Σπούδασε Εξελικτική Ψυχολογία αλλά και Εκπαιδευτική Τεχνολογία και σκηνοθεσία και υπηρέτησε για τριάντα δύο χρόνια την Εκπαιδευτική τηλεόραση δημιουργώντας πολλά και βραβευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα. Έχει γράψει περισσότερα από εβδομήντα βιβλία για παιδιά, πολλά εκ των οποίων έχουν τιμηθεί με βραβεία και μεταφραστεί στα Αγγλικά, Κινέζικα και Κορεάτικα. Είναι υποψήφια για το βραβείο Άντερσεν 2014 και έχει ήδη κατακτήσει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά του αναγνωστικού κοινού για την ιδιαίτερη φαντασία, το αστείρευτο χιούμορ, την ποιότητα και ποιητικότητα που χαρακτηρίζουν την ίδια και τη δουλειά της.
Τo elniplex έχει τη χαρά και την τιμή να φιλοξενεί σήμερα τη Σοφία Μαντουβάλου.
Συνέντευξη στη Μαίρη Μπιρμπίλη.
Πώς γράφετε ένα βιβλίο;
Εν αρχή η έμπνευση. Ξεκινάω με μια ιδέα επάνω σε ένα θέμα για το οποίο έχω να πω κάτι. Πριν ακόμα αρχίσω να γράφω, χτίζω τους ήρωες μου. Ρωτάω, πώς θέλω να είναι ο ήρωας μου και αρχίζω να σκέφτομαι με ουσιαστικά κι επίθετα: κοκοράκι, κορίτσι, αγόρι, ψηλός, κοντός, έξυπνος… Μετά ρωτάω τι θέλω να κάνει ο ήρωας μου και βρίσκω τα ρήματα , προσδιορίζω δηλαδή τη δράση. Οπότε με τα στοιχεία αυτά της γλώσσας, τα μέρη του λόγου, χτίζω την ιστορία. Ακολουθούν οι πέντε αισθήσεις… και η νοημοσύνη της καρδιάς. Αυτή είναι πολύ ωραία μέθοδος και για το σχολείο! Να χτίσεις έναν ήρωα και να γράψεις ένα παραμύθι.
Εξελικτική ψυχολογία, εκπαιδευτική τεχνολογία, σκηνοθεσία και συγγραφή…σπουδές και ταλέντα…
Θεωρώ πως ότι έχω σπουδάσει συγκλίνει με τα ταλέντα μου και τις εσωτερικές μου αναζητήσεις. Η ψυχολογία ήταν η δική μου αναζήτηση που με βοήθησε να καταλάβω τον εαυτό μου και τους άλλους. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ ότι θα σπουδάσω εκπαιδευτική τεχνολογία αλλά θυμάμαι πως από πάντα ήθελα να γίνω δασκάλα. Από μικρή έβαζα τις κούκλες μου στη σειρά κι είχα κι ένα χάρακα, γιατί τότε έπαιζε ο χάρακας, και τους έλεγα άνοιξε το χέρι σου… άλλαξα παιδαγωγικές μεθόδους αργότερα, τους τράβαγα μόνο τα μαλλιά. Το παιδί και η διδασκαλία ήταν πάντα μέσα στα ενδιαφέροντά μου. Το παιδί εξάλλου είναι αυτό που έχω μέσα μου. Το παιδί που έχεις μέσα σου, αλλά κι αυτό που θέλεις να φτιάξεις ή να βοηθήσεις να διαμορφωθεί να το βοηθήσεις να μεγαλώσει σε οδηγεί … δεν ξέρω. Ξεκίνησα να γράφω για να μιλήσω και να παίξω με το γιο μου μέσα από την παραμυθία. Πάντως κι αν γινόμουνα γιατρός, παιδίατρος θα γινόμουν. Τελικά είμαι πολύ ευχαριστημένη με τις επαγγελματικές μου επιλογές . Η καλλιτεχνική μου φύση και η ανάγκη να κάνω καλύτερα τη δουλειά μου με οδήγησε να σπουδάσω και σκηνοθεσία και όλα μαζί συνέβαλαν στη διαμόρφωση του έργου μου τόσο του λογοτεχνικού όσο και του εκπαιδευτικού μέσα από την εκπαιδευτική τηλεόραση του Υπουργείου Παιδείας.
Μιλήστε μας για τις σπουδές σας στην Εκπαιδευτική Τεχνολογία. Τι ακριβώς είναι η Εκπαιδευτική τεχνολογία;
Όταν πήγα στον Καναδά για μεταπτυχιακές σπουδές στην ψυχολογία, ανακαλύπτω στην πορεία ότι υπάρχει και ένα Τμήμα Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας. Ακούς Εκπαιδευτική Τεχνολογία και το μυαλό σου πηγαίνει στα μηχανήματα και ξεχνάς την εκπαίδευση. Η Εκπαιδευτική Τεχνολογία δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τη σχολική εκπαίδευση να είναι πιο αποτελεσματική για να ανταποκριθεί στις συνεχείς μεταβολές που συμβαίνουν στην σύγχρονη κοινωνία. Οι μεταβολές αυτές απαιτούν όχι μόνο συνεχή ανανέωση των στόχων και του περιεχομένου της εκπαίδευσης αλλά και των μεθόδων και μέσων που χρησιμοποιούνται. Με λίγα λόγια η εκπαιδευτική τεχνολογία έρχεται να συστηματοποιήσει τους τρόπους με τους οποίους γίνεται ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιοποίηση κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για να βγάλεις δηλαδή τα καλύτερα δυνατά εκπαιδευτικά αποτελέσματα ανακατεύεις τις θεωρίες της μάθησης και της διδασκαλίας, τις θεωρίες επικοινωνίας, το ανθρώπινο δυναμικό και φυσικά τα τεχνολογικά μέσα. Εγώ ειδικεύτηκα στην εκπαίδευση με το μέσον της τηλεόρασης.
Ποια είναι η σχέση σας με την Τεχνολογία;
Με την τεχνολογία δεν τα έχω καλά ακόμα και τώρα. Χρησιμοποιώ ως μετανάστης τον υπολογιστή, βέβαια γράφω, κάνω πράγματα, αλλά τη γλώσσα του διαδικτύου αποκλείεται να την μάθω όπως την μαθαίνουν τα εγγόνια μου. Οπότε εγώ είμαι μεν εκπαιδευτικός τεχνολόγος, αλλά πάντα θα χρειάζομαι και κάποιον άλλον να με βοηθάει στην τεχνολογία. Μερικές φορές βέβαια καταφέρνω πράγματα και θαυμάζω τον εαυτό μου πως τα κατάφερα. Καταλαβαίνω βέβαια ότι δεν είναι ότι δεν μπορώ, απλώς το μυαλό μου αρνείται να παίξει γιατί δεν μου αρέσει αυτό το παιχνίδι. Μου αρέσει το άλλο παιχνίδι.
Εργαστήκατε για πολλά χρόνια στην Εκπαιδευτική τηλεόραση, θέλετε να μας μιλήσετε γι αυτή την εμπειρία;
Εργάστηκα τριάντα δύο ολόκληρα χρόνια στην εκπαιδευτική τηλεόραση του Υπουργείου Παιδείας ως εκπαιδευτικός τεχνολόγος, ειδικός στην εκπαίδευση με την τηλεόραση. Είχα την ευκαιρία να δημιουργήσω ένα μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών τηλεοπτικών προγραμμάτων για τη στήριξη τόσο του αναλυτικού προγράμματος των σχολείων όσο και της ατομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών. Τελευταία μου δημιουργία, πριν αποχωρήσω, είναι το πρώτο ψηφιακό αλφαβητάρι, μία καινοτόμος σειρά για τη διδασκαλία της γλώσσας στην προσχολική και την πρώτη σχολική ηλικία . Η αγαπημένη των νηπιαγωγών και των δασκάλων σειρά κινουμένων σχεδίων «Ένα γράμμα μια ιστορία»
Μιλώντας για την εκπαίδευση, έχω κρατήσει μια φράση που έχετε γράψει: «Τα παιδιά μπαίνουν στο σχολείο ζωντανά ερωτηματικά και βγαίνουν σκέτες τελείες» Τι λάθος γίνεται στην εκπαίδευση κατά τη γνώμη σας;
Στην τέχνη λένε «το λάθος είναι ανώτερο της τέχνης» επειδή σε πηγαίνει σε άλλες μορφές, σε άλλες φόρμες έκφρασης. Στην εκπαίδευση δεν μπορούμε να το πούμε αυτό γιατί το αποτέλεσμα του λάθους δημιουργεί γενιές θυμάτων. Το λάθος που γίνεται στην εκπαίδευση, το γράφω στο βιβλίο μου «Ο δάσκαλο με τα όνειρα στα μάτια» που θα κυκλοφορήσει σε λίγους μήνες, είναι ότι νομίζουμε ότι διδάσκουμε γνώση ενώ διδάσκουμε παιδιά! Τα παιδιά έχουν ψυχή, έχουν μυαλό που πρέπει να το τροφοδοτήσεις με τη γνώση που χρειάζεται ή να το κατευθύνεις προς τη γνώση που χρειάζεται, να του μάθεις πώς να μαθαίνουν. Και εμείς τα διδάσκουμε με έναν τρόπο δασκαλοκεντρικό, τους πετάμε τη γνώση να την παπαγαλίσουν αβίωτη. Εκείνο που με ενοχλεί πάνω από όλα στην εκπαίδευση –και το αποτέλεσμα το βλέπουμε τώρα στην κρίση- είναι ότι δεν βγάζει δημοκρατικούς πολίτες. Όταν εκπαιδεύεσαι σε ένα μη δημοκρατικό σύστημα δεν μπορείς ο ίδιος να γίνεις υπεύθυνος δημοκρατικός πολίτης. Αν δεν μάθεις μέσα από τη διαδικασία της εκπαίδευσης, το σεβασμό στον άλλο, την συνεργασία, την αλληλεγγύη, τη συνεργατικότητα, αν δεν αναπτύξεις κρίση, πως θα γίνεις ένας σωστός πολίτης, άξιος να διαφυλάξεις την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία;
Είναι πιστεύετε μη δημοκρατικό το ελληνικό σχολείο;
Αλλάζει σιγά- σιγά αλλά έχει πολύ δρόμο μπροστά του. Εγώ όταν πήγαινα σχολείο επικρατούσε η μέθοδος σφιχτά τα χέρια και βέργα. Σήμερα έχουμε απομακρυνθεί από αυτό, ούτε τα παιδιά τα δέρνουμε, και τον δάσκαλο σεβόμαστε περισσότερο. Έχουν γίνει πολύ σημαντικά βήματα και για τον αυτοσεβασμό και αλληλοσεβασμό παιδιών δασκάλων. Αλλά και καινοτόμες τεχνικές εκπαίδευσης έχουν μπει στο σχολείο. Όμως αυτό που παρατηρώ είναι ότι πολλοί δάσκαλοι ακόμα κι όταν χρησιμοποιούν τις καινοτόμες μεθόδους, ο τρόπος που το κάνουν είναι πάλι αυτός που έμαθαν βιωματικά από το δικό τους δάσκαλό .
Τι όνειρα κάνετε για το σχολείο;
Τα ίδια όνειρα που κάνουν οι φωτισμένοι δάσκαλοι που συναντάω όταν πηγαίνω στα σχολεία. Θέλουν κι αυτοί όπως κι εγώ το σχολείο να γίνει η ίδια η ζωή κι όχι η προετοιμασία για μια ζωή. Ο Dewey αυτό έλεγε. Το παιδί πρέπει να ζει την πραγματική ζωή μέσα στο σχολείο, να συνεργάζεται, να μαθαίνει να αφουγκράζεσαι τον άλλον. Δεν θέλω ένα σχολείο που καλλιεργεί τον ανταγωνισμό. Για μένα εξάλλου δεν υπάρχει κακός μαθητής, υπάρχει ο “κακλός” μαθητής. Εγώ στη ζωή μου όταν είχα ένα δάσκαλο που αγαπούσα, που ένιωθα ότι με σεβόταν ήμουνα καλή μαθήτρια. Όταν ένιωθα ότι ο δάσκαλο με απορρίπτει, ότι ο χαρακτήρας μου δεν του πηγαίνει, είτε μου το έλεγε, είτε δεν μου το έλεγε, ήμουνα κακή μαθήτρια. Επομένως εγώ δεν ήμουν ούτε καλή μαθήτρια, ούτε κακή μαθήτρια. Ήμουνα μία “κακλή” μαθήτρια. Το ίδιο ισχύει και για τον δάσκαλο. Κι ο δάσκαλος μπορεί να είναι “κακλός”. Αλλά ακόμα κι ένας «κακός» δάσκαλος είναι καλύτερος από οποιονδήποτε άλλο υπάλληλο γιατί έχει να κάνει με ένα ζωντανό οργανισμό τα παιδιά που εκ των πραγμάτων έχουν απαιτήσεις.
Ναι, αλλά φταίει μόνο ο δάσκαλος; Γιατί κι αυτός είναι ένα κομμάτι του εκπαιδευτικού συστήματος…
Ακριβώς! Γι αυτό θέλω να μιλήσω τώρα και μέσα από το βιβλίο μου «ο δάσκαλος με τα όνειρα στα μάτια» ακριβώς αυτό πραγματεύομαι, το πώς δηλαδή αυτό το σύστημα εγκλωβίζει και τον δάσκαλο ή πως τον δάσκαλο που θέλει να είναι διαφορετικός πως τον «τιμωρεί». Το σχολείο πάντα πορευόταν με το ένα πόδι στην παράδοση και το άλλο στην καινοτομία. Εγώ πήγα σχολείο και στη Λάρισα, θυμάμαι ότι ο δάσκαλός μας μάς πήγαινε σε έναν λόφο να κάνουμε θρησκευτικά. Μας ζητούσε να ξαπλώσουμε, να κλείσουμε τα μάτια, και έλεγε «τώρα μπορείτε να δείτε και τον Θεό». Δεν τον βλέπαμε τον Θεό γιατί πάντα μας έπαιζε το κρυφτό πίσω από τα σύννεφα και τότε μας ζήταγε να τον ψάξουμε στις φυλλωσιές των δένδρων. Αυτός ο δάσκαλος διετούς σχολής ήταν, τον θυμάμαι κοντούλη και αξυριστούλη, αλλά είχε μια ψυχούλα μέσα του. Αυτός ο δάσκαλος δεν έκανε καινοτομία για εκείνη την εποχή; Αν τον έπιανε ο επιθεωρητής θα του έκοβε τα πόδια. Υπήρχαν πάντα όμως άνθρωποι της απόκλισης κι αυτό ορίζει και τον χαρισματικό δάσκαλο. Να μπορείς να σπας το στερεότυπο, να προσαρμόζεσαι ή να καταθέτεις το καινούριο, χωρίς απαραίτητα να κλωτσάς το παλιό. Αλλά δεν μπορείς να απορρίπτεις το καινούριο επειδή δεν το γνωρίζεις και σε φοβίζει. Η αυταρχική μέθοδος διδασκαλίας έχει μεγαλώσει κι εκπαιδεύσει ολόκληρες γενιές. Κι εμείς έτσι μεγαλώσαμε, έτσι εκπαιδευτήκαμε και ξύλο φάγαμε και τι πάθαμε; μπορεί να πει κανείς. Και σπουδάσαμε και μια χαρά άνθρωποι γίναμε. Δεν ξέρω πόσο καλύτεροι άνθρωποι όμως θα ήμασταν με μια άλλη εκπαίδευση. Θα είχαμε φτάσει σε αυτή την κρίση; Έχει χαθεί πια ο αλληλοσεβασμός. Σ΄αυτό έχει συμβάλει η οικογένεια και η υπογεννητικότητα. Οι περισσότεροι έχουμε μοναχοπαίδια. Όλοι πέφτουμε με λατρεία πάνω στο παιδί, το καθιστούμε το κέντρο του κόσμου…Τον εγωκεντρισμό, την εγωπάθεια, την έλλειψη σεβασμού και ενσυναίσθησης τα βλέπω καθημερινά στα σχολεία που επισκέπτομαι. Όλα ένα τρανταχτό «εγώ». Κάποιος πρέπει να τους δείξει ότι υπάρχει και το εμείς! Το σχολείο μπορεί να το πετύχει αυτό! Επίσης δεν μπορείς να βάζεις τη γνώση με χωνί στο μυαλό του παιδιού και μην το μαθαίνεις πώς να αναζητάει τη γνώση, πώς να αναπτύσσει την κρίση του και μάλιστα σε μια εποχή που η παγκοσμιοποίηση με όλα τα θετικά και τα αρνητικά της διαμορφώνει τη ζωή του τόσο διαφορετικά.
Αυτή είναι η εποχή μας…
Ακριβώς και δεν μπορούμε να την αρνούμαστε. Δεν μπορεί να είσαι δάσκαλος και να λες όχι υπολογιστές στα σχολεία, είσαι λειτουργικά αναλφάβητος αν δεν προσπαθείς να δουλέψεις μέσα από ένα διαδραστικό πίνακα. Όχι ότι φταις εσύ, γιατί θα έπρεπε να σε εκπαιδεύουν, να σου παρέχουν σχολεία με υπολογιστές και διαδραστικούς πίνακες. Αυτό που κάνει ο δάσκαλος είναι ούτως ή άλλως ηρωικό! Γνωρίζω ότι πολλοί δάσκαλοι και γονείς βάζουν χρήματα από την τσέπη τους για να αγοράσουν τα υλικά που χρειάζονται στην τάξη. Αυτά θα έπρεπε να τα κάνει το κράτος και δεν τα κάνει, όχι τώρα που έχουμε κρίση, δεν τα έκανε ποτέ καλά.
Εννοείτε ότι ποτέ η εκπαίδευση δεν αποτελούσε προτεραιότητα…
Ναι, γιατί όταν εκπαιδεύεις, μορφώνεις, και μορφώνω σημαίνει διαμορφώνω, δίνω σχήμα. Κι όταν θέλεις να έχεις μια κοινωνία να την κάνεις ο,τι σε βολεύει φτιάχνεις ανθρώπους με άλλο σχήμα. Όταν θέλεις να έχεις μια κοινωνία που οι άνθρωποι έχουν οντότητα, δεν είναι πρόβατα, έχουν γνώμη και διαμορφώνουν τα πράγματα με τη στάση τους, κάνεις άλλη εκπαίδευση. Είναι θέμα επιλογών κρατικών, διεθνών δεν ξέρω…πάντως τα πρόβατα βολεύουν. Πιστεύω λοιπόν ότι για να βγάλεις δημοκρατικούς πολίτες που σέβονται τον εαυτό τους, που σέβονται τον άλλον, ανθρώπους που δεν είναι ρατσιστές, που είναι δημιουργικοί ξεκινάς από την εκπαίδευση.
Έχετε γράψει αρκετά βιβλία για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, την ξενοφοβία, τη διαφορετικότητα…Το Ρίκο Κοκορίκο, Άλλα τα μάτια της μαϊμούς και άλλα της κουκουβάγιας, Το φουστάνι με τις πεταλούδες…
Πράγματι. Μέσα από την παραμυθία, προσπαθώ να αποκτήσει το παιδί ενσυναίσθηση. Να καταλάβει πως οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί αλλά όλοι έχουν δικαίωμα στην ισότητα την δικαιοσύνη και την ελευθερία. Δεν μπορεί σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία να καλλιεργείται ο ρατσισμός. Κι εμένα δεν μου αρέσει η κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, αλλά δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να αγνοήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το κράτος οφείλει να βάλει τα όριά του και να μας προστατεύσει, αλλά δεν θα πάω να σκοτώσω κάποιον που έχει φτάσει στα άκρα του εξευτελισμού και της ψυχικής αντοχής και της σωματικής ταλαιπωρίας να φύγει από την πατρίδα του και να έρθει εδώ, επειδή τα κράτη εξουσίας ανά τον κόσμο δημιουργούν τοπικούς πολέμους και αναταραχές. Βρισκόμαστε σε μια αλλαγή κοσμογονική, Τι πρέπει να πούμε σε μια τέτοια κατάσταση. Εμείς είμαστε ΕΛΛΗΝΕΣ κεκλεισμένων των θυρών; Είμαστε Έλληνες και είναι πάρα πολύ ωραίο, αλλά να το αξίζουμε πραγματικά να λεγόμαστε Έλληνες και να αντιλαμβανόμαστε και τις ευθύνες μας. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη γλώσσα μας. Γιατί την αλλάζουμε συνέχεια; Κι οι Γερμανοί έχουν μια δύσκολη γλώσσα, δεν την αλλάζουν συνεχώς…
Άρα δεν είστε υπέρ της απλοποίησης της γλώσσας;
Και βέβαια δεν είμαι! Η Γλώσσα ως ζωντανός οργανισμός αλλάζει μόνη της με τα χρόνια. Αυτό που έχει γίνει εδώ πέρα είναι μια αλλαγή «από πάνω». Στο τέλος θα μας πουν να γράφουμε με λατινικούς χαρακτήρες χάριν ευκολίας. Το λέω αυτό χωρίς καμία τάση εθνικισμού. Το λέω γιατί η γλώσσα μας είναι τόσο πλούσια, τόσο υπέροχη που εγώ συγκινούμαι κάθε φορά που την ανακαλύπτω. Διαβάζω βιβλία και ανατριχιάζω με την ποιότητα και τη σημαντική της γλώσσας. «Συγχωρώ» λέει, τι σημαίνει; Xωράω στον ίδιο χώρο. Σε συγχωρώ για να μπορέσουμε να συνυπάρξουμε. Δεν είναι φοβερή λέξη; Και με καμία θρησκευτική νοηματοδότηση. Εξάλλου και οι θρησκείες φιλοσοφία ζωής είναι. Η σκέψη και το συναίσθημα πτωχεύουν όταν πτωχεύει η γλώσσα. Και εγώ δεν είμαι οπαδός του μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι.
«Η ποίηση είναι η πλαστελίνη της γλώσσας» έχετε γράψει …
Όπως η πλαστελίνη σου επιτρέπει να παίξεις και να φτιάξεις όποιο σχήμα θέλεις και να χαρείς και να διασκεδάσεις με αυτό ,έτσι και η ποίηση βγάζει τις λέξεις έξω από το συνηθισμένο τους πλαίσιο, μετατρέπει ξαφνικά γνωστές λέξεις σε άγνωστες και εξωτικές και βγάζει απρόσμενα διασκεδαστικές ιδέες από καθημερινές καταστάσεις. Δεν το βλέπετε κι εσείς με τα παιδιά σας, πως απολαμβάνουν, χαίρονται, ενθουσιάζονται και μαθαίνουν απέξω τις έμμετρες ιστορίες που τους διαβάζετε ή φτιάχνετε μαζί τους;
Μπορεί δηλαδή αυτή η χαρά και ο ενθουσιασμός να χρησιμοποιηθεί για την υποστήριξη της μάθησης της γλώσσας;
Και της εκτίμησης της αξίας της ποίησης θα έλεγα…Για μένα είναι ξεκάθαρο πως η ανάγνωση και η γραφή της ποίησης γιατί όχι και η δημιουργία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσα κατάκτησης της γλώσσας μέσα στη σχολική τάξη. Τόσο για τις μικρές όσο και για τις μεγάλες ηλικίες. Πιστεύω πως η ποίηση παρέχει το ιδανικό υλικό για να μάθει ένα παιδί τη γλώσσα. Γιατί κάνει δύο εμφανώς αντίθετα πράγματα. Πρώτον, επιτρέπει στην αντίληψη, την αίσθηση και το συναίσθημα του παιδιού να εκφραστούν με έναν άμεσο τρόπο ευθέως, μετατρέποντας έτσι τη γλώσσα σε ένα διάφανο όχημα. Την ίδια στιγμή όμως, βάζει στη γλώσσα ένα ασυνήθιστο προβολέα που την κάνει ορατή. Αυτό το κάνει δίνοντας έμφαση στους ήχους της γλώσσας, με το ρυθμό, με την επανάληψη, την παρήχηση, τη μελωδία, όλα αυτά τα στοιχεία που βοηθούν το παιδί να θυμάται, που υποβοηθούν τη μνήμη. Για το παιδί που μαθαίνει τη γλώσσα, αυτές οι δύο όψεις είναι εξαιρετικά σημαντικές γιατί αν θέλουμε η γλώσσα είναι ένας εσωτερικός , ενεργητικός τρόπος επικοινωνίας, οι μαθητές πρέπει να μπορούν να συσχετίζουν τα δικά τους συναισθήματα και τις εμπειρίες τους μαζί της. Ο στόχος λοιπόν είναι η γλώσσα τελικά να γίνει ένα διάφανος αγωγός μια διάβαση αντιλήψεων, αισθήσεων συναισθημάτων και εμπειριών.
Αντίθετα, εξίσου σημαντικό βέβαια είναι κατά τη διαδικασία της μάθησης της γλώσσας να δίνεται έμφαση στα σχήματα και τις μορφές της γλώσσας, κάνοντας την έτσι ένα πολύ ορατό υλικό. Εγώ λατρεύω την ποίηση. Πιστεύω πως προσφέρει έναν άλλο δρόμο κατανόησης και αντίληψης του κόσμου. Η ποίηση είναι η πλαστελίνη της γλώσσας και του κόσμου. Η ευπλασία της προωθεί τη δημιουργικότητα και κεντρίζει τη φαντασία, αυτό το πολύτιμο διανοητικό χάρισμα που τα παιδιά διαθέτουν εν αφθονία και τα σχολεία το στραγγαλίζουν. Το σχολείο μας είναι κυριολεκτικό σχολείο. Είμαστε μια χώρα με τους πιο πολλούς ποιητές στον κόσμο και ο λαός της δεν διαβάζει ποίηση. Ποιος φταίει; Τι φταίει;
Τη γνωρίζετε όμως καλά τη γλώσσα και παίζετε πολύ ωραία μαζί της στα βιβλία σας! Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ογδοντογλυφίδα!
Προσπαθώ…Νομίζω ότι δεν τη γνωρίζω καλά, αλλά προσπαθώ. Ναι, πραγματικά παίζω. Το παιχνίδι έρχεται πρώτο και η συγγραφή δεύτερη. Γράφω για να περνάω καλά. Έτσι κι αλλιώς δηλώνω παιζωγράφος. Η Ογδοντογλυφίδα είναι γίνεται αξιαγάπητη γιατί την αξιοποιούν δημιουργικά οι δάσκαλοι. Μου λένε όταν πηγαίνω στα σχολεία, γιατί δεν γράφετε κι άλλα σαν αυτό το βιβλίο; Εγώ όμως βαριέμαι την επανάληψη και τις σειρές. Έχω κάνει κάποιες σειρές που είναι πολύ ωραίες όπως μια φορά ήταν η Κολοτούμπα για παράδειγμα και θέλω να προσθέσω και μερικά ακόμα θέματα αλλά βαριέμαι. Δεν μπορώ, είναι ο χαρακτήρας μου τέτοιος. Και πάντα λέω στους δασκάλους πάρτε το εσείς και πάτε το παραπέρα κι αν είναι ωραίο δεν έχω καμία αντίρρηση να το βγάλετε και να πείτε απλώς ότι αυτός ο τίτλος είναι της Μαντουβάλου. Γιατί πραγματικά ένα τέτοιο βιβλίο λύνει τα χέρια και δεν το βαριέται και το παιδί. Αυτό το «βαριέμαι» πια… οι μαθητές σπρώχνουν την Δευτέρα, να σπρώξει την Τρίτη, να φτάσουν βαριεστημένα ως την Παρασκευή. Πολύ λίγα παιδιά πάνε με χαρά στο σχολείο. Από το ύφος σας καταλαβαίνω πως με βρίσκεται υπερβολική.
Είμαι Νηπιαγωγός και θέλω να πιστεύω ότι στο Νηπιαγωγείο βαριόμαστε λιγότερο… ως άνθρωπος που εργάστηκε πολλά χρόνια στην Εκπαιδευτική Τηλεόραση, το θέμα με την ΕΡΤ πως το σχολιάζετε;
Να μην συζητήσουμε πολιτικά, γιατί είναι μια κατάσταση που με θλίβει αφάνταστα! Δεν μας φτάνει μία συνέντευξη. Εγώ είμαι πολύ απογοητευμένη γιατί βλέπω ότι η δημοκρατία μας πάσχει και εμείς παραμένουμε παρατηρητές αυτής της παθογένειας. Αν θέλω να μιλήσω για ένα κλείσιμο είναι το κλείσιμο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου…Με τέτοια προσφορά στα παιδιά, στα σχολεία, στη φιλαναγνωσία να κλείνει, με αστείες δικαιολογίες και αφορμές; Θεωρώ, ότι η προσφορά που έχει κάνει η Κυρία Κατρίν Βελλισάρη τουλάχιστον στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά που είμαι σε θέση να γνωρίζω είναι τεράστια και θα έπρεπε να την ευχαριστήσει το Ελληνικό κράτος, κι όχι να φερθεί όπως φέρθηκε. Αλλά τι να περιμένεις από έναν Υπουργό Πολιτισμού που βγαίνει στις τηλεοράσεις και την ώρα που μιλάει καθαρίζει το αυτί του. Η επιλογή των υπουργών πολιτισμού είναι εντυπωσιακή.
Έχετε πει ότι η φαντασία είναι ο μόνος τρόπος να βγούμε από την κρίση.
Για να μην είναι το μέλλον προϊόν απέραντης έκπληξης καλό θα ήταν να το ονειρευτούμε έστω και με δυσκολία. Το σύνθημά μου είναι Ονειροβολείτε! Αν δεν φανταστείς τη ζωή σου αλλιώς, πώς θα την αλλάξεις; Ακόμα και για να ζήσεις με τις μειώσεις μισθών φαντασία χρειάζεται. Πρώτα ζούσες με 3000 ευρώ το μήνα και τώρα πρέπει να ζήσεις με 1500 και για μερικούς με 400. Αυτό θέλει φαντασία, πολύ μεγάλη φαντασία!
Μιλήστε μας για το όμορφο «Παραμυθοποιείο της Σοφίας»
Στο παραμυθοποιείο της Σοφίας κρύβω όλα τα όνειρα και τις ελπίδες μου για έναν καλύτερο κόσμο, αλλά και τα σοφά μυστικά της τέχνης μου και τα μοιράζομαι με όσους πιστεύουν πως ο πραγματικός κόσμος της ζωής διαμορφώνεται μέσα από τον μαγικό κόσμο της φαντασίας. Το παραμυθοποιείο μου είναι ένα πολυχώρος. Είναι ο χώρος του μυαλού που γράφω τα όνειρά μου, εκεί που μπαινοβγαίνουν οι ιδέες. Ιδέες για βιβλία, ιδέες για δράσεις, είναι επίσης ένα δωμάτιο στο σπίτι μου με όλες τις μνήμες κρεμασμένες από τις επισκέψεις μου στα σχολεία που κλείνομαι κάθε φορά που θέλω να πάρω δύναμη και είναι ακόμα και ένας χώρος στον ιστότοπο όπου μοιράζομαι τα μυστικά της τέχνης του παραμυθοποιού με όσους επιθυμούν να συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά εργαστήρια. Εκεί βρίσκονται και κάτι ιδέες που μου έρχονται και θέλω να κοινωνικοποιηθούν, από σχολείο σε σχολείο, από βιβλιοθήκη σε βιβλιοθήκη, από πόλη σε πόλη.
Τι εννοείται κοινωνικές δράσεις;
Οι δράσεις που οργανώνω για τα παιδιά. Μπορούν να συμμετέχουν με το Σχολείο, το Δήμο ή κάποιον Φορέα. Είχα κάνει πολλά χρόνια πριν τη δράση το πάπλωμα της γης για να ευαισθητοποιηθούν τα παιδιά για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Η καινούργια δράση που έχω στο μυαλό μου είναι Το φουστάνι με τις πεταλούδες (από το ομώνυμο βιβλίο) είναι μία συμβολική δράση για την ενίσχυση των διαπολιτισμικών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένα κοινωνικό δρώμενο με φόντο ένα φουστάνι που θα γεμίσει με πεταλούδες που έρχονται από κάθε γωνιά της γης. Κάθε παιδί ζωγραφίζει και τοποθετεί στο φουστάνι την δική του πεταλούδα με τα χρώματα της δικής του ψυχής και το όνομά του γραμμένο στη γλώσσα της χώρας που κατάγεται. Έτσι μέσα από ένα παιχνίδι φαντασίας, οι ψυχές της αγάπης, οι φτερωτοί πανέμορφοι συγκάτοικοι της γης θα αγγίξουν χωρίς φόβο τα φτερά τους, για να γνωριστούν, να αποδεχτούν ο ένας τον άλλο και να αγαπηθούν.
Τώρα ας αφήσουμε τα φουστάνια και ας μιλήσουμε και για τους άντρες… κι όχι απλώς για τους άντρες αλλά για ένα «Χαρέμι αντρών». Μετά από τόσα παιδικά βιβλία τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε ένα μυθιστόρημα για μεγάλους;
Γράφω για μεγάλους εδώ και πολλά χρόνια σχεδόν όσα γράφω για τα παιδιά. Η συγγραφή για μένα είναι μια συνεχής προσωπική πορεία προς την αυτογνωσία μέσα από την επεξεργασία θεμάτων που αφορούν τις σχέσεις των ανθρώπων. Γιατί προέκυψε τώρα το «Χαρέμι ανδρών». Μάλλον γιατί ένιωσα πως έχω κάτι να πω.
Το όνομα της ηρωίδας μου είναι Βαβέλ-. Βαβέλ σημαίνει σύγχυση. Ακριβώς όπως αυτή που βιώνουμε μέσα στη δυστοπία των σχέσεων μιας πραγματικής κοινωνίας. Αυτό που επιχειρώ μέσα από την Βαβέλ είναι μία κάθοδο στην πολυπλοκότητα της γυναικείας ύπαρξης, μιλώντας για τη ζωή τον έρωτα και το θάνατο Έξι θεές κρυμμένες σε μια γυναίκα και η αναζήτηση έξι ανδρών που θα καλύπτουν ο κάθε ένας το ένα έκτο των εξόδων της. Χιούμορ, φιλοσοφική διάθεση και μια ανατροπή στο τέλος, απόδειξη ότι τα όνειρα δεν είναι άπιαστα.
Είναι διαφορετική η αίσθηση όταν γράφετε για ένα μεγαλύτερο ηλικιακά αναγνωστικό κοινό;
Η αίσθηση που έχω όταν γράφω για παιδιά είναι μια χαρούμενη διάθεση σαν να τα παίρνω με την τέχνη μου μια εκδρομή στη ζωή χέρι-χέρι με τη φαντασία για να αναπτύξει με τον καλύτερο τρόπο τη σκέψη και το συναίσθημα του. Μπορεί να είναι πιο εύκολο να διαμορφώσεις την «αλήθεια» ενός παιδιού μέσα από το έργο σου γιατί τα σημεία αναφοράς και τα φίλτρα του μικρού αναγνώστη είναι πιο περιορισμένα από αυτά του ενήλικα, όμως οι απαιτήσεις της γραφής είναι εξίσου υψηλές αν και διαφορετικές. Στο παιδί μιλάω για όλα τα θέματα με λόγια απλά και αληθινά σαν να είναι ενήλικας. Μετράω όμως τις λέξεις μου, κατεβάζω τις δύσκολες έννοιες σε απλούς συμβολισμούς, αφήνω περιθώριο για όνειρο και ελπίδα. Όταν γράφω για ενήλικες έχω άλλους βαθμούς ελευθερίας έκφρασης της σκέψης. Μπαίνω σε πιο βαθιά πεδία έρευνας. Γδέρνεται η ψυχή και κουράζεται το σώμα. Αλλά ξέρετε, είτε γράφω για παιδιά είτε για μεγάλους αυτό που χαρακτηρίζει τα βιβλία μου είναι το χιούμορ, το παράλογο και το σπάσιμο του στερεότυπου. Μου αρέσουν οι ανατροπές και γενικά οι αταξίες και περνάω καλά όταν τις καταφέρνω.
Είστε πολυβραβευμένη συγγραφέας, ας μιλήσουμε για τα βραβεία.
Η ανάγκη για επιβράβευση είναι ανθρώπινη αδυναμία. Ένα βραβείο σε εξυψώνει στη δημόσια εκτίμηση την οποία η ματαιοδοξία μας, καλώς ή κακώς, την έχει ανάγκη. Ας μην ξεχνάμε όμως πως τα βραβεία βασίζονται σε υποκειμενική κρίση. Χωρίς αμφιβολία, κάθε βράβευση, πόσο μάλλον η υποψηφιότητα για ένα διεθνές βραβείο για το σύνολο του έργου, φέρνει χαρά και αποτελεί τιμή. Η τιμή όμως για έναν συγγραφέα δεν βρίσκεται σε ένα ή πολλά βραβεία. Βρίσκεται στη συνεχή λογοτεχνική του πράξη και στο αγαθό της κίνητρο που δεν είναι άλλο από το όνειρο του για έναν καλύτερο κόσμο. Βρίσκεται στον σεβασμό των ιδεών και των αξιών που υπηρετεί με συνέπεια χωρίς να περιμένει την ανταμοιβή ενός βραβείου, βρίσκεται στην εκτίμηση των ομοτέχνων του και των αναγνωστών του. Υπάρχουν συγγραφείς των οποίων το έργο θεωρώ εξαίρετο και δεν έχουν πάρει καμία ιδιαίτερη διάκριση και υπάρχουν συγγραφείς που έχουν πάρει το βραβείο Ακαδημίας Αθηνών και οι ομότεχνοι τους έχουν ελάχιστη εκτίμηση για το έργο τους. Μερικές φορές έχω παρατηρήσει ότι παίρνουν βιβλία βραβεία για το θέμα τους κι όχι για τη λογοτεχνικότητά τους. Εγώ διαφωνώ! Ένα βιβλίο είναι πρώτα από όλα λογοτεχνία. Και το θέμα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η πρωτοτυπία, η ευρηματικότητα του συγγραφέα και το γεγονός ότι καταπιάνεται με ένα θέμα που δεν υπάρχει στη βιβλιογραφία κι όλα αυτά, αλλά ένα βιβλίο είναι πρωτίστως λογοτεχνία, τέχνη του λόγου.
Υποψήφια για το βραβείο Άντερσεν 2014! Το περιμένατε; Τι σημαίνει αυτό για σας;
Δεν το περίμενα! Και το να μην το περιμένεις και να σου έρθει είναι μεγάλη χαρά! Γιατί το να αναγνωρίζει κανείς το έργο που έχεις κάνει είναι πολύ σημαντικό. Κάθε δύο χρόνια η διεθνής ΙΒBY απονέμει το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, φέτος είμαστε 29 συγγραφείς υποψήφιοι από όλο τον κόσμο. Φτιάχνοντας τον φάκελο για την υποψηφιότητα, σου δίνεται η ευκαιρία να σκύψεις πάνω από το έργο σου και να παρακολουθήσεις την πορεία της αυτογνωσίας σου μέσα από τη συγγραφή. Εκείνο που βλέπεις είναι πως έχεις πολύ δρόμο ακόμα.
Έχουμε ελπίδες;
Η Ελλάδα δεν το έχει πάρει ποτέ κι ούτε πιστεύω ότι θα το πάρει και φέτος γιατί υπάρχουν εγγενείς δυσκολίες. Είναι η γλώσσα πρώτα από όλα που όσο κι αν μεταφράζονται τα βιβλία, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Είναι επίσης άλλο πράγμα να είσαι συγγραφέας στην Ν. Υόρκη όπου θα σου πάρουν συνέντευξη από τη New York Times που διαβάζεται σε όλον τον κόσμο και άλλο να σου πάρει συνέντευξη η Καθημερινή επειδή το έχει οργανώσει ο εκδότης σου. Η απουσία του Υπουργείου Πολιτισμού επίσης δεν βοηθάει τον συγγραφέα. Τον φάκελο συμμετοχής με όλο το κόστος του – 8000 ευρώ -, το αναλαμβάνει ο συγγραφέας, δεδομένου ότι έκλεισε και το ΕΚΕΒΙ που κάλυπτε ένα μέρος των εξόδων. Πέρα από όλα αυτά όμως, η υποψηφιότητα μου έδωσε μεγάλη χαρά και φυσικά μεγάλη τιμή. Όμως το καλύτερο βραβείο για τον συγγραφέα είναι το βλέμμα των παιδιών όταν αστράφτει από χαρά σαν αποτέλεσμα της επικοινωνίας τους μέσα από τα βιβλία του.
Αν κάνατε μια ευχή, καθώς είστε ένα άνθρωπος αισιόδοξος και μιλάτε για την ελπίδα στα βιβλία σας, τι θα ευχόσασταν;
Να τώρα μου δίνετε την ιδέα για ένα βιβλίο! Να έρθει ο κόσμος πάλι πάνω-κάτω για να τον ξαναδούμε με άλλα μάτια!
Σας ευχαριστούμε πολύ για την όμορφη κουβέντα!
