Γράφει η Τάνια Φραράκη*
Έρχεται κάποια στιγμή στην ζωή του ανθρώπου, στην ζωή του νήπιου που το «Όχι» αποκτά ζωτική σημασία για τον ψυχισμό του. Όλοι οι γονείς που έχουν παιδιά ηλικίας μεταξύ 2.5 και 5 χρονών έχουν ασφαλώς ζήσει άλλοι περισσότερο άλλοι λιγότερο την μεταμόρφωση του «μωρού τους» μέσα σε μια νύχτα, σε έναν/μια μικρή/ο «τύραννο»!
Το ΟΧΙ αποτελεί βασική και συχνή απάντηση των νηπίων προς τους γονείς και συχνά, την σχετική ηρεμία της βρεφικής ηλικίας όπου το μωρό ακολουθεί το πρόγραμμα που έχουν φτιάξει και επιβάλει οι γονείς, αντικαθιστούν «οι μάχες» γύρω από τον ύπνο, το φαΐ, ένα παιχνίδι ή ένα γλειφιτζούρι που θέλει το παιδί απεγνωσμένα. Οι εκρήξεις οργής των νηπίων είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο σε αυτήν την «πρώτη εφηβεία» καθώς και η απόγνωση των γονέων μπροστά σε αυτές τις καθημερινές καινούργιες συμπεριφορές. Τι σημαίνουν λοιπόν όλα τα παραπάνω;
Το «όχι» των παιδιών προσχολικής ηλικίας (2,5-5,5 χρονών) είναι μια προσπάθεια αποχωρισμού και ανεξαρτητοποίησης του νήπιου το οποίο παράλληλα επιθυμεί την αυτονομία αλλά και την φοβάται. Το παιδί αντιμετωπίζει μια πολύπλοκη φάση αναπτυξιακών αλλαγών κατά τις οποίες καλείται να ανταποκριθεί στα παρακάτω:
Το νήπιο αρχίζει να ξεχωρίζει και να αποχωρίζεται την μητέρα του- μια πολύπλοκη και μακρόχρονη διαδικασία που ξεκινά γύρω στους 6 μήνες και ολοκληρώνεται γύρω στα 3 χρόνια. Σε αυτήν την διαδικασία ο ρόλος του πατέρα είναι πολύ σημαντικός. Είναι το τρίτο πρόσωπο που μπαίνει ανάμεσα στην δυάδα βρέφος μητέρα, και βοηθά μητέρα και βρέφος να πάρουν αποστάσεις!
Επειδή ακριβώς το παιδί αρχίζει να αποκτά κάποια ανεξαρτησία και ελευθερία, αρχίζει να αντιμετωπίζει την επιλογή ανάμεσα στο «καλό» και στο κακό. Οι παροξυσμοί οργής σε αυτήν την ηλικία είναι κάτι το αναμενόμενο, γιατί ανακαλύπτοντας το παιδί όλα όσα μπορεί να κάνει, δοκιμάζει την δύναμη του. Η θετική εικόνα αυτών των παροξυσμών είναι ότι η δύναμη τους μπορεί να δείχνει πόσο δυνατό χαρακτήρα μπορεί να αποκτήσει το παιδί αν βέβαια το βοηθήσουν οι γονείς να χαλιναγωγήσει αυτήν την ενέργεια. Αυτό είναι θέμα χρόνου, αρκεί να καταλάβουν οι γονείς ότι είναι κάτι φυσιολογικό, και να αντιμετωπίζουν το παιδί με ηρεμία και σταθερότητα
Ταυτόχρονα το νήπιο καλείται να αρχίσει να εξερεύνα τον νέο, συναρπαστικό, αλλά συνάμα και τρομακτικό έξω κόσμο. Ο πατέρας στον οποίο συνήθως το παιδί είναι λιγότερο προσκολλημένο επιτελεί και μια άλλη λειτουργία. Με την ενεργή του παρουσία βοηθά μητέρα και παιδί εκτός από το να «ξεχωρίσουν» λίγο, να κρίνουν και πιο αντικειμενικά τις ικανότητες του παιδιού. Ένα παιδί πειραματίζεται περισσότερο ως προς τις ικανότητες του, κατά το παιχνίδι ή την συνδιαλλαγή με τον πατέρα. Οι πατεράδες συγκριτικά με τις πιο προστατευτικές μαμάδες παίρνουν περισσότερα «ρίσκα» σπρώχνουν το παιδί να διευρύνει τις ικανότητες του.
Τέλος, το παιδί σε αυτή την ηλικία καλείται να συμμορφωθεί με τους οικογενειακούς κανόνες. Σε αυτό το στάδιο αρχίζει να μαθαίνει πως θα ταιριάξει με τους άλλους, πρώτα με την οικογένεια του και μετά με την υπόλοιπη κοινωνία, γιατί αλλιώς θα χάσει την αγάπη των συνανθρώπων του. Αυτό δεν σημαίνει να μάθει να είναι πάντα «καλό».
Η επιβολή ορίων από τους γονείς στα παιδιά κάθε ηλικίας είναι κάτι που όσο αρέσει στα παιδιά άλλο τόσο το αντιμάχονται. Τα όρια, ιδιαίτερα στην νηπιακή ηλικία αλλά αργότερα και στην εφηβική, είναι σημαντικός παράγοντας διαπαιδαγώγησης και συναισθηματικής ανάπτυξης, καθώς και απαραίτητη προϋπόθεση για την εγκαθίδρυση της αίσθησης ασφάλειας αλλά και ανεξαρτητοποίησης στην μετέπειτα ζωή των παιδιών. Τα σαφή όρια και η αδιάλειπτη συναισθηματική στήριξη από τους γονείς, δίνουν στο παιδί την δυνατότητα να δοκιμάσει πλήρως την δύναμη του, να την εμπιστευτεί με σιγουριά και να μάθει βαθμιαία να την διαφεντεύει. Οι σαφείς σταθερές κατευθυντήριες γραμμές βοηθούν τα παιδιά να μην φοβούνται τον θυμό τους. Οι δειλοί και ντροπαλοί τύποι έχουν συνήθως δεχτεί ισχυρότατη πίεση να συμμορφωθούν με τις προσδοκίες των γονιών τους αλλά η πίεση αυτή δεν ασκήθηκε με αυστηρότητα (ύπαρξη ορίων) αλλά με ενοχή, ή ενσταλάζοντας στο παιδί τον φόβο ότι θα το εγκαταλείψουν. Αυτό το παιδί δεν βρήκε το κουράγιο ποτέ να δοκιμάσει τα όρια τα δικά του ή των άλλων, συνεπώς δυσκολεύεται και να διερευνήσει τα συναισθήματά του γιατί φοβάται ότι θα κάνει «ζημιά» Είναι όμως πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε παράλληλα, ότι μια άκαμπτη και καθολική τοποθέτηση απαγορεύσεων και οριοθέτησης θα έχει το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα με την απουσία ορίων: Παιδιά φοβισμένα, από τα ίδια τους τα συναισθήματα! Για να γίνει ένας άνθρωπος υγιής και ανεξάρτητος, να βασίζεται στον εαυτό του και να έχει ισχυρή προσωπικότητα χρειάζεται κατά την διάρκεια της νηπιακής ηλικίας να μάθει να ενεργεί με πρωτοβουλία και δημιουργικότητα κάνοντας πράγματα ασυνήθιστα για αυτόν. Πράγματα που οι γονείς δεν θα περιμένουν και μερικά δεν τα εγκρίνουν. Τα νήπια έχουν την δύσκολη αποστολή να ερευνούν και συγχρόνως να συνυπάρχουν με τους άλλους. Να μην είναι ούτε πολύ «καλά» ούτε πολύ «άτακτα». Οι γονείς πρέπει να κατευθύνουν το παιδί στην πορεία αυτή των δυο άκρων για την εύρεση μιας μεσαίας λύσης. Αυτό επιτυγχάνεται με το να δίνουν στο νήπιο ελευθερία και κουράγιο να εξερευνά και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία, μα να το κουμαντάρουν και με σταθερότητα και όρια (όχι εχθρότητα) για να μπορέσει να αναπτύξει την αυτοκυριαρχία του.
Ανάμεσα στην συμβιβαστικότητα και την ελευθερία άλλωστε, παλεύουμε σε όλη την μετέπειτα ζωή μας!
*Η Τάνια Φραράκη είναι Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια B.sc (Hons), M.Sc. Πανεπιστημίου Ανατολικού Λονδίνου Μεγάλης Βρετανίας.
