Το ELNIPLEX εμπνέεται από το αυθεντικό ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΥΣΤ και αναδεικνύει τους λειτουργούς της ελληνικής εκπαίδευσης. Κάθε εβδομάδα η σκυτάλη θα παραδίδεται από το παρόν στο επόμενο πρόσωπο της εκπαίδευσης.
Ξεκινήσαμε τη Σκυταλοδρομία της Εκπαίδευσης με την Γαρυφαλιά Τεριζάκη, νηπιαγωγό στους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, η σκυτάλη πέρασε στη Λίλιαν Δούμα, νηπιαγωγό στο 1ο Νηπιαγωγείο Λουτρών Αιδηψού Ευβοίας, ακολούθως στην εκπαιδευτικό εικαστικής αγωγής και Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων του Υπ. Παιδείας για την δομή Φιλοξενίας του Σχιστού Έλενα Καραγιάννη, μετά στη δασκάλα και διευθύντρια στο 3ο Δημοτικό Σχολειό Ναυπλίου Χρύσα Σαββάκη, κατόπιν στη Χριστίνα Λούστα, δασκάλα και Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων στον Αστικό Ιστό της Δυτικής Θεσσαλονίκης και τώρα παραδίδεται στην Ελευθερία Καλούδη.
Η Ελευθερία Καλούδη είναι από την Αθήνα. Σπούδασε στο ΠΤΔΕ Κρήτης και στο Διδασκαλείο «Μαρία Αμαριωτου» στο Ρέθυμνο. Τα τελευταία 11 χρόνια ζει στο Ηράκλειο Κρήτης και εργάζεται στο 43ο Δημοτικό Σχολείο. Είναι Υπεύθυνη της Σχολικής Βιβλιοθήκης «Βιβλιοδρόμιο» (@Bibliodromio).
Η Σκυταλοδρομία της Εκπαίδευσης συνεχίζεται στο Ηράκλειο Κρήτης!
Πώς συστήνεσαι στα παιδιά, πώς στους γονείς και ποιες πληροφορίες δίνεις για σένα την πρώτη φορά που σε βλέπουν;
Η αλήθεια είναι πως δε σχεδιάζω πια τι θα πω στην πρώτη μου συνάντηση με τους γονείς. Παλιότερα το έκανα αλλά τώρα ξέρω πως ό,τι κι αν έχω σχεδιάσει, κάθε φορά μιλάω διαφορετικά, ανάλογα με το ποιους έχω απέναντί μου. Προσπαθώ πάντα να τους καθησυχάζω, να τους κάνω να νιώσουν πως είμαστε μαζί σ’ αυτό το ταξίδι και να νιώσουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια. Με ενδιαφέρει να καταλάβουν πως το πιο σημαντικό είναι να νιώθουν τα παιδιά χαρούμενα στο σχολείο κι αυτό είναι η προτεραιότητά μου. Πέρα από αυτά περισσότερο ακούω εκείνους παρά μιλάω για μένα.
Με τα παιδιά τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Αρκεί να τους πω πόσο πολύ βαριέμαι στο σχολείο και να τους ζητήσω να γίνουν σύμμαχοί μου σε ένα διαφορετικό μάθημα. Δε με έχουν απογοητεύσει ποτέ, ακόμη και τα πιο δύσκολα παιδιά, ακόμα και τα πιο δύσκολα τμήματα.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερός σου φόβος κατά τη διάρκεια της συνύπαρξής σου με τα παιδιά στην τάξη;
Όταν είμαι στην τάξη μαζί με τα παιδιά δε φοβάμαι τίποτα. Τα παιδιά, όπως και τα ζώα, έχουν μια φοβερή ικανότητα: σε κάνουν να γίνεσαι ο άνθρωπος που καθρεφτίζεσαι στα μάτια τους, σε βοηθούν να γίνεις η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου. Όταν είσαι ειλικρινής απέναντί τους, όταν τα αντιμετωπίζεις με σεβασμό και αγάπη, αυτά εισπράττεις.
Ο μεγαλύτερός μου φόβος είναι να μου κλέψουν τη χαρά της διδασκαλίας. Αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με τα παιδιά. Έχουμε την τύχη ή την ατυχία να «ζούμε σε ενδιαφέροντες καιρούς», να βρισκόμαστε μέσα στη δίνη της Ιστορίας κι από αυτό δε βγαίνει εύκολα κανείς αλώβητος. Αυτό που φοβάμαι περισσότερο είναι πως θα έρθει μια μέρα που θα ξεκινάω να πάω στο σχολείο μου χωρίς χαρά. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της τηλεκπαίδευσης, η ώρα που ήμουν «κλεισμένη στο κουτί» μαζί με τα παιδιά μου έδινε κουράγιο. Κι ας είχαμε τα χίλια τεχνικά προβλήματα, κι ας δίναμε όλοι έναν άνισο αγώνα να καλύψουμε τις τεράστιες ανάγκες που υπήρχαν. Παιδιά πρόσφυγες που δεν είχαν καμία πρόσβαση στην τηλεκπαίδευση, παιδιά οικογενειών με σοβαρά οικονομικά προβλήματα που προσπαθούσαν να μάθουν γράμματα μέσα από ένα κινητό που μοιράζονταν με τα αδέρφια τους. Πολλές φορές λύγισα, έκλαψα, θύμωσα αλλά με βοηθούσε να σηκωθώ ένα μήνυμα στο messenger «καληνύχτα, κυρία, σ’ αγαπάω», μια ζωγραφιά στο mail, ένα βίντεο με ένα τραγούδι στην κιθάρα….
Σε ποια λάθη ή αταξίες των παιδιών δείχνεις την μεγαλύτερη επιείκεια και σε ποια περίπτωση είσαι κάθετη;
Είμαι πολύ επιεικής με τα λάθη τους στα μαθήματα. Τους λέω πάντα πως δε με πειράζει να εξηγήσω κάτι εκατό φορές και τους προτρέπω να με ρωτούν για τα πάντα χωρίς να ντρέπονται ή να νιώθουν αμήχανα. Συχνά γελώ μαζί τους με τις αταξίες τους. Όμως είμαι κάθετη στις περιπτώσεις που πληγώνουν κάποιον, που τον προσβάλλουν, που δε σέβονται τη διαφορετικότητά του. Γενικά συζητάμε πολύ γι’ αυτό και ξέρουν από την αρχή της σχέσης μας ότι είναι το μόνο πράγμα στο οποίο είμαι ανυποχώρητη.
Ποιες λέξεις ή φράσεις χρησιμοποιείς πιο συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας στο σχολείο και ποια θα ήθελες να χρησιμοποιείς περισσότερο;
Φέτος έχω πάρει μια καινούρια τάξη για πρώτη φορά κι ακόμη δεν έχω βρει τους ρυθμούς μου με τα παιδιά, δεν έχουμε χτίσει κοινούς κώδικες. Ελπίζω πως θα καταφέρουμε να συντονιστούμε, αν δεν μας προλάβει καμιά καραντίνα!
Μια φράση που έλεγα συχνά στα παιδιά που είχα τα τελευταία τρία χρόνια ήταν «πόσο καιρό έχω να σας πω πως σας αγαπώ;» ή «εγώ δεν έχω παιδιά, έχω αστέρια!»
Μια φράση που θα ήθελα να χρησιμοποιώ συχνότερα είναι «με τι θα θέλατε να ασχοληθούμε στον ελεύθερο χρόνο μας;»
Πες μας την πιο όμορφη, πιο διαφορετική ή πιο αστεία ατάκα που άκουσες ποτέ από παιδί.
Όλοι έχουμε μια διαρκώς ανανεούμενη συλλογή από αστείες ή όμορφες ατάκες στην τάξη. Μα όσο κι αν προσπαθώ, δεν μπορώ να θυμηθώ καμία αυτή τη στιγμή. Επιτρέψτε μου λοιπόν να μοιραστώ μαζί σας την ιστορία πίσω από μια φράση που, αν και συνέβη τρία χρόνια πριν, έχει χαραχτεί βαθιά στη μνήμη μου.
Δούλευα στη Βιβλιοθήκη ένα πρωί, όταν μπήκε μέσα ένας μικρός πρόσφυγας μουτρωμένος και σέρνοντας τα πόδια του. Ήταν η πρώτη του μέρα στο σχολείο κι είχε έρθει μαζί και ο πατέρας του. Τους συνόδευαν η κοινωνική λειτουργός, ο μεταφραστής και ο υποδιευθυντής που τους ξεναγούσε.
Τελευταία είχαν αφήσει τη Βιβλιοθήκη. Μόλις είδε τα βιβλία, σήκωσε το βλέμμα και άστραψαν τα μάτια του. Άρχισε να γυρίζει από ράφι σε ράφι, να τα κοιτάζει, να τα χαϊδεύει και να τα ξεφυλλίζει χαμογελώντας. Ο πατέρας του γονάτισε, τον κοίταξε και του είπε κάτι συγκινημένος.
Ρώτησα τον μεταφραστή τι του είχε πει.
«Εύχομαι να μάθεις γρήγορα γράμματα και να διαβάσεις μόνος σου όλα αυτά τα βιβλία».
Τι θέση έχει το βιβλίο στην τάξη σου;
Το βιβλίο έχει την κεντρική θέση στη ζωή μου και στην τάξη μου. Σε κάθε σχολείο που πήγαινα, ως αναπληρώτρια, έφτιαχνα μια Βιβλιοθήκη. Συχνά συμπορεύτηκα με υπέροχους συναδέλφους που είχαν το ίδιο όραμα. Έφτιαξα Βιβλιοθήκες σε αποθήκες, σε μια γωνιά πίσω από το κυλικείο, σε δυο ξύλινα καφάσια, σε ένα σκοινί μπουγάδας με βιβλία απλωμένα με μανταλάκια. Εγώ έφευγα, οι Βιβλιοθήκες έμεναν.
Εδώ και 11 χρόνια έχω την τύχη να είμαι μόνιμη σε ένα σχολείο με μια αληθινή Σχολική Βιβλιοθήκη! Όταν την πρωτοείδα δεν πίστευα στα μάτια μου! Δεν είναι δεδομένο ξέρετε… Το ταξίδι του «Βιβλιοδρόμιου» ξεκίνησε με μια Νεράιδα, ένα Βιβλιοφάγο δρακάκι και μια χούφτα πειρατές που είναι φοιτητές πια. Τα παιδιά πείστηκαν αμέσως να μας ακολουθήσουν, οι μεγάλοι πιο δύσπιστοι άργησαν λίγο…τόσο όσο να δουν τα αποτελέσματα. Σιγά σιγά άλλαζε όλη η κουλτούρα του σχολείου. Η Βιβλιοθήκη έγινε το κέντρο του, μια αληθινή «φωλιά», ένα «καταφύγιο», μια «Free Thinking Zone». Η ώρα της ανάγνωσης και των δράσεων φιλαναγνωσίας δεν θεωρούνταν πια χαμένη ώρα σε βάρος της ύλης αλλά μια γόνιμη και δημιουργική ώρα.
Τώρα πια δεν μπορούμε να φανταστούμε τη ζωή μας στο σχολείο χωρίς τη Βιβλιοθήκη. Το «Βιβλιοδρόμιο» τιμήθηκε με το Βραβείο του ελληνικού τμήματος της ΙΒΒΥ για την ιστοσελίδα του και την προσφορά του στην προώθηση της φιλαναγνωσίας. Μέσα από αυτήν προσπαθώ να δίνω ιδέες και να πείσω όσους δεν έχουν πειστεί ακόμα πως με τα βιβλία μπορείς να διδάξεις τα πάντα. Ιστορία, επιστήμες, λογοτεχνία. Συχνά μπορείς να υποκαταστήσεις τα παλιά και βαρετά σχολικά βιβλία ή να τα συμπληρώσεις.
Τα βιβλία έχουν μια μαγική δύναμη, αν πιστέψεις σ’ αυτά. Έχω δει παιδιά να μεταμορφώνονται μπροστά στα μάτια μου, να ηρεμούν μετά από μια έντονη κρίση θυμού, να γνωρίζουν και να αγαπούν τον εαυτό τους, να αποκτούν αυτοπεποίθηση και θέληση, να βελτιώνουν τις σχέσεις τους με τους άλλους, να αποκτούν ενδιαφέρον για το σχολείο. Κι όλα αυτά μέσα από τα βιβλία και τη μυσταγωγία της ανάγνωσης.
Από ποιον παιδαγωγό (Έλληνα ή ξένο, εν ζωή ή μη) έχεις επηρεαστεί περισσότερο και γιατί;
Θα σας έλεγα όλους αυτούς που με έχουν εμπνεύσει από τα φοιτητικά μου χρόνια και συνεχίζουν να με εμπνέουν μέχρι σήμερα. Ο λόγος είναι γιατί έθεταν τον μαθητή στο επίκεντρο της μαθησιακής διαδικασίας, οραματίζονταν μια δημοκρατική εκπαίδευση και στόχευαν στην εξέλιξη και την ολιστική ανάπτυξη των παιδιών. Συνέδεαν άρρηκτα την εκπαίδευση που πρότειναν με την κοινωνία που ονειρεύονταν να φτιάξουν, μια κοινωνία που θα στηριζόταν στον αλληλοσεβασμό, στην αλληλεγγύη, στην αποδοχή.
Ο Φρενέ, ο Φρέιρε, η Μοντεσόρι και τόσοι άλλοι, αν και δεν είναι εν ζωή, εξακολουθούν να είναι επίκαιροι. Ίσως μάλιστα στις μέρες μας είναι πιο επίκαιροι από ποτέ. Κάτι δηλώνει αυτό για το τι έχουμε πετύχει ως τώρα, ως κοινωνία, και όχι μόνο στη χώρα μας.
Πόσο μακρινό είναι τελικά το Διδασκαλείο του Βόλου του Αλ. Δελμούζου; Πόσο αλλόκοτο μοιάζει το γεγονός πως ένας σκαντζόχοιρος, ο Φρίξος, κατάφερε να προκαλέσει τόση ταραχή πριν λίγο καιρό, τη στιγμή που το 1964 ο Ε. Παπανούστος, ως ΓΓ του Υπουργείου Παιδείας, εισηγούνταν την εισαγωγή της Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία;
Αν σε ρωτούσε κάποιος/-α υπουργός παιδείας τη γνώμη σου για το ποια πράγματα θα έπρεπε να αλλάξει άμεσα για να έχουμε καλύτερα σχολεία, τι θα του/της πρότεινες;
Αν ρωτούσε τη γνώμη μου, ως δασκάλας της τάξης, κάποιος/α Υπουργός Παιδείας θα είχε κάνει ήδη το πρώτο βήμα για να αλλάξει τα σχολεία.
Στην περίπτωση αυτή θα ξεκινούσα από το Νηπιαγωγείο και θα τελείωνα με τη μόρφωση και την επιμόρφωση των δασκάλων.
Θεωρώ πως το πιο σημαντικό θα ήταν να σταματήσει η σχολειοποίηση του Νηπιαγωγείου, του πιο βασικού πυλώνα της εκπαίδευσης. Θα πρότεινα να ενισχυθούν οι Τέχνες στην Προσχολική Αγωγή, να αφεθεί ελεύθερη η φαντασία, να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση, να υπάρχει χώρος και «χώρος» για παιχνίδι, να ανακαλύψουν τα παιδιά τα ταλέντα τους, να εκφραστούν, να μάθουν να μιλούν, να ακούν και να μοιράζονται. Τα γράμματα και τους αριθμούς θα τα μάθουν εύκολα όταν θα είναι ώριμα, έτοιμα και χορτασμένα.
Στη συνέχεια θα πρότεινα να αλλάξει άμεσα το καθεστώς των αναπληρωτών, αυτή η βαθιά πληγή που κανένα υπουργείο δεν τόλμησε ποτέ να αγγίξει. Οι γονείς μου λένε συχνά «δε θέλω να πάρει το παιδί μου αναπληρωτής και να αλλάζει δάσκαλο κάθε χρόνο». Η αλήθεια είναι πως κατάλαβα τη μαγεία και τη δύναμη της διδασκαλίας όταν, ως μόνιμη πια, πήρα για δεύτερη χρονιά την ίδια τάξη. Ένας καινούριος κόσμος ανοίχτηκε μπροστά μου. Ένας κόσμος που αγνοούσα αν και δίδασκα ήδη αρκετά χρόνια.
Θα ζητούσα από έναν/μία Υπουργό Παιδείας, αν με ρωτούσε ποτέ, να εκσυγχρονίσει την εκπαίδευση των δασκάλων. Ζητάμε όλοι ένα νέο σχολείο, γιατί αντιλαμβανόμαστε πως οι καιροί έχουν αλλάξει. Πώς όμως θα υποστηρίξουμε το σχολείο που οραματιζόμαστε αν δεν αλλάξει η φιλοσοφία της εκπαίδευσης, αν δεν επικαιροποιούνται τα βιβλία, αν δεν δίνονται τα εφόδια στους νέους δασκάλους να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της εποχής των παιδιών, αν δε δίνεται η ευκαιρία στους παλιότερους να επιμορφώνονται ουσιαστικά;
Θα είχα τόσα άλλα να προτείνω που δε χωράνε σε μια συνέντευξη. Επειδή όμως, όπως είπα παραπάνω, με τα βιβλία μπορείς να πεις τα πάντα θα του/της πρότεινα να διαβάσει δυο βιβλία: Το «Ένα σχολείο ταρακουνημένο» της Άλκηστης Χαλικιά και της Ίριδας Σαμαρτζή από τις εκδόσεις Ίκαρος και το βιβλίο του Massimo Recalcati «Η ώρα του μαθήματος» από τις εκδόσεις Κέλευθος. Είμαι σίγουρη ότι θα είχαν να του/της πουν πολλά.
Πιστεύεις ότι μπορεί κάποια/-ος να είναι εν ενεργεία νηπιαγωγός μέχρι τα 67 της/του;
Το θεωρώ δύσκολο, κυρίως γιατί οι φυσικές αντοχές του δε θα το επιτρέπουν αλλά και γιατί το χάσμα που θα χωρίζει την εποχή του από την εποχή των παιδιών θα είναι πολύ μεγάλο κι ίσως απροσπέλαστο παρά τις προσπάθειες και τις καλές του προθέσεις. Τα πράγματα αλλάζουν πια με τόσο μεγάλη ταχύτητα που φοβάμαι πως με δυσκολία θα μπορεί να βρει κοινό κώδικα επικοινωνίας ένας 67χρονος δάσκαλος με τον 6χρονο ή τον 11χρονο μαθητή του. Από την άλλη μεριά μου έχει τύχει να γνωρίσω δασκάλους μεγάλους σε ηλικία αλλά γεμάτους μεράκι και όρεξη και άλλους νέους με μια γερασμένη και συντηρητική νοοτροπία.
Σκέφτομαι τον εαυτό μου και δεν ξέρω αν θα μπορώ στα 67 μου να τρέχω στις εφημερίες, να χοροπηδώ στα διαλείμματα, να διαβάζω και να παίζω παιχνίδια καθισμένη οκλαδόν. Θα μπορούσα ίσως να προσφέρω και να αξιοποιήσω την εμπειρία μου μέσα από μια άλλη θέση.
Τι πιστεύεις ότι έχουν μεγαλύτερη ανάγκη τα παιδιά στο σχολείο;
Πιστεύω πως τα παιδιά έχουν ανάγκη να τα ακούν, να αφουγκράζονται τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, να τα ρωτούν τι θέλουν να μάθουν και να το διδάσκονται με τρόπο ελκυστικό και ενδιαφέροντα. Έχουν ανάγκη να προετοιμαστούν για τον κόσμο που τους περιμένει που θα είναι πολύ διαφορετικός από αυτόν που ζουν τώρα. Ήδη την ώρα που μιλάμε αλλάζει διαρκώς ο τρόπος που μαθαίνουμε, ο τρόπος που γράφουμε ή διαβάζουμε, ο τρόπος που σκεφτόμαστε και αντιδρούμε στα πράγματα. Δεξιότητες χάνονται σιγά σιγά αλλά άλλες ενισχύονται.
Τα παιδιά βιώνουν πολύ έντονο άγχος για τα μαθήματα, για τις εξετάσεις. Στην πραγματικότητα δεν πηγαίνουν σχολείο για να μάθουν αλλά για να δώσουν εξετάσεις. Συχνά σ’ αυτό παίζουν αρνητικό ρόλο και οι ίδιοι οι γονείς που τα επιβαρύνουν με το δικό τους άγχος και τις προσδοκίες τους.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια μητέρα που σε μια από τις προσπάθειές μου παλιότερα να εφαρμόσω την περιγραφική αξιολόγηση, την προσπέρασε αδιάφορα λέγοντάς μου «μα δε θα μπει μ’ αυτό στο πανεπιστήμιο». Το παιδί της πήγαινε τότε στην Ε’ Δημοτικού αλλά εκείνη σκεφτόταν ήδη το πανεπιστήμιο.
Τι πιστεύεις ότι τους στερεί περισσότερο το ελληνικό σχολείο;
Πιστεύω πως το σχολείο, έτσι όπως είναι δομημένο στερεί από τα παιδιά την ευελιξία, τη φαντασία και την πρωτοβουλία. Τους απομυζεί κάθε ικμάδα, κάθε δυνατότητα να αναπτύξουν ολιστικά και ολόπλευρα την προσωπικότητά τους. Αποτρέπει τους «διαφορετικούς» τρόπους σκέψης και συντηρεί στερεότυπα και αγκυλώσεις αντί να τα απελευθερώνει.
Μοιράσου μαζί μας την αγαπημένη σου δραστηριότητα στην τάξη.
Αγαπημένες μου δραστηριότητες είναι οι ρουτίνες σκέψης, κυρίως το artful thinking, που εφαρμόζω αρκετά χρόνια τώρα στην τάξη. Συχνά έχω κληθεί να δείξω σε συναδέλφους τη συγκεκριμένη τεχνική που μπορεί πραγματικά να αλλάξει τον τρόπο σκέψης ενός παιδιού, αν εφαρμοστεί σε ολόκληρο το φάσμα της διδασκαλίας και όχι μόνο στο στενό πλαίσιο ενός εργαστηρίου.
Μετά από καιρό η σκέψη των παιδιών διευρύνεται και αυτονομείται και τότε συχνά γίνεται κάτι μαγικό: για κάποια λεπτά συζητούν μεταξύ τους, συμφωνούν ή διαφωνούν, ανταλλάσσουν απόψεις ενώ μ’ έχουν ξεχάσει εντελώς.
Το λατρεύω όταν αξιώνομαι να γίνομαι αόρατη γι’ αυτά και να τα παρακολουθώ θαυμάζοντας και καμαρώνοντάς τα.
