Όταν οι γονείς γίνονται υπηρέτες των παιδιών τους

“Μαμά, πεινάω… θέλω κάτι γλυκό… φέρε μου τα παπούτσια μου… πιάσε μου το ποτήρι μου… άλλαξε το κανάλι…. πάρε την τσάντα μου… φύγε από τη μέση…δεν μ’ αρέσει, φτιάξε μου κάτι άλλο”

Αυτές είναι μόνο μερικές από τις πιο γνώριμες προσταγές που πολλοί γονείς, κυρίως μητέρες, ακούνε σε καθημερινή βάση από τα παιδιά τους. Την εικόνα συμπληρώνουν πείσματα, αρνήσεις (“όχι, εγώ δεν φεύγω, θα μείνω εδώ”) και κυριαρχικές συμπεριφορές.

Ας το πάρουμε από την αρχή. Το παιδί λειτουργεί σαν ένας σκύλος που προσπαθεί να αναρριχηθεί στην κορυφή της αγέλης. Όσο ο γονιός του επιτρέπει να κερδίζει τα σκαλοπάτια της ιεραρχίας, τόσο το παιδί παίρνει λάθος μηνύματα, χτίζοντας ένα κακώς εννοούμενο αρχηγιλίκι. Αυτό βέβαια δε σημαίνει εκείνο που πήγε και έκανε κάποτε η -ας την ονομάσουμε έτσι- Μαρία που έπιασε το παιδί της και του είπε “άκου να σου πω… κουμάντο εδώ πέρα κάνω εγώ, όχι εσύ”. Αυτή η μητέρα έκανε ακριβώς το ίδιο λάθος με το παιδί της. Προσπάθησε να του δείξει με πείσματα και εξουσιαστικά τερτίπια ότι αυτή είναι ο αρχηγός της αγέλης. Νομίζω ότι κανείς μας δε θέλει κάτι τέτοιο.

Πώς δημιουργείται το αρχηγικό παιδί και η μάνα υπηρέτρια/πατέρας υπηρέτης;

Το παιδί που συμπεριφέρεται στο γονιό του σαν υπηρέτη έχει ανάγκη μίας προϋπόθεσης: έναν γονιό πρόθυμο να θυματοποιηθεί μπαίνοντας στη θέση του υπηρέτη. Ποιο είναι το προφίλ αυτού του γονιού; Είναι τρεις γονείς, που ασφαλώς μπορούν να συνυπάρχουν και οι τρεις στον ίδιο άνθρωπο.

• Γονιός που ως παιδί ένιωσε παραμελημένο από τους γονείς του, μπαίνει ως γονιός πια σε θέση να εξ-υπηρετεί το παιδί του ώστε να μην αισθανθεί κι εκείνο όπως αισθανόταν αυτός (παραμελημένος).
• Γονιός που πιστεύει ότι όσο πιο ικανοποιημένο και ευχαριστημένο είναι ένα παιδί, δηλαδή όσο περισσότερα χατίρια του κάνεις, όσες περισσότερες εξ-υπηρετήσεις του κάνεις, τόσο πιο πολύ θα σε αγαπά. Αυτή η ενοχική αγάπη, συνήθης στις σύγχρονες οικογένειες, είναι η πιο τακτική πηγή του παιδιού εντολέα.
• Γονιός που γνωρίζει ότι κάνοντας όλα τα χατίρια και υπηρετώντας κάθε φαινομενική ανάγκη του παιδιού του, θα το οδηγήσει στην παραπάνω κατάσταση, ωστόσο αδυνατεί να διαχειριστεί τις κρίσεις θυμού του παιδιού ή τις χειριστικές συμπεριφορές τύπου “είσαι η χειρότερη μαμά του κόσμου”, αδυνατεί με λίγα λόγια να βάλει τα όρια που πρέπει.

Να σημειώσουμε ότι δεν αναφερόμαστε στον γονιό που σκεπάζει το παιδί του με την υπερπροστατευτικότητα, τις αποφάσεις του σε όλα δίχως το παιδί και ικανοποιεί διαρκώς το “δεν μπορώ” του παιδιού του κάνοντας τα πάντα για λογαριασμό του, ακόμα και το άνοιγμα ενός μπουκαλιού ας πούμε.

Ποια είναι τα όρια της αγάπης και της… “υπηρεσίας”;

Πότε όμως μια χάρη, ένα χατίρι, μια βοήθεια, μια κίνηση αγάπης παύει να είναι τέτοια και περνά το σύνορο της υπηρεσίας; Σε μία λιτή πρόταση θα λέγαμε ότι το όριο είναι ό,τι το παιδί μπορεί εύκολα να κάνει μόνο του. Ας το εξηγήσουμε μέσω δυο απλών παραδειγμάτων:

Σενάριο 1: κάθομαι στο μεσημεριανό τραπέζι με την κόρη μου, το γιο μου, τον άντρα μου και την πεθερά μου. Ο γιος μου μού ζητάει ένα πιρούνι γιατί του έδωσα μεγάλο και τον δυσκολεύει. Δεν είναι υπηρεσία. Είναι μητρική αγάπη. Μπορώ (αν θέλω ασφαλώς) να το κάνω. Δεν του δίνω λάθος μήνυμα αν και θα μπορούσα ευγενικά να του πω ότι μπορεί να πάρει μόνος του ένα πιρούνι.

Σενάριο 2: κάθομαι στο μπαλκόνι με το γιο μου, την πεθερά μου και τον άντρα μου. Η κόρη μου βλέπει τηλεόραση στο σαλόνι που είναι δίπλα στην κουζίνα. Κάποια στιγμή με φωνάζει από το σαλόνι να σηκωθώ από την βεράντα να της φέρω ένα μπισκοτάκι από το ντουλάπι της κουζίνας που βρίσκεται στο ύψος των ώμων της. Εδώ πρέπει να διαχωρίσουμε την μία φορά από την επανάληψη. Αν το κάνω λοιπόν μία φορά με φιλί και ένα πείραγμα τύπου “τεμπελίτσα” είναι διαφορετικό από το σηκώνομαι κάθε φορά απ’ όπου κι αν βρίσκομαι για να ικανοποιώ οποιοδήποτε αίτημα, επιθυμία, έκλαμψη, επιφώτιση των παιδιών μου. Αυτή η ακατάσχετη επανάληψη και η άνευ όρων δοτικότητα είναι που μας περνάει στην απέναντι όχθη της υπηρεσίας δημιουργώντας ένα παιδί που γνωρίζει ότι η μητέρα του/πατέρας του θα τσακιστεί όπου κι αν είναι, ο,τι κι αν κάνει να “ταΐσει” την εντολή του.

Η εμπειρία δείχνει ότι οι περισσότεροι γονείς τρέχουν πίσω από τις ανάγκες του παιδιού τους, υπερκαλύπτουν ο,τι ζητάει, πολλές φορές το καθιστούν οι ίδιοι αναίτια τεμπέλικο, κάποια στιγμή γονατίζουν από την κούραση και στο τέλος βγάζουν εκνευρισμό, ακόμα και λεκτική ή άλλη επιθετικότητα. Αυτός είναι ο χειρότερος συνδυασμός. Ο γονιός νιώθει μέσα του μια ανούσια ματαίωση -“όλα του τα κάνω, με τίποτα δεν είναι πια ικανοποιημένο;”- ενώ το παιδί εισπράττει μια αναίτια στο δικό του λογισμό επίθεση (“τι έπαθε τώρα η μαμά; αφού δεν έκανα κάτι διαφορετικό απ’ ό,τι κάνω όλη τη μέρα”).

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Λίγες δεκαετίες πιο πίσω ο κανόνας έδειχνε ότι ο υπηρέτης του σπιτιού ήταν το παιδί. Το κορίτσι, ήδη από τα 7-8 του χρόνια έπρεπε να πλένει πιάτα και να κάνει μικροδουλειές οι οποίες αυξάνονταν καθώς πλησίαζε την εφηβεία, το αγόρι έπρεπε να γίνει άντρας με άλλες αντίστοιχες δουλειές, συνήθως πιο… “αντρικές”.

Τις τελευταίες 3 δεκαετίες οι ρόλοι σταδιακά αντιστράφηκαν. Ωστόσο κανένα από τα δύο σενάρια δεν είναι ιδανικό. Κανείς δεν είναι υπηρέτης κανενός και θαρρώ όλοι θέλουμε να υπάρχει μια ισορροπία.

Τι μπορούμε να κάνουμε; Να δημιουργήσουμε αυτήν την ισορροπία. Πώς;

• Προσπαθώντας να δημιουργήσουμε εμπράκτως ένα παιδί αυτόνομο το οποίο θα ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΕΙ την ικανότητά του να εξυπηρετεί τον εαυτό του. Αυτό το μωρουδίστικο”μόνο μουυυ” που φωνάζουν τα βρέφη όταν αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι μπορούν να κάνουν κάτι μόνα τους, είναι ο σπόρος που πρέπει να αξιοποιήσουμε.
• Αυτό χτίζεται σταδιακά και με συνέπεια από τους πρώτους μήνες της ζωής του. Η επιβράβευση και η παροχή εμπιστοσύνης ότι το παιδί μπορεί να τα καταφέρει, η απλόχερη κατάδειξη ότι μπορεί να κάνει τόσα πολλά πράγματα μόνο του, η έμπρακτη αναγνώριση ακόμα και ανεπιτυχών, ελλιπών ή ημιτελών προσπαθειών του, είναι οι δρόμοι που πρέπει να ακολουθήσουμε ήδη από την βρεφική του ηλικία ώστε να δημιουργήσουμε σταδιακά ένα ικανοποιημένο από τον εαυτό του, χαρούμενο παιδί.
• Οι πράξεις αγάπης δεν πρέπει να συγχέονται με την διαρκή ικανοποίηση αιτημάτων του παιδιού. Ξαπλώνοντας, παίζοντας, διαβάζοντας ένα βιβλίο μαζί, κάνοντας σχέδια, ανταλλάσσοντας αστεία, όρκους, προγραμματίζοντας τα ψώνια μας. Αυτά σημαίνουν χρόνο με το παιδί μου. Οι περισσότεροι γονείς, νιώθοντας ενοχές που λείπουν αρκετές ώρες από το σπίτι, προσπαθούν να καλύψουν αυτήν την απουσία με μαζεμένα χατίρια και εξ-υπηρετήσεις, πιστεύοντας ότι έτσι μπαλώνουν τα κενά, ενώ ουσιαστικά μειώνουν τις δικές τους ενοχές. Κι όμως… τα παιδιά δεν κοιτούν πόσο λείπεις, αλλά τι κάνεις όταν είσαι μαζί τους. Τριάντα λεπτά γεμάτου, δημιουργικού χρόνου, με αγάπη και χαρά, είναι μια δυνατή δόση ικανοποίησης, πολύ πιο αξιόπιστη από πέντε χατίρια “να σου φέρω νεράκι, να σου φέρω το παγωτό από το ψυγείο” κτλ.
• Φράσεις όπως “τα κατάφερες εξαιρετικά“, “είμαι σίγουρος/-η ότι αυτό μπορείς να το κάνεις καλύτερα από εμένα“, “είσαι πιο κοντά εσύ στην κουζίνα από εμένα“, “εγώ τώρα δεν μπορώ γιατί απλώνω τα ρούχα, ίσως για εσένα να είναι ευκολότερο“, είναι προτιμότερες από φορτισμένες με εκνευρισμό φράσεις όπως “πήγαινε πάρ’ το μόνη σου“, “και τι είμαι εγώ, υπηρέτριά σου;“, “δε θα ‘σαι καλά μου φαίνεται“, δημιουργούν εκνευρισμό, απογοήτευση ενώ διασπούν το θετικό φορτίο που πρέπει να έχουν οι σχέσεις μας με το παιδί.
• Μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά αναπαράγουν με απόλυτη ακρίβεια το μοντέλο της δικής μας συμπεριφοράς, σηκώνοντας τις κάρτες που έχουν δει από εμάς όπως παραστατικά είχε γράψει ο Έριν Μπερν.

Featured Image:Mother’s Lap Painting © Sagarika Sen