Το έθιμο της Ειρεσιώνης λοιπόν! Ο λόγος που όλοι οι άνθρωποι ανά τον κόσμο στολίζουν δέντρα, κυρίως τα Χριστούγεννα.
Η Ειρεσιώνη ήταν ένα κλαδί αγριελιάς, πάνω στο οποίο κρεμούσαν λευκές και κόκκινες κορδέλες από μαλλί προβάτου πάνω στις οποίες έδεναν κάθε λογής καρπούς, από την φθινοπωρινή σοδειά: σύκα, αποξηραμένα φρούτα, αμύγδαλα, καρύδια, δημητριακά, βελανίδια, ρόδια, μέλι, λάδι, κάσταν, ψωμί και πολλά άλλα (εκτός από μήλα και αχλάδια). Η κόκκινη κορδέλα λέγεται ότι συμβόλιζε το αίμα των ανθρώπων και η λευκή το αίμα των θεών.
Η λέξη Ειρεσιώνη προέρχεται από το είρος= έριον, μαλλί. είναι κλάδος αγριελιάς. Η κίνηση αυτή ήταν έκφραση ευχαριστίας για την γονιμότητα του έτους που τελείωνε και παράκληση για εξακολούθηση της γονιμότητας και κατά το επόμενο. Η Ειρεσιώνη ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά, τον Απόλλωνα, τον Ήλιο και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη και Ειρήνη).
Την εβδόμη ημέρα λοιπόν του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου-20 Οκτωβρίου), αμφιθαλείς παίδες, παιδιά δηλαδή των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν, περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών και τραγουδούσαν τα κάλαντα (καλένδες) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το αντίστοιχο φιλοδώρημά από τους νοικοκυραίους. Όταν έφθαναν έξω από το σπίτι, κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την επόμενη χρονιά οπότε και την έκαιγαν τοποθετώντας τη νέα Ειρεσιώνη. Να σημειώσουμε ότι τα αρχαιοελληνικά κάλαντα δεν είχαν, ως φαίνεται, θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά μάλλον κοινωνικό και χρονικό/ημερολογιακό.
Ουσιαστικά λοιπόν, η Ειρεσιώνη αποτελεί τον πρόγονο του στολισμού των δέντρων και ασφαλώς του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Πρόκειται για ένα αντιδάνειο όπως θα λέγαμε στη γλωσσολογία. Η Ειρεσιώνη ταξίδεψε μέσω των Ελλήνων ταξιδευτών και των ευρωπαίων περιηγητών στη ρημαγμένη Ελλάδα στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες όπου ασφαλώς δεν υπήρχαν ελιές, υπήρχαν όμως έλατα. Τα έλατα και τα άλλα δέντρα των βόρειων δασών άρχισαν να στολίζονται και κάπως έτσι το βάρβαρο ειδωλολατρικό έθιμο της Ειρεσιώνης που καταδικάστηκε εν καιρώ Βυζαντίου, επέστρεψε πίσω εξευρωπαϊσμένο, χριστουγεννοποιημένο και διόλου ενοχλητικό πια τον καιρό του Όθωνος και των Βαυαρών στην Ελλάδα του 1840 που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της.
Ο Πλούταρχος μας διασώζει:
«Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους (πιόνας=αφράτοι)
και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι (κοτύλη=ποτήρι)
και κύλικ” εύζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη» (=και γεμάτο μπουκάλι για να μεθύσεις και να κοιμηθείς)
Στον Πλούταρχο επίσης, διαβάζουμε: "Γενομένου του κλήρου παραλαβών τούς λαχόντας ο Θησεύς εκ του πρυτανείου και παρελθών εις Δελφίνιον, έθηκεν υπέρ αυτών τωι Απόλλωνι την ικετηρίαν. Ην δε κλάδος από της ιεράς ελαίας ερίωι λευκώι κατεστεμμένος". Ο Θησέας πρώτος δηλαδή έφτιαξε την Ειρεσιώνη παίρνοντας κλαδί ελιάς και αφιερώνοντάς στον Απόλλωνα ως ικετήριο.
Υπάρχουν και άλλες εκδοχές περί του Θησέα και της αφετηρίας της Ειρεσιώνης. Αλλά αυτές θα τις βρείτε σε πιο εξειδικευμένα βιβλία και άρθρα.
Στο νηπιαγωγείο μας, το έθιμο της Ειρεσιώνης δημιουργήθηκε με αγάπη και με τη βοήθεια των γονιών Δημήτρη Μπατιστάτου, Κατερίνας Γούδα, Άρτεμις Γρίβα και ασφαλώς των παιδιών που κρέμασαν τους καρπούς στην ελιά. Καθώς η ελιά τους σχολείου μας είναι ακόμα νέα και με τρυφερά τα κλαδιά της, προτιμήσαμε το τεράστιο κλαδί ελιάς που ο μπαμπάς Δημήτρης βρήκε κομμένο από τους κηπουρούς του δήμου και μας το έφερε. Δεκάδες καρποί που έφεραν όλοι οι γονείς έδωσαν το έναυσμα για το έθιμο στο φετινό χριστουγεννιάτικό μας εργαστήρι.
Στο παιχνίδι μπήκαν και οι γονείς που έδεσαν τους καρπούς και τους κρέμασαν και αυτοί στην Ειρεσιώνη μας.
Πηγές
Η προφορική διαφώτιση της φίλης μας Νάνσυς Αποστόλου
Jane Ellen Harrison, Αρχαίες ελληνικές γιορτές
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι
Μέγα Α. Γ., Ελληνικές Γιορτές και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας,, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2004.
