Το ELNIPLEX εμπνέεται από το αυθεντικό ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΥΣΤ και αναδεικνύει τους λειτουργούς της ελληνικής εκπαίδευσης. Κάθε εβδομάδα η σκυτάλη θα παραδίδεται από το παρόν στο επόμενο πρόσωπο της εκπαίδευσης.
Ξεκινήσαμε τη Σκυταλοδρομία της Εκπαίδευσης με την Γαρυφαλιά Τεριζάκη, νηπιαγωγό στους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, πέρασε στη Λίλιαν Δούμα, νηπιαγωγό στο 1ο Νηπιαγωγείο Λουτρών Αιδηψού Ευβοίας και τώρα έρχεται στην Έλενα Καραγιάννη.
Η Έλενα Καραγιάννη είναι εκπαιδευτικός εικαστικής αγωγής και Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων του Υπ. Παιδείας για την δομή Φιλοξενίας του Σχιστού. Είναι ιδρύτρια της συλλογικότητας: Δίκτυο Τέχνης και Δράσης (οι άνθρωποι με τα μπαλόνια), της οποίας στόχος είναι να συνδέσει την κοινότητα των εκπαιδευτικών και καλλιτεχνών με ευάλωτες ομάδες (πρόσφυγες, οροθετικούς κρατούμενους, κ.α.). Είναι η συγγραφέας του βιβλίου Το ημερολόγιο μιας δασκάλας-Ιστορίες από το προσφυγικό (εκδ, 24 Γράμματα).
Η Σκυταλοδρομία της Εκπαίδευσης συνεχίζεται στο Σχιστό Αττικής!
Πώς συστήνεσαι στα παιδιά, πώς στους γονείς και ποιες πληροφορίες δίνεις για σένα την πρώτη φορά που σε βλέπουν;
Αν και στα σχολεία τα παιδιά με αποκαλούν κυρία Εικαστικού, στη δομή είμαι η κυρία Ελένη για το Ματρεσέ (σχολείο στα Αραβικά και Φαρσί). Στη δομή είμαι ένα κομμάτι της κοινότητας και όχι απλά μια εκπαιδευτικός. Πέρα από το τυπικό μου ρόλο που είναι να διευκολύνω την πρόσβαση αυτών των παιδιών στο σχολείο, στη δομή είμαι τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς, η κυρία Ελένη.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερός σου φόβος κατά τη διάρκεια της συνύπαρξής σου με τα παιδιά στην τάξη;
Γενικά, μέσα στην τάξη ή σε οποιοδήποτε εκπαιδευτικό πλαίσιο με παιδιά, πάντα νομίζω υπάρχει ένα αίσθημα σαν να περπατάς πάνω σε λεπτό πάγο. Τι θα πεις, πως θα σταθείς, πως θα ντυθείς, όλα έχουν ένα αντίκτυπο στα παιδιά καθώς είσαι για αυτά μια εικόνα με την οποία θα ταυτιστούν. Μετά τους γονείς, είσαι ο σημαντικός Άλλος για αυτά τα παιδιά. Αυτός ο φόβος, αγωνιά μάλλον, είναι μέσα στο ρόλο μας και τον έχουμε αποδεχθεί. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα ακόμη “φόβο” εκείνο των γονέων. Υπάρχει ένα έντονο φαινόμενο τα τελευταία χρόνια του έλεγχου που ασκούν οι γονείς πάνω στο έργο των εκπαιδευτικών. Έχουν άποψη για όλα, για το παιδαγωγικό υλικό, για τις εκδρομές κ.α. και φυσικά και για τους βαθμούς. Κάποτε μια μητέρα σε ένα σχολείο που εργάστηκα, είχε ξεκινήσει να μαζεύει υπογραφές για να με “διώξουν” καθώς θεώρησε ανάρμοστο το ότι έδειξα φωτογραφία από το έργο της Γκουέρνικα του Πικάσο στα παιδιά της Β’ Δημοτικού. Θεώρησε πως εξέθεσα το παιδί της σε εικόνες βίας και για αυτό ήμουν ακατάλληλη δασκάλα. Η κίνηση αυτή σταμάτησε από άλλους πιο ανοικτόμυαλους γονείς οι οποίοι μπήκαν στην διαδικασία να της εξηγήσουν γιατί είναι σημαντικά αυτά τα μαθήματα.
Σε ποια λάθη ή αταξίες των παιδιών δείχνεις την μεγαλύτερη επιείκεια και σε ποια περίπτωση είσαι κάθετη;
Δείχνω επιείκεια όταν τα παιδιά δεν ακολουθούν τις οδηγίες μου κατά τη διάρκεια του εικαστικού εργαστηρίου. Υπάρχει η δημιουργική αταξία και το δημιουργικό σπάσιμο-αποδόμηση το λέω εγώ των αντικειμένων. Και για να πω την αλήθεια, κάποιες φορές ενθαρρύνω τέτοια δημιουργική αταξία. Είχα μια μαθήτρια της Γ` Δημοτικού που έπαιρνε τα λούτρινα αρκουδάκια και τις κούκλες που είχαμε στην τάξη, τις κούρευε, τις έβαφε, στα πόδια έβαζε τα χέρια και άλλα τέτοια παράξενα. Όταν τη ρωτούσα γιατί το έκανε, η απάντηση της ήταν: “Κυρία το έκανα για να δω τι καινούριοΖ σχήμα θα πάρει”. Αυτή η φράση του παιδιού περικλείει την ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, κι εκείνης της αποκλίνουσας σκέψης, που έκανε την ανθρωπότητα να επινοήσει τόσα σπουδαία επιτεύγματα και να εξελιχθεί. Είναι αυτή η ενέργεια που συνδέει τα χέρια με το μυαλό και μας έκανε να διαφέρουμε από τα άλλα θηλαστικά. Περικλείει την ίδια περιέργεια του αρχέγονου ανθρώπου όταν δοκίμασε τις δυνατότητες μιας κομμένης πέτρας. Για αυτό είναι εγκληματικό που οι Τέχνες και η δημιουργικότητα έχουν εξοβελιστεί από την επίσημη εκπαίδευση. Και όταν υπάρχουν τέχνες στα σχολεία κάποιες φορές είναι χειροτεχνία και προκάτ κατασκευές. Και αυτές καλές είναι ως δραστηρίοτητες αλλά δεν δίνουν περιθώρια στα παιδιά να αποδημήσουν τα υλικά και να διερευνήσουν τις δυνατότητές τους. Και αφού μάθεις να αποδομείς τα υλικά μετά θα είναι εύκολο να αποδομήσεις και ιδέες και στερεότυπα και να σταθείς κριτικά σε ότι συμβαίνει γύρω σου.
Εκεί που είμαι κάθετη και αυστηρότερη, είμαι με τη βία και τις έμφυλης διακρίσεις ή φράσεις. Η κυρία Εικαστικού γίνεται πολύ αυστηρή όταν εκδηλώνονται τέτοιες συμπεριφορές. Τα παιδιά φέρνουν στην τάξη τα ερεθίσματα που αποκτούν εκεί έξω. Η τάξη είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας. Θα δεις την συμπεριφορά του ρατσιστή αλλά θα δεις και τη συμπεριφορά του ανθρωπιστή. Ο Δάσκαλος/λα οφείλουν να παίρνουν θεση σε κάθε αρνητική επιρροή. Το ίδιο αυστηρή είμαι και με τα προσφυγόπουλα.
Ποιες λέξεις ή φράσεις χρησιμοποιείς πιο συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας στο σχολείο και ποια θα ήθελες να χρησιμοποιείς περισσότερο;
Δεν το έχω σκεφτεί ποτέ αυτό. Δεν έχω ιδέα.
Πες μας την πιο όμορφη, πιο διαφορετική ή πιο αστεία ατάκα που άκουσες ποτέ από παιδί.
Μια πολύ γλυκιά φράση που άκουσα κάποτε από ένα πρωτάκι ήταν: “Έθύ κυλία είθαι η κυλία Πάντερμαν” . Επειδή όλο κάπου ήμουν σκαρφαλωμένη να κρεμάω τα έργα τους, για το παιδάκι ήμουν η κυρία Spiderman. Πράγματι σκέφτομαι πόσο σημαντική είναι η παρουσία των καλλιτεχνών παιδαγωγών στα σχολεία μας. Η ειδικότητα μας, μας ενθαρρύνει να είμαστε διαφορετικοί. Ακόμη και αυτή η απλή εικόνα μιας δασκάλας σκαρφαλωμένης πάνω στην έδρα (και όχι πίσω από αυτή) συμμετέχοντας ενεργά και σωματικά σε αυτό που συμβαίνει στην τάξη, μάλλον είναι κάτι σημαντικό που τα παιδιά το προσέχουν. Ο δάσκαλος ως μια ενεργητική φιγούρα που αρνείται τον παραδοσιακό στατικό του ρόλο, είναι από μόνο του ένα μάθημα ελευθερίας για τα παιδιά.
Τι θέση έχει το βιβλίο στην τάξη σου;
Η τάξη μου τα τελευταία 6 χρόνια είναι η προσφυγική δομή. Μπορεί να μην διδάσκω αλλά έχω τη δυνατότητα να δημιουργήσω εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις. Φτιάξαμε το 2017 μαζί με την Ιωάννα Νισυρίου και το We need books, μια δανειστική βιβλιοθήκη στη δομή που προσπαθώ να την κάνω να λειτουργεί παρά τις πρακτικές δυσκολίες. Μου δημιούργησε συγκίνηση, όταν είδα πρώτη φορά τον “Μικρό Πρίγκιπα” στα περσικά. Μέσα από την εμπειρία μου μπορώ να πω πως τα βιβλία για τα προσφυγόπουλα είναι σημαντικά σύμβολα ελευθερίας, δύναμης και χειραφέτησης ειδικά για τα κορίτσια. Θυμάμαι την Ντούνια, ένα κορίτσι κάπου 11 χρονών από το Αφγανιστάν. Ζούσε μέχρι πριν λίγο καιρό στο Σχιστό και είχε φοιτήσει για 3 χρόνια στο ελληνικό σχολείο. Ήξερε κουτσά στραβά να διαβάζει χωρίς να είμαι σίγουρη ότι καταλάβαινε πάντα τι διάβαζε. Στις εκδρομές όμως έπαιρνε πάντα ένα βιβλίο στα ελληνικά, από εκείνα τα ημερολόγια της εφηβικής λογοτεχνίας συνήθως, για να διαβάζει μέσα στο πούλμαν. Το κρατούσε ευλαβικά στο στήθος της σα να ήταν θησαυρός.
Από ποιον παιδαγωγό (Έλληνα ή ξένο, εν ζωή ή μη) έχεις επηρεαστεί περισσότερο και γιατί;
Νομίζω στο παιδαγωγικό μου έργο, πως είμαι επηρεασμένη από το σχολείο εργασίας του John Dewey και όπως αυτό βρήκε εφαρμογή στις προσεγγίσεις του Loris Malaguzzi και της Reggio Emilia. Αυτή η προσέγγιση φέρνει την εικαστική αντίληψη στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ο Εικαστικός παιδαγωγός έχει τον ρόλο να ενθαρρύνει τόσο τα παιδιά όσο και τους συναδέρφους του, στη δημιουργία ενός πλαισίου όπου το παιδί θα αναπτυχθεί ολόπλευρα συμμετέχοντας το ίδιο στην κατάκτηση της γνώσης. Το παιδί στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε ένα πλαίσιο όπου τόσο ο δάσκαλος, όσο και τα στοιχεία από το περιβάλλον, αλλά και ο συμμαθητής, γίνονται το πεδίο της γνωστικής εξέλιξης του παιδιού. Φυσικά δεν θα μπορούσα να μην έχω επιρροές από τον Ηοward Gardner και την θεωρία της Πολλαπλής νοημοσύνης, αλλά και τον πατέρα της Κριτικής Παιδαγωγικής τον Paulo Freire. Όλοι αυτοί έχουν κοινές προσεγγίσεις. “Κατεβάζουν” τον δάσκαλο από τα “Άγια των Αγίων” της σχολικής αίθουσας, τον κάνουν ένα κομμάτι της ομάδας και αποκαλύπτουν την αλήθεια πως κάθε παιδί μαθαίνει ή εκφράζεται με διαφορετικό τόπο.
Αν σε ρωτούσε κάποιος/-α υπουργός παιδείας τη γνώμη σου για το ποια πράγματα θα έπρεπε να αλλάξει άμεσα για να έχουμε καλύτερα σχολεία, τι θα του/της πρότεινες;
Να παραιτηθεί και να αντικατασταθεί από έναν εκπαιδευτικό του πεδίου. Πραγματικά αναρωτιέμαι ποσά πράγματα θα ήταν διαφορετικά εάν είχαμε στην πολιτική ηγεσία ανθρώπους της παιδαγωγικής της πράξης. Όχι δικηγόρους, όχι ιστορικούς ή γιατρούς. Αλλά εκπαιδευτικούς του πεδίου που προσπαθούν στην καθημερινότητα να επινοούν μια ποιοτική εκπαίδευση σε πολύ αντίξοες και εχθρικές συνθήκες.
Όμως αυτό που πρέπει να αλλάξει ΧΘΕΣ είναι αυτός ο ντροπιαστικός θεσμός των αναπληρωτών. Αυτή η φοβερή μοναδική παγκόσμια πατέντα που μόνο στην Ελλάδα συμβαίνει και καμιά κυβέρνηση δεν τόλμησε να αλλάξει. Και δεν άλλαξε για τι είναι το μαγικό κόλπο που βοηθάει τις κυβερνήσεις να έχουν φθηνή εκπαίδευση. Πουθενά στον κόσμο κάποιο εκπαιδευτικό σύστημα δεν στηρίζει την λειτουργία του σε εποχιακό προσωπικό. Αυτό φυσικά και επηρεάζει δραματικά την ποιότητα της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση είναι σχέση και δέσμευση και αυτά δεν μπορούν να συμβούν με εκπαιδευτικούς που βρίσκονται στα σχολειά για λίγους μήνες και αλλάζουν κάθε χρόνο. Ας πούμε δεν μπορούμε να καμαρώνουμε για Συμπεριληπτική Εκπαίδευση όταν ο δάσκαλος της Τάξης Υποδοχής έρχεται στο σχολείο τον Νοέμβριο. Αυτός μαζί με τον δάσκαλο της Ειδικής, αλλά και τον κοινωνικό λειτουργό-ψυχολόγο, ΠΡΈΠΕΙ να είναι μόνιμο προσωπικό. Το ίδιο και οι ειδικότητες. Δεν μπορείς να επιβάλεις οριζόντια, προγράμματα που τα ονομάζεις καινοτόμα ενώ απουσιάζουν από τα σχολεία οι καλλιτεχνικές ειδικότητες. Αλλά επειδή αυτά τα πράγματα είναι αυτονόητα και συμβαίνουν μόνο στις κανονικές Ευρωπαϊκές χώρες στην Ελλάδα θα κάνουν αξιολόγηση για να πετάξουν την ευθύνη των άλυτων δομικών προβλημάτων στις πλάτες του εκπαιδευτικού.
Πιστεύεις ότι μπορεί κάποια/-ος να είναι εν ενεργεία νηπιαγωγός μέχρι τα 67 της/του;
Είναι μια δουλειά που σε “τρώει”. Οι πρώτες έρευνες που αφορούν στο Burn out έγιναν σε εκπαιδευτικούς. Δεν είναι ακριβώς η επαφή με τα παιδιά που σε εξουθενώνει νομίζω. Είναι όλες οι δυσκολίες οι πρακτικές, οι πιέσεις από τους γονείς, ή από τους συναδέρφους . Ο δάσκαλος, ο ψυχολόγος και ο πολιτικός είναι τα τρία αδύνατα επαγγέλματα είπε ο Φρόιντ. Υπάρχει πολύ ματαίωση σε αυτό το επάγγελμα .
Από την άλλη δεν θεωρώ τους μεγαλύτερους εκπαιδευτικούς λιγότερο ικανούς. Στην αρχή της καριέρας μου ως εκπαιδευτικός, μπήκα με τον αέρα και με την έπαρση του νέου που τα ξέρει όλα. Χρειάστηκε να σταθώ δίπλα σε παλαιότερους εκπαιδευτικούς για να κατανοήσω πως ο Δάσκαλος είναι μια κατάσταση του νου. Είναι φύση και ιδιοσυγκρασία. Απαιτούνται μια σειρά από ικανότητες και ταλέντα που δεν έχουν να κάνουν με την ηλικία. Έχω γνωρίσει πολύ προοδευτικούς και ενεργητικούς εκπαιδευτικούς μεγαλύτερης ηλικίας και στενόμυαλους νεοδιορισμένους.
Τι πιστεύεις ότι έχουν μεγαλύτερη ανάγκη τα παιδιά στο σχολείο;
Να τα κάνεις να αισθανθούν πως αξίζουν. Πως είναι σημαντικά και πως θα κάνουν όμορφα πράγματα στη ζωή τους. Και δεν είναι εύκολο όσο ακούγεται. Υπάρχουν δύσκολα και δυσκολεμένα παιδιά. Έρχονται και σου πετάνε στη μούρη όλα τα προβλήματα και όλη την πίεση που δέχονται από το περιβάλλον της οικογενείας τους. Πρέπει να τα έχεις βρει σαν προσωπικότητα για να αφουγκραστείς την κραυγή. Δεν τα καταφέρνουμε πάντα βεβαία, γιατί είμαστε άνθρωποι.
Κάποτε έλαβα ένα sms στο κινητό. “Πέρασα στο Παιδαγωγικό. Ήσουν η μόνη τότε που πίστεψες ότι θα τα καταφέρω”. Με δυσκολία κατάφερα να θυμηθώ το όνομα του παιδιού αυτού. Και ούτε που θυμόμουν πως είχα κάποια ιδιαίτερη αλληλεπίδραση μαζί του. Μάλλον κάτι θα είχα πει, μικρο και απλό, που ωστόσο επέδρασε θεραπευτικά στη ζωή του.
Τι πιστεύεις ότι τους στερεί περισσότερο το ελληνικό σχολείο;
Τη δημιουργικότητα και τον αυθορμητισμό. Και αυτό όχι γιατί υστερούν σε αυτό οι Έλληνες εκπαιδευτικοί. Είναι η επαγγελματική εξουθένωση αυτό που θα σε αναγκάσει να βάλεις κάποια στιγμή τον αυτόματο πιλότο. Όλοι οι δάσκαλοι κάποια στιγμή μπαίνουν στο mode “επιβιώνω στην τάξη”. Αντίθετα με την ρητορική εκείνη που έχει καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια από πολιτικά πρόσωπα και πρόσωπα των ΜΜΕ που θέλουν τους εκπαιδευτικούς τεμπέληδες και ακατάλληλους, η αλήθεια είναι άλλη. Στα προηγμένα ευρωπαϊκά κράτη, γύρω από τον εκπαιδευτικό υπάρχει μια πληθώρα από βοηθητικές ειδικότητες. Στην Ευρώπη είναι δεδομένο πως κάθε σχολείο θα έχει μόνιμο επιστάτη, τον τεχνικό τον γραμματέα, τον υπεύθυνο σίτισης, τον νοσοκόμο, τον κοινωνικό λειτουργό, τον υπεύθυνο επαγγελματικού προσανατολισμού κ.α. Στην Ελλάδα όλα αυτά τα κάνει ο Δάσκαλος/λα. Και τον επιβαρύνουμε επιπλέον με την ρητορική ότι τίποτα δεν κάνει καλά. Άραγε όλοι αυτοί που έχουν παράπονο γιατί δεν γινόμαστε Φινλανδία, έχουν μελετήσει τις επιλογές και τις μεταρρυθμίσεις που έκαναν για να έχουν αυτό το τόσο επιτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα; Έκαναν πολλά που δεν κάνουμε εμείς. Το πρώτο από όλα ήταν να αποκαταστήσουν την θέση του εκπαιδευτικού στο σχολείο και στην κοινωνία. Όχι. Οι Φινλανδοί δεν έχουν αξιολόγηση, τουλάχιστον εκείνη του επιθεωρητικού χαρακτήρα που οραματίζονται κάποιοι στην Ελλάδα. Γιατί δεν θέλουν να βλάψουν το κύρος των δασκάλων τους.
Μοιράσου μαζί μας την αγαπημένη σου δραστηριότητα στην τάξη.
Η αγαπημένη μου δραστηριότητα στην τάξη, ήταν όταν έφερνα τον σκύλο μου τον Έλβις. Υπήρχε επικοινωνία με τους γονείς και είχαν δεχθεί να έρχεται κάποιες φορές. Ήταν εντυπωσιακό πόσο επιδρούσε στην συμπεριφορά των παιδιών. Κάθε φασαρία και διάθεση για αταξία σταματούσε για να μην στεναχωρηθεί ο Έλβις. Καθάριζαν την τάξη για να μην λερωθεί ο σκύλος και ψιθύριζαν όταν αυτός έπαιρνε έναν υπνάκο. Κρυφά του έδιναν από το σάντουιτς όταν δεν έβλεπα και τον είχαν σαν ένα μέλος της παρέας.
