Με τον όρο χαρισματικό παιδί αναφερόμαστε στο παιδί που συνδυάζει πολύ υψηλές ικανότητες τόσο στο γνωστικό όσο και στο συναισθηματικό τομέα.
Η πιο σημαντική λέξη που πρέπει να είναι χαραγμένη στο μυαλό μας σχετικά με τη χαρισματικότητα, είναι η λέξη «δυναμικό» και όχι «καλή συμπεριφορά». Το δυναμικό υπάρχει, αλλά την έννοια και εικόνα του «καλού μαθητή»- όπως αυτή επικρατεί παραδοσιακά, δηλαδή βασισμένη στις υψηλές επιδόσεις και στην πειθαρχία στους κανόνες της τάξης – συχνά εργάζονται για να την ικανοποιήσουν περισσότερο σκληρά μαθητές, οι οποίοι βρίσκονται στον τυπικό πληθυσμό, παρά οι χαρισματικοί συμμαθητές τους.
Επομένως το νοητικό κριτήριο δεν είναι το μοναδικό κριτήριο για να χαρακτηρίσουμε ένα παιδί ως χαρισματικό. Αντίθετα θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και άλλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, που είναι εξίσου σημαντικά, όπως είναι το κίνητρο επίτευξης, η επιμονή μέχρι την ολοκλήρωση του τελικού στόχου και η δημιουργικότητα (η άνω του μέσου όρου δηλαδή ικανότητα) να δίνονται λύσεις σε συνηθισμένα-καθημερινά προβλήματα.
Ωστόσο, τα χαρισματικά παιδιά διαφέρουν ουσιαστικά από εκείνα τα παιδιά που απέκτησαν με μεγάλη προσπάθεια κάποιες δεξιότητες. Θα πρέπει δηλαδή να διαφοροποιήσουμε το χαρισματικό παιδί από το ταλαντούχο, που διαθέτει εξαιρετική ικανότητα σε έναν μόνο τομέα της επιστήμης ή της τέχνης, π.χ. στη μουσική.
Τα χαρακτηριστικά των χαρισματικών παιδιών
Σε μαθησιακό επίπεδο το χαρισματικό παιδί:
- µαθαίνει γρήγορα, αντιλαµβάνεται εύκολα προχωρηµένα θέµατα,
- δείχνει διορατικότητα και φαντασία για τις σχέσεις αιτίου-αποτελέσµατος,
- επιµένει στην ολοκλήρωση καθηκόντων,
- αντιλαµβάνεται το πρόβληµα εύκολα και παίρνει πρωτοβουλία,
- µπορεί να παράγει πρωτότυπη και µε φαντασία εργασία, αν και στερείται σε τεχνική ακρίβεια, (π.χ. δυσκολίες στο γραπτό λόγο),
- θέλει να αναλύει θέµατα σε µεγαλύτερο βάθος ,
- η πνευµατική του ταχύτητα είναι µεγαλύτερη από την ικανότητα του στο γράψιµο, για αυτό είναι συχνά απρόθυµο να γράφει σε µάκρος,
- προτιµά να µιλάει παρά να γράφει και µιλάει µε ταχύτητα και ευφράδεια.
Σε συναισθηματικό επίπεδο το χαρισματικό παιδί:
- δείχνει ευαισθησία και αντιδρά έντονα σε θέµατα που του προκαλούν άγχος ή αδικία,
- δείχνει ευαισθησία, κατανόηση και συµπάθεια στους άλλους και αναλαµβάνει ηγετικό ρόλο,
- δείχνει ασυνήθιστο ενδιαφέρον σε προβλήµατα ενηλίκων, όπως σηµαντικά σύγχρονα θέµατα (εθνική ή παγκόσµια εξέλιξη, δικαιοσύνη, το σύµπαν κ.λ.π.).
Σε επίπεδο συμπεριφοράς το χαρισματικό παιδί:
- θέτει πολύ υψηλούς προσωπικούς στόχους και µπορεί να χαρακτηρίζεται από τελειομανία,
- κυνηγά την επιτυχία και διστάζει να επιχειρήσει κάτι στο οποίο µπορεί να αποτύχει,
- µπορεί να έχει µια αρνητική αντίληψη για τον εαυτό του και να υποφέρει από µειωµένη κοινωνική αποδοχή από τους συνοµηλίκους του,
- προτιµά συχνά τη συντροφιά των µεγαλύτερων µαθητών και των ενηλίκων,
- είναι ευάλωτο και εύθικτο στην κριτική των άλλων,
- είναι έντονα ανταγωνιστικό,
- έλλειψη ενδιαφέροντος για τις σχολικές δραστηριότητες, οι οποίες του φαίνονται ανιαρές και βαρετές,
- στην εφηβεία συχνά υιοθετεί παραβατικές συμπεριφορές και σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις διακόπτει τη σχολική φοίτηση.
Τι θα βοηθούσε σε εκπαιδευτικό επίπεδο το χαρισματικό παιδί
Στην παρούσα φάση δυστυχώς το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει τις κατάλληλες υποδομές για να εντάξει ομαλά τους χαρισματικούς μαθητές.
Ωστόσο, σε άλλες χώρες η δημιουργία ειδικών τάξεων παρέχει σε αυτά τα παιδιά μια εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις υψηλές νοητικές τους ικανότητες, διεγείρει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία τους και επιτρέπει την καλύτερη και ομαλότερη ενσωμάτωσή τους στην ομάδα (π.χ. παρουσία εντός της κανονικής τάξης «ειδικού μέντορα», παιδαγωγού δηλαδή με ειδική κατάρτιση στην εκπαίδευση χαρισματικών παιδιών καθώς και εμπλουτισμός του τυπικού αναλυτικού προγράμματος σπουδών).
Το Υπουργείο Παιδείας με σχετική νομοθεσία από το 2008 αναγνωρίζει την ύπαρξη των χαρισματικών μαθητών και τα κατηγοριοποιεί στους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, χωρίς όμως να έχει προβεί μέχρι σήμερα σε καμία ουσιαστική νομοθετική ρύθμιση, που να διευκολύνει την ισόρροπη μαθησιακή και την κοινωνικό-συναισθηματική τους ανάπτυξη εντός του σχολικού περιβάλλοντος.
Προτάσεις στο σχολικό περιβάλλον
- Παροχή διαφοροποιημένης διδακτικής και παιδαγωγικής διαδικασίας προσαρμοσμένης στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και στη «χαρισματικότητα» του μαθητή.
- Πρόγραμμα εμπλουτισμού του διδακτικού υλικού του σχολείου, που μπορεί να περιλαμβάνει για παράδειγμα τη χρήση της βιβλιοθήκης, κάποιου εργαστηριακού χώρου ή και των νέων τεχνολογιών προκειμένου να παραμείνει αμείωτο το ενδιαφέρον του μαθητή.
- Χρήσιμο κρίνεται να του διατίθεται εκπαιδευτικό υλικό διαβαθμισμένης δυσκολίας, αν δεν καλύπτεται από το υπάρχον.
- Αξιοποίηση του εκπαιδευτικού/υποστηρικτικού υλικού του Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Υ.Π.Π.Ε.Θ. και του οδηγού για μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα (pi-schools.gr/special_education/harismatika/harismatika-part-01.pdf).
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς ενός χαρισματικού παιδιού
- Όταν αντιληφθούν ότι οι δυνατότητες του παιδιού τους είναι μεγάλες να απευθυνθούν άμεσα στα Κ.Ε.Σ.Υ. (Κέντρα Εκπαιδευτικής & Συμβουλευτικής Υποστήριξης-Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων-όπου υπάρχει διεπιστημονική ομάδα), αφενός μεν για να λάβουν μια αξιόπιστη και έγκυρη γνωμάτευση, αφετέρου δε για να υπάρξει σταθερή συνεργασία με το σχολείο φοίτησης του μαθητή και συμβουλευτικές προτάσεις προς εκείνους.
- Είναι σημαντικό να το προτρέπουν να συναναστρέφεται με συνομήλικά του παιδιά και να μην απομακρύνεται από την παιδικότητά του.
- Να μην προβάλλουν και να μην υπερτονίζουν ως βασικό σημείο της προσωπικότητας του παιδιού τους τη γνωστική του υπεροχή.
- Είναι αναγκαίο να στοχεύουν στην εξισορρόπηση και εναρμόνιση της εντατικής του εκπαίδευσης με τις δραστηριότητες που αντιστοιχούν στη χρονολογική του ηλικία.
- Θα πρέπει να ενισχύουν την εμπιστοσύνη του παιδιού προς τον εαυτό του, απαραίτητο συστατικό στοιχείο της ομαλής ψυχοσυναισθηματικής του ανάπτυξης.
- Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν πρώτα τις συναισθηματικές κι έπειτα τις γνωστικές ανάγκες των χαρισματικών παιδιών τους και να επιδιώξουν τη ψυχική τους ισορροπία.
- Να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας (παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο), αν και παρ’ όλες τις προσπάθειές τους, το παιδί τους συνεχίζει να εμφανίζει συναισθηματικές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς και να ζητήσουν και οι ίδιοι συμβουλευτική υποστήριξη.
Κλείνοντας, οι γονείς ενός χαρισματικού παιδιού οφείλουν να απελευθερωθούν από στερεοτυπικές συμπεριφορές και προσωπικές προσδοκίες, να ενημερωθούν για τις ανάγκες και τις δυνατότητες του, να το αντιμετωπίσουν με κατανόηση και αποδοχή, ευαισθησία και ευελιξία.
Τα χαρισματικά παιδιά είναι ευλογία και επιβράβευση για την κοινωνία, είναι αυτά που μπορούν να διαμορφώσουν το μέλλον μας. Ας τα ενισχύσουμε, για να μπορέσουμε να τα ακολουθήσουμε!
Ιωάννης Κυργιόπουλος
Ψυχολόγος (Msc Σχολικής Ψυχολογίας)
E–mail: johnkyr76@yahoo.gr
Τηλ. Επικοινωνίας: 6972868960
