Η κοινωνία που δομήσαμε οι ενήλικοι είναι βαθιά ανταγωνιστική. Αυτό ως έναν σημαντικό βαθμό είναι εντός των πλαισίων της φύσης των ανθρώπων. Το πράγμα όμως φεύγει από τα όρια της ανθρώπινης φύσης και ευγένειας όταν οι όπου γης εριστικοί, επιθετικοί και προκλητικοί σου κάθονται στον σβέρκο για έναν ανταγωνισμό, κάθε είδους αρκεί να είναι ανταγωνισμός. Να οι προκλήσεις, να οι λεκτικοί ερεθισμοί και το πικάρισμα.
Είναι η βάση αυτού που όψιμα ανακαλύψαμε ως bullying αλλά υφίσταται στη ζωή των σχολείων (και εκτός αυτών) από καταβολής κόσμου (και σχολείου).
Στο μουσικό παραμύθι του Τάσου Ιωαννίδη “Η ακρίδα, ο βάτραχος και το…καλό συναπάντημα”, ο βάτραχος είναι μια τέτοια περίπτωση. Φορτώθηκε στην ακρίδα που τραγουδούσε και άρχισε, ήπια στην αρχή, όλο και πιο έντονα ακολούθως, να την προκαλεί σε αγώνα για να αποδείξει ότι είναι καλύτερός της. Η ανάγκη αυτή, να αποδείξεις ότι είσαι καλύτερος από κάποιον/κάποιους άλλον/άλλους, συνήθως εμφανίζεται σε ανθρώπους άκρως ανταγωνιστικούς που δυσκολεύονται να αντλήσουν αξία και περιεχόμενο από τον εαυτό τους, από τη δική τους υπόσταση. Έτσι, θα τους συναντήσεις πάντα, όχι απλά να αναζητούν, αλλά να δημιουργούν προκλήσεις, ανταγωνισμούς, έριδες και έντονους διαλόγους με σκοπό να οδηγήσουν την κατάσταση στο επίπεδο της σύγκρουσης, επίπεδο και γήπεδο που τους βολεύει καθώς παίζουν εντός έδρας και ξεκάθαρα υπερέχουν.
Η ακρίδα, στο ίδιο παραμύθι, θα δώσει μία έντονη εσωτερική μάχη. Ακούγοντας τις συμβουλές της κουκουβάγιας και της γιαγιάς της από τη μια, αλλά και τις φωνές του δικού της πληγωμένου εγωισμού από την άλλη, θα παλέψει να σταθεί έξω από τη διαμάχη. Δε θα τα καταφέρει. Θα καταφέρει όμως κάτι ακόμα πιο σημαντικό. Να μπει στη μάχη και να διαμορφώσει έτσι το αποτέλεσμά της ώστε να μην πληγώσει τον βάτραχο, καίτοι “εχθρός”, αλλά ούτε και την πίστη στις δικές της δυνατότητες.
Κάπου στη στάση της ακρίδας βρίσκεται η απάντηση στη στάση μας στο bullying. Οι κανόνες και οι νόμοι αναμφίβολα πρέπει να ισχύουν αυστηρά αλλά οι κανόνες και οι νόμοι δεν είναι πανταχού παρόντες. Έρχονται συνήθως μετά από το “περιστατικό”.
Ας το δούμε. Το παιδί σας ή ένα παιδί στο σχολείο σας είναι η ακρίδα, ένα παιδί χαρούμενο, ήρεμο, προφανώς φιλειρηνικό. Κάποιο άλλο παιδί, ο βάτραχος, είναι στην πρίζα, τρέχει, πειράζει, ενοχλεί, σπρώχνει, κάποιες φορές καταπιέζει ψυχολογικά με τη λεκτική ή τη σωματική του συμπεριφορά.
Το πρώτο που οφείλουμε είναι κάτι πριν έρθει αυτό το περιστατικό. Είναι κάτι που πρέπει να γίνεται καθημερινά από την πρώτη μέρα της ζωής ενός παιδιού. Κι αυτό είναι να δημιουργήσουμε ένα παιδί με αυτοπεποίθηση αλλά όχι υπερφίαλο. Ένα παιδί που πιστεύει στις δυνάμεις και τις ικανότητές του. Ένα παιδί που πιστεύει στον εαυτό του. Ένα παιδί που δεν του αφήνουμε χώρο να πάρει μια πρωτοβουλία, που φροντίζουμε εμείς και αποφασίζουμε πάντα αντ’ αυτού, μην περιμένετε ότι θα γίνει ποτέ ένα τέτοιο παιδί.
Ένα τέτοιο παιδί, που θα αντλεί αξία από τον εαυτό του και που θα είναι ουσιαστικά αλλεργικό στις ανόητες προκλήσεις, σίγουρα θα περιφρονεί αυτούς που τις προάγουν και θα έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να συνάπτει φιλίες με άτομα που δεν το κάνουν και ικανοποιούν τις προτιμήσεις του.
Αν όμως (διόλου σπάνιο) συμβεί να ανταμώσει με τέτοια πρόκληση, το παιδί που γνωρίζει τις ικανότητές του, δε χρειάζεται να οδηγήσει την κατάσταση σε σύγκρουση. Αφήστε τον επιθετικό να νομίζει ότι είναι καλύτερος, ότι είναι κυρίαρχος. Αυτός τρέφεται από αυτό, εσείς όχι. Αυτός κερδίζει από αυτές τις μάχες, ο φιλειρηνικός άνθρωπος όχι.
Και να κάνω το παιδί μου έναν δειλό φοβιτσιάρη που θα υποχωρεί πάντα;, θα αναρωτηθεί με το δίκιο του ο καθένας. Όχι! Να μην κάνεις το παιδί σου έναν τέτοιο άνθρωπο. Όταν το θέμα είναι εξαιρετικό σοβαρό και απειλείται η ασφάλειά του, να του μάθεις να απαντά με τον καλύτερο, πιο ανώδυνο τρόπο. Αλλά όταν το πράγμα έγκειται (και είναι το πλέον σύνηθες) σε μια σαχλαμάρα, σε ένα εγωισμό, σε ένα ανόητο πείραγμα και μπορείς να αποφύγεις τη σύγκρουση, ψυχολογική, λεκτική ή άλλη, τότε είναι καλύτερο να την αποφεύγεις. Γιατί ο επιθετικός θα έχει χάσει εν αγνοία του κι εσύ θα έχεις συνειδητά κερδίσει.
Για έναν άλλο ανταγωνισμό
Στο σχολείο ή το σπίτι, ας προωθήσουμε μορφές παιχνιδιού και “ανταγωνισμού άλλου τύπου
1. Αντικαθιστούμε τον ανταγωνισμό με το συναγωνισμό.
Αγωνίζομαι μαζί, πλάι σε άλλους είναι διαφορετικό από το αγωνίζομαι αντί τους, απέναντί τους, εναντίον τους. Όταν παίζουμε ή αγωνιζόμαστε δεν είμαστε εχθροί με κανέναν. Αυτό πρέπει να περνάει οριζόντια και κάθετα σε όλα τα παιδιά, σε όλες μας τις δραστηριότητες και συζητήσεις.
2. Συναγωνιστείτε με τον εαυτό σας.
Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς (κι εγώ κι εσείς) κάνουμε ένα λάθος. Βάζουμε πολύ ανταγωνισμό στα παιχνίδια μας. Τι θα γινόταν όμως αν αυτός που θα καλούσασταν να συναγωνιστείτε θα ήταν ο…ίδιος σας ο εαυτός; Πώς γίνεται αυτό; Πολύ απλά. Προσαρμόζουμε όλα τα παιχνίδια ώστε το παιδί να κερδίζει όταν ξεπερνάει την προηγούμενη επίδοση του εαυτού του και όχι τις επιδόσεις των συμμαθητών του. Μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ημερολόγιο επιδόσεων σε διάφορα παιχνίδια και αγωνίσματα, να καταγράφουμε τις επιδόσεις κάθε παιδιού και να τους συγχαίρουμε/αποφασίζουμε/ανακηρύσσουμε νικητές κάθε φορά που πετυχαίνουν καλύτερη επίδοση από την προηγούμενη δική τους. Ο πραγματικός αντίπαλος είναι μόνο ο εαυτός μας, ο προηγούμενος εαυτός, αυτός που καλούμαστε, ήπια και όχι μανιωδώς ασφαλώς, να ξεπεράσουμε. Οι άλλοι, δεν είναι ανταγωνιστές, αντίπαλοι, εχθροί, Είναι συναγωνιστές, φίλοι, συμμαθητές που κάνουν ακριβώς το ίδιο. Καλούνται να ξεπεράσουν τους εαυτούς τους. Θα το ευχαριστηθούν και τα παιδιά και εσείς.
3. Παίξτε παιχνίδια με μεταβλητές ομάδες.
Σε πολλά παιχνίδια συγκροτούμε ομάδες παιδιών (συνήθως δύο) τίθενται “αντιμέτωπες”. Πολύ σωστά. Τι θα γινόταν όμως αν αυτές οι ομάδες δεν ήταν πάγιες σε όλη τη σειρά παιχνιδιών που παίζουμε ή ακόμα καλύτερα, αν δεν ήταν πάγιες μέχρι το τέλος του ίδιου τους παιχνιδιού. Ξεκινάτε να παίζετε για παράδειγμα ένα αντικριστό παιχνίδι 2 ομάδων. Κάθε ομάδα έχει 10 παιδιά. Για σκεφτείτε τι θα γινόταν αν ο Γιάννης που ανήκει στην Α ομάδα, στη μέση του παιχνιδιού πήγαινε να υπερασπιστεί την Β ομάδα; Πολύ απλά ο Γιάννης και ο κάθε Γιάννης θα έδιναν πάντα τον καλύτερό τους εαυτό να βοηθήσουν την ομάδα στην οποία ανήκουν. Κέρδισε η Α ομάδα; Κέρδισε η ομάδα που ήμουν και βοήθησα στο πρώτο μισό του παιχνιδιού. Κέρδισε η Β ομάδα; Κέρδισε η ομάδα που ήμουν και βοήθησαν στο δεύτερο μισό του παιχνιδιού. Είμαι χαμένος; Σε καμία περίπτωση. Πρέπει να βελτιωθώ; Ίσως ναι, ίσως όχι, αλλά αυτό είναι μια διαδικασία που πρέπει να την προσπαθούμε ήρεμα, όμορφα και πάντα! Μη ξεχνάτε ότι πολλοί σημαντικοί ποδοσφαιριστές, σε φιλικά παιχνίδια, έπαιξαν ένα ημίχρονο με τη μία ομάδα και ένα ημίχρονο με την άλλη, δίνοντας έτσι κι ένα μήνυμα ότι δεν ανήκω απαραίτητα σε αυτήν ή την άλλη ομάδα. Επιχειρήστε το. Είναι πολύ πιθανό ότι θα σας ταιριάξει και θα σας πάει αλλού…
