Το φαινόμενο Τζερόνιμο Στίλτον μετράει την άνοιξη του 2020, σε μια πορεία 20 χρόνων, πάνω από 180 εκατομμύρια πωλήσεις σε 49 διαφορετικές γλώσσες και πάνω από 200 βιβλία. Μόνο στην Ελλάδα έχει ξεπεράσει τις 500 χιλιάδες αντίτυπα. Η τεράστια αυτή εμπορική του απήχηση δεν ανάγεται στη σφαίρα του τυχαίου. Ούτε και η αγάπη εκατομμυρίων παιδιών σε όλο τον κόσμο. “Ο Τζερόνιμο δεν “γεννήθηκε” με σκοπό να γίνει εμπορική επιτυχία. Ο Τζερόνιμο γεννήθηκε από την καρδιά μου και οτιδήποτε γεννιέται από την καρδιά είναι διαφορετικό, μοναδικό και σπουδαίο”.
Η Ελιζαμπέτα Ντάμι μας εξομολογήθηκε μια μεγάλη αλήθεια. Ένας συγγραφέας που λέει “θέλω να γράψω μια μεγάλη επιτυχία, έναν νέο Τζερόνιμο Στίλτον που θα σαρώσει”, δεν πρόκειται να την γράψει ποτέ. Μόνο όταν αφήσει την καρδιά και τον νου του να συνεργαστούν απερίσπαστα, μακριά από εμπορικές ονειροπολήσεις, θα προκύψει κάτι σπουδαίο.
Η μεγάλη προσωπική εμπειρία της Ντάμι στις εκδόσεις, η αγάπη της για την περιπέτεια, τους ανθρώπους, το ταξίδι και τον κόσμο, η σφοδρή θέλησή της να προσφέρει στα παιδιά κάτι ξεχωριστό, γέννησαν τον Τζερόνιμο. Έναν ήρωα που δεν κάνει κατήχηση, δεν σηκώνει διαρκώς το δάχτυλο, δεν χάνει τον εαυτό του μέσα στις πολυάριθμες σελίδες των πολυάριθμων βιβλίων του, πιστεύει στους φίλους, την αγάπη, το καλό.
Ο Τζερόνιμο είναι πρότυπο. Και ως πρότυπο εξάγει ένα πλήθος σπουδαίων συμπεριφορών και νοοτροπιών για κάθε παιδί. Μέσα από τα βιβλία του αποκαλύπτεται ένας μοναδικός ηθικός κώδικας. Πριν όμως αναλυθεί αυτό, ας απαντήσουμε σε ένα σημαντικό ερώτημα.
Γιατί ο Τζερόνιμο είναι ιδανικός και για τα παιδιά που έχουν δύσκολη σχέση με το διάβασμα.
Αν ανοίξετε ένα βιβλίο του Τζερόνιμο, θα γίνεται αμέσως μάρτυρας ενός καλά μελετημένου κόσμου.
- Ξεκούραστο κείμενο: αρκετές διαφοροποιημένες σε μέγεθος και χρώμα λέξεις που διαλύουν το ευθύγραμμο κείμενο που κουράζει ή αποθαρρύνει πολλά παιδιά. Οι έντονοι ήχοι (πλατς, μπουμ κτλ), τα ισχυρά συναισθήματα, οι διαφοροποιήσεις θερμότητας, ταχύτητας, τα φαγητά, τα ουσιαστικά που εξελίσσουν την ιστορία, κάθε λέξει μπορεί να γίνει bold ή πολύ bold, να υπογραμμιστεί, να μεγαλώσει, να λεπτύνει, να μπει σε κάποιο απρόσμενο text frame/bubble (κάποιο πλαίσιο που το αναδεικνύει), να μεγαλώσει το διάστιχό της, να λάβει κυματοειδή ή άλλη μορφή, να αγκαλιαστεί από βέλη ή άλλο γραφικό. Ένας συναρπαστικός κόσμος γραφικών εφέ που δυναμώνει την ανάγνωση, κάνει ελκυστική κάθε σελίδα.
- θελκτική εικονογράφηση: η εικονογράφησή του είναι ένας συνδυασμός κόμικ, καρτούν και παιδικού σχεδίου μαζί, που ΣΕ ΚΑΘΕ σελίδα, κάθε μικρό ή μεγαλύτερο σκίτσο συνδιαλέγεται με το κείμενο, νοηματικά ή μη, λειτουργώντας σε μοναδική αρμονία μαζί του. Κάθε εικονογραφικό στοιχείο στον Τζερόνιμο είναι δουλεμένο με εξονυχιστική λεπτομέρεια και ποτέ πεταμένο στην τύχη. Άλλωστε στα βιβλία του Τζερόνιμο δουλεύει ένα ολόκληρο επιτελείο πέντε και έξι κάθε φορά εικονογράφων και γραφιστών.
- μη σχολειοποιημένη γνώση: σκεφτείτε μια όμορφη παιδική εγκυκλοπαίδεια. Πώς θα την φέρνατε στο νου σας για να είναι ελκυστική για ένα παιδί; Ε, αυτό κάνει ο Τζερόνιμο. Στα καλά καθούμενα, να μια σελίδα, με ιδιαίτερο χρωματισμό και περιγράμματα, με ισορροπημένο, μεστό πληροφοριακό κείμενο που μοιράζει γνώση τόσο όσο και που δίνει το ερέθισμα στον μικρό αναγνώστη να ψάξει και παραπέρα αν το επιθυμεί. Ανοίξτε τώρα και ένα σχολικό βιβλίο και θα καταλάβετε γιατί τα παιδιά τα βαριούνται τόσο πολύ: μονοτονία, κατήχηση, άγχος να στα πει όλα μην τυχόν και σε αφήσει αμόρφωτο.
Ας δούμε τώρα όλα όσα ξεδιπλώνονται μέσα από τον Τζερόνιμο Στίλτον καθώς και τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα βιβλία του και φανερώνουν γιατί ο Τζερόνιμο βρίσκεται στην κορυφή των προτιμήσεων παιδιών 7-12 περίπου ετών.
Στοιχείο 1ο: ο φθαρτός Τζερόνιμο ή γιατί τα παιδιά ταυτίζονται μαζί του
Ο Τζερόνιμο δεν είναι υπερήρωας, δεν είναι κόμικ της Marvel. Δεν πετάει φλόγες, δεν γαντζώνεται με ιστούς αράχνης, δεν πετάει, δεν κάνει ανεξήγητα πράγματα, δεν έχει μαγικές δυνάμεις. Είναι γήινος, προσιτός, εύκολα προσπελάσιμος από την σκέψη των παιδιών. Έχει ελαττώματα, παραξενιές, αδυναμίες. Έτσι, τα παιδιά ταυτίζονται μαζί του, γοητεύονται από την φθαρτή του φύση, που παρά τις αντιξοότητες, πάντα καταφέρνει να βρει τον δρόμο προς την λύση του μυστηρίου. Ο διάφανος Τζερόνιμο είναι η πρώτη μεγάλη βάση ηθικής ακεραιότητας: δεν είμαι τέλειος, δεν είμαι αλάνθαστος, όπως κι εσείς, αλλά θα παλεύω με όλες μου τις δυνάμεις για να τα καταφέρω. Σπουδαίο μάθημα.
Στοιχείο 2ο: οι φίλοι και οι σύμμαχοι του Τζερόνιμο
Ναι, ο Τζερόνιμο έχει φίλους, ποντικούς -και όχι μόνο- που τον εκτιμούν, που τον συμπαθούν, που τον στηρίζουν. Δεν θα τον δείτε ποτέ να πουλάει τους φίλους του, να είναι χειριστικός μαζί τους, να τους κατατάσσει αναλόγως της θετικής τους απόκρισης σε κάποιο αίτημά του. Όμως, δεν διστάζει ποτέ να δημιουργεί συμμαχίες, ακόμα και προσωρινές, προκειμένου να πλησιάσει τον στόχο του. Ωστόσο, οι συμμαχίες του Τζερόνιμο δεν είναι ευκαιριακές, δεν στηρίζονται σε κάποια ανίερη βάση ή ανηθικότητα, αντιθέτως, είναι έντιμες, στηρίζονται στην αμοιβαιότητα, στην ευγένεια και την υποστήριξη της δικαιοσύνης. Και έτσι είναι και με τους “αντιπάλους”/ανταγωνιστές/”εχθρούς” του. Ποτέ ανήθικος.
Στοιχείο 3ο: η αυτοπεποίθηση και η υπερέκθεση
Πόσα παιδιά δεν έχουν αυτοπεποίθηση, διστάζουν, δεν πιστεύουν στον εαυτό τους και αυτοπεριορίζονται σε ένα νοερό καβούκι ατολμίας και ενοχικής αυτοκριτικής (“δεν πρόκειται να τα καταφέρω”); Κι από την άλλη πόσα παιδιά είναι υπερφίαλα, σχεδόν “πάσχουν” από υπερβολική αυτοπεποίθηση (“ξέρεις ποιος είμαι εγώ”, “ξέρεις ποιος είναι ο μπαμπάς μου”) που τα οδηγεί σε παράτολμες, παράλογες ενέργειες ή προκλήσεις που αγγίζουν τα όρια του bullying;
Ο Τζερόνιμο έρχεται να σταθεί σ’ εκείνη την χρυσή γραμμή, ενδυναμώνοντας τα διστακτικά, συνεσταλμένα παιδιά και αποδυναμώνοντας, από την άλλη, εκείνα που εκθέτουν εαυτόν σε μια διαρκή υπερέκθεση του εαυτού και των δυνατοτήτων τους. Ο Τζερόνιμο είναι ανοιχτός στην πρόκληση, αγαπά την περιπέτεια και ενώ είναι θαρραλέος, δεν είναι ριψοκίνδυνος (ανάγοντας τις περιπέτειές του στην πραγματική ζωή ασφαλώς). Δεν δειλιάζει αλλά και δεν δεν αποθαρρύνεται ποτέ από τα εμπόδια που συναντά. Η απογοήτευσή του είναι πάντοτε προσωρινή, τόσο όσο χρειάζεται να αποφορτιστεί, να καθαρίσει το μυαλό του και να αναλάβει δράση ξανά. Κι αυτή είναι μια ακόμα βάση, ένα ακόμα επίπεδο πάνω στο οποίο η Ελιζαμπέτα Ντάμι χτίζει τις ιστορίες του Τζερόνιμο.
Στοιχείο 4ο: η απουσία βίας
Δε θα δείτε τον Τζερόνιμο να χρησιμοποιεί όπλα. Δεν θα τον δείτε να παίζει ξύλο, ούτε να επιτίθεται. Και οι “εχθροί” του, όμως, δεν είναι τρομακτικά βίαιη, δεν στάζουν αίμα και θάνατο και η μοχθηρότητά τους εκφράζεται σχεδόν πάντα με άλλους τρόπους. Αυτή η απουσία βίας και η συχνή αποτροπή της από τον Στίλτον προάγει την γαλήνη κατά την ανάγνωση, αφήνοντας χώρο στο όμορφο, το χαρούμενο, το έξυπνο και το καλό να κυριαρχήσουν, αλλά και δεν ωθεί σε μιμήσεις τέτοιου τύπου που περισσεύουν σε βιβλία, σειρές και videogames για παιδιά.
Στοιχείο 5ο: περιπέτεια
Όλες οι ιστορίες του Τζερόνιμο, όλες οι σειρές, είναι εξαιρετικά περιπετειώδεις. Γρήγορος ρυθμός, εμπόδια, συναρπαστική εξέλιξη, συνεχείς εκπλήξεις, απρόσμενες ανατροπές. Ο Τζερόνιμο δεν αφήνει ποτέ κανέναν να βαρεθεί στις ιστορίες του.
Στοιχείο 6ο: μυστήριο, πλοκή, αγωνία
Μια καλή περιπέτεια έχει ιδιαιτέρως δουλεμένη πλοκή, ενώ διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον και την αγωνία. Ο Τζερόνιμο δεν κάνει “κοιλιά” ποτέ και τα μυστήριά του είναι από ικανοποιητικά μέχρι αριστοτεχνικά δομημένα. Κι αυτό θα το εξακριβώσετε αν το δώσετε και σε έναν ενήλικα αναγνώστη. Θα βιώσει αντίστοιχα συναισθήματα με εκείνα που βιώνει ένα παιδί.
Στοιχείο 7ο: χιούμορ
Το χιούμορ είναι καθοριστικός παράγοντας να αρέσει ένα βιβλίο στα παιδιά. Αλλά το χιούμορ πρέπει να είναι αυθεντικό, έξυπνο, διεισδυτικό, να πηγαίνει και να έρχεται την κατάλληλη στιγμή, όχι “παιδικότροπο”, όχι εξυπνακίστικο κάποιου ενήλικα που προσπαθεί να εκβιάσει το γέλιο των παιδιών. Το χιούμορ δηλαδή πρέπει να είναι σαν του Τζερόνιμο.
Στοιχεία 8ο: άφθονη γνώση
Αν και το σημείωσα παραπάνω, αυτή η περιδιάβαση των περιπετειών του Τζερόνιμο σε δεκάδες πολιτισμούς και χώρες, φυλές και ανθρώπους, επιτεύγματα και εκφάνσεις του πολιτισμού, χαρίζει στα παιδιά την συνάντηση με πραγματικά άφθονη γνώση, η οποία άλλοτε ως νύξη, άλλοτε ως παραπομπή και άλλοτε ως πλήρης πληροφορία καταγράφεται στα βιβλία του με ιδιαιτέρως ελκυστικό τρόπο όπως οι χρωματιστές, διαφοροποιημένες γραμματοσειρές, τα πληροφοριακά frames κ.α.
Υπάρχει καλύτερος τρόπος να κινητοποιηθεί το ενδιαφέρον ενός παιδιού να γνωρίσει την Βενετία, τον Ντα Βίντσι, την Νέα Υόρκη, τον Αμαζόνιο και τη Βραζιλία, την Ιαπωνία, τα ηφαίστεια, τους Ολυμπιακούς Αγώνες, την διαδικτυακή ασφάλεια, την οδική ασφάλεια, τον Όμηρο, την Αίγυπτο και ένα σωρό άλλες μοναδικές διακλαδώσεις της ανθρωπότητας από μια καλοφτιαγμένη περιπέτεια που ενώ την διαβάζεις και περνάς καλά, παράλληλα σου κλείνει διαρκώς το μάτι στην πληροφορία;
Στοιχείο 9ο: φαντασία
Οι ιστορίες του Τζερόνιμο είναι φουλ της φαντασίας. Το καταλαβαίνει κανείς από τις πρώτες σελίδες οποιαδήποτε ιστορίας του, ακόμα και τρεις τυχαίες σελίδες του να ανοίξεις, πάλι θα βρεθείς εκτεθειμένος στην άπλετη φαντασία της Ντάμι και του Τζερόνιμο.
Το καλύτερο όμως είναι ότι αυτός ο χρωματιστός στρόβιλος που λέγεται Τζερόνιμο Στίλτον πραγματικά αναπτύσσει την φαντασία των παιδιών με τον πλούτο των φανταστικών καταστάσεων, των ευρημάτων και την ποικιλία των ερεθισμάτων στα οποία εκθέτει το παιδί-αναγνώστη. Κι όταν διεγείρεται η φαντασία, να περιμένεις έναν πιο προικισμένο νου, έναν πιο δημιουργικό, αισιόδοξο και πιο χαρούμενο άνθρωπο. Έναν άνθρωπο που θα υπερνικά εμπόδια και φόβους, θα ξεπερνά δυσκολίες, θα βρίσκει λύσεις σε προβλήματα και θα χαράζει διαφορετικές διαδρομές εκεί όπου όλοι ξέρουν μονάχα έναν δρόμο. Και πάνω απ’ όλα έναν άνθρωπο που θα ονειρεύεται και θα διεκδικεί. Γιατί θα ξέρει ότι όλα γίνονται όταν παλεύεις.
Στοιχείο 10ο: φορέας καθολικών, πανανθρώπινων αξιών
Η συνολική στάση και συμπεριφορά του Τζερόνιμο αποκαλύπτει ένα καλά μελετημένο πλέγμα σπουδαίων αξιών, καθολικής αποδοχής.
- Η ενασχόλησή του με σεβασμό και αγάπη με τόσες διαφορετικές κουλτούρες, μέρη, τόπους, χώρες, λαούς, πολιτισμούς υπαγορεύουν έναν στιβαρό σεβασμό προς όλους, προς κάθε διαφορετικό πολιτισμό και κουλτούρα. Ο Τζερόνιμο δεν είναι απλώς ανεκτικός. Σέβεται πραγματικά, αποδέχεται και υποστηρίζει το διαφορετικό, προσπαθώντας να δείξει στα παιδιά ότι το καινούριο, το άλλο, το διαφορετικό, δεν αποτελεί απειλή για κανέναν. Γνωρίζει τι σημαίνει να ζεις, να εμπνέεσαι και να σέβεσαι διαφορετικά πλάσματα, αρσενικά και θηλυκά, μικρούς και ηλικιωμένους, ημεδαπούς και αλλοδαπούς. Ο σεβασμός αυτός δεν είναι επιλεκτικός. Απλώνεται σε όλα τα πλάσματα, σε κάθε εκατοστό της φύσης, είναι συνεχής και αδιάσπαστος.
- Ο Τζερόνιμο είναι ευθύς, ειλικρινής, φιλαλήθης. Ακόμα και όταν κινδυνεύει δεν γίνεται δόλιος, αλλά προσπαθεί με την ευφυΐα του, τη γνώση και κάποια τεχνάσματα να διαφύγει του κινδύνου.
- Είναι πραγματικός μαχητής της ζωής. Έχει πάντοτε ιδιαίτερη πίστη στο στόχο, πίστη στην θετική έκβαση των πραγμάτων και προς αυτήν την κατεύθυνση κινητοποιούνται όλες του οι δυνάμεις και ενέργειες
- Πάντα αλληλέγγυος προς όποιον τον έχει ανάγκη ή κινδυνεύει, συχνά και με εκείνους που αντιπαρατίθεται.
- Ο Στίλτον είναι ένας μάστερ της αυτοβελτίωσης. Κάθε στιγμή, σε κάθε περιπέτειά του, διαλέγει να μάθει κάτι, να αποκτήσει μια νέα γνώση, μια νέα δεξιότητα. Η στασιμότητα είναι εχθρός του.
- Δεν έχει το άγχος της ευτυχίας, δεν διδάσκει στα παιδιά ότι διαρκώς πρέπει να είμαστε υπερευτυχισμένοι. Θα τον δείτε και προβληματισμένο και κατηφή και εκνευρισμένο κάποιες φορές. Η ευτυχία για τον Τζερόνιμο δεν είναι η απόκτηση ενός κόσμου που δεν έχεις, αλλά η αγάπη για τον κόσμο που έχεις. Γι’ αυτό και εστιάζει πάντα στο εδώ και το τώρα.
- Δεν δραπετεύει μακριά από τους φόβους του (αν και κάποιες φορές πολύ θα το ήθελε). Ο Τζερόνιμο αντιμετωπίζει τους φόβους του κατάματα, προσπαθεί να τους εκλογικεύσει και μέσα από την δράση του να εμπλουτίσει τις εμπειρίες του, υπερνικώντας έτσι τους φόβους του. Άφοβα όλα; Όχι. Με φόβο αλλά και τόλμη ότι θα τα καταφέρω, γνωρίζοντας τα όριά μου, όχι εκθέτοντας τον εαυτό του σε κινδύνους που δεν μπορώ να διαχειριστώ άμεσα, αλλά γρατζουνίζοντας κάθε στιγμή το όριο του μπορώ-δεν μπορώ.
- Ο Τζερόνιμο είναι ένας πνεύμα θετικότητας. Δεν του αρέσει να είναι αντί-κάτι. Δεν είναι αντιμιλιταριστής. Είναι φιλειρηνιστής. Δεν μάχεται ενάντια σε κάτι. Μάχεται υπέρ κάποιου. Κι αυτή είναι μια λεπτή αξία που ομορφαίνει την καρδιά κάποιου: να παλεύει στη ζωή του να βάλει ένα + και όχι να διώξει τα -.
- Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Ο Τζερόνιμο δε θα την εμφανίσει ποτέ νεκρή ή τραυματισμένη. Πάντα θα ελπίζει ότι μπορεί να αλλάξει μια κατάσταση και πάντα θα μεταφέρει αυτήν την πίστη και την αισιοδοξία του στα παιδιά.
- Ο Τζερόνιμο είναι ανοιχτό πνεύμα. Δεν μισεί, δεν διασπείρει προκαταλήψεις και fake news, δεν κατηγοριοποιεί, πιστεύει στην αξία και το πνεύμα κάποιου. Δεν τον κατατάσσει ποτέ με βάση ρηχά, εξωτερικά ή σεξιστικά κριτήρια. Δεν είναι ρατσιστής ή κριτής των πάντων.
Ο Τζερόνιμο είναι τέλειος μέσα στις ατέλειές του, σπουδαίος μέσα στην ταπεινότητά του. Ένας υπέροχος, αξιαγάπητος χαρακτήρας, ιδανικός για παιδιά και κυρίως απολαυστικός διαβάζοντάς τον. Γιατί ο Τζερόνιμο πάνω απ’ όλα σε κάνει να περνάς όμορφες, αλησμόνητες στιγμές φαντασίας μαζί του. Κι αυτό είναι το υπέρτατο μήνυμα ενός καλού βιβλίου.
