόταν στη γνώση μου του Εθνικού Ύμνου και της Ξανθούλας και ίσως του πρώτου στίχου του επιγράμματος των Ψαρρών: “Στων Ψαρρών την ολόμαυρη ράχη”.
Έναυσμα και αφετηρία της βαθύτερης σχέσης μου με το έργο του αποτέλεσε ένα τυχαίο γεγονός. Ο γιος μου σε ηλικία περίπου πέντε χρονών ήρθε να μου απαγγείλει τον Εθνικό Ύμνο που είχαν μόλις μάθει στο νηπιαγωγείο. Ακούγοντάς τον από μια παιδική φωνή, χωρίς τις συνήθεις φορτίσεις, ανοίχτηκε ξαφνικά και απροσδόκητα μπροστά μου, ο Εθνικός Ύμνος ως ποίηση, ως έργο Τέχνης και τότε, για πρώτη φορά τον άκουσα πραγματικά.
Δεν έψαχνα θέμα για βιβλίο. Το θέμα εμφανίστηκε και ακαριαία κι επιτακτικά διεκδίκησε την υλοποίησή του.
Πώς εργάστηκες; Πώς πλησίασες την υλοποίηση του βιβλίου αυτού και από τις δύο ιδιότητές σου;
Στην πραγματικότητα ως ζωγράφος λειτούργησα και στα δύο σκέλη του βιβλίου. Απλώς, στο σκέλος του κειμένου, αντί να ζωγραφίσω την εικόνα που φανταζόμουν, την περίεγραφα με λέξεις, όπου αυτό μου φαινόταν πιο ταιριαστό.
Εξάλλου, από τα πρώτα πράγματα που μου τράβηξαν την προσοχή στον σολωμικό κόσμο ήταν τα περίφημα χειρόγραφά του. Η όψη τους μου έφερε απευθείας στο μυαλό έργα όπως του Jackson Pollock ή του Cy Twombly όπου από μόνα τους στοιχεία όπως η γραφή, τα σβησίματα, οι χρωματικές κηλίδες μιας μουτζούρας συγκροτούν ένα εικαστικό σύμπαν. Επιπλέον, έχοντας από την αρχή στο μυαλό μου μια αλληλουχία από tableaux vivants, κάτι σαν το Passion του J. L. Godard ή μια σειρά έργων του Bill Viola, ανακάλεσα τις σπουδές μου στο Εδιμβούργο (θεατρικό κοστούμι). Συχνά, καλούμασταν να χτίσουμε έναν ολοκληρωμένο θεατρικό χαρακτήρα από μέσα προς τα έξω -από την ψυχική του δομή ως τα ρούχα που φορούσε -τοποθετημένο σ’ ένα ολοκληρωμένο, τρισδιάστατο θεατρικό σύμπαν.
Ποιες δυσκολίες και ποιους δισταγμούς συνάντησες στην προσέγγιση της ζωής του
Επέτρεψα στον εαυτό μου να ασχοληθεί με τον Διονύσιο Σολωμό όταν άρχισα να υποψιάζομαι τον πλούτο του κι όταν μου γεννήθηκε η ανάγκη να συνδεθώ βαθύτερα μαζί του.
Το έργο του, αν ξεπεράσεις τα πρώτα εμπόδια και μπορέσεις να το πλησιάσεις, σου ανοίγεται γενναιόδωρα, σε κάνει να νιώθεις ότι σε αφορά.
Επέτρεψα, λοιπόν, στον εαυτό μου να δει τον ίδιο και το έργο του ως κάτι που δεν είναι και δεν πρέπει να είναι απαγορευμένο ή δυσπρόσιτο – αντίθετα ως κάτι ευρύχωρο, προσιτό και φιλόξενο, όπως όλα τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών.
Είχες ανθρώπους που σε βοήθησαν;
Με βοήθησαν πολύ η εκδότριά μου Αλέξα Αποστολάκη, με την στήριξή της και την προσοχή της στην λεπτομέρεια της έκδοσης, ο Δημήτρης Παπακώστας, με την πολύτιμη εμπειρία του και τις σπάνιες γνώσεις στην επιμέλεια κειμένων που διαθέτει και τέλος, ο Δημήτρης Χαλκιόπουλος με τις φρέσκιες ιδέες που έφερε στην έκδοση, την αισθητική και την υπομονή του.
Απέφυγες την κλασική μορφή της βιογραφίας, απέφυγες την στέρεη ιστορική περιήγηση. Γιατί;
Αυτό που με ενδιέφερε εξαρχής ήταν η ανάδειξη του κλίματος μιας εποχής που αν το καλοσκεφτεί κανείς, δεν είναι και τόσο παλιά. Ήθελα, δηλαδή, να βρω τα σημεία επαφής μου με την εποχή εκείνη και τους ανθρώπους της. Κυρίως ήθελα να πλησιάσω τον Διονύσιο Σολωμό.
Να βρω τα σημεία εκείνα που ο χρόνος ανοίγει κι επιτρέπει στο παρόν να αγγίξει το παρελθόν. Το ερώτημα που διατρέχει το βιβλίο είναι ένα: από ποια υλικά είναι φτιαγμένος ένας τέτοιου μεγέθους δημιουργός; Τι έβλεπε; Τι άκουγε; Τι έτρωγε; Τι φορούσε; Τι αισθανόταν; Από τι εμπνεόταν;
Για τους περισσότερους είναι ο ποιητής του εθνικού ύμνου, για εμένα ο ποιητής των ομορφότερων στίχων που έχουν γραφτεί ποτέ (Ελεύθεροι Πολιορκημένοι). Για εσένα τι είναι πάνω απ’ όλα ο Δ. Σολωμός;
Ο Σολωμός είναι μια μαγνητική, γοητευτική προσωπικότητα και το έργο του είναι από τα πιο υψηλά έργα τέχνης με τα οποία έχω έρθει σε επαφή. Στο σύμπαν των στίχων του νιώθω ευπρόσδεκτη και ασφαλής.
Μάρια Μπαχά
Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό –)
Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο
