Το εξπρές των αρουραίων, του Χάραλντ Γκίμπερς

Βερολίνο. Νοέμβριος 1947. Η πάλαι σπουδαία πόλη βρίσκεται πια χωρισμένη σε τέσσερις ζώνες κατοχής. Ερείπια, βομβαρδισμένα σπίτια παντού, ελάχιστα έχουν επισκευαστεί. Οι κάτοικοι, με την ψυχολογία στο ναδίρ, αλλά και με μια αχτίδα φωτός αφού είναι ζωντανοί, μετά από έναν ολέθριο πόλεμο εκατομμυρίων νεκρών, προσπαθούν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Οι απατεώνες του πολέμου, αυτοί που έπαιξαν πάνω στις πλάτες των πολιτών, τώρα μετατρέπονται σε επιχειρηματίες, αποσκοπώντας ξανά να βγάλουν κέρδος, ενώ οι ναζιστές, το γύρισαν τώρα σε πολίτες υπεράνω υποψίας. Παντού ο κόσμος ίδιος.

Έρχεται ο χειμώνας. Πέφτει το πρώτο χιόνι. Τα τρόφιμα είναι λιγοστά, μιλάμε άλλωστε για ένα διαλυμένο κράτος, δύο χρόνια μετά τη συντριβή και τον όλεθρο. Το Βερολίνο λιμοκτονεί. Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου του Gibbers είναι Hungerwinter. Ο χειμώνας της πείνας. Αυτός είναι, αυτός του 1947. Ο Ψυχρός Πόλεμος έχει μπει στις ράγες. Ο επιθεωρητής Οπενχάιµερ φτάνει στη σκηνή ενός εγκλήµατος, για το οποίο δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία. Το ζευγάρι Κόνραντ και Ούρσουλα Χίντσε δέχθηκε επίθεση από κάποιον οπλισμένο με μαχαίρι διαρρήκτη που όρμηξε στον κύριο Χίντσε, ο οποίος τραυμάτισε θανάσιμα τον διαρρήκτη ενώ ο ίδιος τραυματίστηκε βαριά. Φαίνεται ότι πρόκειται για αυτόαμυνα, η σύζυγος είναι σοκαρισμένη. Ο επιθεωρητής Οπενχάιµερ, όµως, βλέπει αντιφάσεις και περίεργες όψεις σε αυτήν την υπόθεση.

Η κυρία Σιμελπφένιχ κατένευσε ανυπόμονα. “Το αεροπλάνο του άντρα της Ούρσουλα καταρρίφθηκε πριν από επτά χρόνια κατά τη διάρκεια μιας αεροπορικής επιδρομής πάνω από την Αγγλία. Από τότε είχε να μάθει νέα του. Τον θεωρούσε νεκρό. Και ξαφνικά μια μέρα της χτύπησε την πόρτα. Μπορείτε να το φανταστείτε;”

Η δολοφονία μοιάζει σκηνοθετημένη εκ των έσω. Ένα διαβατήριο µε το όνοµα του κύριου Χίντσε βρίσκεται στο σπίτι του δολοφονηµένου διαρρήκτη. Αλλά το πράγμα δεν σταματά εκεί. Ο επιθεωρητής Μπίλχαρντ δέχεται επίθεση και βρίσκεται βαριά τραυματισμένος µέσα σε ένα κτίριο παγιδευµένο µε εκρηκτικά.

“Μια σκιά όρμησε καταπάνω του∙ σήκωσε το ρεβόλβερ, αλλά ήταν πολύ αργά. Ο καρπός του ακινητοποιήθηκε από μια ατσάλινη λαβή που έσπρωξε την κάννη του όπλου στο πλάι. Ένα δεύτερο χέρι τού έσφιξε τον λαιμό, έτσι δεν μπορούσε να βγάλει κανονική φωνή αλλά μόνο άναρθρους λαρυγγισμούς”.

Δημοσιογράφοι εξαφανίζονται, αιχμάλωτοι πολέμου εμφανίζονται και ξαναχάνονται, ύποπτοι πασάρονται για να σταματήσουν έρευνες, συναλλαγές κάθε είδους φαινομενικά νόμιμες. Οι συζητήσεις του με τον Μπίλχαρντ, οδηγούν τον Οπενχάιµερ να ανακαλύψει ότι είναι µπλεγµένος σε ένα κύκλωµα παράνοµης φυγάδευσης ναζί προς την Αργεντινή του νεοεκλεγέντος προέδρου (1946) Χουάν Περόν (έμεινε πρόεδρος ως το 1955). Είναι το περίφημο δρομολόγιο «Εξπρές των αρουραίων» (γνωστό ως Ratlines/γερμ. Rattenlinien) σύμφωνα με το οποίο πρώην επιφανή μέλη των SS (αλλά και άλλοι φασίστες εκτός Γερμανίας) περνούσαν µε τη βοήθεια αμφιλεγόμενων κληρικών του Βατικανού αλλά και των μυστικών υπηρεσιών των Η.Π.Α. (που ήθελαν πληροφορίες για να τις αξιοποιήσουν στον Ψυχρό Πόλεμο) στην Αργεντινή. Το δρομολόγιο Γερμανία-Αργεντινή καθώς και Γερμανία-Ισπανία αρχικά ήταν τα δύο βασικά δρομολόγια.

Οι υποστηρικτές των ναζί δεν θα έφευγαν από τη μια μέρα στην άλλη από τις δεκάδες κρατικές δομές. Εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλές θέσεις, να ελέγχουν, να καλύπτουν, να φυγαδεύουν, να επιβιώνουν με πλαστά βιογραφικά. Το ίδιο ασφαλώς συμβαίνει στην αστυνοµία του Βερολίνου, του διχασμένου και χωρισμένου σε τέσσερις τομείς επιρροής Βερολίνου.

“Ο Μπιλχαρντ νοσταλγούσε τον παλιό καλό καιρό, γιατί σήμερα τα όρια ανάμεσα στο καλό στο κακό, στο σωστό και στο λάθος, ήταν συχνά ασαφή. Μαερικές φορές, ακόμα και οι πιο έντιμοι Βερολινέζοι δεν μπορούσαν να επιβιώσουν αν δεν έκαναν δουλειές στη μαύρη αγορά. Αυτό είχε αρχίσει με τις διανομές τροφίμων με δελτίο κατά τη διάρκεια του πολέμου, κι έτσι η άσκηση ισορροπίας πάνω στη διαχωριστική γραμμή προς την παρανομία είχε γίνει καθημερινή ρουτίνα. Ο σκοπός αγίαζε τα μέσα, και ο σκοπός τις περισσότερες φορές ήταν να εξασφαλίσει κανείς για τον εαυτό του τα μεγαλύτερα προνόμια. Ακόμα και ο Μπίλχαρντ είχε υποκύψει στον πειρασμό κατά καιρούς να απλώσει το χέρι και να δωροδοκηθεί”.

Έχεις την αίσθηση ότι παρακολουθείς ένα έντυπο ντοκιμαντέρ, σκηνοθετημένο με ακρίβεια, με σοκαριστικό ρεαλισμό που διαλύει μύθους και θεωρίες, που δεν τάσσεται με το μέρος κανενός, που εστιάζει παντού, δίχως να αποκρύπτει λεπτομέρειες. Και σε αυτόν τον καλοφτιαγμένο καμβά, που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον σου με την αστείρευτη πλοκή και εξέλιξή του μέσα στις πυκνές γραμμές ιστορίας που γράφονταν εκείνον τον καιρό, έχει έναν ήρωα, όπως ο Οπενχάιμερ, εγκλωβισμένο μέσα σε ένα πλέγμα επικίνδυνων ισορροπιών.

Zugzwang στα γερμανικά σημαίνει ότι είσαι υποχρεωμένος να παίξεις. Είναι σκακιστικός όρος. Είναι η σειρά σου να παίξεις αλλά παίζοντας θα κάνεις μάλλον χειρότερη τη θέση σου, έτσι εσύ θα προτιμούσες τώρα να μην παίξεις, αφού η θέση σου θα γίνει ακόμα πιο μειονεκτική. Η κίνηση αυτή μπορεί να αλλάξει άμεσα την έκβαση του παιχνιδιού. Ο Οπενχάιμερ βρίσκεται συχνά σε τέτοια αδιέξοδα, όμως ο Γκίμπερς έχει χορδίσει τόσο καλά την ιστορία του ώστε ο επιθεωρητής να διαφεύγει συνεχώς από αυτές τις καταστάσεις.

Μέσα από αυτό το δρομολόγιο προς την Αργεντινή βλέπουμε τις δοσοληψίες, τα κίνητρα και τη ρηχότητα δεκάδων πρωταγωνιστών του τότε, βλέπουμε μια πολυεπίπεδη σκακιέρα πάνω στην οποία παίζεται μια μεγάλη παρτίδα. Να σε φυγαδεύει ο μέχρι πριν λίγο εχθρός σου για να μάθει πληροφορίες που θα χρησιμοποιήσει εναντίον του άλλου μεγάλου του εχθρού, φτάνει για να καταλάβει κανείς το μέγεθος του παιχνιδιού που ξεκίνησε να στήνεται τότε.