Η Iστοριογραμμή ή Storyline είναι μια ολοκληρωμένη παιδαγωγική προσέγγιση για τη μάθηση και τη διδασκαλία με μια δομή που προσφέρει ελευθερία τόσο στον εκπαιδευτικό όσο και στους μαθητές. Αποτελεί ένα ευέλικτο, εύχρηστο, δημιουργικό, ευχάριστο και αποτελεσματικό εκπαιδευτικό εργαλείο, κατάλληλο για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ιδανικό για όλες τις ηλικίες, εφαρμόσιμο στην τυπική, μη τυπική αλλά και άτυπη μορφή εκπαίδευσης.
Άρθρο της Ιφιγένειας Ηλιοπούλου (Μ.Δ.Ε., PhD), Μέλος Ε.ΔΙ.Π. στο Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Η Ιστοριογραμμή όπως και η προσέγγιση-μέθοδος των σχεδίων εργασίας (στο εξής μέθοδος project) (Helm & Katz, 2002) είναι ενεργητικές και μαθητοκεντρικές προσεγγίσεις και βασίζονται στις σύγχρονες θεωρίες διδασκαλίας και μάθησης. Ως εκ τούτου, παρουσιάζουν πολλά κοινά στοιχεία. Επιπλέον, στο πλαίσιο μιας Ιστοριογραμμής μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές γνωστές μας μέθοδοι και τεχνικές ακόμα και ένα project, που πιθανώς να αναδυθεί (Ηλιοπούλου, υπό έκδοση). Η Ιστοριογραμμή όχι μόνο δεν αντιπαρατίθεται με τις άλλες μεθόδους και τεχνικές, αλλά απεναντίας, παρέχει το ασφαλές, δημιουργικό και συνεργατικό πλαίσιο της ιστορίας, στο οποίο μέθοδοι και τεχνικές όπως η επίλυση προβλήματος, το project, το παιχνίδι ρόλων, οι επισκέψεις στο πεδίο, η αντιπαράθεση απόψεων, ο καταιγισμός ιδεών και πολλές άλλες εφαρμόζονται με ουσιαστικό τρόπο, που έχει νόημα για τους/τις μαθητές/τριες.
Σαφώς βέβαια οι δύο προσεγγίσεις-μέθοδοι διαφέρουν μεταξύ τους. Όπως αναφέρει η Ηλιοπούλου (2005, 2021) οι βασικές διαφορές τους ορίζονται ως εξής: Το βασικό στοιχείο που διαφοροποιεί την Ιστοριογραμμή από τη μέθοδο project είναι η ιστορία. Η ιστορία εξασφαλίζει ένα ισχυρό κίνητρο στον/τη μαθητή/τρια, παρέχει μία συγκεκριμένη δομή και εξασφαλίζει ένα ουσιαστικό νόημα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επιπλέον, δίνει την ευκαιρία τόσο στον/την εκπαιδευτικό όσο και στους/τις μαθητές/τριες να γίνουν πιο δημιουργικοί/ές και να αξιοποιήσουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Η ιστορία αποτελεί δομικό στοιχείο της Ιστοριογραμμής, εξελίσσεται παράλληλα με την επεξεργασία ενός θέματος, δεν προκύπτει στο τέλος, όπως μπορεί να συμβεί στη μέθοδο project ή δεν χρησιμοποιείται αυτούσια όπως σε άλλες μεθόδους.
Μια άλλη κύρια διαφορά ανάμεσα στην Ιστοριογραμμή και άλλες μεθόδους όπως και η μέθοδος project είναι ο τρόπος με τον οποίο ανιχνεύει τις προϋπάρχουσες γνώσεις κι εμπειρίες των μαθητών/τριών. Πιο συγκεκριμένα, ο/η εκπαιδευτικός προτρέπει τα παιδιά αρχικά να κατασκευάσουν το δικό τους εννοιολογικό μοντέλο για το θέμα το οποίο επεξεργάζονται και κατόπιν να το συγκρίνουν με το πραγματικό/επιστημονικό μέσω σχετικής έρευνας. Η κατασκευή ή η προετοιμασία για την κατασκευή του εννοιολογικού μοντέλου βασίζεται στις ατομικές και συλλογικές γνώσεις και εμπειρίες των παιδιών, όπως και στη φαντασία τους. Μέσω αυτής της διαδικασίας τα παιδιά συνειδητοποιούν τα όρια των γνώσεών τους καθώς και τι χρειάζονται να μάθουν ακόμα, οπότε η αναζήτηση στις πηγές πληροφόρησης γίνεται πιο στοχευμένα και αποτελεσματικά. Η δημιουργία του εννοιολογικού τους μοντέλου παρέχει στους/τις μαθητές/τριες την ευκαιρία να δοκιμάσουν τις δικές τους ιδέες και τις δικές τους υποθέσεις αρχικά και κατόπιν να τις ελέγξουν μέσω έρευνας. Σε κάθε περίπτωση τους δίνεται η δυνατότητα να επιστρέψουν στο μοντέλο προκειμένου να το διορθώσουν ή να το εμπλουτίσουν με βάση τα νέα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα που διεξήγαγαν.
Τρίτο βασικό στοιχείο που συνδέεται με το προηγούμενο και διαφοροποιεί την Ιστοριογραμμή από τη μέθοδο project είναι το γεγονός ότι η επίσκεψη στο πεδίο ενδιαφέροντος ή της επίσκεψης του ειδικού στην τάξη, πραγματοποιείται μετά τη δημιουργία του μοντέλου. Το επιχείρημα είναι ότι η παρατήρηση και οι ερωτήσεις των παιδιών κατά την επίσκεψη γίνονται πιο εστιασμένα και άρα, τα οφέλη είναι πιο πλούσια. Τα παιδιά έχουν εντοπίσει τα ζητήματα-κλειδιά του θέματος που μελετούν, έχουν στόχο να συγκεντρώσουν τις πληροφορίες που χρειάζονται προκειμένου να εξελιχθεί η ιστορία τους.
Τέταρτη σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο προσεγγίσεων-μεθόδων είναι η ουσιαστική, συναισθηματική εμπλοκή των παιδιών, όπως αυτή επιτυγχάνεται μέσα από τη δημιουργία της ιστορίας, την οποία έχουν την αίσθηση ότι αυτά ορίζουν, μέσα από την ταύτισή τους με τους χαρακτήρες της ιστορίας τους, μέσα από τη δημιουργία των βιογραφικών και των φιγούρων των χαρακτήρων τους, μέσα από τα παιχνίδια ρόλων και τις δραματοποιήσεις και τέλος, μέσα από την κατασκευή του μοντέλου, για το οποίο νιώθουν ότι έχουν ευθύνη ως δημιούργημά τους. Όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο Creswell (1997), το αίσθημα της ιδιοκτησίας (sense of ownership), η χαρά της συνδημιουργίας και η έντονη συναισθηματική εμπλοκή του παιδιού είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν την Ιστοριογραμμή ως διαφορετική από άλλες μεθόδους.
Πέμπτο στοιχείο που ξεχωρίζει την Ιστοριογραμμή αποτελεί η δομή που εξασφαλίζει με τη μορφή του οργανογράμματος. Το οργανόγραμμα σχεδιάζεται από τον/την εκπαιδευτικό εκ των προτέρων, γεγονός που του προσφέρει μια ασφάλεια, αλλά και έναν ενθουσιασμό. Επιπλέον, η δομή προσφέρει ελευθερία (structure gives freedom) – όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζουν οι εισηγητές της Ιστοριογραμμής – τόσο στα παιδιά να δημιουργήσουν τη δική τους ιστορία και να προσθέσουν τις δικές τους λεπτομέρειες, όσο και στον/την εκπαιδευτικό να οργανώσει με ευελιξία τη διδασκαλία. Όταν τα παιδιά, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων ηλικιών, έχουν δουλέψει αρκετά με τον τρόπο αυτό, φτάνουν στο σημείο να εκφράζουν μόνα τους τις ερωτήσεις-κλειδιά, που εξελίσσουν την ιστορία τους.
Μία έκτη διαφορά της Ιστοριογραμμής από την προσέγγιση-μέθοδο project και άλλες μεθόδους, αποτελεί το γεγονός ότι τα παιδιά εμπλέκονται κυρίως μέσα από τους χαρακτήρες, τους οποίους ακολουθούν κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους και λιγότερο ως οι εαυτοί τους. Επίσης, επεξεργάζονται ένα θέμα και τις διαστάσεις του μέσα από μια ιστορία, φανταστική ή μη, που καλούνται συνήθως να συνδέσουν με την πραγματική ζωή. Η συνθήκη αυτή ταιριάζει πολύ στη νεαρή ηλικία των μαθητών/τριών, ενώ τους επιτρέπει να επεξεργάζονται ευαίσθητα θέματα χωρίς να εκθέτουν τους εαυτούς τους. Ακόμη, τους δίνει την ευκαιρία να βιώσουν ρόλους και καταστάσεις που δεν γίνεται να βιώσουν ως οι εαυτοί τους στην αληθινή ζωή. Τέλος, τα προετοιμάζει καλύτερα για την ενήλικη ζωή, καθώς τα θέματα και τα προβλήματα, που επεξεργάζονται είναι αληθινά, ωστόσο με έναν ασφαλή τρόπο, εφόσον εντάσσονται στο πλαίσιο μιας ιστορίας.
Ένα έβδομο διαφορετικό στοιχείο της Ιστοριογραμμής αποτελεί το γεγονός ότι ο σχεδιασμός, η οργάνωση και ο προγραμματισμός του θέματος γίνεται από τον/την εκπαιδευτικό, αντίθετα από τη μέθοδο project, στην οποία το θέμα επιλέγεται από τα παιδιά, τα οποία ορίζουν την εξέλιξη και διάρκειά του. Στην πραγματικότητα βέβαια διαπιστώνεται ότι η μέθοδος project εφαρμόζεται ως μία θεματική προσέγγιση, αφού το θέμα συνήθως εξακτινώνεται σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα και ορίζονται στόχοι από τον/την εκπαιδευτικό. Στην Ιστοριογραμμή ο/η εκπαιδευτικός επιλέγει το θέμα βάσει των αναγκών και ενδιαφερόντων των παιδιών καθώς και των στόχων του Δ.Ε.Π.Π.Σ./Α.Π.Σ. (ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Π.Ι., 2003) ορίζει τους στόχους και καθορίζει τη διάρκειά του. Εν κατακλείδι, η Ιστοριογραμμή είναι ένας διαφορετικός τρόπος οργάνωσης και προσέγγισης της γνώσης από αυτόν που παρέχει η μέθοδος project και άλλες γνωστές μέθοδοι. Προσφέρει χαρά, ενθουσιασμό τόσο στα παιδιά όσο και στους εκπαιδευτικούς.
Αντί επιλόγου
Η σύντομη παρουσίαση της Ιστοριογραμμής, η οποία προηγήθηκε μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μία διεπιστημονική/διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, μία προσέγγιση που ενοποιεί διάφορες επιστημονικές περιοχές του Δ.Ε.Π.Π.Σ./Α.Π.Σ. (ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Π.Ι., 2003) του Νηπιαγωγείου και του Δημοτικού Σχολείου, όπως οφείλει να κάνει ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα. Το στοιχείο που τη διαφοροποιεί από άλλες τέτοιες προσεγγίσεις είναι το γεγονός ότι εξασφαλίζει ένα ενδιαφέρον πλαίσιο, μέσα στο οποίο συμβαίνει η μάθηση, η εξάσκηση δεξιοτήτων και η έκφραση συναισθημάτων, το πλαίσιο που προσφέρει μια ιστορία την οποία καλούνται οι μαθητές/τριες να δημιουργήσουν βήμα βήμα με τη βοήθεια των ερωτήσεων-κλειδιών του/της εκπαιδευτικού. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας δίνονται ευκαιρίες στα παιδιά να αποδώσουν το προσωπικό τους νόημα στις νέες γνώσεις, συνδέοντάς τις με τις ήδη υπάρχουσες. Κι αυτό επειδή αποτελεί βασικό στοιχείο της Ιστοριογραμμής η ανάδειξη των προϋπάρχουσων γνώσεων-ιδεών των παιδιών και η σύνδεσή τους με τις νέες, στοιχείο που παραπέμπει βεβαίως στον εποικοδομητισμό, θεωρία στην οποία βασίζεται η Ιστοριογραμμή.
Είναι σημαντικό το γεγονός ότι υπάρχει μια νοητή κόκκινη κλωστή που δίνει νόημα στη σειρά των επεισοδίων της ιστορίας και συνδέει τις δραστηριότητες, ώστε η ιστορία να έχει συνοχή και συνέχεια. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά βρίσκουν νόημα στις δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται. Τι άλλο πιο σημαντικό από το να επιτύχουμε να γίνει η εκπαίδευση υπόθεση που αφορά τους/τις μαθητές/τριές μας!
Άλλο καίριο στοιχείο που διέπει την Ιστοριογραμμή είναι η δημιουργία μίας υπόθεσης ή μοντέλου από τα παιδιά, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας να οπτικοποιήσουν τις υπάρχουσες γνώσεις τους πάνω σε ένα θέμα. Στη συνέχεια, καλούνται να εξετάσουν την εγκυρότητα αυτής της υπόθεσης ή του μοντέλου, μέσω έρευνας που διεξάγουν, και τελικά να προσαρμόσουν σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνάς τους. Με τον τρόπο αυτό δοκιμάζονται οι ιδέες των παιδιών έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί από τις καθημερινές τους εμπειρίες. Είναι πιθανόν να επέλθει μία γνωστική σύγκρουση ή μία κοινωνιογνωστική σύγκρουση, δηλαδή ο/η μαθητής/τρια να διαπιστώσει ότι η ιδέα που είχε έως εκείνη τη στιγμή έρχεται σε σύγκρουση με το αποτέλεσμα της έρευνας ή της επίσκεψης ή με τις ιδέες των άλλων μαθητών/τριών. Με αυτό τον τρόπο του δημιουργείται η ανάγκη για τροποποίηση ή επέκταση των γνωστικών δομών του. Συνεπώς, επιτυγχάνεται πιο αποτελεσματικά ο στόχος της εκπαίδευσης.
Τέλος, το στάδιο της ανασκόπησης ή των όσων τα παιδιά έχουν μάθει, νιώσει ή βιώσει είναι πολύ σπουδαίο, εφόσον δίνεται η ευκαιρία στο κάθε παιδί να συνειδητοποιήσει τι έχει μάθει και με ποιο τρόπο και να δομήσει τα δικά του νοητικά μοντέλα (μεταγνωστικό στάδιο). Η Ιστοριογραμμή προτείνει τα βιβλία θέματος και τα ντοσιέ ως τρόπους ανασκόπησης – αυτοαξιολόγησης των μαθητών και αξιολόγησης της προόδου τους από τους εκπαιδευτικούς. Εν κατακλείδει, η Ιστοριογραμμή προτείνεται στους/τις εκπαιδευτικούς ως ένας τρόπος εργασίας με τους/τις μαθητές/τριές τους, ως μία παιδοκεντρική/ομαδοκεντρική, βιωματική και ολοκληρωμένη μέθοδος διδασκαλίας και μάθησης.
Προσκαλούνται και προκαλούνται οι εκπαιδευτικοί να εφαρμόσουν την Ιστοριογραμμή, ώστε να την κατανοήσουν καλύτερα και σιγά σιγά να την κατακτήσουν ή μάλλον να τους κατακτήσει. Ως πρώτο βήμα, ιδιαίτερα με μικρά παιδιά ή με παιδιά που πρώτη φορά την εφαρμόζουν, προτείνεται να αναπτυχθεί ένα θέμα βασισμένο σε ένα υπάρχον σχετικό βιβλίο που αρέσει στον/την εκπαιδευτικό και στα παιδιά. Οι εκπαιδευτικοί που ενδιαφέρονται για τον τρόπο αυτόν δουλειάς με τους μαθητές μπορούν να αναζητήσουν την εκπαίδευση που προσφέρεται στο ΚΕ.ΔΙ.ΒΙ.Μ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Περισσότερες πληροφορίες μπορούν να βρουν στο https://learning.uth.gr/storyline
Διαβάστε όλο το άρθρο στο «Μάθε για το Παιδί» – Τεύχος 9 – Δωρεάν ηλεκτρονικό περιοδικό για την Υγεία, Προστασία και Εκπαίδευση του μικρού παιδιού – ISSN: 2459 – 3435 – mathegiatopaidi.com
