Ήταν σαν σήμερα, 25 Απριλίου, πριν 189 χρόνια (1825) όταν ξεκίνησε η τελική πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή και ακολούθως από τον ανίκητο Ιμπραήμ. Ο Κιουταχής τα βρήκε σκούρα με τους Μεσολογγίτες. Ο Καραϊσκάκης του έκανε ζημιές στα νώτα του με τον ανταρτοπόλεμό του και ο στρατός του έπεφτε στη μια απογοήτευση πίσω από την άλλη. Στην πρώτη πολιορκία του 1822, ο Βρυώνης με 12.000 Αλβανούς είχε πάθει πανωλεθρία από τις λίγες με αποκορύφωμα την ήττα του ανήμερα των Χριστουγέννων. Τον Δεκέμβρη του 1825 ήρθε σε βοήθεια του ο Ιμπραήμ (Μόρα Βαλεσής) καθώς το κεφάλι του Κιουταχή έτριζε από τον Σουλτάνο. Αλλά κι αυτός ο μέγας Αιγύπτιος στρατηγός μέχρι το Φεβρούαριο του 1826 τα είχε βρει ζόρικα. Ο Ανδρέας Μιαούλης κατάφερνε να ανεφοδιάζει με τα πλοία του το Μεσολόγγι και η άμυνα των ντόπιων άντεχε τα δύσκολα. Όμως το Μάρτη τα πράγματα ζορίσανε περισσότερο. Οι στρατηγικές νησίδες Βασιλάδι και Ντολμάς πέρασαν στα χέρια των Τούρκων ενώ η Κλείσοβα έμεινε στα χέρια των Ελλήνων έπειτα από απίστευτη μάχη. Ο ανεφοδιασμός όμως είχε καταστεί εξαιρετικά δύσκολος έως αδύνατος και οι έγκλειστοι του κάστρου βρέθηκαν σε τραγική κατάσταση: πείνα, εξαθλίωση και αρρώστιες.
Έτρωγαν ο,τι έβρισκαν. Ρίζες από φυτά, κλαριά από δέντρα, ποντίκια. Άλλος έσφαξε το σκύλο του. Δε ξέρεις τι αληθεύει και τι όχι. Αλλά δε ξέρεις και πόσα ακόμη έγιναν που δεν ειπώθηκαν ποτέ. Η μάνα ζηλεύει το πουλί για ένα σπυρί ψωμί που βρήκε, μας λέει ο Σολωμός στους αξεπέραστους Ελεύθερους Πολιορκημένους του. Στις 9 Απρίλη του 1826, οι καπεταναίοι του Μεσολογγίου συναντιούνται κρυφά στο σπίτι του Κίτσου Τζαβέλα και αποφασίζουν να κάνουν έξοδο την επόμενη νύχτα. Σιωπή θανατερή, κλάματα και ένας αποχαιρετισμός άνευ προηγουμένου λαμβάνουν χώρα. Κανονίζονται οι λεπτομέρειες της εξόδου από το οχυρό, το “καλυβάκι” του Δ. Σολωμού που τους είχε σώσει ως τώρα. Οι άρρωστοι, οι τραυματισμένοι και οι γέροντες μεταφέρθηκαν σε σπίτια που είχαν υποδειχθεί, με λίγα τρόφιμα και όπλα, για να αμυνθούν μέχρι την τελευταία τους ώρα. Ο γέροντας Καψάλης, προσκαλούσε όσους ήθελαν να έρθουν στα σπίτια της οικογένειας του όπου ήταν η πυριτιδαποθήκη. Οι γυναίκες άναψαν φωτιές καίγοντας “αστέναχτες και αδάκρυτες τα σεμνά κρεβάτια τους” (Σολωμός).
Ο αποχωρισμός των πολεμιστών με τους γιους και τις γυναίκες τους ραγίζει καρδιές. Παιδιά κρεμασμένα στους λαιμούς και τα ρούχα των πατεράδων τους παρακαλώντας να μη τα αφήσουν. Γυναίκες που έσκιζαν με τα νύχια το πρόσωπό τους από οργή και θλίψη. Ο Κασομούλης περιγράφει αρκετές συγκλονιστικές στιγμές, ανάμεσα τους και την εξής με τον αξιωματικό Αποστόλη Τζαλαχά που ζώνει με τα άρματα και δίνει τα λεφτά του στον ανιψιό του. “Παιδί μου, από μικρός κλέφτης κι αρματολός αυτά καζάντησα. Πάρτα. Δεν τα ντρόπιασα πουθενά. Τα γόνατά μου δε με βαστούν να τρέξω τόσο κάμπο και ανήφορο. Σου τα δίνω με την ευχή μου. Και να δώσεις κάτι από αυτά για την ψυχή μου. Εγώ θα μείνω να πεθάνω εδώ, όπου θα πλέξει, ύστερα που θα φύγετε, το βουβάλι στο αίμα.” Άντρες σκοτώνουν τις γυναίκες τους για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων κι ύστερα αυτοκτονούν είτε με το τουφέκι είτε ανατινάζοντας εαυτούς πάνω σε βαρέλια με εκρηκτικά. Η νύχτα πλησιάζει. Όλα είναι έτοιμα για την Έξοδο τη νύχτα της 10ης Απριλίου. Φεγγάρι 9-10 ημερών κρύβεται πίσω από μαύρα σύννεφα. “Ακρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει”. Κι ύστερα φωνές. “Επάνω τους”. Ο κάμπος καίγεται από τις τουφεκιές, πνίγεται στο αίμα.
Το σχέδιο προδόθηκε κι οι Τούρκοι περίμεναν με ανοιχτές αγκάλες κι ακονισμένα γιαταγάνια τις ορδές των απελπισμένων. Πατούν στο κάστρο. Τα σπίτια των Μεσολογγιτών ανατινάζονται ένα ένα σπέρνοντας το θάνατο. Στο σπίτι του γέροντα Καψάλη, παιδιά, γυναίκες και γερόντοι μαζεμένοι ανατινάζονται και αυτοί, γινόμενοι λαμπάδα από τη μπαρούτη των βαρελιών. “Μνήσθητί μου κύριε”, ψελλίζει πριν ανάψει τη φωτιά (η σκηνή αναπαρίσταται μοναδικά κάθε Σαββατοκύριακο των Βαΐων στο ιερό κάστρο του Μεσολογγίου. Ο κάμπος πνίγεται στο αίμα. Η οργή του κατακτητή είναι ανυπολόγιστη.
Ο θάνατος τυλίγει το Μεσολόγγι. Μήνες μετά, λένε οι ντόπιοι, ακόμα ξερνούσε αίμα το χώμα. Το μεγαλείο ενός λαού, το μεγαλείο κάποιων ανθρώπων είναι απροσμέτρητο. Η Έξοδος του Μεσολογγίου συγκλονίζει την Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι σπεύδουν επιτέλους στο πλευρό των Ελλήνων. Κάπως έτσι και μόνο, ο Τουρκοαιγυπτιακός στρατός και στόλος ηττάται και η Ελλάδα βαδίζει προς την ανεξαρτησία της. Το Μεσολόγγι, το mezzo laghi (ανάμεσα από τενάγη{έλη}) στέκει από τότε όρθιο και περήφανο για την ιστορία του.
Κάθε χρόνο το Σάββατο και την Κυριακή των Βαΐων, δεκάδες χορωδίες, χιλιάδες κόσμου, νέοι και μεγαλύτεροι, παρελαύνουν και τιμούν με πλήθος εκδηλώσεων την Έξοδο.
Αναπαράσταση της έκρηξης της πυριτιδαποθήκης του Καψάλη.
Το Μεσολόγγι φλέγεται.
“Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι”
