«Το Εικοσιένα. Έχουμε ως την ώρα την ιστορία του; Φοβάμαι πως όχι.
Τη μυθολογία του; Φοβάμαι πως ναι».
Κωστής Παλαμάς
Η Έναρξη της επανάστασης
Η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 1821 από το Κισνόβιο, κοντά στο Ιάσιο, πρωτεύουσα της Μολδαβίας με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Μαζί του, περίπου τέσσερις χιλιάδες Αλβανοί, Σέρβοι, Βούλγαροι και Βλάχοι. Λίγο μετά συγκρότησε και τον περίφημο Ιερό Λόχο αποτελούμενο κυρίως από Έλληνες φοιτητές. Ο Υψηλάντης υπολόγιζε σε τριπλό ξέσπασμα της επανάστασης σε Μοριά, Κωνσταντινούπολη και Μολδοβλαχία. Όμως τα σχέδια του δεν ευοδώθηκαν. Ο ηγέτης των ντόπιων αγροτών Βλαντιμιρέσκου, αντί να επιτεθεί στους Τούρκους όπως είχε υποσχεθεί στον Υψηλάντη, επιτέθηκε στους Έλληνες Φαναριώτες που κατείχαν τα τοπικά αξιώματα. Επιπλέον, Ρώσοι, Βούλγαροι, Σέρβοι και Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ μάλλον δεν ήταν θετικά…διακείμενοι. Στην δε Κωνσταντινούπολη η ελληνική αφρόκρεμα δεν έκανε απολύτως τίποτα και ο Υψηλάντης έμεινε μόνος κι αβοήθητος με φυσικό επακόλουθο να ηττηθεί. Ωστόσο, οι Τούρκοι έστρεψαν εκεί το βλέμμα τους κι ο Μοριάς προετοιμάστηκε ευκολότερα. Ιστορική μένει η γνωστή προκήρυξη του “Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος”. Μα δεν τον άκουσαν κι όλοι.
Με βασιλικό διάταγμα του Όθωνος το 1838 καθιερώθηκε ο εορτασμός της απελευθέρωσης την 25η Μαρτίου για να συμπίπτει με την γιορτή του Ευαγγελισμού. Ως τότε γιορτάζονταν μόνο τα γενέθλια και η απόβαση του Όθωνα. Η κανονική έναρξη της Επαναστάσεως είναι είτε η 24η Φεβρουαρίου ή η 21η Μαρτίου (αρχή αγώνα στην ελληνική επικράτεια).
Ο Γρηγόριος ο Ε’
Ο οικουμενικός πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της Οικουμενικής Συνόδου (Παίσιος, Ιερεμίας κ.α) αφόρισαν στις 23 Μάρτη Αλέξανδρο Υψηλάντη, φιλικούς, αγωνιστές και επανάσταση προκειμένου, όπως λέγεται, να κρατηθούν οι “ισορροπίες” με την Υψηλή Πύλη. Προηγουμένως είχε προλάβει να καταδικάσει και τη Γαλλική επανάσταση και να πάρει το μέρος Ρώσων και Τούρκων για τη διοίκηση των Ιονίων Νήσων.
Η Αγία Λαύρα…
Υποστηρίζεται ότι η επανάσταση ξεκίνησε στην Αγία Λαύρα με την ύψωση του λαβάρου από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Όμως σήμερα αμφισβητούνται τόσο το λάβαρο (αν υπήρξε καν), όσο και το ότι ο Π.Π.Γερμανός (κοσμικό όνομα Γεώργιος Γκόζιας) το σήκωσε. Οι ερευνητές και ιστορικοί της εποχής (Τρικούπης, Φιλήμων, Φωτιάδης) λένε ότι δεν το σήκωσε αφού δεν το αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Π. Π. Γερμανός στα απομνημονεύματα του και ότι αυτός που όντως το σήκωσε λέγεται Παναγιωτάκης Καρατζάς καθώς ο Γερμανός δεν ήταν καν στη Λαύρα!
Ο Ησαϊας των Σαλώνων
Δεν έλειψαν από τους κόλπους της Εκκλησίας σπουδαίες μορφές, όπως ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας. Ο σπουδαίος αυτός Ρουμελιώτης, μοίρασε όλη την περιουσία του στους φτωχούς, ευλόγησε την επανάσταση στα Σάλωνα και μαζί με τον Πανουργιά ηγήθηκε της εκεί προσπάθειας.
Ποιοι -δεν- πολέμησαν
Στις πολεμικές συγκρούσεις δεν πήραν μέρος όλοι οι Έλληνες, όπως πιστεύεται. Από τα τέσσερα εκατ. Ελλήνων, μόνο τα δύο ζούσαν στην Ελλάδα, ενώ άλλα δύο βρίσκονταν σκορπισμένοι στην Ευρώπη. Αν αφαιρέσει κανείς την πλειοψηφία των προκρίτων, προεστών, κοτζαμπάσηδων, δεσποτάδων, προσκυνημένων και πολιτικάντηδων, ο αριθμός των πολεμιστών μειώνεται δραματικά.
Προδοσίες
Ο Ρήγας Φεραίος αφού εισέπραξε όλο το ανάθεμα της εκκλησίας και των συντηρητικών Ελλήνων, καταδόθηκε από έναν άλλο, καθ’ υπερβολήν αποκαλούμενο, Έλληνα , τον Δημήτριο Οικονόμου. Ο Ρήγας δεν μιλούσε για απλό ελληνικό κράτος αλλά για Πανβαλκανικό. Πολέμησε στο πεδίο των ιδεών και θανατώθηκε το 1798.
Ο Κολοκοτρώνης πολεμήθηκε όσο λίγοι. Η δημοτικότητα του είχε εκτοξευτεί μόλις από το 1821 και αρκετοί πατριδοκάπηλοι ανησύχησαν. Πρώτα του αφαίρεσαν τον τίτλο του αρχιστρατήγου, σκότωσαν το γιο του Πάνο στον εμφύλιο και μετά τον πόλεμο τον έσυραν κι αυτόν σε δίκη παρωδία όπου τρία ανθρωποειδή-δικαστές τον καταδίκασαν σε θάνατο. Σχεδόν κανείς απ’ αυτούς που πολέμησαν δεν πήρε αξίωμα μετά τον πόλεμο. Οι περισσότεροι πέθαναν φτωχοί και ξεχασμένοι, αηδιασμένοι από το κατάντημα της γενναίας προσπάθειας τους.
Ο “χαρακτήρας” των αγωνιστών
Οι αγωνιστές δεν ήταν αυτοί οι άγιοι και θεόμορφοι ήρωες όπως παρουσιάζονται στα σχολικά βιβλία. Ήταν άνθρωποι που είχαν ελαττώματα και αδυναμίες, που έκαναν και σφάλματα. Οι βρισιές έδιναν κι έπαιρναν χωρίς αυτό να αναφέρεται ως κακό. Απλά κάποιων η εύθραυστη ηθική θίγεται όταν οι απελευθερωτές του γένους φέρονται να είχαν ασυγκράτητο στόμα. Μερικά από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα: “σκατόβλαχος” ο Κολοκοτρώνης για τον Κανέλλο Δεληγιάννη, “αλιτήριος” ο Παπαφλέσσας για τον Π.Π.Γερμανό, “έχει και τουμπλέκια ο π…. μου, έχει και τρουμπέτες” ο Καραϊσκάκης προς συμπατριώτη αντιμαχόμενο, “…να του γ… το κέρατο” ο Μακρυγιάννης προς τον Παπαφλέσσα.
Επίσης, οι πολεμιστές προέβησαν και σε ακρότητες όπως η σφαγή οκτώ περίπου χιλιάδων Τούρκων (πολλών αμάχων) στην Τριπολιτσά. “Καλά τους έκανε”, θα πει ο άλλος. Άλλες φωνές λένε ότι η μανία και η οργή των Ελλήνων σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως και να έβλαψε το κύρος και την αποτελεσματικότητα της.
Επιπλέον, οι έριδες, τα συμφέροντα, οι ανταγωνισμοί, οι θέσεις, τα οφίτσια, οι εμφύλιοι και οι περιστάσεις του αγώνα, ανάγκασαν πολλούς να κάνουν λάθη και υπερβολές όπως για παράδειγμα η σύλληψη και η δολοφονία αργότερα του Οδυσσέα Ανδρούτσου από τον Γιάννη Γκούρα ή η προσπάθεια του γιου του Θεόδωρου, Γενναίου Κολοκοτρώνη να σκοτωθεί ο Μακρυγιάννης. Δε μειώνεται σε τίποτα η ιστορία του ελληνικού έθνους και η επανάσταση αν ξέρουμε και αυτά. Να τα λέμε λοιπόν κι αυτά. Για να διδασκόμαστε. Όχι για να αυτοπυροβολούμαστε!
Η κοινωνική διάσταση της Επανάστασης
Η κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα πριν το ξέσπασμα της Επανάστασης ήταν αρκετά περίπλοκη. Πριν το 1821, οι Έλληνες φαίνεται πως ήταν χωρισμένοι στην ουσία σε δύο στρατόπεδα: από τη μια οι έχοντες προνόμια, εξουσία και οικονομική επιφάνεια κι από την άλλη τα κατώτερα λαϊκά στρώματα. Στην πρώτη κατηγορία ανήκαν (όχι όλοι αλλά αρκετοί από τις παρακάτω κατηγορίες) οι προεστοί, οι πρόκριτοι, οι δημογέροντες, οι κοτζαμπάσηδες, ο υψηλόβαθμος κλήρος, οι πλοιοκτήτες, οι έμποροι και ένα σωρό αξιωματούχοι και “υπηρέτες” του Σουλτάνου και των Τούρκων γενικότερα. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκε το μεγάλο πλήθος που καταπιεζόταν από τον Τούρκο κατακτητή αλλά και από τους Έλληνες φοροεισπράκτορες και άρχοντες ανά περιοχή.
Η επανάσταση έγινε, οι πρώτες νίκες ήρθαν αλλά μαζί ήρθαν οι πρώτες διαφωνίες και οι δύο αιματηροί και επιζήμιοι εμφύλιοι πόλεμοι (1823-1825). Τα στρατόπεδα δύο συνήθως, αλλά τα επίπεδα διαφωνίας πολλά.
Ο Μαυροκορδάτος έφτασε στο σημείο να κατηγορήσει τον Κολοκοτρώνη ότι ήθελε να πουλήσει τα κανόνια του Ναυπλίου στους Τούρκους (!). Φατρίες, συσπείρωση γύρω από τη μια ή την άλλη, αλληλοεξόντωση, διπλές κυβερνήσεις (βουλευτικά και εκτελεστικά), προσκυνήματα, αφορισμοί και συνωμοσίες έθεσαν σε μεγάλο κίνδυνο την επιτυχή έκβαση της επανάστασης. Εκεί άρχισε να φαίνεται η ισχυρή κοινωνική διάσταση της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Κωλέττης, εις εκ των πολιτικάντηδων, το είχε πει καθαρά και ξάστερα: “Το έθνος πρέπει να εκπροσωπείται από ευγενείς, όχι να κυβερνάται από βαρκάρηδες, βαρελάδες και σιδεράδες”. Μόνο που δυστυχώς γι’ αυτόν κι όλους τους άλλους του είδους του, οι βαρελάδες κι οι σιδεράδες πολεμούσαν ενώ εκείνοι στοχάζονταν το σχήμα της καρέκλας που ήθελαν να κάθονται.
Χίος
Πριν το 1821, στη Χίο ζούσαν 117.000 Έλληνες και 3.000 Τούρκοι. Στη μεγάλη σφαγή της Χίου το 1822 σφάχτηκαν 42.000 Έλληνες κι άλλοι 52.000 περίπου πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Οι Εβραίοι της Χίου αλλά και της Μικράς Ασίας δεν έχασαν ευκαιρία. Άρπαξαν λάφυρα και μικρά παιδιά για να τα πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Ο δε Καρά Αλής βοηθήθηκε από τους Ευρωπαίους προξένους στην προσπάθεια του να παγιδεύσει τους Χιώτες στους οποίους αρχικά υποσχέθηκε αμνηστία αλλά στη συνέχεια τους κατάσφαξε. Ο Κανάρης λίγους μήνες μετά πήρε μια μικρή εκδίκηση. Κατά το μουσουλμανικό ραμαζάνι πυρπόλησε τη ναυαρχίδα των Τούρκων και σκότωσε τον Καρά Αλή. Η περίπτωση της Χίου συνιστά ασφαλώς- όχι απλώς σφαγή αλλά- γενοκτονία. Πώς αλλιώς άραγε θα μπορούσαν να ονομαστούν οι σφαγές, οι βιασμοί, τα βασανιστήρια, το ξεκλήρισμα ενός ολόκληρου νησιού;
Ψαρά
Παρόμοια εικόνα και στην καταστροφή των Ψαρών (η Μικρή Μάλτα για τους διπλωμάτες της εποχής). Το 1824 οι Ψαριανοί μαθαίνουν για την επικείμενη επίθεση των Τούρκων στο νησί τους και ζητούν άμεση βοήθεια ενίσχυσης από την κυβέρνηση Κουντουριώτη. Η κυβέρνηση όμως, έχοντας να ασχοληθεί με πιο σπουδαία πράγματα, όπως ο εμφύλιος κι η εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων, δηλώνει αδυναμία να βοηθήσει. Οι Τούρκοι επιτίθενται με 200 περίπου πλοία και 14.000 στρατό. Σκοτώθηκαν πολλές χιλιάδες πολεμιστές και άμαχοι. Γυναίκες με τα μωρά στην αγκαλιά έπεσαν στη θάλασσα προτιμώντας τον πνιγμό από τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολίας.
Φάληρο
Στα 1827, ο Φαβιέρος, ο τακτικός και ο Καραϊσκάκης, ο άτακτος, βρίσκονται στην Ελευσίνα. Στρατοπέδευση στα αμπέλια του Χαϊδαρίου, του λέει ο αγροίκος, στην άπλα πάει και το στήνει ο “Ευρωπαίος” κι ο Κιουταχής τους θέρισε. Ο Μακρυγιάννης πάει στην Ύδρα όπου παραθερίζει η κυβέρνηση και την πείθει να καταστρώσει σχέδιο. Αυτό προβλέπει διπλή επίθεση από Φάληρο και Ακρόπολη “έξοδο των εγκλείστων”. Ο Φαβιέρος πάει στην Ακρόπολη επιθεωρητής αλλά στο Φάληρο η κυβέρνηση στέλνει τον υπερπατριώτη σερ Τσορτς για αρχηγό αντί του “μούλου”, όπως τον έλεγαν, Καραϊσκάκη. “Να τον εξαθλιώσουμε αποκλείοντας τον κι ύστερα να του επιτεθούμε”, λέει ο “μούλος”. Κατά μέτωπον επίθεση πάει και κάνει ο Βρετανός εκλεκτός της κυβέρνησης. Ο Καραϊσκάκης νεκρός από βόλι στην…πλάτη. Που πάει να πει πως δύσκολα θα του ήρθε από τούρκικο χέρι.
Όθωνας
Ο εξαίρετος μονάρχης Όθωνας, φτάνει στο Ναύπλιο στις 25 Ιανουαρίου 1833 σε ηλικία 17 ετών. Βαρήκοος, ψευδός, φοβισμένος. Μαζί του φέρνει όλη τη Βαυαροκατάσταση: Χάιντεκ, Μάουερ, Άρμανσμπεργκ, μάγειρες, γιατρούς, κηπουρούς, γυναίκες, ρουφιάνους. Οι δέκα και πλέον χιλιάδες αγωνιστές στο περιθώριο και στην πείνα ενώ η ακρίδα της Βαυαρίας γλεντά και ξοδεύει. Η σύλληψη και καταδίκη των Κολοκοτρώνη, Πλαπούτα είναι απλώς η κορυφή της πυραμίδας. Ο Μακρυγιάννης δίνει γι’ άλλη μια φορά το στίγμα: “Στην Ελλάδα ηύραν αλώνι για να αλωνίσουν οι αντιβασιλείς”. Με το κίνημα της 3ης Σεπτέμβρη 1843 ο Όθωνας αναγκάζεται να δώσει Σύνταγμα και μόνο που δεν τον παίρνουν τα κλάματα: “Δεν είμαι πλέον βασιλεύς…μου επέβαλαν εθνικήν συνέλευσιν και Σύνταγμα”. Όχι, για να καταλάβετε πως κυβερνούν οι βασιλείς. Ο Όθωνας τελικά μας απάλλαξε από την παρουσία το 1862. Βρήκαμε όμως καλύτερους και μη…εξαιρετέους αργότερα…
Αντί επιλόγου
Ρήση πρώτη: “Σε κάθε τόπο θα βρεθούν μερικά φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα που θα εξυπηρετήσουν τους σκοπούς μου γιατί αυτός θα ’ναι ο μόνος τρόπος να αναδειχθούν και να πλουτίσουν”.
“Πραγματική κυριαρχία υπάρχει μόνο εκεί που υπάρχει πραγματική υποταγή.”
Σε ποιον ανήκουν και τα δύο αυτά ρητά; Σε έναν χασάπη που 120 χρόνια αργότερα ήρθε και στην Ελλάδα, βάζοντας σε νέες διχόνοιες κι έχθρες τους ντόπιους. Το όνομα αυτού…Adolphe Hitler.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Αγγέλου Άλκης, Το κρυφό σχολειό-χρονικό ενός μύθου, εκδ. Εστία, Αθήνα 1997
• Ανωνύμου Έλληνος, Ελληνική Νομαρχία, 1806
• Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη, εισαγ. Γ. Βλαχογιάννη, εκδ. Ιστορική Έρευνα, χ.χ.
• Dakin Douglas, Ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία1821-1833, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα 1983
• Dakin Douglas, Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770-1923, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα 1982
• Θέματα Νεοελληνικής ιστορίας, επιμ. Γ. Β. Δερτιλής-Κ. Κωστής, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1991
• Ιστορικά Ελευθεροτυπίας, τεύχη 13[Όθων], 23[Το άγνωστο ‘21], 33[Επτάνησος πολιτεία], 38[Φαρμακίδης], 44[Περιηγητές ΙΙ], 47[Επανάσταση 3ης Σεπτέμβρη], 48[Φιλική Εταιρεία], 65[Μαυροκορδάτος], 69 [Συντάγματα του Αγώνα], 90 [Έλληνες της Ρουμανίας], 111 [Οπλαρχηγοί Στερεάς], 127 [Κολοκοτρώνης],128[Καραϊσκάκης], 131[Σφαγή της Χίου], 139[Καταστροφή Ψαρών], 161[Ρ. Φεραίος]
• Καμπουράκης Δημ. , Μια σταγόνα ιστορία, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2002
• Κουλούρη Χριστίνα, Μύθοι και σύμβολα μιας επετείου, εκδ. Κομοτηνή, 1995
• Παπαδάκη Λυδία, Η αλληλοδιδακτική μέθοδος διδασκαλίας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννενα, 1992
• Φραγκουδάκη Α.-Δραγώνα Θ.[επιμ.], Τι είναι η πατρίδα μας; ,εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997
• Ροτζώκος Ν., Επανάσταση κι εμφύλιος στο Εικοσιένα , εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1997
• Σκαρίμπας Γιάννης, Το ’21 και η αλήθεια, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1975
• Πολίτης Α., Το μυθολογικό κενό, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2000
• Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικές επαναστάσεως, τόμος γ’, Αθήνα 1860
