Οι συζητήσεις μαζί του είναι πάντα απολαυστικές, μια αληθινή κατάδυση στον βυθό των ιδεών. Μετά τις ιδιαιτέρως δημοφιλές σειρές “Η πρώτη μου μυθολογία” και “Η πρώτη μου ιστορία”, σημάδεψε έναν από τα πιο πλούσια χρυσωρυχεία της ανθρωπότητας και θεάρεστη μήτρα του σύγχρονου παγκόσμιου θεάτρου, τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες.
Ενσωματώνοντας την σαρωτική ομορφιά δεκάδων λέξεων των τραγωδιών, επενδύοντας στον λυρισμό και την αισθητική τους πληρότητα, δημιούργησε τέσσερα απολαυστικά βιβλία που διαβάζονται με μεγάλο ενδιαφέρον καθώς μεταδίδουν και αναδίδουν την ομορφιά των πρωτότυπων ιστοριών, τη γλώσσα και την καθηλωτική τους ατμόσφαιρα.
Για τη νέα σειρά Αρχαίες τραγωδίες για παιδιά που κυκλοφορεί από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ. Για την Ελένη, για τη Μήδεια, για την Αντιγόνη, για τον Οιδίποδα και την παγκόσμια δύναμη των συμβολισμών τους.
Ο Φίλιππος Μανδηλαράς σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Η πρώτη ερώτηση είναι αυτή που περιμένεις. Γιατί επιλέγεις να συστήσεις στα παιδιά αυτές τις εμβληματικές μορφές των αρχαίων τραγωδιών;
Πρώτα πρώτα γιατί δεν τις έχει συστήσει κανείς και μετά γιατί κρίνω απαραίτητο να τις γνωρίζουν τα σημερινά παιδιά από νωρίς ως βραδυφλεγές πολιτισμικό εφόδιο για τη ζωή τους (όπως γνωρίζουν κάποια σκοτεινά παραμύθια ή Δημοτικά Τραγούδια). Θεωρώ πολύ άτυχες όλες τις προηγούμενες γενιές που χρειαζόταν να περιμένουν ως την ηλικία των 14 ετών για να τις γνωρίσουν. Κάτι μάθαιναν, βέβαια, απέξω απέξω στην Γ’ Δημοτικού, αλλά το να μιλάς για σκοτεινές ιστορίες ήταν (και εξακολουθεί να είναι, όπως διαπιστώνω πολύ συχνά) ταμπού. Ε, φτάνει, λοιπόν, με τα ταμπού!
Από ποια ηλικία περίπου μπορούν να κατανοήσουν τα παιδιά την ένταση, τον τραχύ αξιακό τους κώδικα; Πώς επιλέγεις να τους πλησιάσεις για να τους δώσεις σε αυτό το αναγνωστικό κοινό;
Τα παιδιά θα υποψιαστούν την ένταση και τον τραχύ αξιακό κώδικα από πολύ μικρά, θα νιώσουν το βάθος της κάθε ιστορίας και τα σκιρτήματα της ενήλικης σκέψης και ζωής αλλά για να τα κατανοήσουν, θα χρειαστεί να γίνουν έφηβοι, ενήλικοι ίσως.
Αυτός είναι κι ο λόγος που επιλέγω να δώσω τις ιστορίες σαν σκοτεινά παραμύθια (σ’ αυτό συμβάλει και η εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια) τα οποία έχουν ένα τέλος ανοιχτό, ώστε να το ερμηνεύσει ο καθένας όπως θέλει, ανάλογα με την ηλικία του.
Πρόκειται ουσιαστικά για την σε θεατρική μορφή παράδοση ενός συνόλου αξιών που κληρονομούνται από γενιά σε γενιά; Τους αποκωδικοποιούν σωστά οι «τυχεροί» Έλληνες που τους ακούνε ήδη από την προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία ή τους φοβούνται;
Όχι, όχι, οι «τυχεροί» Έλληνες αναζητούν αποκλειστικά το κλέος των προγόνων τους κι αυτές οι ιστορίες τους προβληματίζουν. Γι’ αυτό και τις κρύβουν κάτω από το χαλί, για αργότερα. Όμως, αυτές είναι οι ιστορίες που θα μας εισάγουν στον ενήλικο κόσμο των αντιθέσεων, του Καλού και του Κακού που συνυπάρχουν μέσα μας, του δίκαιου και του άδικου, του σωστού και του λάθους, και θα μας εκπαιδεύσουν στην αποδοχή του διαφορετικού επειδή -πρώτα απ’ όλα, υπάρχει μέσα μας.
Ο κόσμος δεν είναι ασπρόμαυρος, δεν είναι δυο πόλοι, δεν είναι Καλό – Κακό, κι αυτό επιμένουμε να μην το μαθαίνουμε στα παιδιά μας. Κι όμως, ο κόσμος είναι όλα όσα περιέχονται ανάμεσα στους δυο πόλους. Απορρίπτοντας τον έναν, γινόμαστε πιο φτωχοί, μικραίνουμε.
Απορρίπτοντας εξαρχής την Μήδεια ως μάγισσα – παιδοκτόνο, γινόμαστε απελπιστικά φτωχοί και απομονωνόμαστε σε έναν κόσμο απ’ όπου απουσιάζει ο διάλογος.
Θα ήθελα να μας μιλήσεις για μια πολύ σημαντική επιλογή που κάνεις, την διασκευή των ιστοριών σε ελεύθερο κείμενο, πέρα από ομοιοκαταληξίες και έμμετρους στίχους, που προσωπικά μου άρεσε ιδιαίτερα.
Την ομοιοκαταληξία που χρησιμοποίησα στην «Πρώτη μου Μυθολογία» και χρησιμοποιώ ακόμη στην «Πρώτη μου Ιστορία», την επέλεξα ως τρόπο να προσεγγίσω πιο εύκολα τα μικρά παιδιά ώστε να τους γνωρίσω ένα μύθο η ένα περιστατικό της ιστορίας. Εδώ δεν πρόκειται για βιβλία γνώσεων αλλά για διασκευές ιστοριών που αποτελούν πυλώνες της ανθρώπινης διανόησης. Τις ιστορίες αυτές τις αποδίδω στα σημερινά παιδιά με τον δικό μου τρόπο, όπως πιστεύω ότι θα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτές από αυτά. Γι’ αυτό και το κείμενο είναι πιο λογοτεχνικό, η εικόνα πιο εικαστική. Υπάρχει αισθητική απόλαυση εδώ που συνάδει με την αισθητική απόλαυση του αρχικού κειμένου.
Φίλιππε, πόσο μυθολογία είναι όλοι αυτοί οι τιτάνες που γνωρίσαμε μέσα από τις τραγωδίες, τα ομηρικά έπη κτλ.; Μήπως είναι αρχετυπικές μορφές που υπήρξαν αλλά με τους αιώνες και την προφορική αφήγηση/τραγούδι κύλησαν στη σφαίρα του μύθου;
Νομίζω ότι όσοι από εμάς έχουν μελετήσει τους μύθους των λαών σε βάθος, τη λειτουργία τους και τη σχέση τους με την κοινωνία και τις ανάγκες που εκπληρώνουν σε κάθε εποχή της ανθρώπινης ιστορίας, γνωρίζουμε ότι δεν αποτελούν κύημα της φαντασίας κάποιας ομάδας ανθρώπων ούτε κάποιου φοβερού παραμυθά.
Είναι η αλήθεια παραφρασμένη και παραδομένη με μυθικό τρόπο ώστε να μπορέσει να ενοποιήσει ένα κοινωνικό σύνολο.
Κι όσοι έχουμε μελετήσει τους αρχαιοελληνικούς μύθους σε βάθος, μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε κάθε μύθο τα αλλεπάλληλα στρώματα διαφορετικών πολιτισμών και δάνειων που κρύβουν.
Εσύ ουσιαστικά ανέλαβες, πέρα από την διασκευή τους για παιδιά, να τους αποκωδικοποιήσεις, να βρεις τη μαγιά και τη μαγεία τους. Πόσο δύσκολο ήταν κάτι τέτοιο;
Μα, η κάθε διασκευή οποιασδήποτε ιστορίας, είναι η απόδοση της στο σήμερα με τη ματιά του συγγραφέα. Που σημαίνει ότι ο κάθε συγγραφέας χρειάζεται να αποκωδικοποιήσει τα σύμβολα και να τα επαναχρησιμοποιήσει όπως αυτός κρίνει στην εποχή του. Είναι συναρπαστικές οι διασκευές, και ιδιαίτερα οι διασκευές τέτοιων μύθων που χρειάζεται ο συγγραφέας να πάρει θέση, όπως ακριβώς χρειάζεται ο σκηνοθέτης να πάρει θέση για να τις ανεβάσει σε παράσταση.
Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για τα τέσσερα πρόσωπα της νέας αυτής σειράς.
Ελένη, το τίμημα της ομορφιάς. Ίσως η πιο παρεξηγημένη μορφή των αρχαίων ελληνικών μύθων την οποία αποκατέστησε εν μέρει ο Ευρυπίδης; Από πέτρα του σκανδάλου και συνώνυμο της ομορφιάς, σύμβολο πίστης, αγάπης και αντιπολεμική κραυγή;
Κάπως έτσι. Δεν μας πολυενδιαφέρει όμως η Ελένη ως σύμβολο συζυγικής πίστης, καθώς αυτό βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα της εικόνας της Ελένης ως ερωτικού συμβόλου, άρα προβάλει την ίδια περίπου εικόνα της γυναίκας, η φήμη της οποίας εξαρτάται από την πιστή της στον σύζυγο της. Όχι. Μας ενδιαφέρει όμως η Ελένη ως αναπάντεχο διαχρονικό σύμβολο αγάπης, ως μέσο για να αναδειχθεί η ματαιότητα κάθε πολέμου αλλά, κυρίως, ως μέσο για να σχετικοποιηθεί κάθε χάρισμα που μπορεί να διαθέτει ο καθένας μας.
Η ομορφιά (όπως και κάθε χάρισμα) δεν έχει μόνο θετικό πρόσημο. Υπάρχει ένα τίμημα, το οποίο καλείται ο καθένας μας να πληρώσει επειδή έτυχε να διαθέτει κάποιο χάρισμα, ένας αγώνας τον οποίον καλείται να δώσει ώστε να ανταπεξέλθει στην τυχαιότητα του χαρίσματος και να το διαχειριστεί σωστά. Εδώ, νομίζω, βρίσκεται και η τραγικότητα της Ελένης ως ηρωίδας.
Οιδίποδας, ο βασιλιάς λύκος. Το μεγαλύτερο σύμβολο της άγνοιας, της υποταγής στη μοίρα, των σατανικών συμπτώσεων; Ή ας μιλήσουμε περί τυφλότητας;
Ας μιλήσουμε λοιπόν περί τυφλότητας, αλλά αναρωτιέμαι ποιος θα είναι το υποκείμενο της συζήτησης… Ναι, ο Οιδίποδας είναι ένα πολύ δυνατό σύμβολο της αγνοίας, της υποταγής στη μοίρα η της ματαιότητας, τελικά, της ανθρώπινης ζωής, η οποία εδώ παρουσιάζεται πλήρως προκαθορισμένη από τους θεούς, ενώ ο Οιδίποδας εμφανίζεται ως ένα όργανο τους το οποίο ναι μεν προσπαθεί να αποφύγει τη μοίρα του, αλλά πάντοτε πέφτει στα δίχτυα της. Άρα εδώ έχουμε ένα απόλυτα τραγικό πρόσωπο, απέναντι στο οποίο καλούμαστε να πάρουμε θέση. Κι αυτό, για μένα, είναι το μεγαλύτερο όφελος για τους μικρούς αλλά και τους μεγαλύτερους αναγνώστες: το γεγονός ότι θα αναγκαστούν να πάρουν θέση απέναντι στον παράξενο αυτόν βασιλιά – λύκο.
Αντιγόνη, το κορίτσι που αγαπούσε τους λύκους. Η σύγκρουση με την εξουσία και η άρνηση υποταγής;
Η Αντιγόνη κατ’ αρχήν, αναγκάζεται να αγαπήσει τους λύκους γιατί λύκος έγινε ο μπαμπάς της (άρα έχει πάρει θέση εξαρχής κι είναι σημαντικό να μην το ξεχνάμε ποτέ αυτό -δεν είναι υποχείριο της μοίρας, όπως ο πατέρας της και γι’ αυτό μπορεί να διαπραγματεύεται έννοιες όπως η ελευθερία). Έτσι, όταν καλείται να σκύψει το κεφάλι σε μια εξουσία που επιτάσσει την άβουλη υποταγή, επιλεγεί να υπερασπιστεί τη θέση της με κάθε κόστος. Η χρήση των διαφορετικών σκηνικών (Θήβα – δάσος με λύκους) στον Θηβαϊκό κύκλο, υπαγορεύεται από την ανάγκη μια διασκευής προσιτής στα παιδιά και την δημιουργία ενός παράλληλου κόσμου στον οποίο μπορούν να κινούνται όλοι όσοι χάνονται εξαιτίας του παλιού αμαρτήματος του γεννήτορα της οικογένειας.
Μήδεια, η μάγισσα από την Ανατολή. Η κατάδυση στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής και ο έρωτας που θολώνει τον νου ή θύμα της θέλησης των θεών;
Η Μήδεια είναι κατ’ αρχήν, η κατεξοχήν ξένη, η κατασυκοφαντημένη, η γυναίκα που παραδίδεται στην πυρά ως μάγισσα και κατηγορείται για τα πάντα μόνο και μόνο εξαιτίας της διαφορετικότητας της.
Όλη η υπόθεση της Μήδειας κινείται στον άξονα της διαρκούς διαμάχης του οικείου με το άγνωστο και αναδεικνύει τον εκπληκτικό μηχανισμό που διαθέτει το οικείο να δημιουργεί εχθρούς από την περιοχή του άγνωστου. Θύμα αυτού του μηχανισμού είναι η Μήδεια όταν, από την αρχή κιόλας της ιστορίας, αναγκάζεται να ερωτευτεί ένα άβουλο και αδύναμο άντρα τον οποίον θα αναδείξει στη συνέχεια σε ήρωα. Η Μήδεια αποτελεί κλασική περίπτωση της στρέβλωσης της ιστορίας από τον κυρίαρχο αρσενικό λόγο.
Και οι τέσσερις ιστορίες είναι απρόσμενα σύγχρονες. Μήδειες και Αντιγόνες και Ελένες συναντάμε διαρκώς γύρω μας, ειδικά τον τελευταίο καιρό με την έκρηξη του κινήματος “MeToo” (για τους Οιδίποδες δεν χρειάζεται να ψάξουμε και πολύ μακριά), ενώ είμαι σίγουρος ότι γενετικό υλικό όλων τους διαθέτουμε όλοι μας.
Ποια άλλα πρόσωπα θα φέρει η σειρά «Αρχαίες τραγωδίες για παιδιά»;
Προμηθέα, Φιλοκτήτη, Άλκηστη, την οικογένεια του Πρίαμου και, βέβαια, την οικογένεια των Ατρειδών
Θα μου επιτρέψεις, κλείνοντας, να πούμε δυο λόγια και για ένα άλλο νέο βιβλίο σου, τη Μυστική πράκτωρ καρακάξα – ΦΑΚΕΛΟΣ «Καλικάντζαροι». Είναι ένα prequel των ιστοριών με ήρωες τους αγαπημένους μας καλικάντζαρους;
Χα χα χα, μ’ αρέσει που το βλέπεις έτσι -δεν το είχα σκεφτεί. Ναι, έτσι είναι κι αποτελεί δίδυμο πια με το «Ο Άγιος Βασίλης είμαι εγώ εσύ κι όλοι όσοι έχουν καρδιά να αγαπάνε» του 2007, καθώς αποκαλύπτει την καταγωγή της πίστης στους καλικάντζαρους. Την καρακάξα έχω σκοπό να τη χρησιμοποιήσω και σε αλλά βιβλία κι έχω περιέργεια να δω πως θα τα χαρακτηρίσεις. Μ’ αρέσει που ψάχνει κάτω από την επιφάνεια και επιμένει να ερευνά. Μ‘ αρέσει το εγκυκλοπαιδικό της πνεύμα!
Φίλιππε, σ’ ευχαριστώ! Καλές γιορτές!
Καλά Χριστούγεννα σε όλους και καλύτερες χρονιές να έχουμε από εδώ κι εμπρός!
Φίλιππος Μανδηλαράς
Αρχαίες τραγωδίες για παιδιά– Ελένη –)
Αρχαίες τραγωδίες για παιδιά- Οιδίποδας –)
Αρχαίες τραγωδίες για παιδιά- Αντιγόνη –)
Αρχαίες τραγωδίες για παιδιά- Μήδεια –)
Και ακόμη
Μυστική πράκτωρ καρακάξα – ΦΑΚΕΛΟΣ «Καλικάντζαροι» –)
Εκδόσεις Πατάκη
