Όταν το πιάνεις στα χέρια σου, νιώθεις ένα σοκ. Το κυριολεκτικό βάρος των 1217 σελίδων, εκείνο των ύμνων που ήδη έχουν γραφτεί γι’ αυτό, η θέση στη βραχεία λίστα για το βραβείο Booker 2017 και ίσως τελευταίο και πλέον εμβληματικό βιβλίο του συγγραφέα, σε κάνουν να κοιτάζεις εναγύρω και να αναρωτιέσαι πώς τα μάτια και ο νους σου θα δαμάσουν ετούτο το θηρίο και αν σου αρέσει όντως, τι να γράψεις γι’ αυτό που να μην γράφτηκε. Ίσως τίποτα.
Το 4 3 2 1 είναι η ιστορία του Άρτσιμπαλντ Ισαάκ Φέργκιουσον που γεννήθηκε στις 3 Μαρτίου του 1947, παιδί της Ρόουζ και του Στάνλεϊ Φέργκιουσον. Είναι η ζωή του, για την ακρίβεια είναι οι τέσσερις ζωές του, όπως τις έχτισε σα να τις έζησε ο ίδιος, ο Πολ Όστερ. Και επειδή κανείς άνθρωπος δεν ζει κυριολεκτικά τέσσερις ζωές, είναι οι εκδοχές της ίδιας ζωής με τις υποθέσεις να κρέμονται πάνωθέ μας.
Τι θα γινόταν αν… Αυτό το case study που πολλοί έχουμε αναρωτηθεί. Τι θα γινόταν αν…
“… Πόσο ενδιαφέρουσα σκέψη, είπε από μέσα του ο Φέργκιουσον· να φαντάζεται πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα γι’ αυτόν παρόλο που ήταν ο ίδιος. Το ίδιο αγόρι με διαφορετικούς γονείς. Το ίδιο αγόρι με τους ίδιους γονείς που δεν έκαναν τα ίδια πράγματα με τώρα. Κι αν ο πατέρας του ήταν ακόμη κυνηγός μεγάλων θηραμάτων, για παράδειγμα, και ζούσαν όλοι στην Αφρική; Κι αν η μητέρα του ήταν μια διάσημη ηθοποιός του κινηματογράφου και ζούσαν όλοι στο Χόλιγουντ; Κι αν είχε αδελφό ή αδελφή; Κι αν ο θείος του ο Άρτσι δεν είχε πεθάνει και το δικό του όνομα δεν ήταν Άρτσι; Κι αν είχε πέσει από το ίδιο δέντρο και είχε σπάσει δύο πόδια αντί για ένα; Κι αν είχε σπάσει και τα δύο χέρια και τα δύο πόδια; Κι αν είχε σκοτωθεί; Ναι, όλα ήταν πιθανά, και το ότι τα πράγματα γίνονταν έτσι δεν σήμαινε από μόνο του ότι δεν μπορούσαν να γίνουν αλλιώς. Όλα θα ήταν διαφορετικά…”
Πάνω σε αυτήν την μαγική και αρκούντως τραγική υπόθεση εργασίας, πάνω στα προστάγματα του πεπρωμένου, του τυχαίου, της συγκυρίας και των συμπτώσεων, πάνω στα συνεχή “αν” των επιλογών και των συναρτήσεων του συσχετισμού μας με τους άλλους, ο Όστερ χτίζει υπεραναλυτικά, υπερπεριγραφικά αλλά αριστουργηματικά τέσσερις εν δυνάμει ζωές του ίδιου ανθρώπου. Τέσσερις εκδοχές που έχουν τις ίδιες πιθανότητες να είναι η μία ζωή που ζεις και ποτέ δε θα μάθεις.
Δίνοντας βάρος στις έννοιες της προσωπικής επιλογής και του τυχαίου, ο Όστερ μπλέκει μη γραμμικά τις τέσσερις ζωές του Φέργκιουσον, αιχμαλωτίζοντας τον αναγνώστη σε διαρκείς συγκρίσεις από τις μικρές και μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις που επιφέρουν αυτά τα συνεχή αν της ζωής.
Την ίδια στιγμή, ο Όστερ εγκιβωτίζει όλη την ιστορία της Αμερικής και του κόσμου κατα΄τις δεκαετίες της μεγάλης αλλαγής τους, το 40′, το 50′, το 60′, σχολιάζοντας την εξέλιξη της κοινωνίας, του πολιτισμού και της πολιτικής μέσα από παράλληλες ιστορίες που συμπλέκονται με τις ζωές του Φέργκιουσον.
Αξιοθαύμαστη είναι η πλήρης αρχιτεκτονική όλων των προσώπων που διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στις τέσσερις δυνητικές ζωές του Φέργκιουσον, την οποία ο Όστερ επιτυγχάνει με παράθεση κάθε λεπτομέρειας, δημιουργώντας ουσιαστικά έναν απόλυτο χάρτη, όχι μόνο του κεντρικού ήρωά του, αλλά και όλων των ανθρώπων που επηρέασαν σαν βότσαλο στη λίμνη τη σκέψη και τη ζωή του.
Πέρα από το “Τι θα γινόταν αν…”, ο Όστερ πολιορκεί την ίδια την ύπαρξη, ακινητοποιεί κάθε δομικό στοιχείο της, το ψυχαναλύει και το αναγάγει σε πτυχή καθορισμού της εξέλιξης της ζωής, της ποιότητάς ή της ίδιας της συνέχισής της. Θαρρώ ότι αυτό είναι πάνω και από το εύρημα των τεσσάρων ζωών και του What If φιλοσοφικού στοχασμού. Η ολοκληρωτική ακτινογραφία των μικροσκέψεων και της μικροκλίμακας που καθορίζει τις μεγαλύτερες επιλογές μας. Αυτό το βρήκα σαγηνευτικό.
Ο Όστερ από την “Τριλογία της Νέας Υόρκης” (Γυάλινη πόλη, Φαντάσματα, Το κλειδωμένο δωμάτιο), και τις αρχικές απορρίψεις των βιβλίων του από τους εκδότες, έριξε πολύ νερό στο μύλο της λογοτεχνίας, αποκτώντας ένα πραγματικά πιστό κοινό που παρακολουθεί και περιμένει κάθε βιβλίο του. Το 4 3 2 1 είναι ίσως το κύκνειο άσμα του, ένα βιβλίο που συζητιέται και θα συζητιέται για καιρό σε κάθε περίπτωση, είτε αρέσει και πιστεύεται ότι κατοχυρώνει μια θέση στα ορόσημα της λογοτεχνίας, είτε θεωρηθεί αδίκως ένας δυσκίνητος όγκος.
Το εγχείρημα της μετάφρασης έφερε εις πέρας η Μαρία Ξυλούρη. Και μάλλον το έκανε πολύ καλά. Εκδόσεις Μεταίχμιο.
 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ |
|
|---|---|
| Τίτλος: | 4 3 2 1 |
| Τίτλος πρωτοτύπου: | 4 3 2 1 |
| Συγγραφέας: | Πολ Όστερ |
| Μετάφραση: | Μαρία Ξυλούρη |
| Εκδόσεις: | Μεταίχμιο, Μάρτιος 2018 |
| Σχεδιασμός εξωφύλλου: | Γιώργος Παναρετάκης |
| Επιμέλεια έκδοσης: | Ειρήνη Χριστοπούλου |
| Τυπογραφικές διορθώσεις | Αλεξάνδρα Λέτσα |
| Σελίδες: | 1217 |
| Μέγεθος: | 15 Χ 23 |
| ISBN: | 978-618-03-1263-8 |
