Γράφει η Στέλλα Τούντα
νηπιαγωγός, Μed στην εκπαιδευτική ηγεσία και διοίκηση
Η εύρυθμη λειτουργία μιας σχολικής μονάδας οδηγεί στην παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης. Πολλές φορές όμως αυτή κλονίζεται, καθώς το σχολείο είναι ένα ανοικτό σύστημα σε συνεχή αλληλεπίδραση και επικοινωνία με το εσωτερικό και το ευρύτερο εξωτερικό περιβάλλον. Σε αυτή την αμφίδρομη επικοινωνία παρεμβάλλονται φυσικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά εμπόδια σαν αποτέλεσμα της συνύπαρξης, της συνεργασίας και της συνδιαλλαγής ατόμων και ομάδων.
Αποτέλεσμα αυτών των εμποδίων είναι και οι συγκρούσεις. Μία πολύπλοκη διαδικασία όπου η διευθέτησή τους γίνεται μέσω σωστού χειρισμού, κυρίως από τον διευθυντή. Οι συγκρούσεις είναι ένα αναπόφευκτο κομμάτι της καθημερινότητας των οργανισμών, λόγω της διαφορετικότητας των απόψεων, του χαρακτήρα, του μορφωτικού επιπέδου, του κοινωνικού υπόβαθρου κ.ά. των ατόμων που τον αποτελούν.
Οι ουσιαστικές, λειτουργικές συγκρούσεις ωθούν στη δημιουργικότητα και δίνουν ευκαιρίες για πρόοδο και μάθηση. Οι όποιες αλλαγές εντός της σχολικής μονάδας είναι αποτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων. Αποτελούν ένα υγιές κομμάτι της, που οδηγεί σε εποικοδομητικές αλλαγές. Αντιθέτως οι ανεξέλεγκτες συγκρούσεις προκαλούν δυσλειτουργία και αρνητικές συνέπειες στην αποτελεσματικότητά της.
Ας μιλήσουμε για συγκρούσεις:
Τη σχολική μονάδα αποτελούν τυπικές και άτυπες ομάδες που, μέσα από την ανάπτυξη των σχέσεων και την εξυπηρέτηση των όποιων αναγκών τους, έχουν σαν τελική επιδίωξη την επίτευξη υψηλών μαθησιακών αποτελεσμάτων με απώτερο σκοπό τους μαθητές και την ολόπλευρη ανάπτυξή τους. Η προώθηση της αποτελεσματικής διδασκαλίας και μάθησης επιτυγχάνεται μέσα από τη συνεργασία και την άμεση επίλυση των προβλημάτων.
Ο χώρος του σχολείου δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα ανταγωνιστικός λόγω της απουσίας οικονομικών κινήτρων. Συνήθως προβλήματα προκύπτουν μέσα από την αλληλεπίδραση των μελών και τη διαφορετικότητα των χαρακτηριστικών-ιδιοσυγκρασιών. Τα προβλήματα αυτά τις περισσότερες φορές μένουν εντός σχολικού πλαισίου και είναι σχεδόν πάντα αντιμετωπίσιμα.
Οι συγκρούσεις εντός της σχολικής μονάδας είναι αποτέλεσμα διαφόρων αιτιών. Οι ατομικές διαφορές, οι διαφορετικές απόψεις, ανάγκες, αντιλήψεις και επιθυμίες, οι συγκρουόμενοι στόχοι, η κακή επικοινωνία, η αδυναμία συνεργασίας, οι οργανωτικές αδυναμίες, τα ασαφή όρια ευθύνης, οι περιορισμένοι πόροι και η διεκδίκησή τους και τέλος το εξωτερικό περιβάλλον, αποτελούν τις κυριότερες πηγές συγκρούσεων.
Σε αυτές τις συγκρούσεις η έκβαση για κάποιους είναι ευνοϊκή και για κάποιους άλλους όχι, συνήθως κάποιος κερδίζει και κάποιος χάνει ή και τίποτα από τα δυο. Η δυσπιστία, η φτωχή επικοινωνία και οι κακές εργασιακές σχέσεις είναι τα συνήθη αποτελέσματα. Τα αρνητικά αισθήματα πολλά, όπως οργή, καχυποψία, έλλειψη εμπιστοσύνης, απογοήτευση, απόρριψη, λύπη, άγχος κ.ά.
Αρνητικές συνέπειες αυτών, η ύπαρξη ενός αρνητικού κλίματος χωρίς ίχνος συνεργασίας, με προκατάληψη και έντονο ανταγωνισμό, ανεύθυνη συμπεριφορά και έκθεση προς τρίτους, άμβλυνση του χάσματος και πόλωση, μυστικοπάθεια, κακό συντονισμό και μείωση της απόδοσης, έλλειψη ικανοποίησης από την εργασία και τέλος επαγγελματική εξουθένωση.
Οι συνέπειες των συγκρούσεων δεν είναι μόνο αρνητικές. Συνήθως οι συγκρούσεις στο σχολείο είναι επιθυμητές καθώς είναι αυτές που προωθούν τη δημιουργικότητα. Οι μέτριες, ουσιαστικές συγκρούσεις, μέσα από το διάλογο και την αντιπαράθεση, οδηγούν σε ωφέλιμα αποτελέσματα για τον οργανισμό και υψηλότερα επίπεδα απόδοσης.
Με γνώμονα το κοινό συμφέρον για την προώθηση των στόχων του οργανισμού και μέσα από την ενεργητική ακρόαση, την ειλικρίνεια, την καλή θέληση, το ήθος και την κατανόηση των συναισθημάτων και των αναγκών του άλλου (ενσυναίσθηση), μπορούν να προκύψουν μόνο θετικά αποτελέσματα.
Οι θετικές επιπτώσεις πολλές, όπως η αντιμετώπιση των αδυναμιών, η ενδυνάμωση των σχέσεων και η αύξηση της συνοχής της ομάδας, η ικανότητα κατανόησης και επίλυσης διαφορών, η ύπαρξη νέων διαύλων επικοινωνίας, η συναισθηματική αποφόρτιση, η ενθάρρυνση της ευελιξίας, η λήψη ορθότερων αποφάσεων, η εμφάνιση νέων ιδεών και αλλαγών, η αύξηση της συμμετοχικότητας και των δημοκρατικών διαδικασιών, η δημιουργία ενδιαφέροντος εργασιακού περιβάλλοντος, η αύξηση της παραγωγικότητας κ.ά. Αποτελούν μερικά θετικά, λειτουργικά αποτελέσματα για τη βελτίωση της απόδοσης και την επίτευξη των στόχων της σχολικής μονάδας.
Διαχείριση συγκρούσεων και ο ρόλος του διευθυντή:
Οι συγκρούσεις στη σχολική μονάδα επηρεάζουν τη συνδιαλλαγή των μελών της και το ευρύτερο πλαίσιο. Το ζητούμενο βέβαια δεν είναι η καταστολή τους αλλά η αποτελεσματική διαχείριση και επίλυσή τους μέσα από τη διάγνωση, την κατανόηση και την ικανοποίηση των μελών. Στόχος η αποφυγή της εχθρότητας, της απογοήτευσης και του αρνητικού κλίματος. Κάθε αποκλίνουσα σκέψη να οδηγεί σε ιδέες ανώτερης ποιότητας που θα αναζωογονούν και θα ενισχύουν την υγεία του οργανισμού.
Η αποτελεσματική επικοινωνία, ο αλληλοσεβασμός, η ενεργητική ακρόαση και η παραδοχή των συναισθημάτων που προκάλεσε η σύγκρουση, είναι καθοριστικοί παράγοντες της συνεργατικής διαχείρισης των συγκρούσεων. Ο προσδιορισμός του τι είναι σημαντικό για όλα τα μέλη της ομάδας και του τι μπορούμε να κάνουμε όλοι μαζί, θα οδηγήσει στη δημιουργική επίλυση των προβλημάτων.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι διευθέτησης των συγκρούσεων, όπως η τεχνική της αποφυγής, του συμβιβασμού, της αντιπαράθεσης, της χρήσης εξουσίας κ.ά. Πρωταρχικό μέλημα όμως του διευθυντή είναι η ομαλή λειτουργία του σχολείου γι’ αυτό και το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του καταναλώνεται στην επικοινωνία και τη διευθέτηση διαφωνιών. Ο ρόλος του είναι εξισορροπητικός και καθοριστικός στη μετατροπή των διαφωνιών σε δημιουργικότητα.
Ένας αποτελεσματικός διευθυντής με τον κατάλληλο χειρισμό και τις ανεπτυγμένες δεξιότητες διευθέτησης, μπορεί μέσα από μια στρατηγική σύγκλισης και την υιοθέτηση συμβουλευτικού στυλ να διαχειριστεί παραγωγικά τις όποιες συγκρούσεις. Η ηγετική προσωπικότητά του, η σωστή οργάνωση, ο καταμερισμός ευθυνών, η ενημέρωση, η ανοικτή επικοινωνία και η εμπλοκή όλων στη λήψη αποφάσεων, θα οδηγήσουν σε αποτελεσματική αντιμετώπιση των συγκρούσεων και αποτελεσματική επίτευξη των στόχων.
Ολοκληρώνοντας, καθήκον του διευθυντή είναι η προώθηση μιας αποτελεσματικής επικοινωνίας για την επίλυση των προβλημάτων του σχολείου με την άμεση και σωστή διευθέτηση των συγκρούσεων, μέσα σε κλίμα συνεργατικό για τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής σχολικής μονάδας.
Αναφορές:
Θεοφιλίδης, Χ. (2012). Σχολική Ηγεσία και Διοίκηση. Από τη Γραφειοκρατία στη Μετασχηματιστική Ηγεσία. Αθήνα: εκδόσεις Γρηγόρη.
Day, S. (2003). Η Εξέλιξη των Εκπαιδευτικών. Οι προκλήσεις της ΔιαΒίου Μάθησης. (μετάφρ. Α. Βακάκη). Αθήνα: τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.
