Στην Ελλάδα δεν υπήρχε ιδιαίτερη παράδοση λογοκρισίας βιβλίων. Ίσως γιατί δεν υπήρχε και ιδιαίτερα μεγάλη βιβλιοπαραγωγή από τη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους. Κατά τα δύο δικτατορικά καθεστώτα του Μεταξά και των συνταγματαρχών της Χούντας, η λογοκρισία άνοιξε φτερά και κατάπιε βιβλία και βιβλία, κυρίως αριστερών ποιητών, χωρίς να τη γλιτώσουν ασφαλώς ακόμα και αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες που θεωρήθηκαν επικίνδυνες, όπως και φιλόσοφοι και ιστορικοί όπως ο Πλάτωνας και ο Θουκυδίδης.
Το 1988, μια βιβλιοθήκη στο Κολοράντο- συγχαρητήρια στον διευθυντή της!- απαγόρευσε 24 χρόνια μετά την κυκλοφορία του (1964) το πιο φιλοσοφικό “παιδικό” βιβλίο όλων των εποχών ως σεξιστικό ενώ πολλά σχολεία (ο, άνθρωποι!) έφραξαν το δρόμο του προς τις βιβλιοθήκες τους επειδή προωθούσε, κατά την άποψή τους, μια άμετρη δοτικότητα του δέντρου, ένα αγόρι-αρπακτικό που συνεχώς ζητούσε και έπαιρνε και μια ποινικοποίηση της… δασικής υπηρεσίας. Ο ίδιος ο Σίλβερσταιν είπε κάποτε ότι το βιβλίο του είναι απλά η ιστορία δύο ανθρώπων που ο ένας δίνει και ο άλλος παίρνει. Ως οπαδός του ανοιχτού τέλους, ο Σίλβερσταιν έδινε στους αναγνώστες των ιστοριών του την δυνατότητα της δικής τους ερμηνείας. Το βιβλίο έχει αναρίθμητους λάτρεις και αρκετούς “εχθρούς” που νευριάζουν με την σχέση δέντρου-αγοριού. Ο Σίλβερσταιν λογοκρίθηκε και για το A Light in the Attic επειδή προέτρεπε τα παιδιά στην… σκανταλιά.
2. Γούινι το αρκουδάκι, του Α.Α. Μιλν
Αρκετές περιοχές στις Η.Π.Α. υπό την πίεση θρησκευτικών οργανώσεων απαγόρευσαν το βιβλίο επειδή, λέει, τα ομιλούντα ζώα είναι προσβολή προς το θεό… λέει. Το σωτήριο έτος 2006 αυτά, Αίσωπε ακούς; Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξαν ιδρύματα που το απαγόρευσαν ως προσβλητικό για τους μουσουλμάνους (ο χαρακτήρας του Piglet, το γουρουνάκι, φίλος του Γουίνι, συγκεκριμένα), παρότι το Μουσουλμανικό Συμβούλιο της Βρετανίας χαρακτήρισε την απόφαση καλοπροαίρετη αλλά λανθασμένη. Στην Τουρκία απαγορεύθηκε λόγο του Piglet και πάλι ως προσβλητικό από τα δημόσια κανάλια αλλά τα ανεξάρτητα κανάλια εξακολούθησαν να τον διαθέτουν στο κοινό. Στην Πολωνία απαγορεύθηκε ως μασκότ σε παιδική χαρά στην πόλη Tuszyn ως ακατάλληλη φιγούρα για παιδιά επειδή, λέει, δεν φοράει ρούχα ενώ άλλοι είπαν ότι είναι ερμαφρόδιτος! Στην Κίνα τους θύμιζε τον πρόεδρο Ξι και το θέωρησαν προσβλητικό προς αυτόν. Απαγόρευση κι εκεί. Άλλα ιδρύματα διεθνώς συσχέτισαν το βιβλίο με τον Ναζισμό και φυσικά του έδωσαν και κατάλαβε. Το βιβλίο βέβαια είναι του 1926 αλλά δεν βαριέσαι, εμείς ερμηνεύουμε όπως θέλουμε.
3. Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων), του Λιουίς Κάρολ
Η αναφορά σεξουαλικών φαντασιώσεων και αυνανισμού στο βιβλίο οδήγησε σχολεία στο Νιου Χαμσάιρ να απαγορεύσουν το βιβλίο, ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που μεμονωμένα δεν επέτρεπαν το βιβλίο στα παιδιά επειδή φοβούνταν ότι προωθούσε τη χρήση ναρκωτικών από παιδιά. Το βιβλίο γράφτηκε το 1865 από τον Τσαρλς Λούτγουϊτζ Ντότζσον (κατά κόσμον Λιουίς Κάρολ) και ήδη από τα πρώτα χρόνια συνάντησε μεγάλη αγάπη μα και σφοδρούς επικριτές.
4. Ο Τζίμης και το γιγαντοροδάκινο, του Ρόαλντ Νταλ
Γραμμένος το 1961 από τον μέγα παραμυθά Ρόαλντ Νταλ δε θα περίμενε ίσως, ότι μετά από την ξέφρενη πορεία και αγάπη που εισέπραξε διεθνώς θα έφτανε η στιγμή που ένα δημοτικό σχολείο του Τέξας στις Η.Π.Α. θα το απαγόρευε το 1999 επειδή περιείχε την λέξη… κώλος! Το βιβλίο γνώρισε πολλές εκδόσεις και αναθεωρημένες εκδόσεις με διαφορετικές εικονογραφήσεις από τους Nancy Ekholm Burkert (1η έκδοση), Michael Simeon (για την πρώτη βρετανική έκδοση), Quentin Blake και άλλους, ενώ έγινε και ταινία το 1996.
5. Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας, του Ρόαλντ Νταλ
Η ιστορία του φτωχού αγοριού Τσάρλι Μπάκετ εκδόθηκε το 1964 από τον Ροαλντ Νταλ. Στην Ελλάδα πρωτοκυκλοφόρησε το 1981 από τις εκδόσεις Μετόπη, ενώ από το 1988 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Το 1988 μια βιβλιοθήκη στο Κολοράντο των Η.Π.Α. το απαγόρευσε θεωρώντας ότι προάγει μια ρηχή φιλοσοφία ζωής, ενώ υπήρξαν φωνές για ρατσιστικούς παραλληλισμούς χαρακτήρων του βιβλίου.
6. Η Μικρή Γοργόνα, του Χ. Κ. Άντερσεν
Η λίστα των απαγορευμένων βιβλίων στο αριθμεί πάνω από 4390 τίτλους. Η κυβέρνηση ανταπαντά ότι στο Κουβέιτ δεν υπάρχουν απαγορευμένα βιβλία αλλά μόνο μια επιτροπή ελέγχου των βιβλίων και ότι μόνο 4.390 από τα 208.000 βιβλία, δηλαδή μόνο το 2% απαγορεύθηκε, ενώ το υπόλοιπο 98% κυκλοφορεί κανονικά. Ανάμεσά τους και η Μικρή Γοργόνα όταν διασκευάστηκε από την Ντίσνει (1989, Ρον Κλέμεντς, Τζο Μάσκερ) επειδή φορούσε μπικίνι. Δείτε εδώ.
7. Ο θαυμάσιος μάγος του Οζ, του Lyman Frank Baum
Ο Μπάουμ κυκλοφόρησε το 1900 τον θρυλικό μάγο του Οζ που γνώρισε πολλές συνέχειες (κατ’ απαίτηση του κοινού του μάλιστα), κινηματογραφικές και θεατρικές μεταφορές και άλλες διασκευές. Ωστόσο, ήδη από το 1927 όλες οι δημόσιες βιβλιοθήκες στο Σικάγο απαγόρευσαν το βιβλίο επειδή τολμούσε να εμφανίζει γυναίκες σε θέσεις μεγάλης δύναμης και ευθύνης, καθώς η ισότητα ανδρών και γυναικών ήταν ένα ανεπίτρεπτο… έγκλημα! Επίσης, το 1957 η Δημόσια Βιβλιοθήκη του Ντιτρόιτ το απαγόρευσε γιατί έκρινε ότι δεν είχε καμία αξία για τα παιδιά της… εποχής, απαγόρευση που κράτησε ως και το 1972. Ακόμα κι αν πέρασαν τα χρόνια, οι συντηρητικοί κύκλοι κάποιων χριστιανικών (λέμε τώρα) οικογενειών αποφάσισαν να απομακρύνουν τον Μάγο του Οζ από το πρόγραμμα σπουδών των σχολείων των παιδιών τους στο Τένεσι προβάλλοντας ως επιχείρημα ότι οι μάγοι και οι μάγισσες δεν μπορεί να είναι καλοί, καθώς θεολογικά αυτό είναι αδύνατο.
8. Ιστορίες της καληνύχτας για επαναστάτριες, των Ελένα Φαβίλι και Φραντσέσκα Καβάλο
Στη ρωσική έκδοση του ιδιαιτέρως πετυχημένου βιβλίου “Ιστορίες της καληνύχτας για επαναστάτριες” δεν υπάρχουν 100 όπως στην πρωτότυπη έκδοση, αλλά 99 ιστορίες και μία λευκή σελίδα για να γράψει ο αναγνώστης τη δική του, όπως ευφυώς έθεσαν ως πρότζεκτ οι εκδότες. Μόνο που η αλήθεια είναι πως λείπει μια ιστορία από τη ρωσική έκδοση. Είναι αυτή της 11χρονης διεμφυλικής Κόι Μάθις που κόπηκε γιατί εμπίπτει στη νομοθεσία περί “προπαγάνδας για μη παραδοσιακές σεξουαλικές σχέσεις” σε παιδιά, η οποία δεν επιτρέπει παρά μόνο την προώθηση των παραδοσιακών, ετεροφυλοφιλικών οικογενειών. Ο νόμος για την αντι-ομοφυλοφιλική προπαγάνδα εισήχθη το 2013, με στόχο την προστασία των παιδιών “από πληροφορίες που υποστηρίζουν την άρνηση των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών”.
Να σημειωθεί ότι η ομοφυλοφιλία ήταν ποινικό αδίκημα στη Ρωσία μέχρι και το 1993, ενώ ως το 1999 κατατασσόταν στις ψυχικές ασθένειες. Τα υπόλοιπα εδώ.
9. Σάρλοτ η αραχνούλα, του Ε. Ουάιτ
Η Σάρλοτ η Αραχνούλα του Έλγουιν Μπρουκς Ουάιτ από το 1952 απαγορεύθηκε το 2006 σε περιοχές του Κάνσας ύστερα ασφαλως από πιέσεις των γνωστών παραχριστιανικών οργανώσεων ως προσβολή στο θεό επειδή η Σαρλότ μιλούσε (ίδια ιστορία με τον Γουίνι). Κοινώς πρέπει να απαγορευθούν τα 3/4 των παιδικών βιβλίων κατά τη λογική τους.
10. Where’s Waldo? του Martin Handford
Το 1987 το βιβλίο απαγορεύθηκε επειδή σε μια εικόνα του έδειχνε το γυμνό στήθος μιας γυναίκας η οποία ανασηκωνόταν έκπληκτη επειδή ένα αγόρι της πετούσε παγωτό. Τα βιβλία του Waldo αποτελούνται από σελίδες με υπερφορτωμένες λεπτομέρειες όπου ο αναγνώστης καλείται να εντοπίσει τον Waldo ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλους. Στη συγκεκριμένη φώτο λοιπόν που ενόχλησε απεικονίζονται πάνω από εκατό άνθρωποι σε μία παραλία και αναρωτιέται κανείς ποιος έκανε τόσο εκπληκτικό ζουμ για να δει αυτό που με γυμνό μάτι δεν φαίνεται εύκολα.
11.Ο γάμος του λαγού, του Γκαρθ Ουίλιαμς
Ένα συμβούλιο ονόματι The White Citizens Council of Montgomery (Συμβούλιο Λευκών Πολιτών του Μοντγκόμερι) στην Αλαμπάμα των Η.Π.Α., υπό τον γερουσιαστή Edward Oswell Eddins επιτέθηκε σφόδρα στο εικονογραφημένο παιδικό μυθιστόρημα του Γκαρθ Ουίλιαμς «Ο Γάμος του λαγού» καθώς είχε την αδιανόητη ιδέα να προωθεί τους διαφυλετικούς γάμους μεταξύ λευκών και μαύρων: ένα μαύρο κουνέλι παντρευόταν ένα λευκό. Ζητούσαν να καεί το βιβλίο μάλιστα. Το βιβλίο υπερασπίστηκε η διευθύντρια της δημόσιας βιβλιοθήκης της Αλαμπάμα Emily Wheelock Reed η οποία έχασε τη μάχη (το βιβλίο απαγορεύθηκε σε όλες τις βιβλιοθήκες της Αλαμπάμα) αλλά όχι τον πόλεμο. Η Reed μετέφερε το βιβλίο μακριά από τη γενική κυκλοφορία, το έθεσε σε εφεδρεία, και το διέθετε στο ενδιαφερόμενο κοινό κατόπιν αιτήματος. Η αντίσταση της Reed είχε βρει έναν δρόμο διάσωσης του βιβλίου.
12. Πες μου καφέ αρκούδα τι βλέπεις, των Μπιλ Μάρτιν Τζέι Αρ και Έρικ Καρλ
Το πρώτο βιβλίο που εικονογράφησε ο θρυλικός Έρικ Καρλ (κείμενο του Bill Martin Jr) στην Αμερική το 1967 αφορά σε μια καφέ αρκούδα που ερωτάται διαρκώς τι βλέπει κι εκείνη απαντά “βλέπω ένα κόκκινο πουλί που βλέπει προς τα εδώ”. Αυτό συνεχίζεται με άλλα οκτώ ζώα. Το κόκκινο πουλί, την κίτρινη πάπια, το γαλάζιο άλογο, τον πράσινο βάτραχο κ.α. Όλα τα ζώα βλέπουν πάντα το επόμενο ζώο, ώσπου στο τέλος η καφέ αρκούδα βλέπει… τη δασκάλα! Τι έφταιξε εδώ; Απίθανο κι όμως αληθινό! Το Συμβούλιο Εκπαίδευσης του Τέξας απαγόρευσε το βιβλίο καθώς.. μπέρδεψε τον συγγραφέα Bill Martin Jr με τον φιλόσοφο Bill Martin, συγγραφέα ενός μαρξιστικού εγχειριδίου δεοντολογίας “Ethical Marxism: The Categorical Imperative of Liberation”.
Αν γινόταν αυτό στην Ελλάδα θα είχαμε μέχρι και πορείες, αλλά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού απλώς πρόκειται για ένα… λάθος. Λάθος που διορθώθηκε μετά από λίγο και το βιβλίο αποκαταστάθηκε. Ωστόσο, αναρωτιέται κανείς… τι φοβόντουσαν στο Συμβούλιο αυτό του Τέξας; Τον Μαρξισμό που θα επιτεθεί στον καπιταλισμό στην… Αμερική; Απίστευτη στενομυαλιά εν έτη 2010. Μάλιστα ο συγγραφέας της καφέ αρκούδας, ο Bill Martin Jr, πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Τέξας (πέθανε τον Αύγουστο του 2004), συνεργαζόμενος με το Πανεπιστήμιο του Τέξας A&M, στο οποίο μάλιστα εδρεύουν βιβλιοθήκη εις μνήμη του Bill Martin Jr. και υποτροφία που φέρει το όνομά του.
Το βιβλίο βρίσκεται στη λίστα με τα 100 κορυφαία εικονογραφημένα βιβλία όλων των εποχών (γκάλοπ 2012 από την School Library Journal), ενώ το 2013, βρέθηκε στην 21η θέση στη λίστα του Goodreads με τα Καλύτερα παιδικά βιβλία.
