Η νευρική ανορεξία και η βουλιμία αποτελούν τις δύο συνηθέστερες σοβαρές διαταραχές διατροφής στους εφήβους. Συνήθως λαμβάνουν τη μορφή της υπέρμετρης ενασχόλησης με τη διατροφή, σε βαθμό υπερβολής-όπως στη βουλιμία- ή πολύ λιγότερο-όπως στην ανορεξία.
Συνήθως συνδέονται με χαμηλή αυτοεκτίμηση και με δυσκολίες στη συναισθηματική έκφραση και επικεντρώνονται στην ενασχόληση του εφήβου με την εξωτερική του εμφάνιση. Όποια όμως και αν είναι η συμπεριφορά του εφήβου στο θέμα της διατροφής θα πρέπει να τη λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας, διότι μπορεί να αποτελεί μια σοβαρή ένδειξη αρχόμενης ψυχικής διαταραχής.
Σε επιδημιολογικό επίπεδο οι διαταραχές διατροφής εμφανίζονται συχνότερα στα κορίτσια παρά στα αγόρια. Σε αυτό το σημείο καλό θα ήταν να λάβουμε υπόψιν μας τα μηνύματα και τα πρότυπα που κατακλύζουν τα κορίτσια στην εποχή μας. Τα κορίτσια είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητα σε σχέση με τη σωματική τους εικόνα και η ανησυχία για το βάρος τους μπορεί να μετατραπεί σε εμμονή.
Οι Διατροφικές Διαταραχές, αν θέλαμε να τις ορίσουμε, είναι οι πολύπλοκες εκείνες διαταραχές που χαρακτηρίζονται από υπερβολική ενασχόληση του ατόμου με το βάρος και την εξωτερική εμφάνιση οδηγώντας σε επικίνδυνες και μη λειτουργικές συμπεριφορές, όπως αυστηρές δίαιτες, υπερβολική γυμναστική, εκκαθαριστικές μεθόδους ή υπερκατανάλωση τροφής.
Τι είναι η νευρική ανορεξία
Η νευρική ανορεξία είναι διαταραχή της διατροφής που παρουσιάζεται κυρίως σε κορίτσια της εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας. Οι έφηβες, που πάσχουν από νευρική ανορεξία, έχουν μια «ψευδή εικόνα» για το σώμα τους και τη γενικότερη εμφάνισή τους-ακόμη και αν είναι ελλιποβαρείς- θεωρούν ότι είναι παχουλές. Διακατέχονται από έντονο άγχος μήπως παχύνουν. Ελέγχουν πλήρως την τροφή που προσλαμβάνουν και καταφεύγουν συχνά σε έντονη σωματική άσκηση ή σε λήψη καθαρτικών ή διουρητικών, προκειμένου να χάσουν σωματικό βάρος πιο γρήγορα.
Σε συναισθηματικό επίπεδο, παρουσιάζουν άγχος, τελειομανία, χαμηλή αυτοεκτίμηση και πιθανόν να συνυπάρχουν κατάθλιψη και άλλες συναισθηματικές διαταραχές. Εκτός από τη διαταραγμένη στάση τους προς την τροφή, μπορεί να παρουσιάζουν και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, που συνήθως περιλαμβάνουν αυτοτραυματισμούς, απόπειρες αυτοκτονίας και χρήση τοξικών ουσιών (ναρκωτικών, αλκοόλ). Όλη αυτή η κατάσταση μπορεί να είναι ιδιαιτέρως επιβαρυντική για την υγεία της έφηβης. Το δέρμα της γίνεται ξηρό, αδυνατίζουν τα μαλλιά, καταστρέφονται τα δόντια, είναι υπερβολικά ωχρή, παρουσιάζει υπόταση, υποθερμία, αμηνόρροια.
Η ανορεξία επέρχεται είτε στην αρχή της εφηβείας είτε περίπου στα 18-20 χρόνια. Περίπου 1-2 στα 100 κορίτσια και 10 κορίτσια προς 1 αγόρι μπορεί να αναπτύξουν αυτή τη διαταραχή. Η εξέλιξη της ανορεξίας ποικίλλει, σε γενικές γραμμές όμως η ανταπόκριση στη θεραπεία είναι καλή. Το 1/3 των περιπτώσεων θεραπεύεται και έχει μια φυσιολογική ζωή, το άλλο 1/3/ καλυτερεύει, αποκτά φυσιολογικό βάρος αλλά έχει περιόδους ανορεξίας και βουλιμίας και το τελευταίο 1/3/ έχει άσχημη πρόγνωση με υψηλό κίνδυνο θνησιμότητας (μεταξύ 5-18% των περιπτώσεων).
Τι είναι η νευρική βουλιμία
Η έναρξη της βουλιμίας τοποθετείται χρονικά πολύ πιο αργά από την αντίστοιχη της ανορεξίας, περίπου δηλαδή στο τέλος της εφηβείας, περί τα 18-20 έτη.
Σε επίπεδο συχνότητας εκτιμάται ότι είναι 2-3 φορές πιο συχνή σε σχέση με τη νευρική ανορεξία. Θα πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι κατά τη διάρκεια της προεφηβείας και της εφηβείας 4 στις 100 έφηβες παρουσιάζουν βουλιμικά επεισόδια, χωρίς ωστόσο να πληρούν όλα τα κριτήρια της διαταραχής.
Η βουλιμία συνοδεύεται συνήθως με μια επιτακτική ανάγκη το άτομο να καταναλώσει τροφές. Χαρακτηρίζεται από ξαφνικά επεισόδια τάχιστης κατανάλωσης υπερβολικής ποσότητας τροφής. Συχνά η τροφή καταπίνεται χωρίς μάσηση και γίνεται στα κρυφά.
Η έφηβη/ο έφηβος που παρουσιάζει βουλιμική συμπεριφορά δεν έχε κανέναν αυτοέλεγχο στο τι τρώει, πόσο τρώει και πόση ώρα τρώει. Μετά αισθάνεται ενοχή και αίσθημα ντροπής γι’αυτό που έκανε. Περίπου στις μισές περιπτώσεις προκαλεί εμετό για να μην παχύνει.
Η βουλιμία συνήθως συνοδεύεται από συμπτώματα κατάθλιψης. Οι βουλιμικές κρίσεις εκδηλώνονται τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα επί τρεις μήνες τουλάχιστον. Συχνά τρώει μόνη της/μόνος του για να μην την/τον βλέπει κανένας. Παρουσιάζει περιοδικά και επεισόδια νευρικής ανορεξίας. Μπορεί να δείχνει ανασφάλεια, άγχος και να αποτραβιέται από τις παρέες της/του. Όλη αυτή κατάσταση επιδρά στην υγεία της έφηβης/του εφήβου, που μπορεί να παρουσιάζει ανωμαλίες στην έμμηνο ρύση της, πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, ναυτία, πρηξίματα στα χέρια και τα πόδια της. Η πλειονότητα των βουλιμικών διατηρεί το φυσιολογικό βάρος ή έχει αυξομειώσεις. Οι βουλιμικοί άνθρωποι πάσχουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται συνολικά η συμπεριφορά και η καθημερινότητά τους.
Τι όμως μπορούν να κάνουν οι γονείς
- Μόλις παρατηρήσετε αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, όπως όσες ενδεικτικά αναφέρθηκαν παραπάνω, ζητήστε αμέσως βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας.
- Σε κάθε περίπτωση όμως, πριν από την έναρξη της όποιας ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης, θα πρέπει οπωσδήποτε να εκτιμηθεί η αναγκαιότητα της ιατρικής παρακολούθησης ή ενδεχομένως της νοσοκομειακής περίθαλψης του εφήβου με ψυχογενή ανορεξία (ειδικά στην περίπτωση όπου η απώλεια βάρους είναι μεγάλη και υπάρχουν διαταραχές στο μεταβολισμό ή κίνδυνος για αυτοκτονία).
- Οποιοδήποτε είδος διατροφικής διαταραχής πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα, προκειμένου οι έφηβοι να βγαίνουν από αυτόν τον σκοτεινό κόσμο και να επανέρχονται σε έναν φυσιολογικό τρόπο ζωής.
- Πλησιάστε το παιδί σας, χωρίς να το κριτικάρετε για τη συγκεκριμένη λειτουργία του.
- Παράλληλα, είναι απαραίτητο όλη η οικογένεια να καλλιεργήσει κλίμα αποδοχής για όλους τους ανθρώπους με βάση τη συμπεριφορά τους και όχι τα κιλά τους. Ο ρατσισμός εναντίον του πάχους φαίνεται να προάγει τις διατροφικές διαταραχές.
- Προτρέψτε το να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του και σε άλλες ενασχολήσεις εκτός από την εξωτερική του εμφάνιση, όπως π.χ. στην ακαδημαϊκή του πορεία, σε ένα άθλημα, στις φιλικές-κοινωνικές του σχέσεις.
- Να τρώτε μαζί με τα παιδιά σας, διότι αυτό ενδυναμώνει τη σχέση των μελών μεταξύ τους και καθιερώνει με έμμεσο τρόπο έναν πιο ισορροπημένο τρόπο διατροφής.
- Καλό θα είναι στο σπίτι να υπάρχουν εύγεστα και ελκυστικά τρόφιμα, που να μην περιέχουν αρκετές θερμίδες, ώστε το παιδί σας να μπορεί να τρώει χωρίς να αισθάνεται ενοχές.
- Το πρόβλημα θα επιλυθεί μόνο όταν ο έφηβος μπορέσει να λύσει τις εσωτερικές του διαμάχες, οι οποίες και πυροδοτούν τις διατροφικές διαταραχές.
- Οι θεραπείες, οι οποίες στηρίζονται στη φαρμακευτική αγωγή φαίνεται πως μπορεί να έχουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου αυτές συνδυάζονται με γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία.
Πρόληψη
- Να εστιάζεται στα ουσιαστικά και σημαντικά επιτεύγματα της ζωής και όχι στην εμφάνιση.
- Το παιδί θα ήταν χρήσιμο να μάθει από μικρό ότι το φαγητό αποτελεί μια συγκεκριμένη απόλαυση, σε συγκεκριμένες ώρες και ποσότητες.
- Να αποφεύγετε να ασκείτε κριτική στα κιλά του παιδιού σας ή άλλων ανθρώπων.
- Το παιδί θα πρέπει να μάθει από μικρή ηλικία να αποσυνδέει την προσωπικότητα των άλλων ατόμων με τα κιλά τους, διαφορετικά θα κάνει το ίδιο με τα δικά του κιλά.
- Όταν είναι στενοχωρημένο, να αποφεύγετε να του λέτε «Πάμε να σου πάρω ένα γλυκό», αλλά εναλλακτικά «Πάμε μια βόλτα» ή «Πάμε σινεμά».
- Να αναγνωρίζει και να κατονομάζει τα συναισθήματά του, δίχως να τα καταπνίγει. Να εκφράζει τις επιθυμίες του.
- Θα πρέπει να μάθετε στα παιδιά σας, να εντοπίζουν και να ενισχύουν τις θετικές πτυχές του εαυτού τους, προκειμένου να επιφέρουν αλλαγές στο επίπεδο της αυτοεκτίμησης τους.
Αντί επιλόγου
Ερευνητές στον τομέα των Διατροφικών Διαταραχών τονίζουν ότι η αναγνώριση, η επιβεβαίωση και η έκφραση των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού αρχικά από τους γονείς του, οδηγεί στην ανάπτυξη μιας εσωτερικής σιγουριάς του παιδιού. Δηλαδή το παιδί μαθαίνει να αναγνωρίζει και να εμπιστεύεται αυτά που σκέφτεται, νιώθει και αισθάνεται στο σώμα του. Για να το πετύχετε αυτό, είναι σημαντικό να βεβαιωθείτε ότι κατανοείτε τις ανάγκες του παιδιού σας πριν δράσετε.
Πολλοί γονείς αντιδρούν άμεσα στο παιδί τους. Απαντούν με την πρώτη λέξη, συναίσθημα ή και συμπεριφορά που τους έρχεται στο μυαλό. Η ανταπόκριση σημαίνει να σταματήσω, να αξιολογήσω τι γίνεται, τι συμβαίνει στο παιδί μου και μετά να δράσω. Βεβαιωθείτε ότι η ανταπόκρισή σας είναι κατάλληλη για την ηλικία και το αναπτυξιακό του επίπεδο. Οι συναισθηματικές και σωματικές ανάγκες του παιδιού σας μπορεί να σας καθοδηγήσουν να δράσετε!
Ιωάννης Κυργιόπουλος
Ψυχολόγος (Msc Σχολικής Ψυχολογίας)
E-mail: johnkyr76@yahoo.gr
