“On ne voit bien qu’avec le coeur. L’essentiel est invisible pour les yeux.”

Απρίλιος 1943. Ο μεγάλος πόλεμος μαίνεται στην Ευρώπη στις πιο σκληρές του εκδοχές, καθώς οι Ναζί προχωρούν στο τελικό σχέδιο εξόντωσης Εβραίων και άλλων θεωρηθέντων ως εχθρών του ιδεώδους τους, οι Αμερικανοί εντείνουν την εμπλοκή τους στον πόλεμο, ενώ η αντίσταση σε χώρες όπως η Ελλάδα περνάει δύσκολες στιγμές μέσα σε συνθήκες ακραίας πείνας και πράξεων φρίκης, όπως η σφαγή των Καλαβρύτων που θα ακολουθήσει τον προσεχή Δεκέμβριο.

Εκείνο τον Απρίλιο, ο αριστοκρατικής καταγωγής πιλότος, δημοσιογράφος και συγγραφέας Antoine Marie Jean-Baptiste Roger, κόμης του Saint-Exupéry, γνωστός κατόπιν ως Antoine de Saint-Exupéry, γεννημένος των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου του 1900, ορφανός από πατέρα από τα τέσσερά του, μεγαλωμένος με τα τέσσερα αδέρφια του και την μορφωμένη, φιλότιμη και δυνατή ψυχικά μητέρα του, εκδίδει στα σαράντα τρία του, στη Νέα Υόρκη όπου έχει εγκατασταθεί από το 1940, το πλέον ευπώλητο και πολυμεταφρασμένο έργο στον κόσμο μετά την Βίβλο. Τον Μικρό Πρίγκιπα, τον θρυλικό πλέον Le Petit Prince, των πεντακοσίων πέντε γλωσσών και διαλέκτων και των διακοσίων και πλέον εκατομμυρίων αντιτύπων.

Ο Εξυπερύ, μέτριος μαθητής, απείθαρχος, ταξιδευτής του μυαλού, άνθρωπος της δράσης και της αδρεναλίνης, της περιπέτειας και της διαφυγής από το αριστοκρατικό περιβάλλον όπου είχε μεγαλώσει, θα μπορούσε να είχε αποσυρθεί στη δημοσιογραφία και τη συγγραφή, καθώς ήδη είχε γνωρίσει κάποια επιτυχία με τα προηγούμενα βιβλία του, ωστόσο το πάθος του για τις πτήσεις, εκτός από βασική έμπνευση για τον Μικρό Πρίγκιπά του, στάθηκε μοιραίο για τον ίδιο, καθώς, 15 μήνες μετά την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου, στις 31 Ιουλίου 1944, υπηρετώντας σε μια μονάδα επιφορτισμένη με τις φωτογραφικές αναγνωρίσεις για την απόβαση στην Προβηγκία, χάθηκε από τα ραντάρ με το Lockheed P-38 Lightning αεροπλάνο του και βρέθηκε σχεδόν 60 χρόνια μετά, μεταξύ 1ης και 3ης Σεπτεμβρίου 2003, στα ανοικτά των ακτών του Calanques της Μασσαλίας, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού Rioum, γνωστού και ως νησιού των πουλιών (τι ειρωνεία!) και αναγνωρίστηκε επίσημα στις 27 Σεπτεμβρίου 2003. Τα ευρεθέντα μέρη του Lightning F-5B # 42-69223 εκτίθενται έκτοτε στο Μουσείο Αεροπορίας και Διαστήματος (Air & Space Museum) στο Le Bourget, δέκα χιλιόμετρα από το κέντρο του Παρισίου, σε έναν χώρο αφιερωμένο στον αεροπόρο συγγραφέα, με βιβλία του, αντικείμενά του και άλλα εκθέματα.

Ο Μικρός Πρίγκιπας γράφτηκε στη Νέα Υόρκη, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πιθανότατα πέριξ του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 1942, σαν μια ασταμάτητη ριπή έμπνευσης και  εικονογραφήθηκε με τις ακουαρέλες του ίδιου του Εξυπερύ ο οποίος είχε από νωρίς στραφεί στην αρχιτεκτονική και τις καλές τέχνες. Η πρώτη έκδοση έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 1943 στη Νέα Υόρκη και το 1945 στη Γαλλία από τον οίκο Gallimard, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, πάνω στη λήξη του πολέμου.

Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι ίσως το κλασικότερο διηλικιακό έργο, το πρότυπο διηλικιακό έργο λογοτεχνίας που εκκινεί από το παιδικό αναγνωστικό κοινό και κάνει θραύση σε εφήβους, ενήλικες, μεσήλικες, ηλικιωμένους. Πρόκειται για μια ξεκάθαρα φιλοσοφική, αλληγορική ιστορία, με δεκάδες συμβολισμούς, αποφθέγματα, φιλοσοφικές διατυπώσεις για τον άνθρωπο, τη σχέση του με τους γύρω του, τον τρόπο που βλέπει τα πράγματα, που τοποθετείται σε αυτά: αγάπη, έρωτας, φιλία, όνειρα, ευγνωμοσύνη, απώλεια/αποχωρισμός, θάνατος, πόλεμος, πολιτειότητα, πλούτος, χρόνος, άγνοια, βιαστική κρίση, στερεότυπα και στερεοτυπικές πεποιθήσεις, φαντασία, ενηλικίωση, υπομονή, ειλικρίνεια, αλήθεια, ενσυναίσθηση.

Ήδη από το πρώτο κεφάλαιο ο Εξυπερύ σημαδεύει τον διαφορετικό τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας από ένα παιδί και έναν ενήλικα. Το σχέδιό του, ένας βόας που χώνευε έναν ελέφαντα δεν είναι παρά ένα καπέλο για τους ενήλικες που το είδαν.

“Οι μεγάλοι με συμβούλεψαν να παρατήσω τα φίδια, το έξω τους ή το μέσα τους, και να ασχοληθώ καλύτερα με τη γεωγραφία, την ιστορία ή την αριθμητική και τη γραμματική. Έτσι, από τα έξι μου χρόνια εγκατέλειψα μια εξαιρετική σταδιοδρομία ως ζωγράφος. Ήμουνα τελείως αποκαρδιωμένος από την αποτυχία των σχεδίων μου νούμερο 1 και νούμερο 2. Οι μεγάλοι ποτέ δεν καταλαβαίνουν κάτι από μόνιο τους και αυτό είναι πολύ κουραστικό για τα παιδιά να τους εξηγούν ξανά και ξανά. Αναγκάστηκα λοιπόν να διαλέξω κάποιο άλλο επάγγελμα κι έμαθα να οδηγώ αεροπλάνα…”

Μέσα από αυτοβιογραφικά στοιχεία, ο Εξυπερύ στηλιτεύει τον πνιγηρό ορθολογισμό των ενηλίκων, εν προκειμένω και του δικού του αριστοκρατικού περιβάλλοντος, που πνίγει τον αυθορμητισμό και τα ταλέντα των παιδιών, που σκοτώνει τον καλλιτέχνη και τον κάνει επαγγελματία σε κάποιο “σίγουρο” επάγγελμα. Με απλές λέξεις, δεν διστάζει να σφάξει με το βαμβάκι, να σταθεί καρτεσιανικά απέναντι στο ορθό λόγο, τη λογική και την παντοδυναμία του σωστού δρόμου που ξέρουν οι μεγάλοι, οι οποίοι σε ένα σχέδιο βλέπουν πάντα το προφανές, γιατί ο χρόνος τους πια περιορίζει τις δυνατότητες του βλέμματός τους, τους ντύνει με τα ρούχα της μισαλλοδοξίας, της ματαιότητας, του ορατού τέλους.

“Για μένα είσαι μόνο ένα μικρό αγόρι, ίδιο με εκατό χιλιάδες άλλα μικρά αγόρια. Και δεν σε έχω ανάγκη. Ούτε εσύ μ’ έχεις ανάγκη. Για σένα είμαι μόνο μια αλεπού όμοια με εκατό χιλιάδες άλλες αλεπούδες. Αλλά αν με εξημερώσεις, θα έχει ανάγκη ο ένας τον άλλον. Θα είσαι το μόνο αγόρι στον κόσμο για μένα και θα είμαι η μόνη αλεπού στον κόσμο για σένα”.

Ο Μικρός Πρίγκιπας μίλησε για πράγματα που το 1943 ανήκαν μόνο στα βιβλία ενηλίκων και πάλι μάλλον έπρεπε να ψάξεις πολύ, μίλησε με τρόπο που δεν είχε μιλήσει κανείς ως τότε στα παιδιά, κοιτώντας μέσα από τα μάτια τους, σαν ένα σκοτεινό τούνελ την ψυχή όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως ηλικίας.

Όταν η Αλεπού λέει στον Μικρό Πρίγκιπα ότι θα γίνει η μοναδική αλεπού στον κόσμο για κείνον όταν την εξημερώσει, ουσιαστικά συμπυκνώνει το πιο τρυφερό μεδούλι μέσα σε ένα διάτρητο κόκαλο: εξημέρωσέ με, εξημέρωσε τον εαυτό σου και τα αγρίμια που ζουν μέσα σου, υψώσου αλλά και κατέβα στο ύψος μου, ύψωσέ με και φέρε με ίσια στα μάτια σου, διώξε το χάος και το άγριο από μέσα μου αλλά και από μέσα σου∙ έτσι θα αξιωθούμε να περπατήσουμε μαζί, στη φιλία, στην αγάπη, τον έρωτα, τη συντροφικότητα, σε κάθε είδος σχέσης.

“Το μπάομπαμπ αν δεν το ξεριζώσεις αμέσως δε θα μπορέσεις ποτέ να το ξεφορτωθείς. Θα πνίξει όλο τον πλανήτη. Και θα τον διαπεράσει με τις ρίζες του. Κι αν ο πλανήτης είναι πολύ μικρός και τα μπάομπαμπ πάρα πολλά, θα τον κάνουν να εκραγεί.
– Είναι θέμα πειθαρχίας, μου είπε αργότερα ο μικρός πρίγκιπας. Αφού πλυθείς το πρωί, πρέπει να φροντίσεις με πολλή προσοχή και την καθαριότητα του πλανήτη. Να ξεριζώνεις προσεκτικά τα μπάομπαμπ, που μόλις αρχίζουν να ξεμυτίζουν μοιάζουν με τις τριανταφυλλιές. Βαρετή δουλειά μα πολύ εύκολη”.

Η αλληγορία των μπάομπαμπ για τον Εξυπερύ είναι ο πόλεμος, ο φασισμός του Χίτλερ (και άλλων) που ζούσε τα χρόνια που ο πλανήτης έβραζε. Εκείνος πήγε ως ιπτάμενος Ερμής για να πείσει τους Αμερικανούς να εμπλακούν στον πόλεμο και να συνταχθούν στο πλευρό των συμμάχων για να νικήσουν το άνθος του κακού, τα μπάομπαμπ που πλέον από αυγό του φιδιού είχαν φυτρώσει παντού και απειλούσαν με πλήρη κυριαρχία. Ο Εξυπερύ ιεραρχεί ξεκάθαρα τις προτεραιότητες: πρώτα πλένεις τον εαυτό σου, φροντίζεις τη σημαντικότερη μονάδα που έχεις, εσένα, δίχως υπερβολές και αστείες χρονοτριβές και κατόπιν, βγαίνεις από τη σφαίρα του ιδιωτικότητας, βγαίνεις από την ιδιωτεία, idiot, και γίνεσαι πολίτης του κόσμου, του μικρού έστω κόσμου που σε περιβάλλει, της γειτονιάς σου, ξεριζώνοντας μπάομπαμπ, καθαρίζοντας τον πλανήτη. Είναι μια δουλειά βαρετή αλλά πολύ εύκολη αυτή, αναφέρει. Που σημαίνει ότι πρέπει να την κάνεις ρουτίνα σου, να το κάνεις καθημερινά με τις ιδέες και τις πράξεις σου, δίχως να περιμένεις “… να έρθει σε κανέναν (σπόρο) η όρεξη να ξυπνήσει“.

Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι ένας οδικός χάρτης συμπεριφοράς, ιεράρχησης αξιών και προτεραιοτήτων, είναι ένα καλοστημένο παιχνίδι κρυμμένου θησαυρού για μικρούς και μεγάλους, μια φιλοσοφική χάραξη εντός του νου των δρόμων που πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος ενάντια στη στενομυαλιά, την περιχαρακωμένη οπτική της μιας γωνίας, την νοοτροπία της μιας όψης, της μίας άποψης, ήδη από παιδί. Η προβιά παραμυθιού και ελαφρότητας που τοποθετεί πάνω από τον σκελετό και τα ζωτικά όργανα της ιστορίας του, η επιδερμίδα με την οποία καλύπτει τον Μικρό Πρίγκιπα και τις περιπλανήσεις του, είναι η επιτομή της διηλικιακής λογοτεχνίας. Αυτό το διαρκές come and go, από το παιδί προς τον ενήλικα και αντιστρόφως, τα έντεχνα στοιβαγμένα επίπεδα κατανόησης αναλόγως των εμπειριών, της αναγνωστικής εμπειρίας, της ηλικίας, της νοητικής επεξεργασίας, δημιουργεί ένα μοναδικό οδοιπορικό νίκης της γνώσης, της αυτογνωσίας έναντι της άγνοιας και της α-λήθειας έναντι της λήθης, τη νίκη της εξερεύνησης, της περιπέτειας, της έρευνας, της ανακάλυψης έναντι στην ασφάλεια της καθίζησης, της πνευματικής παθητικότητας των ίδιων δρόμων, των δρομολογημένων ζωών.

“Αυτό που ομορφαίνει την έρημο είναι πως κάπου κρύβει ένα πηγάδι…”

Οι εκδόσεις που γνώρισε ο Μικρός Πρίγκιπας παγκοσμίως είναι χιλιάδες. Οι εικονογραφήσεις παρομοίως. Υπάρχουν εκδόσεις στις οποίες έχει κακοποιηθεί, κειμενικά, μεταφραστικά, λογοτεχνικά, και άλλες που έχει γίνει σεβαστή κάθε σπιθαμή και λέξη του σπουδαίου αυτού βιβλίου. Αναζητήστε καλές, προσεγμένες εκδόσεις, με σοβαρή εικονογράφηση από επώνυμους εικονογράφους και μεταφραστές. Υπάρχουν μεταφράσεις του μέχρι στην ποντιακή διάλεκτο και στα αρχαία ελληνικά! Και εννοείται ότι έχουμε μερικές πολύ καλές εκδόσεις στα ελληνικά αλλά και σε άλλες δημοφιλείς γλώσσες, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά και ασφαλώς στα γαλλικά.

-Τα αστέρια δεν είναι τα ίδια για όλους τους ανθρώπους. Γι’ αυτούς που ταξιδεύουν είναι τα άστρα οδηγοί. Για άλλους δεν είναι παρά μικροσκοπικά φωτάκια. Άλλοι πάλι που είναι επιστήμονες τα έχουν για εξερεύνηση. Για τον επιχειρηματία μου ήταν χρυσάφι. Όλα όμως αυτά τα άστρα είναι σιωπηλά. Εσύ θα ‘χεις αστέρια που κανείς ως τώρα δεν είχε…
-Τι θες να πεις;
-Όταν τη νύχτα κοιτάς τον ουρανό, επειδή εγώ θα ζω σ’ ένα απ’ αυτά, επειδή θα γελώ σ’ ένα απ’ αυτά, τότε θα ‘ναι για σένα σαν να γελούν όλα τ’ αστέρια. Τα δικά σου τ’ αστέρια θα ξέρουν να γελούν!

Ο Εξυπερύ δεν έζησε να δει την ξέφρενη πορεία του βιβλίου του, να απολαύσει το μεγαλύτερο best seller όλων των εποχών και να δει παιδιά και μεγάλους να διαβάζουν με την ίδια αγάπη το βιβλίο του. Ογδόντα χρόνια μετά, μετά το αρχικό μούδιασμά των κριτικών που δεν ήξεραν που να το κατατάξουν, ο Μικρός Πρίγκιπας, παραμένει επίκαιρος και δυνατός όσο και τότε, σαν να γράφτηκε μόλις χθες. Η διαχρονικότητά του είναι κάτι παραπάνω από αποδεδειγμένη. Η αξία του επίσης. Ένα αντίτυπό του σας περιμένει κάπου.

ΥΓ: «Αγαπώ τα χέρια σας και θέλω να τα έχω μόνο δικά μου…», είπε στη δυο φορές Σαλβαδοριανή χήρα ως τα είκοσι επτά της, ζωγράφο Κονσουέλο Σουνσίν Σανδοβάλ, μια γυναίκα μικροσκοπική, αισθησιακή και εκρηκτική που λίγο μετά θα παντρευόταν, ζώντας μαζί της έναν θυελλώδη έρωτα και μερικές απίθανες συγκρούσεις.

Διαβάστε

Ο Μικρός Πρίγκιπας (σε νέα έκδοση, μετ.: Άλκη Ζέη, εικ.: Αλέξης Κυριτσόπουλος)

Και ακόμα:

Ο μικρός πρίγκιπας – Με κινούμενες εικόνες
Εκδόσεις Πατάκη
Μετάφραση: Μελίνα Καρακώστα

Ο Μικρός Πρίγκιπας του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ
Εκδόσεις Κόκκινη Κλωστή
Μετάφραση: Εύη Γεροκώστα
Εικονογράφος Valeria Docampo,
Απόδοση Agnes De Lestrade

** Τα αποσπάσματα που παρατίθενται προέρχονται από την έκδοση των εκδόσεων Μεταίχμιο, σε μετάφραση Άλκης Ζέη και εικονογράφηση Αλέξη Κυριτσόπουλου.

*** Πηγές άρθρου: ιστορικές πληροφορίες από τη γαλλική wikipedia