Ο Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι ψυχίατρος, παιδοψυχίατρος, ψυχαναλυτής, διδάσκων αναλυτής της γαλλικής και ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρίας και διδάκτωρ της ιατρικής και της φιλοσοφικής, με μακρόχρονη κλινική εμπειρία με παιδιά, εφήβους και ενηλίκους. Από το 1982 μέχρι σήμερα έχει ανακοινώσει και δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό εργασιών σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, περιοδικά και βιβλία, με κυριότερα ενδιαφέροντά του την ψυχοπαθολογία των ψυχώσεων, των αρχαϊκών τραυμάτων και των ψυχοσωματικών αποδιοργανώσεων, την ψυχογλωσσολογία και την αισθητική. Από το 1992 και το Αλέξειν μοι την λέξιν εκδίδει ποιητικές συλλογές και δημοσιοποιεί τακτικά τον ψυχαναλυτικό στοχασμό του. Είναι διευθυντής της Ψυχαναλυτικής Σειράς των εκδόσεων Ίκαρος, ενώ το 2015 κυκλοφόρησε η νουβέλα του, με τίτλο «Το πρωτάκι». Τα τελευταία δύο χρόνια έχει κερδίσει την εκτίμηση και το ενδιαφέρον γονέων, εκπαιδευτικών και ειδικών με τα τρία βιβλία της Σχολής Ανήσυχων Γονέων, Παιδικοί Έρωτες, Παιδικοί Φόβοι και το πρόσφατο Χτίζοντας ταυτότητα, όπου με τη μορφή διαλέξεων φωτίζει βασικές πτυχές της ζωής με τα παιδιά, της ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους και της συγκρότησης ταυτότητας εντός της οικογένειας και της κοινωνικής παρουσίας.
Ο Αθανάσιος Αλεξανδρίδης δεν συνομιλεί απλά μαζί μας. Καταθέτει ένα συγκροτημένο πλήθος στοχασμών και γνώσεων που στοχεύουν απευθείας στην ουσία της σχέσης μας με τα παιδιά.
Συνέντευξη στον Απόστολο Πάππο
“… βασικό έργο κάθε ανθρώπου: να δημιουργεί τον εαυτό του”
Κύριε Αλεξανδρίδη, σας ευχαριστώ θερμά για την τιμή. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός ανήσυχου, ενός μη επαναπαυμένου γονέα;
Διερωτάται με μέτριο δημιουργικό άγχος για τον ρόλο του ως γονέα μέσα σε μια συνεχώς, τουλάχιστον ως προς φαινόμενα, μεταβαλλόμενη κοινωνική και οικογενειακή κατάσταση. Έχει την ικανότητα να διακρίνει μέσα στην ρευστότητα σταθερά χαρακτηριστικά του ίδιου, του συντρόφου και των παιδιών και επιχειρεί να τα βοηθήσει να εναρμονισθούν με την οικογενειακή δυναμική, το μικροπεριβάλλον του οικογενειακού κύκλου και το κοινωνικό και πολιτισμικό μακροπεριβάλλον. Στην προσπάθεια αυτή αναγνωρίζει τα λάθη του και κυρίως, τα αναλύει, ώστε να μην τα επαναλαμβάνει. Είναι ανοιχτός στο να αναγνωρίζει και στοιχεία του εαυτού του πέρα από το προφανές.
Πιστεύετε ότι οι γονείς της τελευταίας 10ετίας-15ετίας διαφέρουν από τους δικούς μας γονείς; Αλλάζουν οι προτεραιότητες, οι προσεγγίσεις, οι βασικές στάσεις έναντι των παιδιών από γονεϊκή γενιά σε γενιά;
Εκτιμώ ότι οι αρχές που διαμορφώθηκαν στην μεταπολιτευτική Ελλάδα, όπως η προτεραιότητα στην εκπαίδευση των παιδιών όλων των τάξεων και η ισότιμη θέση των δύο γονέων μέσα στην οικογένεια παραμένουν σταθερές. Η απομάκρυνση από πολύ συντηρητικές απόψεις για την σεξουαλικότητα επιτρέπει την καλύτερη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των εφήβων. Επίσης η ελληνική κοινωνία μετακινήθηκε θετικά ως προς τα θέματα του στιγματισμού ανθρώπων με ιδιαιτερότητα ή αναπηρία.
Αυτό που παραμένει ως μεγάλο πρόβλημα, και δυστυχώς εντάθηκε από την οικονομική κρίση, είναι η τάση της ελληνικής οικογένειας να συντηρεί την εξάρτηση των παιδιών από τους γονείς για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ίσως και για ολόκληρη τη ζωή!
Τι θέλατε να επικοινωνήσετε με αυτήν τη σειρά; Τι θέλατε να πείτε στους γονείς, στους ειδικούς της αγωγής αλλά -επιτρέψτε μου- και σε κάθε άνθρωπο;
Επιθυμώ να δώσω απλά αλλά όχι απλοϊκά γνώσεις σχετικά με τον ψυχισμό των παιδιών μέσα από την ψυχαναλυτική αναπτυξιακή προοπτική. Επιχειρώ να δείξω πόσο σύνθετο είναι το έργο της δημιουργίας της ταυτότητας του ατόμου και της οικογένειάς του αλλά και πόσο ευχάριστο και δημιουργικό. Αρκεί να καταλάβουμε ότι είναι το βασικό έργο του κάθε ανθρώπου: να δημιουργεί τον εαυτό του!
Γιατί επιλέξατε αυτήν την δομή, δηλαδή την απομαγνητοφώνηση βραδινών διαλέξεων με γονείς;
Επειδή έχουν το ζωντανό στοιχείο της αναζήτησης μέσα από τον διάλογο. Πιστεύω ότι δεν έχουμε την κουλτούρα του διαλόγου ως κοινωνία αλλά όταν δίνεται αυτή η ευκαιρία, με ένα οργανωμένο πλαίσιο συζήτησης, έναν κατ’ αρχήν αποδεκτό ως «κατέχοντα» κάποια γνώση συντονιστή με σεβασμό στην πολυφωνία, τότε πολλοί άνθρωποι, όπως οι κάποιες εκατοντάδες γονείς που πήραν μέρος σε αυτές τις συναντήσεις τα οκτώ και πλέον χρόνια που πραγματοποιούνται, ενεργοποιούν και ενεργοποιούνται από τη δύναμη του συσκέπτεσθαι. Οι βραδιές αυτές είναι ένα δείγμα ουσιαστικής «φιλίας».
Οι φόβοι και οι έρωτες ήταν ο πυρήνας των δύο πρώτων βιβλίων της σειράς. Είναι οι πλέον καθοριστικοί παράγοντες στη ζωή των ανθρώπων αυτοί οι δύο από τους πρώτους μήνες της ζωής μας;
Φόβος και αγάπη-έρωτας γεννιόνται μαζί: από την αρχή της ζωής, από την πρώτη στιγμή ενεργοποιούνται για να διατηρηθούν για ολόκληρη τη ζωή συμπλεκόμενοι μέσα σε όλα τα μεγάλα υπαρξιακά θέματα. Για παράδειγμα, ένα νεογέννητο αν δεν το φροντίσει κάποιος εκτίθεται στην αγωνία της αποδιοργάνωσης και του θανάτου.
Η φροντίδα του δίνει ένα αίσθημα ύπαρξης και συνέχειας και το βρέφος αρχίζει να αγαπά αυτόν που του την προσφέρει.
Έτσι γεννιόνται τα μεγάλα σχήματα του φόβου και της αγάπης, όπου μέσα τους θα μπουν όλα τα μικρά και τα μεγάλα μας θέματα. Η ανάπτυξη και η αυτονόμηση του ατόμου θα μικρύνουν τους φόβους και θα μεγαλώσουν την ικανότητα αγάπης, αλλά αυτό σε κάποιο βαθμό θα εξαρτηθεί από τις εμπειρίες φροντίδας που δεχθήκαμε. Προσωπικά παραμένω συνετά αισιόδοξος και πιστεύω στη δημιουργικότητα του ατόμου να αξιοποιεί ακόμη και πολύ περιορισμένες εμπειρίες φροντίδας και αγάπης!
“… τα παιδιά θέλουν να ζουν ως παιδιά”
Πώς καταπιέζουμε κατά βάση τον ερωτισμό των παιδιών τραυματίζοντας ενδεχομένως την υγιή μελλοντική του έκφραση;
Τα φαινόμενα αυταρχικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών, όπως για παράδειγμα η απαγόρευση του παιδικού και εφηβικού αυνανισμού και η δαιμονοποίηση της σεξουαλικότητας ως πηγή τρέλας και αμαρτίας έχουν ευτυχώς εκλείψει.
Νομίζω ότι σήμερα οι κίνδυνοι προέρχονται κυρίως από την πρόωρη υιοθέτηση έμφυλων «ρόλων» από τα παιδιά που επιδιώκουν ανοήτως κάποιοι «μοντέρνοι» γονείς και υπόπτως η κοινωνία. Έτσι τα παιδιά πρέπει να φέρονται ως μικροί «άνδρες» και «γυναίκες» που είναι «ερωτευμένοι», «έχουν σχέση» και άλλες βλακείες κατά τον τρόπο των μεγάλων.
Τα παιδιά είναι ερωτευμένα κυρίως μέσα στο μυαλό τους και θέλουν να ζουν ως παιδιά! Ας το σεβαστούμε!
…Και πώς διεγείρουμε τους φόβους τους, από τους αρχετυπικούς μέχρι τους πιο «σύγχρονους»; Κοινώς, ποια είναι τα βασικά λάθη που κάνουμε;
Παρουσιάζοντας συνεχώς φόβους παντού, μη εξηγώντας πώς εμείς τους διαχειριζόμαστε και κυρίως μη αναπτύσσοντας την ικανότητα των παιδιών να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους σταδιακά μόνα τους. Γενικώς δεν προωθείται η έννοια της αυτονόμησης του ατόμου ούτε από την οικογένεια ούτε από την κοινωνία, παρά τον δήθεν επίσημο λόγο τους περί του αντιθέτου. Οι αρχετυπικοί φόβοι, όπως αυτός του θανάτου, δεν μπορούν παρά να βρουν μια ατομική λύση, οι «σύγχρονοι» φόβοι, όπως για παράδειγμα το ζήτημα της περιβαλλοντικής καταστροφής, δεν μπορούν να λυθούν παρά μόνο συλλογικά.
Ας έρθουμε στο νέο βιβλίο της σειράς. Γιατί ήρθε η ταυτότητα στο επίκεντρο του βιβλίου σας αυτού;
Μετά την προεργασία που έγινε σχετικά με την ενωτική δύναμη της ενόρμησης της ζωής στο βιβλίο Παιδικοί έρωτες και τη διαλυτική δύναμη της επιθετικότητας στο Παιδικοί φόβοι, ήταν νομίζω απαραίτητο να δείξουμε πώς χτίζεται η ταυτότητα και η προσωπικότητα του ατόμου. Κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι ότι η δυναμική της ανάπτυξης της ταυτότητας των παιδιών εξαρτάται από τη δυνατότητα των γονέων τους και αυτής της ίδιας της οικογένειας να εξελίσσονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, παράλληλα και συμπληρωματικά εμπεριέχοντας τις αναπόφευκτες συγκρούσεις.
“Δυστυχώς οι οικογενειακές ιστορίες δεν λέγονται πια αρκετά και οι «παραμυθάδες» παππούδες συχνά χλευάζονται από τα μοντέρνα παιδιά τους”
Πόσο σημαντικοί είναι οι ρόλοι μέσα σε μία οικογένεια; Πώς δομούν ένας πατέρας και μία μάνα τον δικό τους ρόλο μέσα στο σπίτι; Είναι ιεραρχική η δομή μιας οικογένειας; Είναι μια «αγέλη» με ρόλους όπου αν αφήσεις το παιδί να αναρριχηθεί στην κορυφή της αγέλης ταρακουνιέται το οικοδόμημα;
Οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια είναι η «μητρική φροντίδα» και η «πατρική λειτουργία». Το πρώτο δεν χρειάζεται να το εξηγήσω, το δεύτερο σημαίνει την διατύπωση κανόνων λειτουργίας της οικογένειας που να συνάδουν με αυτό που η κοινωνία αναγνωρίζει ως κανονικό. Προσοχή: κανονικό δεν σημαίνει «μέσος όρος»! Οι παραπάνω ρόλοι, στη σύγχρονη οικογένεια, επιτελούνται και από τους δύο γονείς. Με αυτή την λογική η οικογένεια είναι ιεραρχημένη ανάμεσα σε παιδιά και γονείς. Οι γονείς έχουν κυρίαρχο λόγο για τα ουσιαστικά θέματα, όπως ασφάλειας και υγείας, και σταδιακά, εντάσσοντας τα παιδιά στο να σκέφτονται μαζί τους τα άλλα θέματα προωθούν την ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους.
Η αναρρίχηση των παιδιών στην «εξουσία» είναι ή δείγμα της απόλυτης διάλυσης της οικογένειας λόγω της ανεπάρκειας των γονέων ή δείγμα εξαπάτησης των παιδιών από χειριστικούς αποπλανητικούς γονείς.
Πώς θεμελιώνουν οι γονείς την αυτοεκτίμηση του παιδιού;
Εμπιστευόμενοι τα παιδιά ως προς τις νοητικές τους ικανότητες, τη δυνατότητα της ψυχικής τους αντοχής, την επιθυμία τους να πλάσουν έναν «δικό» τους εαυτό. Οι γονείς πρέπει με ειλικρίνεια να μιλούν για το δικό τους αίσθημα αυτοεκτίμησης ή υποτίμησης και τα γεγονότα που αντιστοίχως το σημάδεψαν. Επίσης για τις περιπέτειες της οικογένειας καταγωγής. Άλλωστε, για να υπάρχουμε, προερχόμαστε κατά κάποιον τρόπο από survivors! Άρα, κάποια υποδομή για αυτοεκτίμηση υπάρχει ήδη στη γενεαλογία μας που δεν μένει παρά να την αξιοποιήσουμε. Δυστυχώς οι οικογενειακές ιστορίες δεν λέγονται πια αρκετά και οι «παραμυθάδες» παππούδες συχνά χλευάζονται από τα μοντέρνα παιδιά τους!
Το σχολείο πώς μπορεί να βοηθήσει στην ψυχική ανθεκτικότητα ενός παιδιού;
Δίνοντας χρόνο στο παιδί να σκεφθεί και να βρει το «λάθος» του π.χ. στη γλώσσα ή στα μαθηματικά ενώ θα αντέχει την απροσδιοριστία της σκέψης του. Δίνοντάς του την ευκαιρία να νιώσει ικανότερο από άλλα παιδιά αλλά συγκρατώντας την ματαιοδοξία του, τη δοκιμασία να νιώσει κατώτερο από άλλα παιδιά χωρίς να επέρχεται καταστροφή.
Γενικά, δημιουργώντας ευκαιρίες για επιτυχίες και αποτυχίες. Και κυρίως αναπτύσσοντας τη συλλογικότητα. Ποτέ η ψυχική μου ανθεκτικότητα δεν μπορεί να είναι πολύ μεγάλη, αν δεν ανήκω πραγματικά ή συμβολικά σε κάποια συλλογικότητα.
Πιστεύετε ότι τα σχολεία, δημόσια ή ιδιωτικά, θα έπρεπε να δημιουργήσουν «σχολές γονέων» όπου θα είχαν τη δυνατότητα να ακούσουν και να συνομιλήσουν με επιστήμονες για τα παιδιά τους και τους ίδιους;
Η σειρά έχει και αυτόν τον σκοπό. Να εμπνεύσει και άλλα σχολεία να δημιουργήσουν «σχολές γονέων» και να δώσει «υλικό» και «τρόπο» στους νεότερους συναδέλφους για το πώς να λειτουργήσουν μέσα σε αυτές. Φιλοδοξώ η σειρά «Σχολή ανήσυχων γονέων» να λειτουργήσει όχι μόνο ως δεξαμενή γνώσεων αλλά κυρίως ως «παράδειγμα» ήθους και ύφους για τη συζήτηση.
Θα συνεχιστεί η επιτυχημένη αυτή «Σχολή Ανήσυχων Γονέων»; Ποιο θα είναι το κεντρικό θέμα του επόμενου βιβλίου αν το γνωρίζετε ήδη;
Η σειρά θα συνεχισθεί με κάποια βιβλία ακόμη για το Σχολείο, την Κοινωνία και τον Πολιτισμό.
Σας ευχαριστώ θερμά.
Εγώ σας ευχαριστώ για τις καίριες ερωτήσεις.
