Η Θεοδώρα Αραμπατζή, υπεύθυνη του ελληνόγλωσσου τομέα της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας του Μονάχου | Internationale Jugendbibliothek, München γράφει για την Jella Lepman, την διορατική και πρωτοπόρο ιδρύτρια της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας του Μονάχου, το αξιοθαύμαστο έργο της οποίας άλλαξε καθοριστικά τα δεδομένα στην παγκόσμια σκηνή του παιδικού βιβλίου.
Υπάρχει ένα βιβλίο, που γράφηκε πριν πενήντα χρόνια και μαγνητίζει ακόμα και σήμερα όποιον το πάρει στα χέρια του. Ονομάζεται “Die Kinderbuchbrücke” | “A Bridge of Children’s Books” και διαβάζεται με μια ανάσα, σαν ένα συναρπαστικό βιβλίο περιπέτειας. Ηρωίδα και συγγραφέας του, μια αξιοθαύμαστη γυναίκα, τα επιτεύγματα της οποίας ψάχνουν να βρουν όμοιά τους. Οι ιδέες της, τα ιδανικά της, άλλαξαν με ρηξικέλευθο τρόπο τον κόσμο συνεισφέροντας καθοριστικά στην κατανόηση μεταξύ των λαών. Ήταν η Jella Lepman.
Η εβραϊκής καταγωγής Lepman γεννήθηκε στις 15 Μαΐου του 1891 στη Στουτγκάρδη, ως πρωτότοκη κόρη του ιδιοκτήτη κλωστοϋφαντουργίας Joseph Lehmann και της γυναίκας του Flora. Μεγάλωσε μέσα σε μια οικογένεια με δημοκρατικές αρχές και με στενούς συγγενείς της το φιλόσοφο Max Horkheimer και τον Theodor W. Adorno, ιδρυτή της Σχολής της Φραγκφούρτης. Μόλις στα 17 της ιδρύει μία διεθνή λέσχη ανάγνωσης για τα παιδιά των αλλοδαπών εργατών της περίφημης βιομηχανίας σιγαρέττων Waldorf-Astoria – ενός χώρου, ο οποίος έμελλε να αφήσει τη σφραγίδα του στη γερμανική παιδαγωγική, μια που σε αυτό ακριβώς το εργοστάσιο δημιουργήθηκε το 1919 το πρώτο σχολείο Waldorf, για να λειτουργήσει σύμφωνα με τις αρχές του Rudolf Steiner.
Το 1913 παντρεύεται τον γερμανοαμερικανό Gustave Horace Lepman. Λίγα χρόνια αργότερα χάνει το σύντροφό της και ξεκινά έναν αγώνα διασφάλισης αξιοπρεπούς βίου για εκείνη και τα δύο της παιδιά. Σύντομα θα αναλάβει τη θέση της πρώτης γυναίκας συντάκτριας στην εφημερίδα ”Stuttgarter Neuen Tagblatt“. Το 1929 θα θέσει υποψηφιότητα με τον Theodor Heuss, μετέπειτα Πρόεδρο της Ομοσπονδίας της Γερμανίας (1949-1959). Όμως, πολύ σύντομα θα συνέβαινε «η αδιανόητη καταστροφή», όπως η Lepman χαρακτήρισε την άνοδο του Hitler στην εξουσία.
Οι δημοκρατικές αντιλήψεις της Lepman και η εβραϊκή καταγωγή της οδήγησαν γρήγορα στην απέλασή της. Το 1936 μεταναστεύει με τα παιδιά της μέσω Φλωρεντίας στην Αγγλία. Στα δέκα χρόνια της εξορίας της εκεί, θα εργαστεί για το Γραφείο Εξωτερικών Υποθέσεων του BBC και το σταθμό American Broadcasting Station in Europe. Λίγο πριν τη λήξη του πολέμου μετατίθεται στην Αμερικανική Πρεσβεία του Λονδίνου, για να ιδρύσει το ευρωπαϊκό μεταπολεμικό περιοδικό “Voir”.
Με το τέλος του πολέμου, η Lepman επιστρέφει στη Γερμανία ως Ειδική Σύμβουλος Πολιτιστικών – Παιδαγωγικών υποθέσεων Γυναικών και Νεότητας. Από τη θέση αυτή θα οργανώσει μια περιοδεία σε όλη τη χώρα, προκειμένου να αποκτήσει την εικόνα του βιωτικού και μορφωτικού επιπέδου και των σχετικών αναγκών μητέρων και παιδιών στη Γερμανία. Πέρα από την υλική ανέχεια, η Lepman διαπιστώνει την πνευματική πενία των παιδιών, ως αποτέλεσμα της κατασταλτικής ναζιστικής λογοκρισίας και προπαγάνδας και επιβολής της κατευθυνόμενης εθνοσοσιαλιστικής νεανικής λογοτεχνίας.
Επιστρέφοντας, πέρα από τη φροντίδα για τροφή και ρουχισμό, εισηγείται ως σημαντικό μέτρο ανάληψης για τα παιδιά αυτά τη διοργάνωση μιας περιοδεύουσας έκθεσης με τα καλύτερα βιβλία της εποχής από το διεθνή χώρο. «Ας ξεκινήσουμε με τα παιδιά», θα πει, «για να επαναφέρουμε αυτόν τον ολοσχερώς διαταραγμένο κόσμο σιγά σιγά σε μια ομαλότητα». Ελλείψει προϋπολογισμού, η Lepman θα αποφασίσει να πραγματοποιήσει την έκθεση με δωρεές. Προχωρώντας με ανεξάντλητη επιμονή, θα απευθύνει έκκληση για υποστήριξη του εγχειρήματος σε είκοσι χώρες.
«Τα παιδιά δε φέρουν καμία ευθύνη για αυτόν τον πόλεμο, και γι’ αυτό θα πρέπει τα βιβλία τους να γίνουν οι πρώτοι αγγελιοφόροι της ειρήνης!» γράφει στους εκδότες. «Για να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια κατανόησης της ξένης γλώσσας, σας παρακαλούμε κυρίως για αποστολές εικονογραφημένων βιβλίων. Θα προσπαθήσουμε, ωστόσο, και για την κατανόηση της καλής αφηγηματικής λογοτεχνίας από τα παιδιά, μέσα από συνεργασία σε ομάδες.»
Εκτός από βιβλία η Lepman παραίνεσε να αποσταλούν και παιδικές ζωγραφιές, γιατί όπως έγραφε «Αυτές οι ζωγραφιές μιλούν μια οικουμενική γλώσσα και θα δώσουν μεγάλη χαρά στα παιδιά».
Η δράση της ευοδώθηκε και είκοσι χώρες ανταποκρίθηκαν καταθέτοντας την αμέριστη στήριξή τους. Ως πρώτος σταθμός για την έκθεση επιλέχθηκε το Μόναχο, το οποίο παρά το ζοφερό του παρελθόν -ως λίκνο του ναζιστικού κινήματος-αποτελούσε πλέον το επίκεντρο του πολιτιστικού γίγνεσθαι για το γερμανικό κράτος. Η έκθεση εγκαινιάστηκε σε ένα κτήριο, που έμεινε αλώβητο από το βομβαρδισμό της πόλης: το Haus der Kunst.
Την άνοιξη του 1946 η Jella Lepman είχε μια συνάντηση αποφασιστικής σημασίας με την Eleanor Roosevelt. Μέσα σε κλίμα εξαιρετικής επικοινωνίας μεταξύ των δύο γυναικών, η Lepman κατάφερε να την κερδίσει ως σύμμαχό της στις προσπάθειές της και αρωγό στην πραγματοποίηση του οράματός της. Το περίφημο μότο της Roosevelt «Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που πιστεύουν στην ομορφιά των ονείρων τους» αντιπροσώπευε και εκπροσωπούσε απόλυτα και τη Lepman.
Στις 3 Ιουλίου του 1946 είχε έρθει επιτέλους η στιγμή: η Διεθνής Έκθεση Παιδικού Βιβλίου ήταν γεγονός. «Υποδοχή: καθημερινά, 9.00-11.00 και 14.00-17.00. Ένδυμα: της αρεσκείας σας. Ενήλικες: επιτρέπεται να τους έχετε μαζί σας», όπως ανακοίνωνε ο Kästner, απευθυνόμενος στους λιλιπούτειους επισκέπτες της.
Η έκθεση αποτέλεσε την πρώτη διεθνή πολιτιστική εκδήλωση στη μεταπολεμική Γερμανία. Επέτρεψε στους πάμπολλους επισκέπτες της, κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης, να γνωρίσουν τον κόσμο μέσα από τις σελίδες των βιβλίων για παιδιά. Λίγο αργότερα η έκθεση θα περιόδευε σε όλη τη χώρα.
Η Lepman, έχοντας στο μυαλό της πάντα τη μετατροπή της έκθεσης σε πρώτο υλικό για την ίδρυση μιας διεθνούς βιβλιοθήκης για παιδιά, απεστάλη το 1947 από την αμερικανική κυβέρνηση για τέσσερις ημέρες στο Παρίσι, όπου αιτήθηκε στην UNESCO στήριξη για το εγχείρημά της. Λίγα χρόνια αργότερα, επιτεύχθηκε η αναγνώριση της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας ως ”Associated Project of UNESCO“.
Απευθύνθηκε στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Βαυαρίας και ίδρυσε το Σύνδεσμο Φίλων της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας | Verein der Freunde der IJB e. V., διασφαλίζοντας τη στήριξη των δύο φορέων για τη μελλοντικής Internationale Jugendbibliothek.
Πρώτη έδρα της Διεθνούς Βιβλιοθήκης αποτέλεσε μια βίλα στην Kaulbachstraße 11a, στην περιοχή Schwabing του Μονάχου, στην πίσω πλευρά του κτιρίου της Κρατικής Βιβλιοθήκης της Βαυαρίας | Bayerische Staatsbibliothek. Η βίλα αυτή στεγάζει σήμερα την Ακαδημία Βιβλιοθηκονομίας της Βαυαρίας | Bibliotheksakademie Bayern.
Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1949 είχε φτάσει πλέον ο καιρός να ανοίξει τις πόρτες της η Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας | Internationale Jugendbibliothek. Ο Erich Kästner ανακοίνωνε με την επιστολή του προς τα παιδιά όλου του κόσμου στα εγκαίνιά της: «Γίνατε ιδιοκτήτες!». Ενώ η Jella Lepman δήλωνε στην ομιλία της: «Η Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας αποστολή έχει το να προωθεί την κατανόηση μεταξύ των παιδιών και των νέων ανθρώπων όλων των εθνών, μέσα από τον προφορικό και γραπτό λόγο, μέσα από ξεναγήσεις , εισηγήσεις και παρουσιάσεις, συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης και εκθέσεις. Επιθυμεί να ανοίξει το δρόμο για καινοτόμες μορφές και δυνατότητες συνεργασίας και ενημέρωσης σε γονείς, παιδαγωγούς, συγγραφείς και εικονογράφους. Να προσφέρει ερεθίσματα στους εκδότες της Γερμανίας και του διεθνούς χώρου που θα βοηθήσουν στην εκδοτική τους παραγωγή. Με τις δράσεις αυτές θα ανοίξουν νέοι δρόμοι και στο διάβα τους θα αποτελέσουν τα ίδια τα παιδιά τους πρώτους και καλύτερους συνοδοιπόρους μας.»
Η Lepman συμπεριέλαβε τους νεαρούς χρήστες της Βιβλιοθήκης στις αποφάσεις, με την άμεση ίδρυση μιας επιτροπής νεότητας. Οι νέοι αναγνώστες ήταν συνδιαμορφωτές του προγράμματος μέσα από ομάδες συζήτησης και τη θεατρική τους ομάδα. Διάβαζαν και αξιολογούσαν βιβλία και οι κριτικές τους αναμεταδιδονταν από τον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό της Βαυαρίας Bayerischer Rundfunk. Επίσης, κόσμημα για τη Διεθνή Βιβλιοθήκη αποτελούσε τότε το ατελιέ ζωγραφικής για παιδιά, το οποίο προσφέρει και στη σημερινή έδρα της στο Blutenburg εργαστήρια εικαστικής απασχόλησης για μικρούς και μεγάλους.
Η οραματίστρια Jella Lepman ήταν πολύ μπροστά από την εποχή της και ο ρηξικέλευθος και ανατρεπτικός τρόπος λειτουργίας της Βιβλιοθήκης ήρθε αντιμέτωπος με τη δυσπιστία του τότε χώρου των βιβλιοθηκονόμων, οι οποίοι αντιμετώπιζαν με μεγάλο σκεπτικισμό τις επαναστατικές για την εποχή οργανωτικές της μεθόδους, όπως για παράδειγμα την ελεύθερη πρόσβαση στη βιβλιοθήκη προς χρήση και δανεισμό από τα παιδιά, λειτουργίες που είναι εκ των ων ουκ άνευ σήμερα για κάθε βιβλιοθήκη.
Η δουλειά της Lepman άνοιξε το δρόμο για έναν πολιτισμό προώθησης και στήριξης της φιλαναγνωσίας στη Γερμανία και την ίδρυση νέων παιδικών, νεανικών και σχολικών βιβλιοθηκών. Με τον καιρό εμπλουτιζόταν ολοένα και περισσότερες Δημοτικές Βιβλιοθήκες με τμήματα λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Και χωρίς αμφιβολία είναι δικό της επίτευγμα το ότι μετά τη σκοτεινή περίοδο του ναζισμού η Γερμανία μεταμορφώθηκε σε μια από τις πιο ανοικτές διαπολιτισμικά αγορές παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας στον κόσμο.
Η ακαταπόνητη ιδεαλίστρια Lepman θα συνεχίσει, πιστή στο όραμά της, τις δράσεις της. Για τα Χριστούγεννα του 1946, έτος εγκαινίασης της πρώτης περιοδεύουσας διεθνούς έκθεσης παιδικού και εφηβικού βιβλίου, μία ήταν η επιθυμία της: να χαρίσει σε όσο γίνεται περισσότερα παιδιά ένα βιβλίο. Θα μεταφράσει το πασιφιστικό βιβλίο των Munroe Leaf και Robert Lawson “Ferdinand the Bull” | «Ο Ταύρος Φερδινάνδος» στα γερμανικά, και θα το δημοσιεύσει ως ειδική έκδοση σε 30.000 αντίτυπα σε χαρτί εφημερίδας, διανέμοντάς το στα παιδιά του Βερολίνου. Εκτός αυτού, θα παρακαλέσει τον Erich Kästner να μεταφράσει τους χριστουγεννιάτικους στίχους του “It was the Night before Christmas” του Clement Clarke Moore.
Η σημαντικότερη λογοτεχνική συνεισφορά της όμως, συντελέστηκε το 1949, τη χρονιά της ίδρυσης της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας του Μονάχου, όταν ενέπνευσε τον Erich Kästner για τη συγγραφή του βιβλίου «Η Συνέλευση των Ζώων», με εικονογράφο τον Walter Trier. Ήταν εκείνος ο καιρός, που, με νωπά ακόμα τα χρόνια του τρόμου, παραμόνευε πάλι ο κίνδυνος στον κόσμο: η αρχή του Ψυχρού Πολέμου. Τα συνέδρια για την παγκόσμια ειρήνη ναυαγούσαν και οι άνθρωποι επιβεβαίωναν και πάλι την απερισκεψία τους. Και όσο αυτά συνέβαιναν, εξέθεταν στον κίνδυνο και πάλι τα παιδιά. «Ίσως», αναλογίστηκε η Lepman, «να είναι πιο φρόνιμο να δώσουμε την ευκαιρία για μια φορά στα ζώα, να αντιπαραθέσουν στον ανθρώπινο ορθολογισμό το ένστικτό τους” . Με αυτή την ιδέα έπεισε τον Kästner να γράψουν μαζί ένα βιβλίο, «που θα απευθυνόταν μέσω των παιδιών και στους μεγάλους» και να φροντίσουν να μεταφραστεί σε όσο περισσότερες γλώσσες γινόταν, ένα μανιφέστο για την κατανόηση μεταξύ των λαών.
Η Lepman ήθελε τα παιδιά πολίτες του κόσμου, με εύρος αντίληψης, χωρίς προκαταλήψεις, θέλησε να συμβάλει με τη διάχυση της διεθνούς λογοτεχνίας για παιδιά στην κατανόηση μεταξύ των λαών και την παγκόσμια ειρήνη. Σκεπτόμενη πάντα σε οικουμενικές διαστάσεις, και πάντα με επίκεντρο το ίδιο το παιδί, πίστευε τόσο σθεναρά στο όραμά της, που θέλησε αυτό να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Έτσι, λίγο μετά την έκδοση του βιβλίου, το 1952, θα ακολουθήσει μια άλλη συνέλευση, εξαιρετικά σημαντική. Η Jella Lepman θα συγκαλέσει στο Μόναχο ένα συνέδριο με τον τίτλο “International Understanding through Children’s Books/Internationale Verständigung durch Kinderbücher” | «Διεθνής Κατανόηση μέσα από τα Παιδικά Βιβλία».
Σημαίνοντες συγγραφείς, εκδότες, διδάσκοντες και φιλόσοφοι της εποχής ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά της. Το αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ήταν η δημιουργία μιας επιτροπής, που αποτέλεσε τον προπομπό της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα | International Board on Books for Young People –IBBY. Η ΙΒΒΥ είναι μια διεθνής οργάνωση, η οποία αριθμεί σήμερα 78 τμήματα, και οι σκοποί της είναι αφιερωμένοι στη διάδοση των ιδανικών της ιδρύτριάς της, της Jella Lepman.
Με τη λήξη της θητείας της ως διευθύντριας της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας το 1957, ανατέθηκε στη Jella Lepman μία τελευταία αποστολή από το ίδρυμα Rockefeller | Rockefeller Foundation: η διεξαγωγή ενός ειδικού προγράμματος της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας του Μονάχου για την προώθηση και στήριξη της λογοτεχνίας για νέους στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Τον Οκτώβριο του 1958 αποχαιρετά οριστικά το Μόναχο και μεταβαίνει στη Ζυρίχη, όπου θα περάσει τη δύση της ζωής της μέχρι το θάνατό της, στις 4 Οκτωβρίου του 1970.
Στη φετινή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια παρουσιάστηκε η ιταλική έκδοση του βιβλίου της Jella Lepman “Die Kinderbuchbrücke“ με τον τίτλο “Un Ponte di Libri” τη Δευτέρα, 1 Απριλίου 2019 και ώρα 11.30 στο Authors’ Café. Ομιλητές οι: Dr Christiane Raabe (International Youth Library) | Anna Patrucco Becchi (μεταφράστρια) | Wally de Doncker (πρώην Πρόεδρος της ΙΒΒΥ) | Gigliola Alvisi (συγγραφέας) | Della Passarelli (εκδότρια).
Πηγές:
Die Kinderbuchbrücke, Jella Lepman ~ Neuauflage zum 50-jährigen Bestehen der Internationalen Jugendbibliothek München, 1999 | επανέκδοση για τα 50 χρόνια της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας, 1999
Jella Lepman: Die Gründerin der Internationalen Jugendbibliothek ~Anna Patrucco Becchi
