Η Χρυσή Λίστα του ELNIPLEX 2023 (ELNIPLEX GOLD LIST 2023) ανακοίνωσε τα 100 βιβλία που ξεχώρισε από όλη την ελληνική παραγωγή ως καλύτερα. Σαράντα οκτώ ελληνικά και πενήντα δύο μεταφρασμένα βιβλία, χωρισμένα στις κατηγορίες 0-3 ετών, 4-7 ετών, 8-11 ετών, 12-17+ ετών, Γνώσεων και Άλλα (Graphic Novel, Comic, Parenting, Εκπαιδευτικά). Παράλληλα αναδείξαμε το καλύτερο βιβλίο σε καθεμιά από αυτές τις κατηγορίες και για πρώτη φορά τα πρόσωπα της χρονιάς.

Στη Χρυσή Λίστα περιλαμβάνονται όλα τα βιβλία που εκδόθηκαν από 1η Ιανουαρίου έως 31 Δεκεμβρίου του έτους που έφυγε. Η Λίστα είναι πάντα πλήρης, αντιπροσωπευτική της παραγωγής, έχει πολλαπλά κριτήρια επιλογής και έχει συνειδητά επιλέξει να εμφανίζεται πρώτη στη χρονιά, πριν από οποιαδήποτε άλλη διαδικασία διάκρισης και βραβείων άλλου δημόσιου ή ιδιωτικού φορέα, στα μέσα του Μαρτίου, ώστε να έχει ολοκληρώσει την ανάγνωση όλων των βιβλίων της χρονιάς και όχι να προβεί σε μια επιθεώρηση της χρονιάς, δίχως συνολική εικόνα των βιβλίων του έτους.

Στο παρόν άρθρο συγκεντρώνουμε το σκεπτικό επιλογής όλων αυτών.

Δείτε όλη τη Χρυσή Λίστα 2023 πατώντας εδώ

1η κατηγορία: 0-3 ετών (ελληνικά και ξένα)

Για την ανάδειξη του καλύτερου μας απασχόλησαν τα βιβλία Το ταξίδι του Αϊ-Βασίλη της Μία Κασσάνυ (εκδ. Πατάκης), Οδός Χριστουγέννων του Τζόναθαν Έμμετ (εκδ. Ψυχογιός) και η σειρά Ο Μικρός Λύκος (εκδ. Παπαδόπουλος).

Στη σειρά του Μικρού Λύκου, οι δύο δημιουργοί του υπερπετυχημένου πρότζεκτ του Λύκου Ζαχαρία έφεραν μια νέα, καλοφτιαγμένη σειρά από το σύμπαν του αγαπημένου λύκου, δίχως αυτός όμως να κατονομάζεται. Οι ιστορίες και η εικονογράφηση έγιναν πιο απλές, η πλοκή κατέβηκε στις ηλικίες κάτω των 4 ετών, οι γραμμές πήραν τον δρόμο της απλότητας και τα συνήθη ζητήματα που απασχολούν τα παιδιά της προνηπιακής ηλικίας μπήκαν στα πρώτα βιβλία: ύπνος/σκοτάδι, άρνηση, Χριστούγεννα, πρώτη μέρα στο σχολείο. Πρόκειται για καλοζυγισμένες ιστορίες που αρέσουν στα παιδιά (δοκιμάστηκαν).

Εξαιρετικό ήταν το βιβλίο του Τζόναθαν Έμμετ Οδός Χριστουγέννων. Πρόκειται για ένα βιβλίο-ακορντεόν διπλής όψης που ξεδιπλώνεται και εκπλήσσει με το τελικό του μέγεθος (φτάνει στα τρία μέτρα) αλλά και τα παραθυράκια που αναπτύσσουν τις συνήθειες των Χριστουγέννων. Στήνεται, παίζεται, διαβάζεται, στολίζεται, παίζεις και αλληλεπιδράς.

Η Οδός Χριστουγέννων έχασε την πρωτιά στο νήμα από το καταπληκτικό βιβλίο Το ταξίδι του Αϊ-Βασίλη της Μία Κασσάνυ. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αφορά στις ετοιμασίες και το ταξίδι του Αϊ-Βασίλη για τη διανομή των δώρων και ξεδιπλώνεται σε τρεις παράλληλες σειρές σχηματίζοντας ένα συναρπαστικό πολύχρωμο χαλί. Ο μοναδικός τρόπος που ξετυλίγεται και φανερώνει στο παιδί τον ενιαίο τρόπο, τη σύνδεση μιας ιστορίας η οποία δεν διακόπτεται από το γύρισμα της κάθε σελίδας, αλλά συνεχίζεται από εκεί που έμεινε η προηγούμενη. Έτσι σχηματίζεται σταδιακά μια τεράστια εικόνα, μια μεγάλη οθόνη την οποία το παιδί απολαμβάνει και επιθεωρεί με μία ματιά. Αυτή η πολυτροπικότητα και η μεταβαλλόμενη μορφή του βιβλίου κατά τρόπο που κατά βάση υπαγορεύεται αλλά και επιλέγει το παιδί, αποτελούν σημαντικά στοιχεία που ξεχωρίζουν το βιβλίο. Πολύ δουλεμένη εικονογράφηση, συνειδητές επιλογές στην απλότητα των μορφών, καλαισθησία, όμορφες αντιθέσεις, σχέδια και μοτίβα κοντά στο παιδικό βλέμμα και ιδιοσυγκρασία, μια πανδαισία που με λιγοστά λόγια σε καλεί σε ένα μοναδικό ταξίδι.

Τις υπόλοιπες θέσεις της λίστας έλαβαν τα αξιόλογα βιβλία Καληνύχτα, φεγγάρι της Μάργκαρετ Γουάιζ Μπράουν (εκδ. Παπαδόπουλος), Ο φτεροπόδαρος μπαμπάς της Ναντίν Μπραμ-Κοσμ (εκδ. Μεταίχμιο), Ο Ανησυχόσαυρος της Ρέιτσελ Μπράιτ (εκδ. Δεσύλλα) και Ο Τιλού δεν θέλει να κοιμηθεί του Ντανιέλ Πικουλί (εκδ. Susaeta).

2η κατηγορία: 4-7 ετών (ξένα)

Εξαίρετα βιβλία κάθε χρόνο σε αυτή την κατηγορία που αφήνουν εκτός λίστας άλλα σπουδαία βιβλία, καθώς μιλάμε για τουλάχιστον 30 βιβλία με μικρές ποιοτικές διαφορές μεταξύ τους.

Ξεχωρίσαμε Το Γκρούφαλο καρουζέλ, της Τζούλια Ντόναλντσον (εκδ. Πατάκη), Ο Έλμερ και ο μπάρμπα-Κόκκινος, του Ντέιβιντ Μακ (εκδ. Πατάκη), τα τρία σπουδαία βιβλία από τη Μικρή Σελήνη, ήτοι Μιλώ σαν το ποτάμι, του Τζόρνταν Σκοτ, Μην περάσεις τη γραμμή! της Ιζαμπέλ Μίνιος Μάρτινς και Γεια σου, Τζίμι! της Άννας Γουόκερ, το έξοχο και κορυφαίο για δεκαετίες Η χώρα των τεράτων, του Μορίς Σέντακ (εκδ. Παπαδόπουλος) που ήρθε πρώτη φορά στην Ελλάδα, την φοβερή Τέλεια , του Κανισάλες (εκδ. Διάπλαση), Η Λίζι και το σύννεφο, των Έρικ και Τέρι Φαν και το θαυμάσιο Ο πλανήτης σε ένα γυάλινο βαζάκι, του Μάρτιν Στάνεβ (εκδ. Διόπτρα).

Κλείνεις τα μάτια και όποιο και να τραβήξεις μαγεύεσαι από τα υπόλοιπα βιβλία που μπήκαν στη λίστα: Πέντε Δέκα Δεκαπέντε, του Κρις Νέιλορ Μπαλλεστέρος και Μερικές Ερωτήσεις για τα Δέντρα, της Τόνι Γιούλι (εκδ. Διόπτρα), Τι είναι σχολείο; του Λούκα Τορτολίνι (εκδ. Κόκκινη Κλωστή Δεμένη), Η Σκοτεινούπολη, της Κέλη Κάνμπι και Κρακ, της Σέου Λη (εκδ. Κλειδάριθμος), Γενναία σαν λύκος, της Τζο Λόρινγκ-Φίσερ (εκδ. Δεσύλλας), Είμαι ένα δέντρο, της Συλβαίν Ζαουί (εκδ. Πατάκη) και Καινούρια μέρα, της Σέλλυ Μουρ Τόμας (εκδ. Ποταμός) που ισοψήφισαν στο τέλος και εισήλθαν και τα δύο, καθώς κρίθηκε άδικο να μείνει κάποιο από τα δύο βιβλία απέξω.

Εκείνο, ωστόσο, που αποτέλεσε το ορόσημο της φετινής χρονιάς ήταν το ασύγκριτο Το τείχος- Μια διαχρονική ιστορία, των Ιταλών συγγραφέων Τζιανκάρλο Μακρί, Καρολίνα Τζανότι και των εικονογράφων Mauro Sacco και Elisa Vallarino που μετέφρασε στα ελληνικά η Κατερίνα Καρόγιαννη για τις Εκδόσεις Susaeta. Πρόκειται για ένα βιβλίο που μέσα από μια λιτή σε λέξεις ιστορία καταθέτει ένα μεστό, φιλοσοφικό σχόλιο, αλλά και ένα εμβριθές πολιτικό μανιφέστο που ξεβαλσαμώνει υπνωτισμένες σκέψεις, θέτει ουσιώδεις προβληματισμούς στους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες σχετικά με την ομοιομορφία, τη διαφορετικότητα, την προσφυγική κρίση, τη χρησιμότητα και τον ρόλο των ανθρώπων στις κοινωνίες που δεν αποτελούν εκούσια μονοχρωματικές συμβιώσεις αλλά πολύχρωμες αλυσίδες όπου η συνεργασία και η διαφορετικότητα πάντοτε θα αποτελούν βασικά γρανάζια του μηχανισμού κίνησής τους. Ταυτόχρονα, μέσα από τον λιτό, ολιγόλογο διάλογο ενός βασιλιά και του αυλικού του, δίχως ούτε μία λέξη αφήγησης, αναδεικνύονται όλες οι νοσηρές διακλαδώσεις του παραδοσιακού, αντιδημοκρατικού, μοντέλου εξουσίας και διακυβέρνησης, ενώ η λήθη, η εξουσιαστική μεγαλομανία αναδύονται δίχως στιγμή οι δημιουργοί να ηθικολογούν, να φανερώνουν συναισθήματα, να τάσσονται.

Εκείνα που ξεχωρίζουν, αναμφίβολα, είναι η θαυμαστή, συνεχής μετακίνηση των χρωματιστών κατοίκων ως πιόνια πάνω στη σελίδα που θυμίζει σκακιέρα, η μεταβολή των οπτικών δεδομένων και ασφαλώς το ευφάνταστο pop up τείχος που χωρίζει τη μονοχρωματική, θλιβερή χώρα την οποία επιχειρεί να δημιουργήσει ο αυταρχικός, αποκομμένος από την πραγματικότητα, βασιλιάς. Είναι ένα πολυτροπικό θαύμα που πρέπει να μπει σε όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας, καθώς και όλα τα σπίτια.

3η κατηγορία: 4-7 ετών (ελληνικά)

Αποδείχθηκε για πρώτη φορά στα χρόνια της Χρυσής Λίστας η πιο δύσκολη κατηγορία. Είχε πολλά καλά βιβλία που διεκδίκησαν την είσοδό τους και αρκετά βιβλία που διεκδίκησαν την πρωτιά.

Ξεχωρίσαμε θαυμάσια βιβλία που μπήκαν στη Χρυσή Λίστα όπως το Είπε ο κήπος…, της Αργυρώς Πιπίνη (εικ.: Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Πατάκης), Για φαντάσου, του Κυριάκου Χαρίτου (εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη) και Το παιδί και το άγαλμα του Άντερσεν, της Αγγελικής Δαρλάση (εικ.: Βασίλης Κουτσογιάννης, εκδ. Μεταίχμιο), Θα έδινα τα πάντα, της Έλενας Αρτζανίδου (εικ.: Έφη Λαδά, εκδ. Ψυχογιός), Ο Νόλαν μετράει τα αστέρια, της Τζένης Κουτσοδημητροπούλου (εικ.: Γιάννης Σκουλούδης, εκδ. Διόπτρα), Πέντε ελέφαντες στη ζούγκλα, της Τασούλας Τσιλιμένη (εικ.: Χρύσα Σπυρίδωνος, εκδ. Καστανιώτη), Είναι ο νονός μου εφευρέτης; του Βαγγέλη Ηλιόπουλου (εικ.: Ελένη Τσάμπρα, εκδ. Πατάκης) και Έρχεται ο γίγαντας, του Μάκη Τσίτα (εικ.: Νικόλας Χατζησταμούλος, εκδ. Μεταίχμιο), τα οποία μπήκαν με αδιαμφισβήτητη άνεση στη Χρυσή Λίστα.

Δόθηκε μεγάλη μάχη και επικράτησαν έναντι άλλων πολύ αξιόλογων βιβλίων τα βιβλία Αν σε χάσω, μικρέ ελέφαντα…, της Κωνσταντίνας Αρμενιάκου (εικ.: Zafouko Yamamoto, εκδ. Μίνωας) και το Σχολείο για σούπερ ήρωες, της Μάγιας Δεληβοριά (εικ.: Λίλα Καλογερή, εκδ. Καλέντη).

Για πρώτη φορά, τόσα πολλά βιβλία μας προβλημάτισαν για την πρωτιά, δίχως να μπορούμε να ξεχωρίσουμε εύκολα κάποιο. Είχαμε αρκετά πολύ όμορφα βιβλία που δημιούργησαν ξεχωριστοί Έλληνες συγγραφείς και εικονογράφοι και πονοκέφαλο σε εμάς που κληθήκαμε να ξεχωρίσουμε κάποιο περισσότερο από τα υπόλοιπα. Πρόκειται για την εξαιρετική Ρίχλα, του next big thing του ελληνόφωνου βιβλίου Δέσποινας Ηρακλέους (εικ.: Πέρσα Ζαχαριά, εκδ. Καστανιώτη), η οποία είχε άλλα δύο σπουδαία βιβλία φέτος, το απολαυστικό, ρεαλιστικό, με χιούμορ και υποδειγματικά γραμμένο Το μπλε αδιάβροχο, της πολυβραβευμένης πέρσι για το Γκούρι σημαίνει πέτρα Θεοδώρας Κατσιφή (εικ.: Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Ηλίβατον), το έξοχα αντιστερεοτυπικό Έχω έναν καλό Παππούα, της Μαρίας Γιαγιάννου (εικ..: Ντανιέλα Σταματιάδη, εκδ. Σμίλη), τη μοναδική συμπαιγνία των κόμικ μορφών με το ιπποτικό σύμπαν αλληλεγγύης και προσφοράς Η περιπέτεια ενός ιππότη, του Σπύρου Γιαννακόπουλου (εικ.: Γεωργία Ζάχαρη, εκδ. Πατάκης), το μοναδικό ταξίδι φαντασίας Στο Πικεφί, της Μαρίας Παπαγιάννη (εικ.: Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Πατάκη) και το εμπνευσμένο, αναζωογωνητικό, ελπιδοφόρο Ούτε νότα, του Θοδωρή Παπαϊωάννου (εικ.: Βασίλης Σελιμάς, εκδ. Ίκαρος). Αυτά τα έξι χτυπήθηκαν μεταξύ τους για να συμβεί τελικά το παρακάτω…

Επιλέξαμε φέτος ένα πολυεπίπεδο βιβλίο, εικαστικά και κειμενικά, ένα θα λέγαμε διηλικιακό, γεωμετρικό μανιφέστο ζωής για μικρούς και μεγάλους. Είναι Οι Ακροβάτες, του Κώστα Θεοχάρη από τις εκδόσεις Καλέντη το οποίο αποτελεί ένα μεστό, στιβαρό φιλοσοφικό βιβλίο. Ο δημιουργός εμπνέεται από τα παιδιά του και τα πρώτα τους βήματα, τις πτώσεις και τις συνεχείς προσπάθειές τους να ισορροπήσουν στον μεγάλο, νέο, άγνωστο κόσμο και δημιουργεί με στιβαρά γεωμετρικά σχήματα τους ήρωες της ιστορίας του, κάποιους ακροβάτες, καταθέτοντας μέσα από τις ακροβασίες και τα νούμερά τους ένα πλήρες φιλοσοφικό μανιφέστο ζωής για μικρούς και μεγάλους, το οποίο αγκαλιάζει σπουδαίες έννοιες και δεξιότητες του σύγχρονου ανθρώπου: αποδοχή, συνεργασία, διαφορετικότητα, συμπερίληψη, ισορροπία, πλαστικότητα, πίστη, θέληση, ενσυνειδητότητα (απόλαυση της στιγμής, του τώρα), ψυχική και ηθική ενσυνάμωση. Μέσα από απλά, δουλεμένα, ομοιοκατάληκτα τετράστιχα (και τρία εξάστιχα ανάμεσά τους), ο δημιουργός καταθέτει ένα εμπνευσμένο ηθικό και συναισθηματικό πλέγμα για να αντέχεις, να σηκώνεσαι όταν πέφτεις, να μην απογοητεύεσαι, να ονειρεύεσαι, να δίνεις, να μην πτοείσαι, να απολαμβάνεις τη χαρά της ανεπανάληπτης ζωής. Η αφηγηματική δύναμη των ιδιαίτερων ακροβατών του είναι μεγάλη, τα στιβαρά δυνατά χρώματα -κόκκινο, μπλε, πράσινο, μαύρο, χρυσό, ένα fluo (νομίζω) κοραλί – και τα σχήματα που συνθέτουν όλες τις μορφές και τα αντικείμενα προσθέτουν τη δική τους ισχύ, καθώς συνδιαλέγονται με το λευκό του φόντο, μεγιστοποιώντας αυτή την αφηγηματική δύναμη των εικόνων.

4η κατηγορία: 8-11 ετών (ξένα)

Δεν είχαμε την καλύτερη παραγωγή φέτος στο 8-11, ωστόσο τα βιβλία που επιλέξαμε είναι το ένα καλύτερο από το άλλο. Πρόκειται για τα σπουδαία Η Τίγκι Θισλ και οι Χαμένοι Φύλακες: Το Χρονικό των Φτερωτών Αλόγων-Βιβλίο Δεύτερο, του Κρις Ρίντελ (εκδ. Μεταίχμιο), Ο άνεμος στις Ιτιές, του Κέννεθ Γκρέιαμ (εικ.: Τιμπό Πρυν, εκδ. Κόκκινη Κλωστή Δεμένη, εξαιρετική έκδοση), Η προφητεία της Μπέατρις, της Κέιτ ΝτιΚαμίλο (εκδ. Διόπτρα), Η εκδίκηση του τέρατος (Η Μπέθανυ και το τέρας, βιβλίο 2), του Τζακ Μέγκιτ Φίλιπς (εικ.: Ιζαμπέλ Φόλλαθ, εκδ. Πατάκης), Οι άθλιοι, του Βίκτωρ Ουγκώ (διασκευασμένοι από τον σημαντικό μεταφραστή και συγγραφέα Μιχάλη Μακρόπουλο, εικ.: Βασίλης Κουτσογιάννης, εκδ. Διόπτρα), το ευφάνταστο whodunnit Κουρείο Κλαμπ, της Σολεδάδ Ρομέρο Μαρίνιο (εικ.: Σιάνα Τεϊμόυ, εκδ. Πατάκης) και το απολαυστικό, λυρικό Ο γάτος και το πουλί: Αριστείδης και Αριστοτέλης, του Άλεξ Κουσό (εικ.: Εύα Οφρέντο, εκδ. Διάπλαση).

Στο τέλος, όμως, μείναμε με δυο υπερ-αριστουργήματα, που αφού κοιτάχτηκαν στα μάτια και έπαιξαν με το νευρικό μας σύστημα και κέντρο του εγκεφάλου που ζυγίζει την ομορφιά στη ζωή, έκοψαν μαζί το νήμα.

Πρόκειται για το ασύγκριτο διαμάντι του Νιλ Γκέιμαν Οι λύκοι μες στους τοίχους (εικ.: Ντέιβ ΜακΚιν, μετ.: Βασ. Μπαμπούρης, εκδ. Φουρφούρι), αυτό το απίστευτο πολυδιάστατο, διηλικιακό φιλοσοφικό, ηθικό, ψυχολογικό, κοινωνικό και πολιτικό εύρος σκέψεων, ιδεών, προβληματισμών που σε αποτελειώνει με την ασύλληπτη εικονογράφηση του υπερκαλλιτέχνη Dave McKean ο οποίος μαγεύει με την εναλλαγή των τεχνικών που επιλέγει, από τα σκίτσα, τις πολυχρωμίες και τις διχρωμίες, τις φωτογραφίες και τον φωτορεαλισμό που εκπέμπουν, τα κολάζ, την καθαρότητα και τη θολότητα, την αφαιρετικότητα και την animation έντασή του, τη διαφορά στην απεικόνιση ανθρώπων και λύκων, τα μεγέθη των γραμματοσειρών που διαβαθμίζουν έμφαση, σημασίες, επαναλήψεις, συναισθήματα, σκέψεις, τη χειροποίητη και την ψηφιακή υφή που αφήνει  αιφνιδιάζοντας σελίδα τη σελίδα με τις απρόσμενες προσεγγίσεις και αλλαγές στην οπτική του. Ένας απίθανος συγκερασμός φαντασίας και πραγματικότητας, παιδικότητας και εικαστικού επαγγελματισμού, απλότητας και αδιανόητης οπτικής πολυσημίας.

Ποια είναι τα όρια της γνώσης, της παρόρμησης, του ενστίκτου, της πραγματικότητας; Πού αρχίζει η πεποίθηση και η άποψη και πού ξεκινά η αλήθεια, που σημαίνει άρνηση της λήθης (α-λήθη); Πόσο προετοιμασμένοι είναι οι άνθρωποι για μια εισβολή; Συμβολίζει η οικογένεια της Λούσι τις δυτικές κοινωνίες που στέκουν ανοχύρωτες και ανυποψίαστες στον εξτρεμισμό και τον ακραίο φανατισμό που ουσιαστικά θα τρυπώσει μέσα στα σπίτια τους με τον πιο εκκωφαντικό και απροσδόκητο τρόπο;

Ο Gaiman μέσω της Λούσι αμφισβητεί ευθέως την παντοδυναμία της αλήθειας και της εμπειρίας των ενηλίκων και κατ’ επέκταση των γονέων. Όχι μόνο δεν έχουν το αλάθητο, αλλά δείχνουν υπνωτισμένοι, τακτοποιημένοι σε ένα ληθαργικό βόλεμα, σε μια εκτρωματική ιδιώτευση που μοιάζει να μη συγκοινωνεί με κανένα εξωτερικό σημάδι. Αντιθέτως, η Λούσι δείχνει να αφουγκράζεται τον κόσμο γύρω της, να βρίσκεται σε επαφή με όσα συμβαίνουν, αναπτύσσοντας και υποδεικνύοντάς μας ένα πρότυπο πολίτη που την ενδιαφέρει ακόμα και το ελάχιστο, καθώς μέσα από αυτό μπορεί να προκύψει το μέγιστο και ο κίνδυνος. Είναι η Λούσι ο ηγέτης της οικογένειάς της.

«Αν βγουν μέσα από τους τοίχους ο λύκοι, τότε πάει, τελείωσαν όλα». Αυτή η έκφραση που επαναλαμβάνουν συνεχώς ο πατέρας, η μητέρα και η αδερφός της στους ισχυρισμούς της Λούσι ότι ακούει λύκους μέσα στους τοίχους, δείχνει την αποδοχή των 3/4 της οικογένειάς της ενός διαδεδομένου ισχυρισμού. Από πού έχει διαδοθεί και εδραιωθεί ένας τόσο στέρεα διατυπωμένος ισχυρισμός; Πώς έχει εγκατασταθεί με τέτοια ισχύ στον νοητικό μηχανισμό των γονιών και του αδερφού της και γιατί δεν υπήρξε και η Λούσι «θύμα» του; Πρόκειται για μια άκριτα μοιρολατρική στάση, μια επικίνδυνη παθητικότητα που αποδέχεται τη διάδοση φημών ή τακτοποιημένων αληθειών ως θέσφατα και παραιτείται από οποιαδήποτε κριτική ικανότητα, ερμηνεία, φιλτράρισμα, αντίσταση, διεκδίκηση, οργάνωση, αμφισβήτηση, προσπάθεια, ανάταξη.

Η Λούσι μπορεί και αξιολογεί τον φόβο, μπορεί και του αντιστέκεται, μπορεί και τον νικάει, ενώ παράλληλα η σχέση που έχει αναπτύξει με το λούτρινο γουρουνάκι της και η διάσωσή του με κίνδυνο να πέσει στα νύχια των λύκων, φανερώνει ότι αυτό αποτελεί τον φίλο, την πηγή δύναμης και αντίστασής της στη μοναξιά, έναν λόγο που αξίζει να ριψοκινδυνεύσεις για να σώσεις κάποιον που αγαπάς, ακόμα και ένα λούτρινο γουρουνάκι, το οποίο μάλιστα κάποια στιγμή αποκτά φωνή, όντας ένας εμψυχωμένος συνομιλητής που συνδιαλέγεται. Θα έλεγα ότι όλο αυτό θυμίζει τον φασισμό κάθε είδους και απόχρωσης, ίσως έναν νεοοφασισμό, έναν politically correct φασισμό που σε πείθει και σε αποκοιμίζει με κοινές παραδοχές, μέχρι τη στιγμή που με κρότο και βαναυσότητα θα μπει μέσα στο σπίτι σου από τις χαραμάδες των τοίχων σου, από τις ρωγμές που έχει αφήσει η επανάπαυσή σου, παίρνοντας τη ζωή σου, τα πράγματά σου και απειλώντας όχι απλώς την επιβίωσή σου, αλλά την ίδια τη δυνατότητά σου να σου ανήκουν όσα πίστευες ότι ήταν δικά σου.

Το δεύτερο, ισάξιο, βιβλίο είναι το Εκατό: Όλα όσα μαθαίνουμε σε μια ζωή, της Χάις Φάλλερ (εικ.: Βαλέριο Βιντάλι) από τις Εκδόσεις KEY BOOKS,

Η ζωή. Μια πορεία στο άγνωστο, μια Καζαντζάκεια αστραπή μεταξύ δυο σκοτεινών οριζόντων, από το σημείο μηδέν που βγαίνεις από την ματωμένη ασφάλεια της υγρής, σκοτεινής κοιλιάς της μάνας σου, μέχρι τα εκατό, αν είσαι τυχερός να πιάσεις το όριο που θεωρητικά θα έπρεπε βάσει επιστημόνων και manual να ζει κάθε άνθρωπος εν καιρώ ειρήνης. Από τη θεωρητική tabula rasa από την οποία ερχόμαστε, βαδίζουμε μονοπάτια που μοιάζουν, εκτιθέμεθα σε ερεθίσματα, εμπειρίες που μας καθορίζουν, καταγράφουμε στο κοντέρ μας χιλιόμετρα, γεμίζουμε ένα λεύκωμα με λόγια, εικόνες, πράξεις, εμπειρίες, με θετικό πρόσημο, με αρνητικό, με ενδιάμεσες αποχρώσεις, μετεωριζόμαστε μεταξύ ηδονής και οδύνης με αμέτρητα παρένθετα στάδια, μετράμε τον χρόνο μας, αγαπάμε, αναζητάμε την ολοκλήρωση, γεωμετρούμε τον εαυτό μας στον κόσμο, αναμετρώμαστε με τον θάνατο, τον ετοιμάζουμε γι’ αυτόν, τον φοβόμαστε και ίσως κάποτε εξοικειωνόμαστε μαζί του, αναζητάμε μια ολοκλήρωση, μια πληρότητα, μια τελειότητα που δεν έρχονται ποτέ, γυρνάμε γύρω από τον εαυτό μας, τραυματισμένοι και σημαδεμένοι από τα παιδικά μας χρόνιας, καταβάλλοντας προσπάθειες, μεγάλες, μικρές, ειλικρινείς ή προσποιητές να ξεφύγουμε, να πάμε μπροστά δυο βήματα και κάτι, να πάψουμε να φοβόμαστε, να δημιουργήσουμε, ίσως να ξεχωρίσουμε, να προσφέρουμε ή να ταίσουμε τη ματαιοδοξία μας, να βρούμε το καλό χαρτί που θα πετάξουμε και θα κερδίσουμε μια απρόσμενη παρτίδα. Ποτέ δεν παύει αυτό το ευτυχισμένο ή τραυματισμένο παιδί να επιστρέφει, να ζει μέσα μας και να μας υπενθυμίζει ότι η ζωή είναι εδώ και τώρα, να θέλει αχόρταγα να αδράξει τη στιγμή, να κατακτήσει τον κόσμο ολόκληρο.

Η Heike Faller αναπτύσσει σελίδα σελίδα ένα ημερολόγιο ζωής που φανερώνει την εξέλιξη της σκέψης μας, την οπτική μας για τον εαυτό μας, τους άλλους, το περιβάλλον, την ίδια τη ζωή, όπως αυτή προχωρά. Ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας της ίδιας του της ζωής, των οροσήμων που τη χαρακτηρίζουν, των κρίσιμων καμπών που αλλάζουν γραμμές, ράγες, πορείες, καθώς παράλληλα η συγγραφέας συμπυκνώνει σε ελάχιστες λέξεις, άλλοτε με λυρισμό, άλλοτε αποφθεγματικά και περιστασιακά κυνικά σκέψεις, φιλοσοφικούς στοχασμούς, μικρά μαθήματα που ανακεφαλαιώνουν τη στράτα μας στον κόσμο.

Κι όμως, αυτό το φαινομενικά κατακερματισμένο δια εκατό και πλέον zoom in στη ζωή τωΝ ανθρώπων, γεμάτο αγωνίες, ανησυχίες, απορίες, επιφυλάξεις, αστοχίες, επιτυχίες, απολαύσεις, διαπιστώσεις, ερωτήματα και προβληματισμούς, ενώνεται κάτω από την αόρατη χρονογραμμή αυτής της εικαστικής πανδαισίας με την ηλικιακή αρίθμηση των σελίδων και τις με κεφαλαία γράμματα αποτυπώσεις της ύπαρξης που κάνει τον ποθητό κύκλο της μίας και μοναδικής ζωής. Η συναισθηματική ισορροπία μεταβάλλεται, η πνευματική αρμονία μετακινείται και κλυδωνίζεται, η εύφορη κοιλάδα της ευφροσύνης σπαράζεται από έντονα καιρικά φαινόμενα.

Ο Βαλέριο Βιντάλι πραγματοποιεί μια ανεπανάληπτη εικαστική αποτύπωση αποθεώνοντας με καλαισθησία όλη αυτή την πορεία από το 0 προς το 100.  Οι έντονες αντιθέσεις με δυναμικά χρώματα στο φόντο, ανάμεσα στα οποία συναντάμε συχνά το λευκό, χαρίζουν μια ισορροπία στις μορφές, στους δίχως χαρακτηριστικά προσώπου ήρωες (γεγονός που βοηθάει στην ταύτιση με τον καθένα μας) και αποφεύγοντας περιττές λεπτομέρειες, αφήνει αυτή τη μοναδική συνύπαρξη να μιλήσει στον αναγνώστη. Αυτή η απουσία των χαρακτηριστικών των προσώπων παραχωρεί στην κινησιολογική πλαστικότατα την απόδοση των συναισθημάτων, δημιουργώντας ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα, το οποίο συν τοις άλλοις βρίθει συμβολισμών, διαβαθμισμένων ηλικιακά, οι οποίοι οδηγούν σε κλιμακωτά επίπεδα τη σκέψη και τον εικαστικό τους αποσυμβολισμό. Παρατηρήστε για παράδειγμα τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου όπου μια πεταλούδα πετά μακριά μέχρι που χάνεται από το οπτικό μας πεδίο και θυμηθείτε ότι στην αρχαία Ελλάδα οι πεταλούδες ονομάζονταν ψυχές.

5η κατηγορία: 8-11 ετών (ελληνικά)

Επίσης, μέτρια παραγωγή φέτος στην κατηγορία, ωστόσο υπήρξαν 10-15 βιβλία πολύ αξιόλογα. Επιλέξαμε εννέα, ήτοι το λεπτοδουλεμένο Το μαντίλι με τα τριαντάφυλλα, της Αλεξάνδρας Μητσιάλη (εικ.: Θέντα Μιμηλάκη, εκδ. Πατάκη), το πανέμορφο για τον μέγα Μίκη Ο παππούς μου ο γίγαντας, της Δέσποινας Μπογδάνη-Σουγιούλ (εικ.: Πέτρος Μπουλούμπασης, εκδ. Υδροπλάνο), η σταθερή και σπουδαία αξία Οι φύλακες του σιταριού, του Φίλιππου Μανδηλαρά (εικ.: Ναταλία Καπατσούλια, σειρά «Οι 12 θεοί ντετέκτιβ», εκδ. Παπαδόπουλος), και τρία ακόμα βιβλία που μας άρεσαν ιδιαίτερα: Το ημερολόγιο ενός εξερευνητή 3: Στη μαύρη ήπειρο, της Τζένης Κουτσοδημητροπούλου (εικ.: Βασίλης Γρίβας, εκδ. Ελληνοεκδοτική), το δεύτερο βιβλίο της νέας σειράς Οι Κατάσκοποι της Γεωγραφίας με τίτλο Μήνυμα στο Μανχάταν της Μαρίας Ρουσάκη (εικ.: Λίλα Καλογερή, εκδ. Διόπτρα) και Το πάρτι, της Λίνας Μουσιώνη (εικ.: Σάντρα Ελευθερίου, εκδ. Μεταίχμιο).

Τρία βιβλία στάθηκαν μπροστά μας ως οι γίγαντες της κατηγορίας φέτος. Το Όλο και το λίγο, του Κυριάκου Χαρίτου (εικ.: Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Καστανιώτης), Ο κύκλος, της Ροδούλας Παππά (εικ.: Λίζα ντ’ Αντρέα, εκδ. Νεφέλη) και Άκουσέ με, κοίτα, της Γιώτας Κ. Αλεξάνδρου (εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη, εικ.: Ελληνοεκδοτική), τρία εικονογραφημένα βιβλία που φανερώνουν τη δύναμη, τη διεισδυτικότητα και το πολυηλικιακό εύρος των εικονοβιβλίων που πρέπει να αποσυνδεθούν από τις μικρές ηλικίες στη συνείδηση του κοινού, ιδίως των ενηλίκων. Δεν είναι οι σελίδες, το μέγεθος, οι ώρες ανάγνωσης, αλλά οι διαδρομές στις οποίες μπορεί να βάλει τη σκέψη σου ένα βιβλίο, με τις λέξεις και τις εικόνες του.

Δεν μπορέσαμε να βγούμε σε συμπέρασμα. Ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Έτσι για πρώτη φορά, αποφασίσαμε να μοιράσουμε την πρωτιά ανάμεσα στο βιβλίο της Ροδούλας Παππά Ο κύκλος και στο Άκουσέ με, κοίτα της Γιώτας Κ. Αλεξάνδρου.

Στο Άκουσέ με, κοίτα, η γοητεία του κοφτού, ασθματικού λόγου, με την ορμή της μιας ανάσας, η απουσία περιττών περιγραφών μέσα από μια διαδικασία όπου η αφαίρεση δούλεψε πολύ πάνω στις λέξεις, η πύκνωση των νοημάτων και η ανάδειξη όλης της πολύχρωμης βεντάλιας των συναισθημάτων μέσω των αφηγηματικών αυτών επιλογών, ο ανατρεπτικός αφηγητής (που πρέπει να προσέξεις πολύ για να τον καταλάβεις πριν φτάσεις στο τέλος), συνθέτουν ένα σπουδαίο βιβλίο. Πέρα από τις κοφτές προτάσεις που προανέφερα, έχουμε τη δυναμική χρήση ενεργητικών ρημάτων, ακόμα και σε ελλειπτικές προτάσεις που καταγράφουν τη διαδοχή ενεργειών και γεγονότων και μέσω αυτών την αλλαγή των συναισθημάτων του παιδιού, τα οποία το διαπερνούν εγκάρσια, καθώς οι καταστάσεις γύρω του τροποποιούν διαρκώς τον ψυχισμό του. Κάποιοι την κοροϊδεύουν. Κάποιος αγαπημένος μετακομίζει. Μια νέα φίλη εμφανίζεται. Η δασκάλα συγχαίρει. Η μαμά δεν έχει χρόνο. Ο μπαμπάς αγκαλιάζει. Το μαζί και το χώρια, η χαρά και η λύπη, ένα συνεχές ακορντεόν ψυχικών διαθέσεων που εναλλάσσονται, καθώς η ζωή πληκτρολογεί και εμφυσά με διαφορετικό τρόπο κάθε μέρα. Καλές μέρες, κακές μέρες. Και πλάι σε αυτές τις αφηγηματικές επιλογές της Γιώτας Αλεξάνδρου, έχουμε τη δύναμη της οπτικής αφήγησης που πραγματοποιούν οι εικόνες της Ντανιέλας Σταματιάδη και η οποία είναι τέτοια που μπορούν με αυτοτέλεια να πουν την ιστορία της Αλκμήνης σαν ένα silent book που θα τρέξει ασφαλώς τον δικό του δρόμο προκαλώντας απανωτά bing bang στο βλέμμα με τα εκρηκτικά σύμπαντά της. Η σύμπραξή της με τη συγγραφέα είναι, πιστεύω, από τις πιο υποδειγματικές της φετινής, τουλάχιστον, χρονιάς.

Στον Κύκλο της Ροδούλας Παππά, ένας σπόρος πικραλίδας αφηγείται ο ίδιος το ταξίδι της ζωής του, χρησιμοποιώντας μόλις ενενήντα δύο ακριβές, λεπτοδιαλεγμένες λέξεις. Κάθε του λέξη σείει μια εικόνα∙ μαζί αβγαταίνουν την αφήγηση, κραδαίνουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη το ελάχιστο και το πολλαπλασιάζουν αναπτύσσοντας το μέγιστο. Ο Κύκλος είναι ο κύκλος της ζωής, όχι μόνο της πικραλίδας, αλλά ο κύκλος της ζωής σε όλες της τις εκφάνσεις, σχεδόν όλων των όντων της πλάσης. Μέσα από τη γέννηση και την πτήση της πικραλίδας, συγγραφέας και εικονογράφος με αξιοθαύμαστη συνεργασία αλληλεπιδρούν προσφέροντας αμέτρητες όψεις της ζωής. Η πασχαλίτσα και το σαλιγκάρι πάνω στο ανοιξιάτικο φύλλο, ο αποχωρισμός από το φυτό και η αιώρηση της πικραλίδας στον αέρα μαζί με δεκάδες άλλους, το πουλί με το σκουλήκι στο ράμφος, τροφή για το ίδιο ή τα παιδιά του, τα κιτρινισμένα λιβάδια του καλοκαιριού, με τις οργανωμένες καλλιέργειες και τις άναρχες εμφανίσεις φυτών κάτω από το ανίκητο φως του ήλιου, ένας δασομυωξός σε κάποια φλαμουριά μέσα στη σκληρή άφωτη νύχτα, ένα παιχνιδιάρης γάτος σε έναν κήπο πλάι στις πολιτείες των ανθρώπων. Το παιχνίδισμά του σημαίνει την αρχή του τέλους για την ιπτάμενη πικραλίδα. Αλλά ο κύκλος δεν έχει τελειώσει. Ένα κορίτσι βγάζει βόλτα έναν σκυλάκο. Ένας φούρνος, Ένα καφενεδάκι. Άνθρωποι. Πουλιά τσιμπολογούν, παιδιά παίζουν με μια μπάλα, μαζεύουν λουλούδια και πέταλα. Σκαντζόχοιροι και λαγοί συνυπάρχουν κοντά τους, κάνοντας τις δικές τους διαδρομές, προχωρώντας τον δικό τους κύκλο ζωής. Η συγγραφέας κατορθώνει να συνθέσει ένα πολυόροφο δίκτυο σκέψεων και γνώσεων, όψεων του κόσμου και της ζωής, καλώντας μας εμμέσως να πάρουμε το βλέμμα από τις κοινωνίες μας και να κοιτάξουμε τα θαύματα, μικρά και μεγάλα, που συντελούνται γύρω μας, καθώς μπορούμε να ζήσουμε σε ισορροπία και σεβασμό προς τη φύση.

6η κατηγορία: 12-17+ ετών (ξένα)

Πρωτοφανής χαμηλός δείκτης φέτος στο ξένο εφηβικό. Τα έξι βιβλία, όμως, που επιλέξαμε είναι όλα κορυφαία στον παγκόσμιο χάρτη της λογοτεχνίας. Έχουμε και λέμε:

Στο τέλος πεθαίνουν και οι δύο, του Άνταμ Σιλβέρα σε μετάφραση του Βαγγέλη Γιαννίση (εκδ. Διόπτρα), Το ταξίδι του Πάντα και του Δράκου, του Τζέιμς Νόρμπερι σε μετάφραση Σοφίας Τάπα (εκδ. Διόπτρα), Καθετί λυπηρό είναι ένα ψέμα (μια αληθινή ιστορία), του Ντάνιελ Ναγέρι σε μετάφραση Γιώργου Κ. Παναγιωτάκη και Καρολίνας Μιζάν (εκδ. Πατάκης), Μας μεγάλωσαν λύκοι, της Κίμπερλι Μπρουμπέικερ Μπράντλει σε μετάφραση Βάσιας Τζανακάρη (εκδ. Παπαδόπουλος), Πόνι, της Ρ. Τ. Παλάσιο σε μετάφραση Πετρούλας Γαβριηλίδου (εκδ. Παπαδόπουλος) και Το σπίτι των Χόλοου, της Κρίσταλ Σάδερλαντ σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά (εκδ. Διόπτρα).

Στο μυαλό μας έπαιξαν δυνατά το βιβλίο του Ντάνιελ Ναγέρι και του Άνταμ Σιλβέρα με τον δεύτερο τελικά να παίρνει την ελιά της νίκης.

Ο Σιλβέρα γράφει ένα πολύ αξιόλογο YA μυθιστόρημα το οποίο αρνείται τους κανόνες της σύγχρονης λογοτεχνίας∙ ούτε ανατροπές, ούτε εκστατικά γεγονότα και ανατριχίλα, ούτε πολλή μοντέρνα εφηβεία. Ο Σιλβέρα γράφει για δύο παιδιά στο τέλος της εφηβείας τους και τον επικείμενο θάνατό τους. Και γράφοντας για τον θάνατο, μιλά για τη ζωή, για την αξία της, για τον φόβο να ζήσεις, για τις μικροπρέπειες και τους φόβους που μας κυκλώνουν, για την θνητότητα και την κατάρα του ανθρώπου να είναι το μόνο ζώο που γνωρίζει ότι θα πεθάνει. Ε, αυτοί οι δύο γνωρίζουν και το πότε και μάλιστα αυτό το πότε είναι σήμερα, οπότε η τραγικότητα που κουβαλά αυτή η επίγνωση πολλαπλασιάζεται όχι επί δύο αλλά ανάγεται εις την νιοστή. Τελειώνεις σήμερα. Πώς θα ζήσεις τις ώρες που σου έμειναν; Ο Σιλβέρα γράφει ουσιαστικά για τον φόβο θανάτου που διαπερνά εκατομμύρια ανθρώπους, ακόμα και νέους, σε όλο τον κόσμο. Φοβάσαι. Είναι λογικό. Ξέρεις ότι θα συμβεί κάποτε, από το φως, θα περάσεις στο αιώνιο σκοτάδι. Αν αυτό συμβεί στα ενενήντα σου, ίσως να αισθανθείς και πλήρης ημερών. Αλλά στα δεκαοκτώ σου, εκεί που ετοιμάζεσαι να απογειωθείς, να το να σου κόβουν τα φτερά μοιάζει με κατάρα και ο συγγραφέας παίζει συνεχώς με αυτές τις σκέψεις και τα ένστικτα.

Οι δύο ήρωές του είναι έφηβοι και μιλούν ως έφηβοι. Ο Ματέο και ο Ρούφους σκιαγραφούνται εξαιρετικά. Ο Ματέο είναι αγχώδης και φοβισμένος, διστακτικός και ζαρωμένος στους φόβους του αλλά μέσα σε αυτό το βασανιστικό εικοσιτετράωρο αρχίζει να ελέγχει τις σκέψεις και να πολεμά τους φόβους του πιο αποτελεσματικά από ποτέ. Ο δε Ρούφους είναι ένα κλασικό αντιθετικό σχήμα τραχειάς όψης και βασανιστικής παιδικής ηλικίας από τη μια και ενός άντρα, εν τέλει ανιδιοτελή, που προσπαθεί να ξαναβρεί τον εαυτό του και είναι πρόθυμος να θυσιάσει τον εαυτό του για να προστατεύσει όσους αγαπά. Αυτοί

Τι θέλεις να πεις πριν φύγεις; Τι θα διόρθωνες; Τι θα έκανες; Έζησες τελικά πριν πεθάνεις; Πώς έζησες; Άξιζε τον κόσμο, τώρα που ξέρεις ότι δεν έχει άλλο, τόση ανοησία που ξόδεψες; Διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Ρούφους και του Ματέο, θέλεις να ρουφήξεις τη ζωή, να αδράξεις τη στιγμή κατά το διάσημο μότο του μίστερ Κίτινγκ, να βγεις έξω και να απαρνηθείς φόβους και δισταγμούς. Κι αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του βιβλίου.

Για αναγνώστες από 14-15 περίπου ετών.

7η κατηγορία: 12-17+ ετών (ελληνικά)

Μία πραγματική όαση φέτος τα μυιστορήματα που απευθύνονται με διάφορους τρόπους στην ευρύτερη εφηβική ηλικία, σε αντίθεση με την περιορισμένη παραγωγή αρκετών περασμένων ετών. Ο συναγωνισμός μεγάλος. Και πρέπει να τονιστεί ότι όλα, μα όλα τα βιβλία αυτής της κατηγορίας είναι ιδανικά και για ενήλικες, καθώς αναπτύσσουν είτε όψεις της εφηβικής ζωής και σκέψεις, είτε πολύ ενδιαφέροντες κόσμους που υπερβαίνουν τον σκληρό πυρήνα της εφηβικής ηλικίας.

Ξεχωρίσαμε, λοιπόν, και βάλαμε στη Χρυσή Λίστα 2023 εξαίρετα κείμενα όπως το γοητευτικό εφηβικό και μετεφηβικό love story Φωτιά, του Πολυχρόνη Κουτσάκη (εκδ. Καστανιώτη), Ο άλλος, του Μάνου Κοντολέων (εκδ. Πατάκη), Το πέρασμα. Αϊβαλί-Μυτιλήνη 1922, της Λίλης Λαμπρέλλη (εκδ. Πατάκη), το Φιλία με άρωμα λεβάντας, της Αναστασίας Ξενοφώντος Γαϊτάνου (εκδ. Πατάκης), το Επιχείρηση λόγος: Το μυστήριο του κινητού, του Πέτρου Πανάου (εκδ. Τελεία) και το θαυμάσιο δυστοπικό Τετράγωνα κύματα, ιπτάμενες μέδουσες, του Θοδωρή Κούκια (εκδ. Κέδρος),

Μας απασχόλησαν πολύ για την κορυφή τα θαυμάσια βιβλία της Άννας Κουππάνου Στο σκοτάδι των σκοταδιών κι ακόμα παραπέρα (Το κλαμπ των χαμένων, τόμος Β’, εκδ. Πατάκη) και Το κορίτσι που δεν θυμόταν πότε φόρεσε την πανοπλία, της Μάγιας Δεληβοριά (εκδ. Κέδρος) που αξίζουν επίσης της προσοχής σας όπως τα προαναφερθέντα. Στην κορυφή επιλέξαμε μεταξύ μιας πολύ σπουδαίας τριάδας: το εκπληκτικό νεο-ιπποτικό μυθιστόρημα Μελουζίνα, της Δέσποινας Ηρακλέους (εικ.: Χρύσω Χαραλάμπους, εκδ. Καλειδοσκόπιο), το σαγηνευτικό Τζιέρι μου 1922, της αστρικής εικαστικού και πλέον και συγγραφέα Φωτεινής Στεφανίδη (εκδ. Καλειδοσκόπιο) και το Με Κλειστά Μάτια, της υποψήφιας της Ελλάδας για το H. C. Andersen 2024 Αγγελικής Δαρλάση (εκδ. Μεταίχμιο), το οποίο τελικά επιλέξαμε ως το δεσπόζον εφηβικό βιβλίο της χρονιάς.

Στο Με κλειστά μάτια, η συναισθηματική, ηθική, ψυχική κακοποίηση και ενδοοικογενειακή βία είναι μόνο η μία όψη της σκληρής πραγματικότητας που εξελίσσεται στην ιστορία και την θέτει στο κέντρο του κάδρου. Δύο φίλοι, δεμένοι και κολλητοί, ο Άλεξ και η Λου, κομματιάζονται και ωθούνται στη συντριβή και τη διάλυση, από εκφοβιστικές συμπεριφορές και τραμπουκισμούς, διαλύοντας για πάντα κάτι που πιθανότατα θα διαρκούσε μια ζωή.

Η συγγραφέας, παρά τη δυναμική βουτιά που κάνει η αφήγησή της στα συναισθήματα των ηρώων, τον κόσμο τους, το παρελθόν τους, δεν χάνει ποτέ τον ιδιαίτερο, ισορροπημένο, σταθερά και ήπια αυξανόμενο ρυθμό της, την αγωνιώδη πλοκή που εκτρέπει και ανατρέπει μέχρι το τέλος, την ατμόσφαιρα που χτίζει σελίδα σελίδα. Δεν γίνεται ποτέ μελό, τα συναισθήματα είναι ιδιαιτέρως έντονα, δια-περνούν με ευκολία (σ)τον αναγνώστη, ο οποίος γρήγορα ταυτίζεται και ακολουθεί τους δύο κεντρικούς ήρωες στην πορεία προς την Έξοδο και την Κάθαρση. Ήδη από τον τίτλο και με την επιλογή της να θέσει τη Λουκία σε μια πιθανότατα επιλεκτική οπτική αναπηρία από τα σοκαριστικά γεγονότα που τη στιγματίζουν, η συγγραφέας ακροβατεί και χαράζει σαν σεισμογράφος το διάγραμμα της όρασης, της τυφλότητας, της αλλαγής οπτικού πεδίου, γωνίας εστίασης και όχθης από την οποία κοιτάζεις ένα γεγονός, της νόησης και κατανόησης γεγονότων κατά την ψυχική σου ισορροπία και ανισορροπία. Η Δαρλάση κινηματογραφεί μια ιστορία χωρίς ποτέ να ξεχνά ότι η ιστορία της είναι βιβλίο και όχι ταινία, καίτοι τόσο ρεαλιστική, τόσο δίπλα σου.

Είναι ένα από τα καλύτερα εφηβικά βιβλία που έχουν γραφτεί ποτέ. Είναι μια συναρπαστική αναγνωστική εμπειρία που κεντράρει και χτυπά μετωπικά την κακοποίηση και τον εκφοβισμό σε όλες τους τις παραμέτρους και τις διακλαδώσεις, με ρεαλισμό και αυθεντικότητα, σαν μια ιστορία που ξέρεις, που έζησες, που σου είπε κάποιος φίλος.

8η κατηγορία: Άλλα (ξένα)

Πολύ δυνατή κατηγορία που κάθε χρόνο θα κερδίζει έδαφος. Δύο βιβλία από την οικογένεια των Comics/Graphic Novels και δύο από την ολοένα και πιο πυκνή συστάδα των βιβλίων parenting ή περίπου τέτοιων έχουν επιλέξει για φέτος. Πρόκειται για το έξοχο Όσα θα ήθελα να ξέρει ο γιος μου για τον κόσμο, του σπουδαίου συγγραφέα Φρέντρικ Μπάκμαν (εκδ. Κέδρος), τη φοβερή σειρά της Αντέλ και συγκεκριμένα το βιβλίο Αντέλ η τρομερή: Όλα πάνε στραβά, του Κύριου Ταν (εικ.: Κυρία Πρίκλι, εκδ. Κλειδάριθμος), το πολύ δυνατό και καλοχορδισμένο Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος των παιδιών; Ένας οδηγός για γονείς, του Αλβάρο Μπιλμπάο (εκδ. Παπαδόπουλος), το επιδραστικό Δίδαξε. Μπορείς; Τι χρειάζεται για να χτιστεί η επόμενη γενιά, της Andria Zafirakou (εκδ. Πατάκη) και το ασύγκριτο The Sandman: Το Κουκλόσπιτο, του Νιλ Γκέιμαν (εκδ. Anubis) στο οποίο μοιραία και απλά καταλήξαμε καθώς πρόκειται για έναν ύμνο στα κόμικ, ένα σύγχρονο, πολυεπίπεδο, σκοτεινό κομικ-έπος που συμπλέκει τον κόσμο του παραμυθιού, των αρχέτυπων μύθων, το χιούμορ, τον σαρκασμό και την υποδόρια ειρωνεία.

Ουσιαστικά καταδύεσαι, κατέρχεσαι σε έναν κόσμο κάτω από τον κόσμο που ζεις, σε μια άλλη πραγματικότητα, γεμάτη ασυνήθιστο για τέτοιου τύπου βιβλία λυρισμό, πλούσιες μυθολογικές επιρροές και αναφορές, ανελέητη φαντασία και μια αδιανόητη ισορροπία μεταξύ κόμικς, επικής περιπέτειας και ατμοσφαιρικής αφήγησης που αναπτύσσει μια πλοκή που δεν σε αφήνει… να την αφήσεις. Και δεν την αφήνεις. Θα έρθουν κι άλλα βιβλία καθώς αυτό είναι μόλις το δεύτερο της σπουδαίας σειράς.

9η κατηγορία: Άλλα (ελληνικά)

Ισχύει ό,τι εγράφη για τα ξένα ακόμα πιο εμφατικά. Έχουμε μια νέα μεγάλη άνοιξη του graphic novels και των comics, αλλά και μια έφοδο των βιβλίων parenting. Και έχουμε περισσότερο καλά βιβλία από τα τέσσερα που επιλέξαμε. Κάθε χρόνο αυτή η κατηγορία φαίνεται ότι θα αυξάνει τον αριθμό της στη Χρυσή Λίστα. Πέρσι πέντε, φέτος οκτώ, του χρόνου πιθανότατα θα περάσουμε τα δέκα. Επιλέξαμε:

Το καταπληκτικό graphic novel Αριστοτέλης, του Τάσου Αποστολίδη (εικ.: Αλέκος Παπαδάτος, εκδ. Ίκαρος), το ευφάνταστο, ανατρεπτικό, σπουδαίο κόμικ Ο ψεύταρος βοσκός Μητς Μπόι και άλλες ιστορίες, του Σάκη Σερέφα (εικ.: Στέλλα Στεργίου, εκδ. Πατάκης), το οποίο και θα κέρδιζε αν δεν υπήρχε αυτή η σαρωτική μαγεία που έφτιαξε ο Kanellos COB διασκευάζοντας σε ένα καθηλωτικό graphic novel το θρυλικό βιβλίο της Ζωρζ Σαρή Ο θησαυρός της Βαγίας, της Ζωρζ Σαρή (εκδ. Πατάκης).

Δεν είναι μόνο η εξαίρετη μεταφορά σε 136 έγχρωμες, εικονογραφημένες σελίδες του 150 σελίδων μυθιστορήματος της Σαρή. Είναι η αίσθηση της συνολικής αύρας που κατόρθωσε να ενσωματώσει στη φόρμα του graphic novel και να κάνει ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, διατηρώντας τη ζέση του, τη θέασή του στον κόσμο, την εποχή του, τις καίριες επελάσεις του στον ψυχισμό των παιδιών και των ενηλίκων, να εκταθούν μπροστά μας με τη δύναμη, την αισθαντικότητα, την αμεσότητα, την animation και ταυτόχρονα κινηματογραφική ισχύ ενός κόμικ, ισορροπημένου, λεπτοδουλεμένου που μέσα από την στατικότητά του μεταδίδει κίνηση, μέσα από τις εικόνες του και την οπτική τους αφήγηση μεταδίδει τον σπινθήρα των λέξεων που λείπουν και αναβοσβήνουν, μέσα από όσα υπαινίσσονται μεταδίδονται όσα παραλείπονται. Πρόκειται περί ενός απολαυστικού επιτεύγματος το οποίο όχι μόνο δεν υποκαθιστά το πρωτότυπο, αλλά σε στρέφει άμεσα σε αυτό.

Η σφαιρικότητα και η φυσικότητα με την οποία η Σαρή άπλωνε στο χαρτί τις λέξεις και τις σκέψεις της, εμφυσώντας πνοή στους πρωταγωνιστές της και αντλώντας περιεχόμενο και υλικό από τη δική της ζωή, εντάσσοντάς την ημι-αυτοβιογραφικά στις ιστορίες της, σήμα κατατεθέν της, γίνονται σεβαστές συνθήκες αλλά όχι συμβάσεις για τον ταλαντούχο Canellos COB, ο οποίος κρατά σχεδόν εξ΄ολοκλήρου ακόμα και την υποδιαίρεση των κεφαλαίων της Σαρή. Από τα δεκατέσσερα κεφάλαια διατηρεί τα δεκατρία και ενσωματώνει το ενδέκατο κεφάλαιο «Έκτακτο συμβούλιο» στο δέκατο «Το καλοκαίρι συνεχίζει την πορεία του«, όπου τα παιδιά αναζητούν τον τρόπο να φτάσουν στην Αφαία, λίγο πριν την ανακάλυψη του θησαυρού. Σε κάθε κεφάλαιο, λοιπόν, διατηρεί και μεταπλάθει δημιουργικά στον βραχύ λόγο ενός graphic novel τον πυρήνα και τον βαθύ συριγμό των γεγονότων, εξελίσσοντας με τη δύναμη των εικόνων του τον κόσμο της Ζωρζ Σαρή.

Φωτεινότητα, θέρμη και γήινα χρώματα, ένταση και πιο σκληρές αποχρώσεις εμφανίζονται και εναλλάσσονται με διαφορετική συχνότητα, αναλόγως της εξέλιξης, δημιουργώντας μια κατά βάση πολύ ελληνική, καλοκαιρινή παλέτα, με κυρίαρχο το φως της ημέρας, μια παλέτα που ακτινοβολεί το θαλασσινό τοπίο και τη γη της υπαίθρου. Με τις εικόνες του, με τις επιλογές των διατάξεών των καρέ του και τις χρωματικές επιλογές του στα πάνελ συνολικά, ο δημιουργός κατορθώνει να μεταδώσει τα χρώματα του ελληνικού καλοκαιριού, την εκφραστικότητα των μορφών, την αγωνία και τη χαρά τους, την περιπέτεια και τις προσπάθειές τους να φέρουν στο φως τον χαμένο θησαυρό που μια νάρκη ως άλλη Νέμεσις έθαψε στην περιοχή. Το τότε και το τώρα. Το παρόν και το θλιβερό παρελθόν, καθώς στην Αίγινα και τη Βαγία κάποιοι αγωνίζονται να βρουν έναν κλεμμένο θησαυρό και κάποιος στη Γερμανία να βρει τον χαμένο, σχεδόν κλεμμένο του εαυτό. Η Σαρή κλείνει το μάτι στη μεγάλη κλοπή των κατακτητών από τα ελληνικά ταμεία και τη συγγνώμη ή επανόρθωση που δεν έγινε ποτέ. Και το θαυμαστό είναι ότι ο Kanellos COB, κατορθώνει να μην αφήσει να πέσει κάτω κανένας αιχμηρός υπαινιγμός της συγγραφέα, κρατώντας πάντα καίρια τον χρωστήρα του.

10η κατηγορία: Γνώσεων (ξένα)

Σημαντικά βιβλία στην κατηγορία αυτή, όπως πάντα τα τελευταία χρόνια. Επιλέξαμε:

Το Εμείς οι ασταμάτητοι 1: Πώς κατακτήσαμε τον κόσμο, του Γιουβάλ Νωέ Χαράρι (εικ.: Ρικάρ Ζαπλάνα Ρουίζ, εκδ. Μεταίχμιο), το Καλώς ήρθατε! της Αλεξάνδρα Πένφολντ (εικ.: Σούζαν Κάουφμαν, εκδ. Ψυχογιός), το Ντροπαλοί και δυνατοί- Ανακάλυψε την αυτοπεποίθηση που κρύβεις μέσα σου, της Νάντια Φάινερ (εικ.: Σάρα Θίλκερ, εκδ. Διόπτρα), το Υπάρχει ζωή μέσα στη μύτη σου; του Κρίστιαν Μπόρστλαπ (εκδ. Πατάκης), το Όλα τα σώματα όμορφα τα βρίσκω, της Τάιλερ Φέντερ (εκδ. Πουά) και το Τι μπορεί να κάνει ένας πολίτης; του Ντέιβ Έγγερς (εικ.: Σων Χάρρις, εκδ. Μέλισσα).

Αφήσαμε για το τέλος το βιβλίο που ξεχωρίσαμε ένα καρτίνι παραπάνω, αυτό της Μαίρης Ρίτσαρντς σε εικονογράφηση Ρόουζ Μπλέικ και μετάφραση Ηλία Μαγκλίνη, με τίτλο Η ιστορία των λέξεων για παιδιά που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καπόν.

Πρόκειται για ένα βιβλίο… υπερηχητικό. Γιατί ακούς τις λέξεις και την ιστορία τους με απύθμενη ζωντάνια. Η Ρίτσαρντς δεν μοιράζει ατάκτως ερριμμένες πληροφορίες σε υπερτεμαχισμένα κείμενα για να μην κουράσει δήθεν τον αναγνώστη. Ο σκοπός της δεν είναι να δημιουργήσει ένα βιβλίο υπαινιγμών και συνοπτικών γνώσεων, αλλά να συνθέσει ένα πλήρες, άρτιο βιβλίο που πραγματικά καταγράφει την ιστορία των λέξεων, ακολουθώντας ατύπως μια χρονογραμμή την οποία διακλαδώνει, ανανεώνοντας ξανά και ξανά το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο οποίος πράγματι δεν κουράζεται να ταξιδεύει το «ωραίο ταξίδι που του δόθηκε«.

Μέσα σε οκτώ κεφάλαια (Η πρώτη λέξη, Γράφοντας λέξεις, Διαβάζοντας λέξεις, Μαθαίνοντας λέξεις, Πανίσχυρες λέξεις, Μυστικές λέξεις, Ποιητικές λέξεις, Η τελευταία λέξη) και παραρτήματα στο τέλος με χρονολόγιο, γλωσσάρι, πηγές, απαντήσεις, κατάλογο εικόνων, η συγγραφέας, σε αγαστή συνεργασία με την με εικαστική άποψη και στυλ εικονογράφηση της Rose Blake που κυριολεκτικά αιχμαλωτίζει το βλέμμα, αρχίζει από την πρώτη λέξη και διαβαίνει τον δρόμο προς τη γραφή και την ανάγνωση. Αλήθεια, ποιοι και πώς άρχισαν να λένε ιστορίες; Πώς τις έλεγαν; Πώς τις έγραφαν; Πώς ήρθε η πρώτη γραφή και ποια ήταν; Ποιοι χάραξαν πριν τριάντα και πλέον χιλιάδες χρόνια σε πέτρες και τοίχους σπηλαίων; Και πώς από εκείνη την εποχή, σταδιακά περάσαμε στο σύστημα που λέγεται γλώσσα και αποτέλεσμα τον πλέον ισχυρό πυλώνα του ανθρώπινου πολιτισμού;

Ηχητικά σύμβολα, σούπερ κείμενα, εργαλεία γραφής, τυπογραφία και Γουτεμβέργιος, τα πρώτα εκτυπωμένα βιβλία και οι πρώτοι αναγνώστες που ασφαλώς διάβαζαν εικόνες, σημάδια και όχι βιβλία, βιβλιοθήκες όπως η δεκατριών εκατομμυρίων βιβλίων και επτακοσίων σαράντα έξι χιλιομέτρων ραφιών της Βρετανικής Βιβλιοθήκης του Λονδίνου, ιερά (θρησκευτικά κυρίως) κείμενα.

Μεγάλη σημασία έχουν το κεφάλαιο 5 με τις Πανίσχυρες Λέξεις όπου αναδεικνύεται η δύναμή τους, η εξουσία που φέρουν, οι αλλαγές στις οποίες μπορούν να ωθήσουν, η έμπνευση που δύνανται να προκαλέσουν, τα μηνύματα που μεταδίδουν και το κεφάλαιο 8 όπου κατατίθενται προβληματισμοί για το μέλλον των γλωσσών και των λέξεων, τους κινδύνους που εγκυμονούν το διαδίκτυο και άλλες συνήθειες κτλ. Και δεν μπορώ να μην πω κάτι πιο προσωπικό, τη γοητεία που ασκεί σε εμένα, αλλά θαρρώ και σε πολλούς ανθρώπους η αποκρυπτογράφηση κρυφών κειμένων και λέξεων έτσι όπως φωτίζεται εξαίρετα στο κεφάλαιο Μυστικές Λέξεις (6). Θυμηθείτε τον τεράστιο Τόλκιν και τους κόσμους που επινόησε (γλώσσες ολόκληρες) ή τον Άλαν Τούρινγκ που αποκρυπτογράφησε τα μυστικά μηνύματα των ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ιερογλυφικά, ποίηση, νοηματική, λογοτεχνία, Μπράιγ, μυστικές γλώσσες, οπτικές λέξεις. Ένας απειράριθμος, συναρπαστικός κόσμος σε μια μεγαλειώδη γλωσσολογική, κοινωνιολογική και ιστορική προσέγγιση, τόσο απλή για να την κατανοήσουν τα παιδιά-αναγνώστες, τόσο επιστημονικά δομημένη ώστε να την αγαπήσουν όλοι.

11η κατηγορία: Γνώσεων (ελληνικά)

Πολύ σημαντικές στιγμές είχαμε και στο βιβλίο γνώσεων. Κάπου 10-12 πολύ αξιόλογα βιβλία περπάτησαν δυνατά στη σκέψη μας. Πρόκειται για τα βιβλία Ο Κήπος του Ασκληπιού, της Ελένης Τσαλδίρη και Το βιβλίο των καταστροφών, της Μαρίας Ανδρικοπούλου (εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά) και τα δύο πραγματικά στολίδια από τις εκδόσεις Καλέντης, η συγκλονιστική αληθινή ιστορία Οι δικοί μου άνθρωποι, της Μαρίζας Ντεκάστρο (εικ.: Χαρά Μαραντίδου, εκδ. Καλειδοσκόπιο), το υπέροχο Ένα παιχνίδι με Κανόνες, της Μαρίας Αγγελίδου (εικ.: Κατερίνα Βερούτσου, εκδ. Μεταίχμιο), το καλοφτιαγμένο Για να ζούμε ενωμένοι. Νίκες και ήττες μιας Μεγάλης Ιδέας, της Ελένης Σβορώνου (εικ.: Χρήστος Κούρτογλου, εκδ. Μεταίχμιο) και η έξοχη δουλειά για δύο μέγιστους Έλληνες ποιητές, τα βιβλία Ο Ελύτης για παιδιά, της Ιουλίτας Ηλιοπούλου (εκδ. Ίκαρος) και Άγγελος Σικελιανός- Ένας ονειροπόλος ποιητής, των Φωτεινής Κωστάκου και Δέσποινας Πικοπούλου (εικ.: Μαρία Μανουρά, εκδ. Ελληνοεκδοτική).

Η επιλογή ήταν πραγματικά πολύ δύσκολη, καθώς όλα τα βιβλία έπαιζαν δυνατά στη σκέψη μας ως εν δυνάμει νικητήρια. Τελικά, καταλήξαμε στο βιβλίο Οι δικοί μου άνθρωποι, της Μαρίζας Ντεκάστρο με την εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου.

«Τίποτα δεν είναι πλασμένο από τη φαντασία μου» ξεκαθαρίζει στο εισαγωγικό της σημείωμα η Μαρίζα Ντεκάστρο που καταγράφει με σεβασμό και υψηλή ποιότητα αφήγησης τη μαρτυρία της ξαδέρφης της Ρεβέκκας Καμχή, κόρης της Φρίντας (Σακκή) και του Αβραάμ Καμχή, οι οποίοι διέφυγαν με πρωτοβουλία του ΕΑΜ στο Μάτσανι (νυν Κρυονέρι) Κορινθίας, όπου πέρασαν τους τελευταίους 11 μήνες του πολέμου, διάστημα κατά το οποίο οι Ναζί έκαναν απίστευτες φρικαλεότητες, βλέποντας το τρένο της νίκης να φεύγει οριστικά.

Η συγγραφέας αξιοποιεί αυτήν την μαρτυρία για να δημιουργήσει μια πολυεπίπεδη ιστορία και, πιστεύω, διηλικιακή αφού το ύφος, η αρμονία και ο ευρύτερος χαρακτήρας της δεν το περιορίζουν στα παιδιά 8-13 ετών που είναι το φαινομενικό target group, απεναντίας το εκτείνουν σε κάθε αναγνώστη, από προχωρημένους ενήλικες μέχρι παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού και με μικρές αφηγηματικές προσαρμογές/συμπτύξεις ακόμα και σε παιδιά νηπιαγωγείου.

Η αφήγηση μέσα σε λιτά, λευκού φόντου bold text frames διατάσσεται υποδειγματικά πλάι στην εικονογράφηση της αναμφίβολα ταλαντούχας Χαράς Μαραντίδου, στην οποία κυριαρχούν το μαύρο και το λευκό, δίπλα στα οποία φωτίζεται το παραμικρό φως, κάθε υπαινιγμός χρώματος και ελπίδας, αλλά και οιασδήποτε μεταβολής: η σβάστικα των ναζί φωτίζεται με την ένταση του κόκκινου, το σπίτι που τους φιλοξενεί εκπέμπει ένα ζεστό πορτοκαλί φως κ.ο.κ. Η εικονογράφος με μια διαρκώς αναπροσαρμοζόμενη λιτότητα και περιεκτικότητα, προσεγγίζει κάθε σελίδα με τη δύναμη που απαιτεί η αφήγηση, την ενισχύει, την προάγει, καθώς επισημαίνει και αναδεικνύει οπτικά ερεθίσματα που προσθέτουν τα δικά τους αξιοθαύμαστα αφηγηματικά σημάδια: ο στρατιώτης που πυροβολεί, η φωτιά ως ένα ακαθόριστο πορτοκαλορόζ σύννεφο, η μορφή του δεσποτικού παπα-Αθανασούλη ως αγίου, ο κουκουλοφόρος δοσίλογος που κυριαρχεί σε ένα ολόκληρο σαλόνι, το σπίτι-καταφύγιο με την πορτοκαλί λάμψη της ζεστασιάς κυρίαρχο σε αντίστοιχο δισέλιδο, το βλέμμα μέσα από τα πυκνά κλαδιά προς το γαλάζιο του ουρανού κ.α.

Έξω από αυτά τα πλαίσια κειμένου, η συγγραφέας τοποθετεί αυθεντικές μαρτυρίες των κατοίκων του Ματσανίου, την ίδια στιγμή που μέσα στην εικονογράφηση ενσωματώνονται περιστασιακά αληθινές φωτογραφίες της οικογένειας Καμχή. Το βιβλίο μέσω αυτών των επιλογών αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αμεσότητα και πληθωρικότητα, ενισχύοντας τη δύναμη της μαρτυρίας, του αληθινού γεγονότος.

Θέλω να σημειώσω ότι η συγγραφέας αποτυπώνει με δωρική μεστότητα όλο το μήκος και πλάτος εκείνης της οικογένειας, από την ήσυχη ζωή στην προπολεμική Αθήνα και την έλευση των Γερμανών, μέχρι τη διαφυγή στο Μάτσανι και το τέλος του πολέμου. Δεν μένει όμως μόνο στην οικογένεια. Οι άνθρωποι που τους διέσωσαν και τους οδήγησαν στο Ματσάνι, οι άνθρωποι που τους φιλοξένησαν, από το χωριό ολόκληρο μέχρι την οικογένεια του Θανάση Δημόπουλου και τον παπα-Αθανασούλη, η ζωή στην Αθήνα του 40′ αλλά και με μια θαυμαστή πληρότητα και ακρίβεια η ζωή στο Μάτσανι εκείνους τους 11 μήνες. Οι κίνδυνοι, το καθημερινό κρυφτούλι με τους Γερμανούς, οι μικρές ομορφιές που ανακάλυπταν, η ευρηματικότητα του πατέρα Καμχή, αλλά και των λοιπών κατοίκων, οι λίγες απρέπειες κάποιων ντόπιων έναντι των Εβραίων και οι ακαριαίες διορθώσεις από τους φρουρούς της αγάπης, η μικρή συνωμοσία των βλεμμάτων με τον Γερμανό στρατιώτη που κατάλαβε ένα κρίσιμο ψέμα, η φτώχεια και η απαντοχή, ολόκληρη εκείνη η τεράστια συνωμοσία αλληλεγγύης. Όλα φωτίζονται μέσα από την εύρυθμη, καθηλωτική αφήγηση που γνωρίζει ότι δίχως να εκβιάζει και να υπερφορτίζει συναισθηματικά, συγκινεί περισσότερο με τον πλούτο του φωτός που εξάγεται φυσικά.

12η κατηγορία: Ειδική μνεία

Η ειδική μνεία απονέμεται κάθε χρόνο σε δύο βιβλία που υπερβαίνουν την έννοια του καλύτερου, υπερβαίνουν ηλικίες, κρίσεις και αποτελούν μεγάλα εκδοτικά γεγονότα που ως αναγνώστες νιώθουμε τυχεροί για το αντάμωμα μαζί τους.

Φέτος, το πρώτο βιβλίο που επιλέξαμε είναι το Ανατομία: Το ανθρώπινο σώμα όπως δεν το έχεις ξαναδεί της Helene Druvert που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καπόν σε μετάφραση Μαρίζας Ντεκάστρο. Πρόκειται για ένα αδιανόητης πληρότητας εκδοτικό επίτευγμα που εκπλήσσει με τις αλλεπάλληλες συλλήψεις της απίθανης δημιουργού του και μας γνωρίζει λεπτομερώς το ανθρώπινο σώμα. Ένα βιβλίο το οποίο και μια silent εγκυκλοπαίδεια να ήταν, δίχως λέξη, δίχως πληροφορία, θα λειτουργούσε ως ο απόλυτος οδικός χάρτης του ανθρωπίνου σώματος.

Οι Γάλλοι δημιουργοί και εκδότες επέλεξαν μία και μόνο λέξη ακριβείας ως τίτλο. Ελληνική. Anatomie. Ανατομία. Ανα-τέμνω. Στο Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης του Δ. Δημητράκου, η ανατομία ορίζεται ως «ο δια της ανατομής προαχθείς κλάδος της ζωολογικής επιστήμης, ο εξετάζων τα αυτοτελή μέλη του σώματος, ιδίως του ανθρώπου και καθορίζων την μορφήν, τους εκάστοτε σχηματισμούς, την λειτουργίαν και την προς άλληλα σχέσιν των μελών τούτων». Και αυτό ακριβώς κάνουν σε αυτό το βιβλίο: ανοίγουν το ανθρώπινο σώμα στο βλέμμα μας, το αναλύουν με κάθε δυνατό τρόπο, με κάθε δυνατή τυπογραφική και pop up δυνατότητα, με αναδιπλούμενα μέρη που αποκαλύπτουν εκπλήσσοντας κάθε φορά όλο και περισσότερο όσα κρύβονται κάτω από το δέρμα μας. Μυϊκό σύστημα, πεπτικό, κυκλοφορικό, αναπνευστικό, νευρικό. Η λεπτομέρεια, η ακρίβεια είναι συγκλονιστική ήδη από την εικονογραφική εποποιία.

Πηγαίνεις στο πεπτικό σύστημα και βλέπεις το περίγραμμα μιας ανθρώπινης φιγούρας μέσα στο οποίο στέκεται διάτρητο χαρτί ελάχιστων χιλιοστών, το οποίο δείχνει την πορεία της τροφής από το στόμα και τον οισοφάγο προς το στομάχι, απομονώνοντας αυτή την πορεία από οτιδήποτε άλλο θα αποπροσανατόλιζε ενδεχομένως αυτήν την παρατήρηση και γνώση. Εξίσου και πιο εντυπωσιακά, το ίδιο ανθρώπινο περίγραμμα στέκεται στην ίδια θέση σε αρκετές επόμενες σελίδες, αποκαλύπτοντας κάθε φορά μια διαφορετική πτυχή, ένα παράλληλο διάγραμμα του σώματος: καρδιά, αρτηρίες και φλέβες, πνεύμονες, οστά, εγκέφαλος και νεύρα, αποτυπώνονται με ακρίβεια χειρουργικού λέιζερ που αναπτύσσει μέσα στη μικροκλίμακα αυτού του κομμένου περιγράμματος κάθε απίθανο χιλιοστό που στέκεται μέσα μας.

Το περίγραμμα του ανθρώπου είναι προφανώς μια φιγούρα ναύτη. Έτσι προσδίδεται μια κάπως πιο ανάλαφρη νότα στο γενικό σύνολο ενός σοβαρού θέματος. Η επιλογή ενός ανδρικού σώματος στις περισσότερες εικόνες δεν έχει κάποιον αντιφεμινιστικό χαρακτήρα, αλλά αποτελεί απλή επιλογή ενός ήρωα, ευχάριστου, όπως συμβαίνει σε κάθε βιβλίο, που εξυπηρετεί την οπτική οικειότητα και μετάδοση της γνώσης. Άλλωστε το ανδρικό και το γυναικείο σώμα ομοιάζουν σε εκπληκτικά μεγάλο ποσοστό.

Η εικονογραφική ευφυΐα και γνώση των δυνατοτήτων που της προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, οδηγεί την Druvert στην πιο έξοχη ανατομία της ανατομίας, σε μια απολαυστική ιχνηλάτηση του ανθρώπινου σώματος, όπου το κείμενο δεν υπολείπεται σε ποιότητα και ας είναι απλώς λέξεις που έχεις ξαναδεί σε αντίθεση με τις pop up εικόνες που δεν είναι οι πιο συνηθισμένες, μην πούμε πάλι για τα διαγράμματα ακριβείας. Ωστόσο με αυτόν τον τρόπο, η Druvert έχει επιτύχει κάτι ακόμα πολύ σημαντικό. Ένας τέτοιος εντυπωσιακός τόμος θα ήταν κρίμα να απευθύνεται μόνο σε ένα περι-ορισμένο ηλικιακό κοινό. Οι πληροφορίες, ας πούμε, είναι για παιδιά περίπου από 7,5-8 χρονών. Καλοειπωμένες, περιεκτικές, με επιστημονικότητα, εύληπτες. Η αναδιοργάνωση και προσαρμογή τους από ενήλικα μπορεί να φέρει το βιβλίο και λίγο πιο κάτω. Όμως, η ισορροπία που έχει επιτευχθεί μεταξύ γραπτού και εικονογραφικού μέρους στις σελίδες με αναλογία 1:1 ή επί το λαϊκότερον μία σου και μία μου, δίνουν τη δυνατότητα σε αυτό το βιβλίο να απευθυνθεί μέσω των εντυπωσιακών εικόνων και της αμεσότητάς τους σε ακόμα μικρότερο κοινό, σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, τα οποία με έναν ενήλικα (εκπαιδευτικό, γονιό) δίπλα τους μπορούν να προχωρήσουν σε μια πρώτη αποκρυπτογράφηση και αποκωδικοποίηση του τι συμβαίνει μέσα στο σώμα τους, τι κρύβεται κάτω από όσα βλέπουν μπροστά τους και πάνω τους. Έχουν, έτσι, μια ξεχωριστή και αδιανόητα προχωρημένη οπτική αφήγηση που φανερώνει την ώρα που ο μικρός αναγνώστης ενσωματώνει κάνοντας τις δικές του παρατηρήσεις στο χάος του εκατοντάδων «κάτι» που μας αποτελούν.

Το δεύτερο βιβλίο που αποτελεί ένα έξοχο εκδοτικό επίτευγμα είναι Ο κόσμος της Σοφίας 1: Η φιλοσοφία, από τον Σωκράτη στον Γαλιλαίο, του Jostein Faarder, που μετέτρεψαν σε ένα απίθανο Graphic Novel οι Nicoby και Vincent Zabus και κυκλοφορεί από τη σύμπραξη των Εκδόσεων Μεταίχμιο και Αλεξάνδρεια.

Δεν έχουμε μια γραμμική, εγκυκλοπαιδική περιήγηση που σκοπό έχει να περιδιαβεί τον κόσμο των φιλοσόφων, αλλά μια επί της ουσίας ανασύνθεση του προ τριακονταετίας πρωτοτύπου έργου σε μια νέα φόρμα που αναδεικνύει τις ιδέες με χιούμορ, αμεσότητα και διάθεση μετάδοσης συμπυκνωμένης γνώσης, δίχως τον πλατειασμό και την υπερανάλυση των κλασικών βιβλίων ή των πιο κλασικών μορφών βιβλίων γνώσεων. Εξίσου σημαντική η παράλληλη μαθητεία σε ιστορικά γεγονότα που φωτίζουν μέσα από τον κόσμο σπουδαίων προσωπικοτήτων και ιδεών τις πτυχές και τους πυλώνες πάνω στους οποίους πορεύτηκε και αναπτύχθηκε ο κόσμος μας, η ανθρωπότητα.

Πρόκειται για ένα θαυμάσιο εικονογραφημένο ταξίδι στον κόσμο της φιλοσοφίας που θα απολαύσετε καθώς διατηρεί μια ενδιαφέρουσα δομή, δεν προχωρά σε αυθαίρετη συρραφή και ανακινεί ένα αμέτρητο πλήθος ιδεών που θα κινητοποιήσει κάθε νου που αναρωτιέται, που αναζητά, που ψάχνει απαντήσεις, που στοχάζεται, που δεν άγεται και φέρεται.

Η απολαυστική Σοφία θα έχει και δεύτερο μέρος που θα ολοκληρώσει το ταξίδι μας στον κόσμο της φιλοσοφίας, ενώνοντας τον με σύγχρονες ιδέες: κλιματική αλλαγή, μισογυνισμός, φεμινισμός, ανισότητες, κοινωνικά δίκτυα.

Τα Πρόσωπα της Χρονιάς

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΔΑΡΛΑΣΗ: Κοντεύει τις δύο δεκαετίες στη συγγραφή, η υποψήφια της Ελλάδας για το βραβείο Hans Christian Andersen 2024, δραστήρια και ενεργή πάντα σε πολλά πεδία, συνδεδεμένη με την κοινωνία και όσα συντελούνται, είχε και φέτος σπουδαίες στιγμές. Το εφηβικό μυθιστόρημα Με Κλειστά Μάτια ανακηρύχθηκε από τη ΧΡΥΣΗ ΛΙΣΤΑ 2023 το καλύτερο στην κατηγορία του, σε μια χρονιά που απέναντί του είχε πολύ σπουδαία βιβλία και συγγραφείς. Επιπλέον, στη Χρυσή Λίστα 2023 4-7 ετών βρέθηκε και ένα άλλο υπέροχο βιβλίο της, Το παιδί και το άγαλμα του Άντερσεν.

Από Το Παλιόπαιδο και μετά, η Αγγελική Δαρλάση διάγει την πλέον ώριμη συγγραφική της περίοδο, κινείται σε υψηλούς κόμβους δημιουργίας και ποιότητας, προσθέτοντας συνεχώς στοιχεία στο στυλ γραφής της, ανανεώνοντας τη θεματολογία της και ευρισκόμενη πάντα ένα βήμα μπροστά από την εποχή της, καθώς τα βιβλία της προγράφουν και δεν ακολουθούν την επικαιρότητα. Το ιδεολογικό στίγμα της είναι ορατό, απαλλαγμένο όμως από εμμονές, επαναλήψεις ή κατήχηση, ενώ οι αξίες, οι αρετές και οι δεξιότητες που προάγει συνοδεύονται από σύγχρονα πολιτικά, κοινωνικά και φιλοσοφικά σχόλια.

Πρόσωπο-Συγγραφέας της χρονιάς η Αγγελική Δαρλάση.

ΝΙΛ ΓΚΕΙΜΑΝ: Δεν έφτανε που ήρθαν στα ελληνικά (Εκδ. Anubis) τα βιβλία του Sandman, ενός από τα σπουδαιότερα κόμικς όλων των εποχών, ήρθε κι εκείνο το Οι λύκοι μες στους τοίχους (Εκδ. Φουρφούρι) να υπενθυμίσουν πως ο μέγας μάγος της φαντασίας είναι στα 63 του ένα από τα πιο καυτά λογοτεχνικά και πολυκαλλιτεχνικά μυαλά της υφηλίου. Ευτυχώς που έρχονται στη χώρα μας βιβλία του, έστω και είκοσι χρόνια μετά. Τρέξτε στον κόσμο του άφοβα. Έναν κόσμο ασύγκριτης φαντασίας, μυθοπλασίας, οι οποίοι συναντούν επιλεκτικά την πραγματικότητα συνθέτοντας και πραγματοποιώντας ασύλληπτα φιλοσοφικά σχόλια και θέτοντας ερωτήματα που μόνο οι ελάχιστοι Γκέιμαν του κόσμου μπορούν να θέσουν με τόσο μαγικούς τρόπους. Οι διακρίσεις, τα βραβεία και οι τηλεοπτικές και κινηματογραφικές μεταφορές βιβλίων του δεν χωρούν ούτε σε μία σελίδα επιγραμματικά.

ΝΤΑΝΙΕΛΑ ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗ: Έχοντας εικονογραφήσει τρία πολύ ξεχωριστά βιβλία το 2022, ήτοι το Έχω έναν καλό Παππούα, της Μαρίας Γιαγιάννου, το Για φαντάσου, του Κυριάκου Χαρίτου και το Άκουσέ με, κοίτα, της Γ. Κ. Αλεξάνδρου, η Ντανιέλα Σταματιάδη αναμφίβολα έμπαινε μαζί με 1-2 ακόμα εικονογράφους σε εξέχουσα θέση. Ήρθε, όμως κι εκείνο το ιδιαίτερο εικαστικό κοινωνικοδικτυακό πρότζεκτ με τον πρόχειρο τίτλο «Άγνωστες γυναίκες που δεν άλλαξαν τον κόσμο, και δεν όφειλαν», καθώς και οι διακρίσεις της στη Διεθνή Έκθεση Εικονογράφησης BIBF Ananas 2022 και η ένταξη του βιβλίου της «Μια αρχή, ένα τέλος, μια αρχή ξανά» στη λίστα The Braw Amazing Bookshelf της Διεθνούς Έκθεσης Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια να τη θεμελιώσουν ως εικονογράφο της χρονιάς.

Αν κοιτάξετε δουλειές της πριν δέκα χρόνια, θα αντιληφθείτε αμέσως πόσο πολύ εξέλιξε το στυλ της, πόσο δούλεψε πάνω στις γραμμές, τις ιδέες της, την αφαιρετικότητα των σχεδίων της, τον τρόπο που ακουμπάνε και χαϊδεύουν οι εικόνες της τα κείμενα των βιβλίων που εικονογραφεί∙ πόσο όμορφα αγκαλιάζει τις ιστορίες, δίχως να τις καλύπτει, δίχως να βάζει σε δεύτερη μοίρα τους συγγραφείς, αλλά συναλλασσόμενη έντιμα και ισότιμα μαζί τους. Αξίζει να μπείτε στον κόσμο των βιβλίων που εικονογραφεί.

HELENE DRUVERT:  Με το βιβλίο Ουρανός. Με ζωντανή εικονογράφηση εξερευνούμε τον ουράνιο θόλο, είχαμε μείνει άφωνοι. Με την εικονογράφησή της στο Ωκεανός της Εμμανουέλ Γκρουντμάν επαναλάβαμε τη διαδικασία.

Το 2022 ήρθε η Ανατομία, αυτή η μοναδική εξερεύνηση του ανθρώπινου σώματος, να μας δείξει για ακόμα μία φορά πόσο σπουδαία δημιουργός είναι αυτή η Γαλλίδα που κινείται μεταξύ του Παρισιού και της Βασκικής γης, έχει δικό της εργαστήριο σειρογραφίας και μας σύστησαν στην Ελλάδα οι Εκδόσεις Καπόν. Η εικονογραφική ευφυΐα και γνώση των δυνατοτήτων που της προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, οδηγεί την Druvert στην πιο έξοχη ανατομία της ανατομίας, σε μια απολαυστική ιχνηλάτηση του ανθρώπινου σώματος, όπου το κείμενο δεν υπολείπεται σε ποιότητα και ας είναι απλώς λέξεις που έχεις ξαναδεί σε αντίθεση με τις pop up εικόνες που δεν είναι οι πιο συνηθισμένες, μην πούμε πάλι για τα διαγράμματα ακριβείας. Πρόκειται για σπουδαία καλλιτέχνη.

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΝΑΟΥ: Ο εκ Κύπρου καθηγητής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας στο University of Georgia των Η.Π.Α., διαμένει με την οικογένειά του στο Athens της Georgia, αλλά τα καλοκαίρια έχουν πάντα χρώμα Κύπρου και Ελλάδας.

Το ντεμπούτο του στη λογοτεχνία «Επιχείρηση Λόγος- Το μυστήριο του κινητού» είναι παραπάνω από αξιομνημόνευτο, μια πρωτότυπη εφηβική/διηλικιακή ιστορία με αστυνομικά, δυστοπικά στοιχεία, πλήθος διακειμενικών αναφορών, χιούμορ και επιδέξιο ρυθμό, μεστή αποτύπωση του κεντρικού ήρωα και κοινωνικά και πολιτικά σχόλια, εμφανή ή υπαινικτικά, τα οποία, προϊόντος της εξέλιξής του, προσθέτουν επιπλέον κοινωνικοπολιτική χροιά και βάθος στην ιστορία και έξυπνες ανατροπές, φτάνοντας μέχρι την αυτοαναφορικότητα ένα κυριακάτικο απόγευμα, στο Βιβλιοπωλείο Πηγή. Το διαβάζεις με κομμένη την ανάσα ως το τέλος που σε ανατρέπει κυριολεκτικά.

ΣΥΜΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: Ντεμπούτο με το βιβλίο Μια τρύπα στο χιόνι σε εικονογράφηση της Θέντας Μιμηλάκη. Ένα ντεμπούτο ηχηρό, όπου η συγγραφέας φανέρωσε σημάδια εξαιρετικού ταλέντου και μεστής, απενοχοποιημένης γραφής.

Μια ιστορία με ρεαλισμό, με βαθιά επίγνωση της παιδικής ιδιοσυγκρασίας, με χιούμορ, δίχως επιμύθια και καταγεγραμμένα μηνύματα, που αφήνει τους ήρωες στα χέρια και τα μάτια των αναγνωστών.

Πολλά υποσχόμενη συγγραφέας.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΙΑΝΝΙΣΗΣ: Για τη μετάφραση του βιβλίου Στο τέλος πεθαίνουν και οι δύο, το ένα αιχμηρό, καταιγιστικό YA μυθιστόρημα του Άνταμ Σιλβέρα που έγινε No1 New York Times Bestseller και Bestselling YA Novel 2022 και κυκλοφορεί σε ειδική έκδοση με σημειώσεις του συγγραφέα από τις Εκδόσεις Διόπτρα.

Ο γνωστός Έλληνας συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων σε ένα απαιτητικό βιβλίο που απολαμβάνεις για την ευρυθμία και τις συναισθηματικές του μεταβολές. Και έρχεται και το νέο βιβλίο του Σιλβέρα σε μετάφρασή του: Ο πρώτος που πεθαίνει στο τέλος. Τον αποκαλούν «Έλληνα Jo Nesbo» και μιλούν επαινετικά κορυφαία της αστυνομικής λογοτεχνίας. Τώρα θα δείτε και τι βιβλία μεταφράζει.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ: Οι Εκδόσεις Πατάκη, έχουν για μια ακόμα χρονιά τα περισσότερα βιβλία στη Χρυσή Λίστα. Αυτό όμως είναι δευτερεύον, καθώς εκείνο που πρωτεύει είναι η συνολική ποιότητα και ματιά τους στα βιβλία που εκδίδουν, ακόμα και σε βιβλία που δεν διακρίνονται κάπου. Η ανάδειξη νέων συγγραφέων, η ύπαρξη στις τάξεις τους μεγάλου αριθμού κορυφαίων δημιουργών, οι προσεγμένες εκδόσεις, ο εορτασμός των 100 χρόνων της θρυλικής Ζωρζ Σαρή με έναν έξοχο ιστότοπο, ο Μήνας Εφηβείας και πολλές άλλες πρωτοβουλίες είναι ένα μικρό δείγμα του αποτυπώματος που αφήνουν οι συγκεκριμένες εκδόσεις στον χώρο του παιδικού και εφηβικού βιβλίου.

Επισκεφθείτε τη Χρυσή Λίστα 2023 εδώ.

Info

Καλή αντάμωση με τη Χρυσή Λίστα και τα 100 καλύτερα βιβλία του 2023 τη Δευτέρα 11 Μαρτίου 2024.