“Γεννήθηκα σε ένα χωριό του Κάτω Ολύμπου (Καλλιπεύκη). Οι συνθήκες της εποχής οδήγησαν τους γονείς μου να μετακινηθούν στην πόλη (Λάρισα). Έτσι, 2 χρονών βρέθηκα σε ένα αστικό τοπίο”.
Σήμερα είναι είναι Καθηγήτρια στο Π.Τ.Π.Ε., του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Π.Θ.) στο οποίο διδάσκει θέματα Παιδικής-Εφηβικής Λογοτεχνίας, Αφήγηση, Μυθοπλασία – Δημιουργική Γραφή κειμένων βραχείας φόρμας. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στη θεωρία και κριτική της παιδικής/εφηβικής λογοτεχνίας καθώς επίσης και στη διδακτική της.
Είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Π.Θ. και Διευθύντρια του ηλεκτρονικού περιοδικού για τη θεωρία και μελέτη της παιδικής λογοτεχνίας ΚΕΙΜΕΝΑ (www.keimena.ece.uth.gr).
Είναι Διευθύντρια του Μουσείου Παιδικής και Εφηβικής Λογοτεχνίας, το οποίο ιδρύθηκε με πρότασή της από την Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και ήδη καταγράφει και συγκεντρώνει πλούσιο έργο και εμπνευσμένες δραστηριότητες.
Μέσα σε όλα αυτά, γράφει τα δικά της λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά (ενδεικτικά Μια αρκούδα στη μπανιέρα, Πέντε ελέφαντες στη ζούγκλα, Δε μ’ αρέσει η βροχή) και ενήλικες (ενδεικτικά Η γυναίκα δέντρο, Η αφωνία του απογεύματος). Και ένα από αυτά έγινε η αφορμή για αυτή τη συνάντησή μας. Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού, ο τίτλος του σε εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου, από τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο. Ένα βιβλίο που βρέθηκε στη Χρυσή Λίστα 2025 και μάλιστα στα ψηλά σκαλοπάτια.
#diavazoume /#diavazoume mazi την Τασούλα Τσιλιμένη σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Ένα Δέντρο Μεγαλώνει Παντού. Χρειάζεται; Γιατί;
Ο άνθρωπος ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένος με τα δέντρα ως πηγή ζωής. Γι’ αυτό και τα λάτρεψε επινοώντας μύθους, θεότητες κ.λπ. Είτε κυριολεκτικά είτε μεταφορικά στο δέντρο παρατηρούμε τις φυσικές μεταβολές, τον χρόνο, εμάς τους ίδιους, την πορεία μας, ατομική και συλλογική. Το δέντρο αποτέλεσε θεμελιώδη προϋπόθεση για την επιβίωσή μας. Είναι τυχαίο που το δέντρο απεικονίζεται στην τέχνη σε όλες τις εποχές;
Στην εποχή μας όπου απογυμνώσαμε τη φύση από τα δέντρα και χτίσαμε πόλεις που μας απομόνωσαν, στις πόλεις που το πράσινο το περιορίσαμε σε μικρούς «πνεύμονες» που απαιτούν διαδρομή για να το συναντήσει κανείς και που άντε χατιρικά (για ποιόν;) αφήσαμε και ένα τετράγωνο 40Χ40 εκατοστά χώμα για να έχει να ζει ένα δέντρο στα πεζοδρόμια, είναι επιτακτική ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της παρουσίας του δέντρου δίπλα μας. Για να γίνει αυτό πρέπει να ξεκινήσουμε από το μέσα μας. Εκεί τα σποράκια, εκεί αναζητά ένα δέντρο συνθήκες για να ριζώσει ως ιδέα πρώτα.
Η ανυπαρξία φυσικού τοπίου γύρω μας επηρεάζει την ψυχική και συναισθηματική κατάστασή μας. Πρόσφατα διάβασα ένα άρθρο που ανέφερε ότι είναι απαραίτητη η παραμονή μας σε ένα πάρκο με πράσινο τουλάχιστον για 40 λεπτά καθημερινά, ώστε να ενδυναμώσουμε και να έχουμε καλή ψυχική ισορροπία. Καλή είναι η επιστημονική ενημερωτική αρθρογραφία αλλά μήπως και οι ίδιοι δεν το καταλαβαίνουμε; Ποιος/α από μας δεν επέστρεψε σπίτι του/της με ανανεωμένη διάθεση και πιο ενεργητικός και πιο χαλαρός, πιο χαρούμενος και πιο …ανθρώπινος;
Μπορούμε να το κάνουμε παντού αυτό;
Παντού, ναι, παντού μπορεί να φυτέψουμε ένα δέντρο και είναι απλό. Ένα παράδειγμα θα σας φέρω από μια προσωπική μου εμπειρία. Αγαπώ τα εσπεριδοειδή από τότε που τη δεκαετία του ’80 πέρασα 5 χρόνια στον κάμπο της Αργολίδας. Άνοιξη και τα δέντρα σου έκοβαν την ανάσα. Χειμώνας και θαύμαζες τους ολοφώτεινους ήλιους! Πριν 4 χρόνια στύβοντας δυο πορτοκάλια σκέφτηκα να κρατήσω τους σπόρους και να τους φυτέψω. Δεν ήξερα τη διαδικασία. Κατέφυγα για πληροφορίες σε μηχανή αναζήτησης και ακολουθώντας τα απλά βήματα σήμερα χαίρομαι τα δυο από τα πέντε φυτά που ρίζωσαν. Έφτασαν τα 80 εκατοστά και χαίρεται η ψυχή μου καθώς τρίβω απαλά τα φύλλα τους και μοσχομυρίζουν.
Μια αλυσίδα πραγμάτων και διαδικασιών επηρεάζει η παρουσία των δέντρων. Σκεφτείτε τον εαυτό σας να παρατηρεί ένα πουλί που μπαινοβγαίνει στις φυλλωσιές ενός δέντρου αν όχι στην αυλή που στερούμαστε σε ένα δέντρο στο πεζοδρόμιο που απλώνει κλαριά μέχρι το μπαλκόνι σας και να ακούτε λίγο πριν νυχτώσει να αναδεύεται το σμήνος καθώς μαζεύεται;
Ζώντας με τη φύση μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε μέλος της, μέρος του σύμπαντος, μια συλλογικότητας. Κοντά τους μαθαίνουμε την υπομονή, την επιμονή και την ελπίδα.
Δεν θα αναφερθώ στα δέντρα και στον ρόλο τους στην κλιματική αλλαγή… Ένα δέντρο μπορεί να μεγαλώσει παντού! Πόσο, τι στοιχίζει να αφήσουμε με συνείδηση έναν σπόρο σε μια χουφτίτσα χώμα; 
Αγαπάς την ποίηση, γράφεις ποίηση. Ο ποιητικός λόγος, οι λυρικές λέξεις, αρέσουν στα σημερινά παιδιά ή τους μοιάζει λίγο πιο μακριά από τον σημερινό τρόπο δημόσιας έκφρασης που ακούνε, βλέπε από μουσική τραπ μέχρι σειρές, ταινίες, videogames;
Απογυμνώσαμε την ζωή μας πρώτα από τον λυρισμό. Δεν αφήσαμε ίχνη σχεδόν. Όσο για τα κείμενα ευτυχώς εκεί αναπνέει ακόμη. Πάντα βέβαια σε μια δόση ισορροπίας και αντιστοιχίας με την εποχή μας. Δεν είμαι αφοριστική με την τεχνολογία και με τις επιλογές των παιδιών για τους τρόπους ψυχαγωγίας τους, αφού αυτά τους προσφέρουμε εμείς. Και ναι, όσο και αν ακούγεται περίεργο πιστεύω ότι τα παιδιά αγαπούν τα λογοτεχνικά κείμενα που δεν είναι στεγνά και μια παράθεση απλής αφήγησης παραμυθιακών και φανταστικών γεγονότων. Η πίστη μου προκύπτει από μια σφυγμομέτρηση: κείμενά μου με στοιχεία λυρισμού αγαπήθηκαν και διαβάστηκαν από τα παιδιά. Εξ άλλου ακόμη και τα videogames δεν είναι όλα τα ίδια! Έχουμε κι εδώ ένα χρέος να κρατάμε φαναράκια επαγρύπνησης για να βρίσκουν τα παιδιά φωτεινά μονοπάτια μέσα από τις δικές τους διαδρομές.
Η πόλη, ο άνθρωπος δεν έχουν όνομα, γιατί μπορεί να είναι παντού και ο καθένας μας;
Ακριβώς! Οποιοσδήποτε, οπουδήποτε, οποτεδήποτε μπορεί να γίνει «δημιουργός», συνδημιουργός μια νέας φύσης και αντίληψης για τον κόσμο. Όπως ο ήρωας στην ιστορία. Καθρεφτίζω στο πρόσωπό του καθένα και καθεμία από μας ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο, επαγγελματική ιδιότητα, θέση, κατάσταση….
Η φύση είναι ένας μεγάλος συνωμότης που μπορεί να επιμείνει και να λειτουργήσει αφυπνιστικά ακόμα και σε ανθρώπους ή καιρούς γκρι;
Όσο τσιμέντο κι αν ρίξει ο άνθρωπος μέσα και έξω του, η φύση θα βρει τρόπο να λειτουργήσει. Πόσες φορές δεν είδαμε ένα λουλούδι να φυτρώνει σε ανύπαρκτο χώμα; Σε μια σχισμάδα στο μπετόν. Ένα απειροελάχιστο «ρήγμα» να βρει θα φανερωθεί. Και όσο πιο γκρι είναι ο καιρός ή ο άνθρωπος τόσο πιο φωτεινή θα δείχνει η παρουσία της.
Η φύση υπάρχει παντού. Εμείς της κόβουμε το δρόμο. Έτσι χάνουμε τη διαδρομή, τον στόχο προς την αυτογνωσία αρχικά και μετά προς τη συλλογικότητα, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για τον καθένα μας.
Προσωπική ευθύνη, η δύναμη του ενός, ατομική αφύπνιση, πράσινη «επανάσταση». Θίγεις σημαντικά ζητήματα. Πώς βλέπεις τη σχέση των νεότερων γενεών με αυτές τις έννοιες;
Ποτέ δεν πίστευα ότι άλλοι φταίνε για όλα που μου /μας συμβαίνουν, σε όσα είναι πράξεις ανθρώπων φυσικά. Ούτε περίμενα άλλος να αναλάβει ευθύνες και ξεκινήσει πρώτος και ότι μετά θα ενεργοποιηθώ κι εγώ, έστω και ως ανταπόκριση. Ναι, πιστεύω στη δύναμη της ατομικής αφύπνισης ως δύναμη ενεργοποίησης, δράσης. Οι όροι σηματοδοτούν και καλά κάνουν. Αλλά για μένα δεν έχει σημασία αν χρησιμοποιήσω τη φράση «πράσινη επανάσταση». Η ουσία είναι να αντιληφθώ τη θέση και την ευθύνη μου απέναντι σε ένα ζήτημα που διαπιστώνω ότι το έχουμε τερματίσει ανεπανόρθωτα. Σήκωμα μανικιών απλά θα έλεγα. Τρέχω για να προλάβω.
Ενημέρωση σωστή. Σε αυτό πιστεύω. Σε μια εκπαίδευση που θα φέρει ή θα επαναφέρει δυνατότητες και στόχους ώστε από τη μικρή ηλικία τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με τη φύση. Όχι απλά ως εκδρομή σε ένα πάρκο. Αλλά στην καθημερινότητά τους μέσα στο περιβάλλον του σχολείου με δράσεις σχετικές.
Πόσο ξαφνιάστηκα όταν έμαθα ότι τα παιδιά του νηπιαγωγείου (και προνήπια) μια φορά τον μήνα περνούν όλο το χρόνο της ημέρας στο δάσος με δράσεις παρατήρησης κ.α. ανεξάρτητα από καιρικές συνθήκες! Εμείς πρέπει να μεριμνήσουμε για τη σχέση της νέας γενιάς με το περιβάλλον σε μια άλλη βάση. Οι νέοι διψούν, πεινούν…κι εμείς τους στερούμε. Αλλά η επανάσταση είναι συνυφασμένη με τη νεότητα, οπότε με σωστή ενημέρωση πιστεύω σε μια ενσυναίσθηση εκ μέρους τους και σε μια κινητοποίηση σε επίπεδο ατομικό και καθημερινό.
Δεν μπορώ να μη σε ρωτήσω για τα δέντρα. Έχεις μια ιδιαίτερη σχέση μαζί τους, είναι συχνά πρωταγωνιστές σου. Έχεις καταλάβει τον λόγο;
Γεννήθηκα σε ένα χωριό του Κάτω Ολύμπου (Καλλιπεύκη). Οι συνθήκες της εποχής οδήγησαν τους γονείς μου να μετακινηθούν στην πόλη (Λάρισα). Έτσι, 2 χρονών βρέθηκα σε ένα αστικό τοπίο που όμως εκείνη την εποχή (δεκαετία του ΄60) ήταν ανθρώπινη. Δηλαδή η φύση ήταν παρούσα. Έβλεπα τα σπουργίτια στο χιονισμένο περβάζι του παραθύρου μας. χωρίς κινητά και οθόνες διαβάζαμε το μεγάλο βιβλίο της φύσης. Το σπίτι που έφτιαξαν οι γονείς μου ήταν σε μια περιοχή όπου υπήρχαν αμπελώνες ακόμη και δέντρα οπωροφόρα γύρω μας. Ελάχιστα σπίτια. Θυμάμαι πάντα τον εαυτό μου κάτω από ένα δέντρο. Με σηκωμένο κεφάλι να κοιτώ ανάμεσα από τα κλαριά του. Να αναζητώ τμήματα του ουρανού.
Σκαρφάλωσες ποτέ σε κανένα;
Ποτέ! Αλλά όχι από ατολμία, μα επειδή ένιωθα ότι θα τα πονέσω. Πιστεύω, όμως, παράλληλα ότι στην αγάπη μου για τα δέντρα έπαιξε ρόλο η δύναμη της αφήγησης της μητέρας μου. Σε μια προσπάθεια να με «δέσει» με τον τόπο γέννησης και με όσα αυτός σηματοδοτούσε, αλλά ίσως και με μια νοσταλγική προσωπική της διάθεση για όσα άφησε. Έτσι μου μιλούσε για την αυλή του σπιτιού, για την κερασιά που πότιζε και πως μου κρέμαγε σκουλαρίκια καρπών στα αυτιά, στο πώς όταν χιόνιζε και πεινασμένα τα σπουργίτια χαμηλοπετούσαν εκείνη άνοιγε το παράθυρο και πως γέμιζε τις χούφτες μου με ψίχουλα για να τα ταΐσω.
Ίσως εκείνοι οι ψίθυροι του αέρα που περνούσε ανάμεσα από τις βελόνες των ελάτων στο δάσος που μας πήγαιναν, που έχουν γραφτεί μέσα μου μέσω του συλλογικού ασυνείδητου, να ρίζωσαν την αγάπη μου για τα δέντρα. Κι ακόμη ότι «κληρονόμησα» την αγάπη της μητέρας μου προς τα φυτά που σε οποιαδήποτε συνθήκη καλλιεργούσε με ευλάβεια. Κάποια φορά την «έπιασα» να μιλάει στις τριανταφυλλιές της και σε εκείνη την νέα κερασιά που φύτεψε στο μικρό κηπάκι μας στην μεγάλη πόλη.
Ως έφηβη αργότερα για να φτάσω στο σχολείο περπατούσα δίπλα ή κάτω από δέντρα. Και ως ενήλικας πια πολύ γρήγορα ανακάλυψα τις ευεργετικές ιδιότητες που ασκούσε στο μέσα μου η επαφή μου με τα δέντρα. Έπαιρνα και έδινα. Και αυτή η αίσθηση του να δίνεις μεγιστοποιεί το παίρνεις.
Η ιστορία σου θα μπορούσε να σταθεί γυμνή και να έχει πάλι χάρη, ωστόσο εδώ ευτύχησε να έχει μια ιδιαίτερη εικονογραφική φροντίδα. Θα ήθελα την άποψή σου.
Ήμουν τόσο τυχερή που η εκδότρια που αγαπά τα βιβλία όσο εγώ τα δέντρα Αλέξα Αποστολάκη, πρότεινε τη Χαρά Μαραντίδου με τόση εμπειρία στο καλλιτεχνικό βιβλίο και όσες σπουδές έχει κάνει που διαφοροποιούν τον τρόπο προσέγγισης, ερμηνείας και απόδοσης εικαστικά των κειμένων. Η λεπτότητα και αυθεντικότητα με την οποία απεικονίζει τοπία, πρόσωπα και συναισθήματα στο βιβλίο μας το κάνει ξεχωριστό και δίνει αφορμές για παρατήρηση και εμβάθυνση σε σχήματα και γραμμές. Δεν δίνει μια εύκολη αναγνωρίσιμη απεικόνιση. Αλλά «απαιτεί» ένα βλέμμα βαθύτερο που προάγει την κριτική σκέψη και την αισθητική που έχει χρέος κάθε βιβλίο να διαθέτει, ειδικά όταν απευθύνεται σε παιδιά. Μολονότι το βιβλίο δεν εγκλωβίζεται σε ηλικιακά όρια. Απεναντίας. Είναι ένα crossover ανάγνωσμα.
Πόσο σημαντική είναι σήμερα η εικονογράφηση στο βιβλίο για παιδιά. Βλέπω πολλούς καινούργιους κυρίως δημιουργούς να μη δίνουν στην εικόνα και στον καλλιτέχνη της το βάρος που τους πρέπει.
Νομίζω ότι η απάντηση βρίσκεται σε όσα πιο πάνω σημείωσα κάνοντας αναφορά στον τρόπο που η Χαρά Μαραντίδου ανέδειξε το κείμενο. Τα εικονογραφημένα βιβλία είναι αποτέλεσμα συνεργασίας συγγραφέα και εικονογράφου. Αυτή η συνομιλία είναι απαιτητική. Σέβομαι δημιουργούς που αρνούνται να αναλάβουν την εικονογράφηση βιβλίων που δεν μπορούν να πιάσουν τον σφυγμό του. Η εποχή μας βέβαια προάγει την προχειρότητα και την ευκολία. Ίσως για ευνόητους λόγους. Δεν θα το σχολιάσω αυτό. Όμως ευτυχώς στη χώρα μας έχουμε εικαστικούς που στέκονται με σεβασμό απέναντι στα κείμενα. Αυτό βέβαια συνδέεται με όλο το εκδοτικό σύμπαν…Οι νέοι δημιουργοί, όσοι βλέπουν πιο ..ανώδυνα τα κείμενα, είμαι σίγουρη ότι θα μάθουν. Σιγά σιγά ίσως αλλά όπως συμβαίνει και σε άλλα πεδία, θα εντρυφήσουν στις απαιτήσεις αυτού του είδους βιβλίων και έτσι εξ άλλου προκύπτουν αυτά τα ξαφνιάσματα εικονογράφων που μας δίνουν βιβλία που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τα «άλλα» βιβλία του εξωτερικού. Έχουμε δυνατά ονόματα εικονογράφων που εκπροσωπούν άξια το ελληνικό βιβλίο για παιδιά. Δεν είναι τυχαία η αναγραφή του ονόματός τους στον τιμητικό πίνακα της ΙΒΒΥ, ανάμεσα σε ονόματα γίγαντες.
Τασούλα Τσιλιμένη
Ένα δέντρο μεγαλώνει παντού
Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο
—–
#diavazoume/#diavazoume_mazi
