Ο Eric Berne (1910-1970) ήταν Καναδός ψυχίατρος και ψυχοθεραπευτής. Έγινε γνωστός παγκοσμίως για το βιβλίο του "Παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι: Το βασικό εγχειρίδιο της Συναλλακτικής Ανάλυσης" (1964) το οποίο από το 2015 κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμίο σε μετάφραση Λίζας Εκκεκάκη. Σε αυτό ανέλυε την θεωρία του (Συναλλακτική Ανάλυση- Τransactional analysis), θεωρία που τον καθιέρωσε ως θεμελιωτή της μεθόδου, η οποία έχει αρκετούς φίλους στη βορειοαμερικανική ψυχιατρική κοινότητα των Η.Π.Α. και του Καναδά.
Ένα χρόνο νωρίτερα (1963) είχε εκδόσει ένα άλλο εξόχως σημαντικό βιβλίο, το "Sex in Human Loving" (εκδ. Simon & Schuster). Ανάμεσα σε μια ιδιαίτερη προσέγγιση του σεξ, του έρωτα, της αγάπης και των σχέσεων που χτίζουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, ο Μπερν, στο κεφάλαιο ΄"Sexual Games" έκανε λόγο για Γονικό Προγραμματισμό (Parental Programming). Εκεί διαβάζουμε τα εξής:
"Από την αρχή ο άνθρωπος κάνει ό,τι του λένε. Τα περισσότερα ζώα όχι. Αυτή είναι η διάφορα, και ως συνήθως, είναι το αντίθετο από αυτό που συνήθως λένε οι άνθρωποι. Οι σέξι άνθρωποι αποκαλούνται (από μερικούς) ζώα, τη στιγμή που οι άνθρωποι είναι από τη φύση πιο σέξι από τα ζώα, και ένα μη σέξι ζώο δεν θα μπορούσε ποτέ να αποκληθεί άνθρωπος. Οι μοχθηροί άνθρωποι αποκαλούνται επίσης ζώα, αν και τα ζώα δεν είναι μοχθηρά τις περισσότερες φορές, απλά πεινασμένα. Και ο άνθρωπος αποκαλείται ελεύθερος, όταν στην πραγματικότητα είναι το πιο συμβιβασμένο από όλα τα ζώα.
Μερικά ζώα μπορούν να εκπαιδευτούν να εκτελούν ακροβατικά εδώ κι εκεί, αλλά δεν μπορούν να εξημερωθούν. Άλλα ζώα μπορούν να εξημερωθούν, και ακόμη να εκπαιδευτούν να εκτελούν ακροβατικά. Αλλά ο άνθρωπος μπορεί να εξημερωθεί από την αρχή, και ξοδεύει όλη του τη ζωή να εκτελεί ακροβατικά για τους κυρίους του: πρώτα για τη μαμά και τον μπαμπά, μετά για τον δάσκαλο, και μετά από αυτά για οποιονδήποτε καταφέρει να τον αρπάξει και να του διδάξει πολεμικά και επαναστατικά αθλήματα ή ειρηνιστικές ακροβασίες. Επανάσταση, χα! Δίνε του, Αλέκο. Πίστευε, δούλευε, και υπάκουε. Δεν πιστεύω στον Μιχάλη κι έτσι υπακούω στον Βασίλη… Ο άνθρωπος είναι προγραμματισμένος να υπακούει, να υπακούει τον υπάκουο, να υπακούει τον ευγενικό, να υπακούει τον αγενή ανυπάκουο. Σχηματίστε γραμμή στα δεξιά, στα αριστερά, μη διασκορπίζεστε. Διασκορπιστείτε, μη σχηματίζετε γραμμή. Σε ποια γραμμή να αγωνιστώ; Μην αγωνίζεσαι. Συντονίσου, φύγε. Είναι διαταγή! Μην ακούς αυτά τα γουρούνια. Άκου τα δικά μας γουρούνια. Γίνε αναρχικός. Γίνε ανεξάρτητος, χέστα κι άστα. Γίνε πρωτότυπος, όχι, όχι με αυτόν τον τρόπο, με εκείνον τον τρόπο. Είναι απαραίτητο να διασκεδάζεις και να είσαι αυθόρμητος…"
Αυτό ήταν μόνο μια "εισαγωγή" στον καταιγισμό που θα ακολουθούσε. Ο Μπερν είναι σαφής γι' αυτό που συμβαίνει στη συμπεριφορά των ανθρώπων. Ουσιαστικά όλα κρίνονται στα πρώτα 5-6 χρόνια. Από εκεί και πέρα, είμαστε προγραμματισμένοι να σηκώνουμε κάρτες. Θα τον αφήσουμε να τα πει καλύτερα:
"Να τι συμβαίνει: Από τους πρώτους μήνες, το παιδί διδάσκεται όχι μόνο τι να κάνει, αλλά επίσης τι να δει, τι να ακούσει, τι να αγγίξει, τι να σκεφτεί και τι να αισθανθεί. Και πέραν αυτών, του λένε ακόμη αν θα είναι κερδισμένος ή χαμένος και πως θα τελειώσει η ζωή του. Όλες αυτές οι οδηγίες προγραμματίζονται στο μυαλό του και στον εγκέφαλό του τόσο σταθερά, σαν κάρτες προγραμμάτων στον υπολογιστή. Στα μετέπειτα χρόνια, ο,τι νομίζει σαν την ανεξαρτησία του ή την αυτονομία του είναι μόνο η ελευθερία επιλογής καρτών. Αλλά οι περισσότερες θέσεις καρτών παραμένουν εκεί από την αρχή. Μερικοί άνθρωποι απολαμβάνουν μια αίσθηση ελευθερίας επαναστατώντας, πράγμα που συνήθως σημαίνει κάτι από τα εξής δύο πράγματα: είτε ανασύρουν μια ομάδα καρτών που ποτέ δεν χρησιμοποίησαν ως τότε, είτε γυρίζουν ανάποδα μια σειρά από κάρτες και κάνουν το αντίθετο από αυτό που λένε. Αυτό συχνά σημαίνει ότι ακολουθούν τις οδηγίες μια ειδικής κάρτας που λέει: «Όταν γίνετε 18 (ή 40) χρησιμοποιείστε αυτό το νέο πακέτο καρτών ή αναποδογυρίστε τις εξής κάρτες.» Ένα άλλο είδος επανάστασης ακολουθεί τις εξής οδηγίες: «Όταν γίνετε 18 (ή 40), πετάξτε όλες τις κάρτες της σειράς Α και αφήστε ένα κενό.» Αυτό το κενό πρέπει τότε να γεμίσει με νέα στιγμιαία προγράμματα, που προέρχονται από τα ναρκωτικά ή από έναν επαναστάτη ηγέτη. Έτσι στην προσπάθειά τους να μη γίνουν χοντροκέφαλοι ή κουλτουριάρηδες, αυτά τα άτομα γίνονται οξύθυμοι ή εμπαθείς.
Σε κάθε περίπτωση κάθε πρόσωπο καταλήγει στην ηλικία των 5-6 με ένα πρόγραμμα ή ένα σχέδιο ζωής υπαγορευμένο από τους γονείς του… Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι το πρόγραμμα δεν είναι «ασυνείδητο» και μπορεί εύκολα να αποκαλυφθεί με ένα επιδέξιο ερωτηματολόγιο. Απλά οι πολλοί άνθρωποι είναι απρόθυμοι να δεχθούν την ύπαρξη ενός τέτοιου σχεδίου ζωής και προτιμούν να δείχνουν την ανεξαρτησία τους παίζοντας παιχνίδια – παιχνίδια που και τα ίδια υπαγορεύονται από τα προγράμματά τους."
Ο Μπερν ουσιαστικά φωτίζει με τον πλέον παραστατικό τρόπο την σχεδόν παντοδυναμία του οικογενειακού περιβάλλοντος (άπαντες οι συγκάτοικοι ενός παιδιού και όχι απλά οι δύο γονείς του) αλλά και την εξαιρετική σημασία της προσχολικής αγωγής. Είναι αυτοί οι δύο μεγάλοι χάκερ πάνω στους οποίους είναι εκτεθειμένος ο υπολογιστής του παιδιού. Το παιδί εκπαιδεύεται κατά τρόπο απόλυτο, καθώς, έχοντας έρθει στη ζωή με κάποιες Χ προδιαθέσεις αλλά μηδενική γνώση, μαθαίνει τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, τι πρέπει και τι μπορεί από τα συνεχή τιτιβίσματα των γονιών του και ακολούθως και των δασκάλων του. Μεγαλώνοντας, και καθώς οι πνιγηρές υποχρεώσεις του σε απαιτητικά σχολεία και εξωσχολικές δραστηριότητες όπου καλείται να ξεχωρίσει, πνίγουν και τις τελευταίες αντιστάσεις του, το παιδί αρχίζει να τραβά τις κάρτες που του ζωγράφισαν οι γονείς και το πρώτο σχολικό του περιβάλλον. Το παιχνίδι έχει κριθεί. Το σχέδιο ζωής που έχει υπαγορευθεί από τις αυθεντίες της ζωής μας (πρώτα γονείς, δευτερευόντως δάσκαλοι), έχει συμπληρώσει τις κάρτες του. Στο εξής, μπορούμε να βελτιώσουμε ελάχιστα πράγματα στην περίπτωση που αντιληφθούμε (σπάνιο πράγμα) ότι κάναμε λάθη με το παιδί μας.
Όταν ο Ρόμπερτ Φούλτζαμ έγραψε το περιβόητο "Όσα πραγματικά θα έπρεπε να ξέρω τα έμαθα στο Νηπιαγωγείο", σχεδόν κατέστησε ένοχο (δικαίως ή αδίκως) εκείνο το οποίο προσπάθησε να αποθεώσει: το νηπιαγωγείο. Αν είχες μάθει όλα όσα έπρεπε να ξέρεις στο νηπιαγωγείο, τότε σήμερα οι άνθρωποι θα είχαμε δομήσει μερικές αξιοθαύμαστες κοινωνίες. Αγαπητέ, Φούλτζαμ, δε νομίζω ότι τα καταφέραμε. Έλεγες πως στο νηπιαγωγείο έμαθες: να μοιράζεσαι τα πάντα, να παίζεις τίμια, να μη χτυπάς τους άλλους. Το είδες ποτέ αυτό σε επίπεδο μιας κοινωνίας ή απλά στην ιδεατή περίπτωση ενός παιδιού;
Δεν είναι σπάνιες οι φορές που συμβαίνουν τα εξής δύο: ένας/μία εκπαιδευτικός που προσπαθεί να φωτίσει το μυαλό των παιδιών της τάξης του σαμποτάρεται ανυπερθέτως από τους γονείς του παιδιού οι οποίοι, συνειδητά ή ασυνείδητα, ακυρώνουν κάθε προσπάθεια μετάδοσης θαυμάσιων συμπεριφορών στο παιδί τους. Μα συμβαίνει συχνά και το αντίθετο: γονείς που επιδιώκουν το καλύτερο για το παιδί τους να πέφτουν στον τοίχο ενός στεγνού εκπαιδευτικού που μπλοκάρει κάθε δημιουργική στιγμή και ταλέντο του παιδιού τους.
Ο Έρικ Μπερν τα έγραψε. Εκείνη η τρυφερή ηλικία των 0-6 παίζει τα ρέστα της για μια ζωή. Όταν φέρνεις στον κόσμο ένα παιδί, κάνεις μία επιλογή να γεννήσεις έναν νέο άνθρωπο. Πάρε απόφαση να του φτιάξεις όμορφες, πολύχρωμες κάρτες ώστε όταν, ούτως ή άλλως, θα αρχίσει να τις τραβάει από τις στοίβες του, να γίνει ένας υπεύθυνος και μαχητικός διεκδικητής μιας όμορφης ζωής και όχι ένας διεκπεραιωτής των γονικών ή άλλων προβολών επάνω του.
*Οφείλω την ανακάλυψη του Έρικ Μπερν καθώς και τη μετάφρασή στα ελληνικά των παραπάνω αποσπασμάτων από το βιβλίο "Sex in Human Loving" στον πολύτιμο διαδικτυακό μου φίλο Κωνσταντίνο Περτσεμλίδη, τον οποίο ευχαριστώ για τη γνώση και την παραχώρηση.
** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση κάθε άρθρου, μέρους ή όλου, του elniplex σε άλλους ιστοτόπους χωρίς την ολογράφως αναγραφή της πηγής με ενεργό link στην αρχή του αναδημοσιευμένου άρθρου, σύμφωνα με τους όρους χρήσης.
