Η Χρυσή Λίστα του ELNIPLEX (ELNIPLEX GOLD LIST) οριστικοποίησε φέτος τον αριθμό των εισερχόμενων σε αυτή βιβλίων σε 100. Και δεδομένου ότι συμπεριλαμβάνονται και ελληνικά και ξένα βιβλία, η είσοδος πλέον στη Χρυσή Λίστα είναι μια πραγματικά δύσκολη υπόθεση.
Φέτος, εκατό χρόνια μετά τη γέννηση των δύο πυλώνων της σύγχρονης παιδικής λογοτεχνίας, της Άλκης Ζέη και της Ζωρζ Σαρή, έχω τη βεβαιότητα ότι βαδίζουμε σε ένα στιβαρό μονοπάτι ως προς την παραγωγή ελληνικών βιβλίων, καθώς και τη μετάφραση ξένων στα ελληνικά. Και αδυναμίες υπάρχουν και παθογένειες που δεν αντιμετωπίζονται εύκολα και αρκετά βιβλία που δεν θα έπρεπε να τυπώνονται υπάρχουν. Αλλά φτιάχνονται πλέον αρκετά καλά βιβλία και πληθαίνουν τα πολύ καλά βιβλία. Και κάπου εδώ προκύπτει το πρώτο πεδίο προβληματισμού για φέτος.
Εκδίδονται πολλά παιδικά βιβλία στην Ελλάδα;
Απαντώ άμεσα: ναι! Υπερβολικά πολλά. Περισσότερα από όσα μπορεί να αντέξει η εγχώρια παραγωγή, δεδομένου ότι δεν έχουμε μεγάλο αναγνωστικό/αγοραστικό κοινό. Και το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο του 2020, το 2023 να θεωρείται ήδη παλιό, καθώς μπροστά του έχει πλέον πάνω από 600-700 βιβλία τα οποία πρέπει να ανακαλύψεις, να διαβάσεις, να ασχοληθείς.
Ωστόσο ποιος μπορεί να απαγορεύσει σε κάποιον τη φιλοδοξία, την επιθυμία, να γράψει, να εκδώσει ένα βιβλίο; Κανείς! Το ζήτημα είναι ηθικό περισσότερο, παρά ποιοτικό, καθώς στα περισσότερα βιβλία καταλαβαίνεις γρήγορα αν έχουν γίνει στο πόδι ή αν υπάρχει μια συντονισμένη προσπάθεια και έμπνευση. Μόνο οι εκδότες μπορούν να αυστηροποιήσουν το πλαίσιό τους, να επιλέγουν όλο και καλύτερα βιβλία, να εμπιστεύονται ειδικούς, να έχουν ανθρώπους ως readers που θα κρίνουν σωστά και να μη λειτουργούν υπό την πίεση του “να εκδώσω κάτι, να έχω κάτι να δειγματίσω στην τάδε/δείνα έκθεση/γεγονός“. Το κριτήριο τι πουλάει έχει τη λογική να κρατά τις επιχειρήσεις όρθιες αλλά είναι προσωρινό, σε βάθος χρόνου το πληρώνεις διαφορετικά και πιο ακριβά. Οπότε πρέπει να αναζητείται κάτι παραπάνω από την εμπορικότητα.
Η ύπαρξη λιγότερων αλλά καλύτερων βιβλίων θα λειτουργήσει θετικά ανεβάζοντας τον ποιοτικό δείκτη, επιτρέποντας στα βιβλία να ανασαίνουν, να κάνουν τον κύκλο τους πληρέστερα, να μην χάνονται μέσα στον στρόβιλο των δεκάδων βιβλίων κάθε μήνα. Σκεφθείτε έναν αναγνώστη, ένα παιδί, που θα μπει σε ένα βιβλιοπωλείο, πιθανότατα με κάποιον ενήλικα και θα του δοθεί η δυνατότητα να αγοράσει 1-2 βιβλία. Ας υποθέσουμε ότι έχει την οικονομική δυνατότητα να το κάνει κάθε μήνα, δηλαδή να αγοράσει συνολικά 10-20 βιβλία τον χρόνο. Αντιλαμβάνεστε ότι έχει να διαλέξει μεταξύ 600 βιβλίων τον χρόνο, στα οποία αν αθροίσεις και τις παλιότερες χρονιές, ξεπερνάς εύκολα τα 3-4 χιλιάδες; Πώς θα κινηθείς μέσα σε αυτό το τοπίο; Ποια είναι η τύχη αυτών των βιβλίων;
Γι’ αυτό αισθανόμαστε κάθε χρόνο όλο και μεγαλύτερο το βάρος της ευθύνης για την κατάρτιση της Χρυσής Λίστας ώστε να δίνουμε έναν οδηγό που αν μην τι άλλο θα στρέφει τον κόσμο στα σπουδαία βιβλία, μη λησμονώντας φυσικά ότι υπάρχουν και σημαντικά βιβλία που μένουν εκτός λίστας.
Γιατί δεν αυξάνουμε τα βιβλία της Χρυσής Λίστας;
Γιατί αυστηροποιώντας τα κριτήρια και μειώνοντας τον αριθμό, η είσοδος στη Χρυσή Λίστα αποκτά και την έννοια της διάκρισης, πέραν της συμπυκνωμένης πληροφόρησης των αναγνωστών που έχει ούτως ή άλλως. Θα ήταν πολύ εύκολο να βάζει κανείς 170 και 200 βιβλία και να τους έχεις όλους χαρούμενους και χαμογελαστούς. Αλλά αυτό πόσο θα βοηθούσε τους αναγνώστες σε μια τέτοια δύσκολη οικονομική συγκυρία που πολλοί δεν έχουν να εξυπηρετήσουν τα βασικά;
Η Χρυσή Λίστα 2023 θα περιλαμβάνει 100 βιβλία, ως εξής:
– 7 βιβλία για παιδιά 0-3-3,5 περίπου ετών (το βρέφος και το παιδί της προνηπιακής ηλικίας)
– 34 βιβλία Ελλήνων και ξένων δημιουργών για παιδιά περίπου 4-7 ετών + μια ισοψηφία (το παιδί της προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας)
– 18 βιβλία Ελλήνων και ξένων δημιουργών για παιδιά περίπου 8-11 ετών (το παιδί των μεγαλύτερων τάξεων του δημοτικού)
-17 βιβλία Ελλήνων και ξένων συγγραφέων για παιδιά περίπου 12-17+ ετών (ο έφηβος+)
-14 βιβλία γνώσεων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων (για παιδιά όλων των ηλικιών)
– 8 βιβλία από άλλες αξιόλογες υποκατηγορίες (graphic novels, εκπαιδευτικά, βιβλία για γονείς, δοκίμια) που θέλαμε να προσέξει το αναγνωστικό κοινό
– 2 βιβλία τα οποία μνημονεύονται και σημαίνονται με ειδική Ειδική Μνεία καθώς αποτελούν εκδοτικό γεγονός για τη χώρα.
Το 2022 έγινε για πρώτη φορά αποτύπωση των 10 καλύτερων βιβλίων συνολικά με την σήμανση Best of the best. Αυτό θα συμβεί και φέτος. Έτσι θα έχουμε:
- Το καλύτερο βιβλίο 0-3 ετών
- Το καλύτερο ελληνικό βιβλίο 4-7 ετών
- Το καλύτερο μεταφρασμένο βιβλίο 4-7 ετών
- Το καλύτερο ελληνικό βιβλίο 8-11 ετών
- Το καλύτερο μεταφρασμένο βιβλίο 8-11 ετών
- Το καλύτερο ελληνικό βιβλίο 12-17+ ετών
- Το καλύτερο μεταφρασμένο βιβλίο 12-17+ ετών
- Το καλύτερο ελληνικό βιβλίο γνώσεων
- Το καλύτερο μεταφρασμένο βιβλίο γνώσεων
- Το καλύτερο ελληνικό βιβλίο από τα “άλλα” βιβλία (graphic, comic, parenting, εκπαιδευτικά)
- Το καλύτερο μεταφρασμένο βιβλίο από τα “άλλα” βιβλία (graphic, comic, parenting, εκπαιδευτικά)
Το 2023 στα 100 βιβλία και τα BEST OF THE BEST θα προστεθεί μία νέα καινοτομία. Η ανάδειξη των προσώπων της χρονιάς! Έτσι θα έχουμε την ανάδειξη:
– του/της Έλληνα/Ελληνίδας συγγραφέα της χρονιάς
– του/της ξένου/ξένης συγγραφέα της χρονιάς
– του/της Έλληνα/Ελληνίδας εικονογράφου της χρονιάς
– του/της πρωτοεμφανιζόμενου/-ης συγγραφέα ή εικονογράφου της χρονιάς
– του/της ξένου/ξένης εικονογράφου της χρονιάς
– του μεταφραστή/μεταφράστριας της χρονιάς
– του εκδοτικού οίκου που αφήνει το στίγμα της χρονιάς
Γιατί τόσα βιβλία Ελλήνων όσα και ξένων;
Απλά και σταράτα: πρέπει να αναδείξουμε και τους Έλληνες δημιουργούς, να ωθήσουμε την εγχώρια παραγωγή προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις αποδυναμώνοντας το λιγότερο καλό, το ατελέστερο. Έτσι επιλέγουμε να έχουμε μια ισορροπία μεταξύ ελληνικών και μεταφρασμένων.
Αποτίμηση 2022
Το 2022 δεν έγινε ξανά η επανάσταση στο παιδικό βιβλίο. Όχι, δεν έγινε ούτε φέτος. Η υπόθεση γνωστού συγγραφέα που απασχόλησε τη δικαιοσύνη ταρακούνησε προς στιγμήν τους ανθρώπους εντός του χώρου, προκαλώντας αρχικά κάποια αμηχανία και κάποιους τριγμούς, ωστόσο το βιβλίο υπερβαίνει τέτοιες καταστάσεις και ως μεγαλύτερη ιδέα προχωρά γρήγορα τον δρόμο του.
Οι νέοι εκδότες
Υπάρχουν δυο τρία σημεία να σταθούμε. Ένα πρώτο ζήτημα, μετά τα πολλά βιβλία είναι και οι πολλοί εκδότες, η δημιουργία συνεχώς νέων εκδοτικών οίκων που ασχολούνται με το παιδικό βιβλίο. Αυτό φανερώνει ότι το παιδικό βιβλίο εξακολουθεί να πουλάει: γονείς, εκπαιδευτικοί, σχολικές επιτροπές, δώρα, βιβλιοθήκες, δήμοι. Υπάρχουν άνθρωποι που το αγαπούν πολύ, που θέλουν να προσφέρουν, να φτιάξουν κάτι άλλο, κάτι δικό τους. Ωστόσο, το παιδικό βιβλίο δεν είναι μια υπόθεση να βρω κανά συμπαθητικό κείμενο, να του πετάξω κι έναν φοιτητή γραφιστικής για εικονογράφο, να βγάλω κανά βιβλίο να πουλήσω στις εκθέσεις. Πρέπει να υπάρχει πλάνο, σχέδιο, άνθρωποι που θα επενδύσουν πραγματικό χρόνο, που θα έχουν γνώση, ταλέντο. Το να πηγαίνεις στη Μπολόνια κάθε χρόνο για να δεις τι κυκλοφορεί και να το αντιγράψεις σε ελληνική βερσιόν δεν είναι πρόοδος για το βιβλίο. Ελπίζουμε, λοιπόν, όλοι αυτοί οι νέοι οίκοι που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία 4-5 χρόνια να αναπτύξουν τη δική τους δυναμική, να επενδύσουν στο βιβλίο και οι δρόμοι τους θα συναντηθούν. Κάποιοι τα καταφέρνουν αρκετά καλά. Κάποιοι άλλοι χρειάζονται υποστήριξη. Από την άλλη, οι πιο έμπειροι εκδότες, δίχως να αποφεύγουν μέτριες εκδόσεις ή λάθη, έχοντας χρόνια στον χώρο, έχουν το know how να εντοπίζουν και να βγάζουν και αρκετά καλά βιβλία, εγχώρια ή μεταφρασμένα. Όχι με την ίδια συχνότητα, όχι με την ίδια ποσότητα, αλλά είναι γενική παραδοχή.
Η ενημέρωση του κοινού
Αισθανόμαστε υπεύθυνοι για αυτό. Έχοντας συνδεθεί με το βιβλίο, αναλαμβάνουμε μεγάλο μερίδιο ευθύνης για αυτό και προχωράμε όλα αυτά τα χρόνια σε συνολική προσέγγιση της παραγωγής. Ο κόσμος δεν έχει τον χρόνο να αναζητά ενημέρωση για όλα αυτά τα βιβλία που κυκλοφορούν. Θέλει να μπει στο βιβλιοπωλείο και να διαλέξει. Πρέπει εσύ να τον στρέψεις στο σωστό βιβλίο, να τον μάθεις να αποφεύγει τα μέτρια βιβλία, να αποφεύγει τις εκδόσεις περιπτέρου και εκ του προχείρου.
Ένα πρόβλημα είναι ότι δεν οδηγεί πουθενά να τα επαινούμε όλα. Ή πρέπει να τα “κόβουμε” (όπως κάνουμε), να μην τα δείχνουμε στο κοινό καθόλου, ή πρέπει να κάνουμε αρνητική κριτική, η οποία αν γίνεται με συνέπεια και για όλα τα βιβλία που λαμβάνουμε, θα χρειάζεται το κάθε ηλεκτρονικό μέσο δύο υπαλλήλους μόνο για να εξυπηρετήσει αυτόν τον όγκο εργασίας. Αν πάλι γίνει δειγματοληπτικά, θα είναι σαν προστασία και ασυλία σε κάποιους και βγάλε στη σέντρα κάποιους και μόνο. Η αρνητική κριτική είναι, πάντως, αναφαίρετο δικαίωμα του κριτικού λογοτεχνίας, του ανθρώπου δηλαδή που διαβάζει και προσεγγίζει τα βιβλία που εκδίδονται. Κανείς δεν μπορεί να του στερήσει αυτό το δικαίωμα. Αρκεί να μη γίνεται με κακεντρέχεια, όπως κάποτε ένας προβεβλημένος Έλληνας σινεκριτικός έθαψε την ταινία Λεόν του Λυκ Μπεσόν, που εκτός του ότι ήταν αριστούργημα, μίλησε και εντελώς υποτιμητικά για αυτήν, λες και ήταν καμιά βιντεοκασέτα της δεκαετίας του 80′. Αλλά και αυτού δικαιώμά του ήταν να το δει έτσι, αφού έτσι την εισέπραξε. Οπότε δεν τον διαβάζουμε και πάμε παρακάτω.
Το Νέο “ΕΚΕΒΙ”
Η Ελλάδα φέτος είναι τιμώμενη χώρα στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια. Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος και η Φωτεινή Στεφανίδη τίμησαν παντού τη χώρα με τη συγγραφή του φετινού μηνύματος και την εικονογράφηση της αφίσας για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Ήταν οι ενέργειες της GreekIbby και της Διεθνούς Ibby που άνοιξαν έναν τέτοιο δρόμο. Όμως, πού βρίσκεται σε όλο αυτό εδώ και πάνω από δέκα χρόνια η ελληνική πολιτεία; Πού είναι ο φορέας που θα υποστηρίξει το βιβλίο, θα στείλει συγγραφείς και εικονογράφους στα σχολεία, θα επικοινωνήσει το ελληνικό βιβλίο στο εξωτερικό; Πώς θα γίνει αυτό δίχως προηγουμένως διαβούλευση μεταξύ των άμεσα εμπλεκόμενων στο παιδικό βιβλίο; Γιατί αντιμετωπίζουμε έτσι το βιβλίο;
Τα βιβλιοπωλεία
Πολλά βιβλιοπωλεία, μικρά και μεγάλα, είναι ανενημέρωτα, ξέρουν βασικά πράγματα. Τα βιβλία που στήνονται στα ράφια δείχνουν ότι δεν ενδιαφέρονται για το καλό βιβλίο. Βάζουν βιβλία για να βάζουν. Και κάποια άλλα έχουν και άλλα κριτήρια, οικονομικά. Όταν, λοιπόν, βλέπεις κάποιο μικρό ή μεσαίο βιβλιοπωλείο να κάνει πράγματα, να ξέρει, να έχει επιλέξει στα στήσει καλά βιβλία σε πρώτο πλάνο, να φτιάξει και να υποστηρίξει εκδηλώσεις, είναι μια αληθινή όαση. Από την άλλη, οι εκδότες πρέπει να υποστηρίξουν και τα μικρά βιβλιοπωλεία και όχι μόνο τις μεγάλες αλυσίδες. Μπήκα μέσα σε μεγάλη αλυσίδα ΚΑΙΝΟΥΡΙΟΥ και μεγάλου παραρτήματος επί της Πειραιώς που πουλάει, ανάμεσα σε άλλα ΚΑΙ βιβλία και έφριξα από το κακό βιβλίο που είδα απλωμένο σε πρώτο πλάνο στα ράφια. Μιλάμε για την απόλυτη επικινδυνότητα. Να ψάχνεις καλό βιβλίο και να μη μπορείς να βρεις. Και όταν ρώτησα, κατάλαβα ότι αυτή/αυτός που έστησε τα βιβλία, έβαζε ό,τι έβρισκε μπροστά της/του και της/του ταίριαζε χρωματικά.
Η θεματολογία του 2022
Φεύγοντας από τα 200 χρόνια του 1821, μπήκαμε στο 2022 και τα 100 χρόνια από το 1922, της μεγάλης Μικρασιατικής Καταστροφής. Εκεί εμφανίστηκαν μερικά θαυμάσια βιβλία αλλά και επανεκδόσεις που άρεσαν πολύ. Το 1922 αντιμετωπίστηκε σε αρκετά βιβλία με μεγάλο σεβασμό και ποιότητα.
Από εκεί και πέρα, η ελληνική παραγωγή δεν χαρακτηρίστηκε από την τόλμη της στη θεματολογία. Στο 0-3 έχουμε μεγάλο κενό ούτως ή άλλως, στο 4-7 είχαμε πολλά καλά βιβλία που κινήθηκαν στα ίχνη της φαντασίας, της διαφορετικότητας, της ευρηματικότητας, των στερεοτύπων, της φιλαναγνωσίας, της προσφυγικής κρίσης, της απώλειας και των νέων δεξιοτήτων. Θέματα δηλαδή που έτρεξαν και πέρσι. Αν υπήρχε μία λέξη που χαρακτηρίζει την κατηγορία, αυτή θα έλεγα είναι η φαντασία, την οποία διαχειρίστηκαν με ξεχωριστό τρόπο αρκετά βιβλία. Στο 8-11 υπάρχει φιλοσοφία και μοναξιά, υπάρχει ο κύκλος της ζωής, η περιπέτεια, το μυστήριο και το ταξίδι, η οικογένεια και οι σχέσεις μεταξύ των μελών της. Στο εφηβικό βιβλίο ήρθαν μερικά σπουδαία δείγματα που ενώθηκαν με την πραγματικότητα των εφήβων και νέων, βιβλία δυστοπικά ή στη σφαίρα του φανταστικού, βιβλία με κομμάτια ιστορίας, ανάμνησης, βιβλία που έφυγαν από τις πύλες των θεμάτων ναρκωτικά-διαζύγιο-απομόνωση-διαδρομή ενηλικίωσης που κυριάρχησαν τις προηγούμενες δεκαετίες.
Το ελληνικό βιβλίο έχει δρόμο μπροστά του. Αλλά πλέον περπατάει καλύτερα.
Τα βιβλία
Η αναβίωση των κόμικ και των graphic novel, πρωτότυπων ή διασκευάζοντας κλασικά βιβλία, δείχνουν μια τάση η οποία είναι σε ανάπτυξη τον τελευταίο καιρό. Τα silent βρήκαν επίσης στη χώρα μας μια διέξοδο και άρχισαν να κινούνται, αν και χρειάζονται ακόμα δουλειά.
Παρατηρώ μία σταδιακή ύφεση του άμεσου διδακτισμού, μία προσπάθεια αρκετών νέων συγγραφέων να πουλήσουν δημιουργώντας βιβλία παλιάς λογικής, με κακές εικονογραφήσεις και έναν κρυμμένο συχνά νεοδιδακτισμό, παράγοντας βιβλία ουσιαστικά σχολικής χρήσης προσβλέποντας στους εκπαιδευτικούς και την αγωνία τους να έχουν ένα βιβλίο που θα τους βοηθήσει στο μάθημα της ημέρας. Οι νέοι συγγραφείς χρειάζονται βοήθεια. Και πρώτοι πρέπει να βοηθήσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους. Να μελετήσουν, να διαβάσουν, να ακούσουν, να δουν ομιλίες ή σεμινάρια και κυρίως να ανοίξουν το βλέμμα γύρω τους. Το έτοιμο μήνυμα πρέπει να πάψει. Τα καλύτερα βιβλία παγκοσμίως σε “διδάσκουν” δίχως να σου λένε τίποτα από αυτό που θέλουν να σου επικοινωνήσουν.
Τα εικονογραφημένα είναι μόνο για παιδιά;
Είναι η πιο συχνή παρεξήγηση. Η πιο συχνή λάθος προσέγγιση. Μακάρι να διάβαζαν και μεγαλύτεροι, έφηβοι, ενήλικες, εικονογραφημένα βιβλία. Ειδικά κάποια είναι τόσο… διηλικιακά που σχεδόν τους φωνάζουν. Είναι τέτοια η αξία των συμπυκνωμένων νοημάτων τους, είναι τέτοια η φιλοσοφική τους διάσταση και τόσοι και πολυεπίπεδοι οι συμβολισμοί ορισμένων βιβλίων που ουσιαστικά αποτελούν απολαυστικά φιλοσοφικά εγχειρίδια. Θα πρέπει λοιπόν να δούμε σοβαρά την υπόθεση των εικονογραφημένων και προς παιδιά 8+ ή και 12+, ειδικά τώρα που οι ηλικίες αυτές απωθούνται από τα πολυσέλιδα βιβλία και έλκονται από την εικόνα. Θα είναι μιας πρώτης τάξης ευκαιρία να κοιτάξουν ξανά με συμπάθεια το βιβλίο και τη λογοτεχνία ευρύτερα.
Τα ηλικιακά όρια είναι αυστηρά και γιατί μπαίνουν στα βιβλία όρια;
Εννοείται ότι τα ηλικιακά όρια που βλέπετε στα βιβλία είναι σχετικά και έχουν να κάνουν κυρίως με την αναγνωστική εμπειρία ενός παιδιού. Άλλα βιβλία και άλλα μεγέθη θα διαβάσεις σε παιδιά που έχουν επαφή με το βιβλίο, άλλα βιβλία σε παιδιά που βλέπουν το βιβλίο καχύποπτα και δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη επαφή μαζί του.
Από εκεί και πέρα, ηλικίες στα βιβλία τοποθετούμε για να προσανατολίσουμε το αναγνωστικό και αγοραστικό κοινό. Δεν είναι όλοι υποχρεωμένοι και οι περισσότεροι δεν το κάνουν να διαβάζουν όλες τις κριτικές βιβλίων στα διάφορα βιβλιοφιλικά site όπως το ELNIPLEX και να καταλαβαίνουν σε ποιες ηλικίες απευθύνεται κάθε βιβλίο που βγαίνει. Οι περισσότεροι θέλουν έναν μπούσουλα, έναν οδηγό, ως εκ τούτου τοποθετούμε ένα target group για να διευκολύνουμε αυτή την αναζήτηση.
Να σημειώσουμε όμως ότι υπάρχουν βιβλία, όχι λίγα, που δεν έχουν σκληρό ηλικιακό πυρήνα και εκτείνονται σε μεγάλο εύρος, καθώς και ορισμένα που είναι διηλικιακά, αφορούν δηλαδή δύο πολύ διαφορετικά κοινά, π.χ. παιδιά και ενήλικες.
Τι συμβαίνει με το βιβλίο για μικρά παιδιά 0-3 ετών;
Η ελληνική παραγωγή είναι πολύ χαμηλή. Πολύ χαμηλή. Κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες δεν αλλάζουν το γενικό κλίμα. Οι ξένοι το έχουν εκτιμήσει πολύ καλύτερα αυτό το βιβλίο. Έχουν καταλάβει ότι είναι η βάση για να χτιστεί ο αναγνώστης. Όταν το παιδί φτάνει στα 4-5, κάποιες φορές μπορεί να είναι και αργά. Και πρέπει να το καταλάβουν και οι Έλληνες εκδότες. Δεν το έχουν καταλάβει; Κάποιοι, ναι. Το ξέρουν. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι δυσκολεύονται στην παραγωγή πιο απαιτητικών βιβλίων για αυτές τις ηλικίες (board books, κινούμενα μέρη κτλ), καθώς τίποτα δεν μπορεί να φτιαχτεί στην Ελλάδα αλλά σε γνωστές, μεγάλες χώρες με μηχανήματα και εργοστάσια μαζικής παραγωγής.
Ακόμα και έτσι, όμως, πρέπει να κοιτάξουμε αυτήν την κατηγορία πιο σοβαρά. Και να ακούσουμε νέες ιδέες από ανθρώπους που έχουν να μας προτείνουν πράγματα, όχι να περπατάμε τον δρόμο που ξέρουμε, δίχως να ανοίγουμε την οπτική μας. Θα ωφελήσει και οικονομικά τους εκδότες, αλλά θα ανοίξει ένα νέο παράθυρο σε δημιουργούς και αναγνώστες.
Σημαντική παράμετρος είναι ότι οι νέοι γονείς, πολλοί από αυτούς, επιδιώκουν να φέρουν μια σχέση, μια ρουτίνα με το βιβλίο και σε αυτές τις ηλικίες αγοράζουν βιβλία για τα παιδιά τους. Δεν βρίσκουν όμως. Πρέπει απαραίτητα να πάνε στις γνωστές λύσεις: Έρικ Καρλ, Έρικ Καρλ, Έρικ Καρλ, Τικ και Τέλα κτλ. Σπουδαία βιβλία. Αλλά κάποτε πρέπει να αποκτήσουμε και μεγαλύτερη ελληνική παραγωγή.
Φεύγουμε από το παλιό στο βιβλίο για παιδιά 4-7 ετών
Στο μεταφρασμένο βιβλίο 4-7 έχουμε πάντα καλά βιβλία. Δεν μπορείς παρά να αφήσεις απέξω σπουδαία βιβλία. Είναι πια θεμελιωμένο το βιβλίο αυτής της κεντρικής ηλικίας στο εξωτερικό. Βλέπεις βιβλιάρες, εμπνευσμένες ιδέες που μαγεύουν με την οπτική τους. Έχουν βέβαια το προνόμιο οι μεγάλες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, γερμανικά κτλ) να έχουν μεγαλύτερο κοινό, να δικτυώνονται μεταξύ τους καλύτερα. Αλλά δεν είναι εκεί το πρόβλημα.
Στην Ελλάδα μόλις την τελευταία εικοσαετία αρχίσαμε να βάζουμε το τρένο στις ράγες. Να ξεμακραίνουμε από σκληρά θεματικά, νηπιαγωγίστικα, δασκαλίστικα βιβλία, από τη σχολειοποιημένη λογοτεχνία που ακολουθεί. Διανύσαμε δρόμο. Αλλά εμφανίστηκαν σπουδαίες πένες, οι οποίες πιστεύω ότι προχωράνε μπροστά την ιστορία και εκπαιδεύουν και τους επόμενους. Από Μαντουβάλου, Κοντολέων, Βαρελά, Ψαραύτη, Κυριτσόπουλο, περάσαμε σε Ηλιόπουλο, Πιπίνη, Δαρλάση, Παπαγιάννη, Παπαθεοδούλου, Παναγιωτάκη, Μανδηλαρά, Τσίτα και κάπως έτσι έρχονται τώρα οι (πιο) καινούριοι∙ Παπαϊωάννου, Ηρακλέους, Αγγέλου, Σίνη, Μπασλάμ, Γεροκώστα, Μητσιάλη και πάει λέγοντας (είναι αρκετοί ακόμα και οι μεν και οι δε, μην παρεξηγηθώ).
Πιο μοντέρνα γραφή, πιο απενοχοποιημένη, χιούμορ, χαμηλότεροι δείκτες διδακτισμού, σοβαρότητα, πρωτοτυπία, θεματολογία όχι σκληρή, όχι βασιλεύουσα πάντα. Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που υπηρετούν αυτές τις αρχές με εντιμότητα και συνέπεια. Για αυτό και φέτος είχαμε 30-35 πολύ καλά και αξιοπρεπή βιβλία για τους αναγνώστες αυτών ηλικιών. Αλλά με πολύ κόπο διαλέξαμε τα μισά για τη Χρυσή Λίστα.
8-11 ετών: Όταν η σχέση με το βιβλίο χάνεται…
Αυτή είναι μια κατηγορία σε μετασχηματισμό. Σε διαδικασία αναδιαμόρφωσης. Το παιδί 8-11 (ξαναλέω ότι οι ηλικίες είναι σχετικές, απλώς είναι μια γενικόλογη ένδειξη/σήμα) στην Ελλάδα τουλάχιστον, έχει χάσει τη σχέση του με το βιβλίο σε μεγάλο βαθμό. Γίνεται μεγάλος αγώνας για να κρατηθεί αυτή η σχέση. Σωρός οι παράνομοι λογαριασμοί παιδιών 9-10 ετών στα social media όπου δηλώνονται ασφαλώς ψευδείς ημερομηνίες γέννησης, σωρός τα παιχνίδια στα κινητά και στις κονσόλες και πλέον το βιβλίο περνάει σε δευτεροτρίτη μέρα. Στο εξωτερικό μπορεί να δεις βιβλία 200-300 σελίδων για αυτές τις ηλικίες. Στην Ελλάδα αρχίζουμε να το αποφεύγουμε σιγά σιγά αυτό. Με χαρά, από την άλλη, διαπιστώνουμε ότι επιτέλους ανακαλύψαμε και στην Ελλάδα ότι το εικονογραφημένο βιβλίο, μικρής μάλιστα φόρμας, πεντακοσίων έως χιλίων ας πούμε λέξεων, μπορεί να απευθύνεται και σε παιδιά μεγαλύτερα των 7-8 ετών, ακόμα και σε εφήβους ή και ενήλικες. Έτσι βλέπουμε από πέρσι πρόπερσι και με αύξηση φέτος, πολύ καλά εικονογραφημένα βιβλία για παιδιά 8-9+ ετών. Θα δείτε κάποια και στη λίστα.
Αντιλαμβάνομαι ότι το παιδί αυτής της ηλικίας, καθώς βαδίζει προς την προεφηβεία, έχει πλέον θέματα να διαχειριστεί, αντιλαμβάνομαι ότι θέλει περιπέτειες, μυστήριο, φαντασία, αντιλαμβάνομαι ότι δεν είναι όλα λυρισμός, αλλά αυτό ακριβώς το παιδί είναι που χάνει για πάντα την επαφή του με το βιβλίο και τα περισσότερα δεν γυρίζουν ποτέ ξανά σε αυτό, φτιάχνοντας αυτό το ντροπιαστικό 7-8% των Ελλήνων που διαβάζουν έστω ένα βιβλίο τον χρόνο.
Εξακολουθώ να πιστεύω ότι σε αυτή την κατηγορία βηματίζουμε καλά, βηματίζουμε γρηγορότερα προς τον δρόμο που χρειάζεται να βρεθούμε. Αλλά ήδη οι αμαρτίες στο βιβλίο 0-7 μας έχουν στιγματίσει. Προτιμάμε τα κινητά και το Disney+. Ας μην αδικούμε τα παιδιά.
Οι έφηβοι τραγουδούν ακόμα, το ίδιο και οι συγγραφείς τους…
Σε αντίθεση με άλλες χρονιές και παρά τις ανησυχίες που διατυπώθηκαν από κάποιους ότι το ελληνικό εφηβικό βιβλίο θα περνούσε μια φάση ύφεσης, λόγω γνωστών και αγνώστων τριγμών που βίωσε το περασμένο διάστημα, το ευρύτερα βιβλίο για εφήβους είχε φέτος μια αξιοσημείωτη, θα την χαρακτήριζα πρωτόγνωρη, ποιότητα. Περισσότερα από εδώ και πολλά χρόνια τα καλά βιβλία και ένα σφοδρό κονταροχτύπημα για τον τίτλο του καλύτερου τουλάχιστον μεταξύ 3 βιβλίων. Παράλληλα, έμειναν έξω βιβλία που όταν τα διαβάσαμε λέγαμε ότι αυτό δεν γίνεται να μείνει εκτός λίστας. Είναι η κατηγορία όπου 2-3 ελληνικά εφηβικά βιβλία αδικούνται μη χωρώντας ουσιαστικά στην ήδη διευρυμένη εφηβική λίστα.
Στην αντίπερα όχθη, δεν περιμέναμε ποτέ ότι θα βλέπαμε τόσο λίγα καλά ξένα εφηβικά μυθιστορήματα. Δεν μεταφράστηκαν πολλά; Ισχύει ότι είχαμε κάπως πιο περιορισμένη βάση το 2022. Ωστόσο, το εφηβικό βιβλίο στο εξωτερικό έχει μπει σε κάποια άλλα μονοπάτια στα οποία εδώ ακόμα αντιστεκόμαστε. Πολλοί ξένοι συγγραφείς γράφουν οραματιζόμενοι να γίνει το βιβλίο τους, η σειρά βιβλίων τους, η νέα επιτυχία του Netflix ή της HBO. Το αποτέλεσμα είναι όλοι να ψάχνουν τον νέο Χάρι Πότερ, τη νέα Νάρνια, να γράφουν πάμπολλες ιστορίες φαντασίας, μαγείας, αναζητώντας εκείνο το πρότζεκτ που θα εκπλήξει. Δεν είναι κακό, αρκεί να μην έχει στον νου σου να γράφεις για να γίνεις διάδοχος της Ρόουλινγκ. Παράλληλα, το μονοπάτι του προβληματισμού, των ιστοριών δηλαδή που θα πατούν σε πιο ρεαλιστικά μονοπάτια και θα θέτουν ιδέες και ερωτήματα δεν ήταν πολλά φέτος, έχει ίσως αδυνατίσει αυτός ο πιο λογοτεχνικός δρόμος. Ίσως και να κουράζει. Οι έφηβοι, έχοντας πλέον άπειρες επιλογές σε οθόνες (κινητά, κονσόλες, πλατφόρμες κτλ) αναζητούν την ένταση, την περιπέτεια, την αδρεναλίνη. Είναι τάση της εποχής. Προσφορά, ζήτηση, τα γνωστά.
Επιλέξαμε πολύ δυνατά βιβλία φέτος, τα προτείνουμε σε εφήβους και με πρωτοβουλίες, όπως ο Μήνας Εφηβείας των Εκδόσεων Πατάκη που εδώ και δώδεκα χρόνια (2011-2022) αγκαλιάζει και προάγει το βιβλίο για αυτές τις ηλικίες, θέλουμε πολύ να φέρουμε τα παιδιά αυτά λίγο πιο κοντά στο βιβλίο ως επιλογή, έστω εναλλακτική στη ζωή και την ψυχαγωγία τους.
Θέλω να σημειώσω ότι εφηβικό βιβλίο δεν είναι μόνο εκείνο το κλασικό, αυστηρό Young Adult, με τα σύγχρονα προβλήματα και τη νεανίζουσα γλώσσα. Έχει θέση η δυστοπία, το μυστήριο, το ιστορικό μυθιστόρημα, η αλληγορία, όλες οι διακλαδώσεις που μπορεί να αφορούν τη σκέψη ενός εφήβου.
Σημείωση: σταματήστε να καλείτε στα σχολεία της δευτεροβάθμιας συγγραφείς μόνο για να δικαιολογήσετε μια εκδήλωση με κάποιον συγγραφέα. Επιλέξτε έναν ή περισσότερους συγγραφείς, δώστε στα παιδιά τα βιβλία τους να τα διαβάσουν, ερευνήστε, μελετήστε, συζητήστε τα και ύστερα καλέστε τους συγγραφείς για να γίνει η ζύμωση, για να γίνει ένας θαυμάσιος διάλογος, για να υπάρξει ένα δούναι και λαβείν που θα ωφελήσει τα παιδιά πρώτα απ’ όλους.
Βιβλίο γνώσεων
Ήταν η μεγάλη τάση τα τελευταία χρόνια. Εξακολουθεί να διάγει μια παρατεταμένη άνοιξη. Πέρασε παιδικές ασθένειες, ωρίμασε, εντός και εκτός συνόρων, ανέπτυξε δυναμική. Τώρα τα άπαιχτα πρότζεκτ μειώθηκαν αισθητά, οι ανθολογίες έπαιξαν τόσο πολύ που κούρασαν, οπότε εκδότες και συγγραφείς στράφηκαν και σε άλλα μονοπάτια.
Ένας ενδιαφέρον δρόμος που ακολούθησαν κάποιοι συγγραφείς είναι ένα εικονογραφημένο βιβλίο που βασίζεται σε κάποια πραγματική ιστορία, συνδυάζοντας τα δύο είδη, δίνοντας ουσιαστικά διάσταση γνώσης σε μια πλήρη, κανονική ιστορία.
Η νέα μεγάλη τάση είναι τα βιβλία φιλοσοφίας- αυτοβελτίωσης. Βιβλία που διαχειρίζονται ένα ή περισσότερα θέματα, εμψυχώνουν, προσπαθούν να δώσουν κατευθύνσεις στον αναγνώστη, να τον ενθαρρύνουν, να του φωτίσουν μονοπάτια σκέψης, συμπεριφοράς. Αυτά τα βιβλία έχουν μια διάσταση γνώσης, αυτογνωσίας, ωστόσο ο τρόπος που είναι γραμμένα ακροβατεί μεταξύ του picture, του illustrated και του γνώσεων στη διάσταση που προανέφερα.
Αυτά τα βιβλία, μάλιστα, έχουν συχνά και διηλικιακή έκταση, είναι διεισδυτικά σε περισσότερα του ενός ηλικιακά κοινά, ενώ δημιουργούν πεδία για συζητήσεις, αναζητήσεις, σκέψεις, προβληματισμό. Είναι θέμα χρόνου να το δούμε να πληθαίνει ως τάση και στην Ελλάδα, όπου ήδη έχει ξεκινήσει.
Με βάση και αυτό, συχνά με απασχολεί τι είναι βιβλίο γνώσεων και τι δεν είναι. Νομίζω πάντως ότι αυτό αφορά περισσότερο εμάς που γράφουμε γι’ αυτά και καθόλου τον κόσμο που τα αγοράζει.
Αντί επιλόγου
Τέμπη. Έγκλημα και τραγωδία. Θυμός και οργή. Αλλεπάλληλες παρενοχλήσεις, βιασμοί, επιθέσεις, δολοφονίες σε γυναίκες και παιδιά. Οικονομική πίεση και ζωή με επιδόματα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται. Οι βάρκες στο Αιγαίο εξακολουθούν να βουλιάζουν. Το βιβλίο εκεί. Συνεχίζει. Γιατί είναι δρόμος. Είναι έξοδος από το τούνελ. Είναι φως. Είναι διασώστης της βάρκας. Είναι σύστημα και μηχανισμός σωτηρίας που σταματά τους πολέμους. Αν όλα τα παιδιά της γης…
Καλή περιήγηση στη Χρυσή Λίστα 2023.
Info
Χρυσή Λίστα 2023
Δευτέρα 13 Μαρτίου, Ώρα 9:00 μ.μ.
#xrysh_lista_2023
#xrysh_lista
#elniplexgoldlist
#elniplexgoldbooklist
