“Νόρα”, του Ίψεν από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων στο Καμπέρειο θέατρο

Το Κουκλόσπιτο (Et dukkehjem) είναι θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν με τρεις πράξεις. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα έργα των τελευταίων 200 ετών, που εξερευνά και φανερώνει τη μοίρα μιας παντρεμένης γυναίκας, η οποία (1879) δεν διέθετε τις τυπικές ευκαιρίες για προσωπική ολοκλήρωση στην άκρως ανδροκρατούμενη Νορβηγική κοινωνία της εποχής. Το έργο προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση και μια φοβερή αντιπαράθεση σε εφημερίδες, σπίτια, κοινωνία.

Ο Ίψεν εμπνεύστηκε το έργο από την φίλη του Laura Kieler. Τα περισσότερα από όσα περνάει η Νόρα από τον Τόρβαλντ Χέλμερ στο έργο, τα πέρασε την πραγματικότητα η Λόρα από τον σύζυγό της Βίκτορ. Άρχισε να σκέφτεται το έργο τον Μάιο του 1878, αλλά το ολοκλήρωσε σχεδόν ενάμιση χρόνο αργότερα, τέλη καλοκαιριού του 1979. Ο ίδιος το θεωρούσε μια σύγχρονη τραγωδία. Το πρώτο ολοκληρωμένο αντίγραφο του έργου το έστειλε στον εκδότη του στις 15 Σεπτεμβρίου 1879. Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην Κοπεγχάγη στις 4 Δεκεμβρίου 1879, σε μια έκδοση 8.000 αντιτύπων που εξαντλήθηκε μέσα στον ίδιο μήνα, ενώ ακολούθησαν μια δεύτερη έκδοση 3.000 αντιτύπων στις 4 Ιανουαρίου 1880 και μια τρίτη έκδοση των 2.500 στις 8 Μαρτίου. Έκανε πρεμιέρα στο Βασιλικό Θέατρο της Κοπεγχάγης στις 21 Δεκεμβρίου 1879, με την Μπέτυ Ματίλντε Χέννινγκς στο ρόλο της Νόρα. Γνώρισε δεκάδες προσεγγίσεις ανά τον κόσμο, από πολυάριθμους θιάσους.

Αυτό το έργο, με τον τίτλο “Νόρα“, ανεβάζει το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων στις 18 Ιανουαρίου 2020 στο Καμπέρειο θέατρο, σε σκηνοθεσία της Μαρίας Μαγκανάρη και μουσική της Τατιάνας Ζωγράφου. Πρόκειται για κορυφαία στιγμή της ιψενικής γραφής, ο οποίος με την οξυδέρκεια και την διεισδυτική γραφή του θρυμμάτισε τις ισχυρές προκαταλήψεις της εποχής για την μοίρα της γυναίκας που δεν έχει δικαίωμα στην αυτοπραγμάτωση, ανέδειξε τον παραλογισμό των παραδοσιακών νόμων ενός γάμου, αποκαλύπτοντας «μια αποκλειστικά ανδρική κοινωνία, με νόμους που καταρτίζονται από άντρες και με εισαγγελείς και δικαστές που εκτιμούν τη θηλυκή συμπεριφορά από αρσενική άποψη».

Η υπόθεση: Είναι Χριστούγεννα. Η Νόρα και ο Τόρβαλντ Χέλμερ είναι παντρεμένοι εδώ και 8 χρόνια. Έχουν τρία παιδιά. Οι οικονομικές δυσκολίες δεν έχουν καταφέρει να «λερώσουν» τη ζωή τους μέχρι τώρα. Όλα μοιάζουν ιδανικά. Ιδιαίτερα με τον ερχομό του νέου έτους που ο Τόρβαλντ πρόκειται να αναλάβει τη διοίκηση της Μετοχικής Τράπεζας. Τώρα όλα θα γίνουν ακόμη πιο εύκολα. Η καλή αμοιβή του υπόσχεται ένα πιο υψηλό επίπεδο ζωής. Το παρελθόν όμως δεν αφήνει το μέλλον στην ησυχία του. Ένα κρυμμένο μυστικό θα βγει στο φως για να ανατρέψει τις ισορροπίες, να σαρώσει τα ζωτικά ψεύδη ενός γάμου ανάμεσα σε δύο συζύγους ξένους, όπως αποκαλύπτεται, μεταξύ τους, να αναδείξει τις διαφορετικές αντιλήψεις της αντρικής και γυναικείας συνείδησης για τη ζωή, οδηγώντας τελικά σε μια επώδυνη, απελευθερωτική, ζωτική αυτογνωσία.

Ο Ίψεν χαρακτήρισε το έργο του «τραγωδία των μοντέρνων καιρών». «Υπάρχουν δύο ειδών ηθικοί νόμοι, δύο ειδών συνειδήσεις, η αντρική και μια εντελώς διαφορετική, η γυναικεία. Δεν κατανοούν η μία την άλλη. Σε ζητήματα πρακτικής της καθημερινής ζωής η γυναίκα κρίνεται από τον αντρικό νόμο, σαν να μην ήταν γυναίκα, αλλά άντρας» σημείωνε ο Ίψεν σε σημείωμά του στις 19 Οκτωβρίου 1878.

Σκηνοθετικό σημείωμα
Η Νόρα τρώει κρυφά σοκολατάκια. Λέει ψέματα σαν να είναι αλήθεια. Έχει τρία παιδιά.
Μεταμφιέζεται, χορεύει, παίζει ρόλους: είναι γαλιάντρα, σκιουράκι, διαβολάκι, άτακτο κοριτσάκι, περίεργο πλασματάκι, νεράϊδα.

Ο Τόρβαλντ δουλεύει πολύ. Δίνει λεφτά στη Νόρα. Τη μαλώνει και μετά της δίνει λεφτά. Την προστατεύει από τον εαυτό της. Ο Τόρβαλντ παλεύει για να πραγματώσει τον ρόλο του ως «αρσενικό».

Οι ξένοι για οχτώ χρόνια βρίσκονται έξω. Τους κοιτούν, αυτούς και το σπίτι τους. Μετά χτυπούν το κουδούνι τους. Ποιο είναι το εντός και ποιο το εκτός; Ποιος είναι ο ξένος και ποιος είναι ο δικός μας;

Η Νόρα έχει ένα μεγάλο μυστικό. Και μετά σταματά να μεταμφιέζεται. Και τότε γίνεται: «ελεεινή γυναίκα», «θεατρίνα», «ψεύτρα», «εγκληματίας», «τρελή», «άρρωστη», «μάγισσα». Ο Τόρβαλντ παλεύει για να πραγματώσει τον ρόλο του ως «αρσενικό». Η Νόρα παλεύει κόντρα στον ρόλο της ως «θηλυκό».

«Μια γυναίκα δεν μπορεί να είναι ο εαυτός της στην σύγχρονη κοινωνία, είναι μια αποκλειστικά ανδροκρατούμενη κοινωνία» γράφει ο Ίψεν το 1878. Και μετά η αγαπημένη του ηρωίδα αφήνει το «κουκλόσπιτό» της και βροντά την πόρτα πίσω της.
Μαρία Μαγκανάρη

Νόρα
του Ερρίκου Ίψεν
Μια παραγωγή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων

Μετάφραση: Γιώργος Σκεύας
Σκηνοθεσία: Μαρία Μαγκανάρη
Συνεργάτις δραματουργός: Σοφία Ευτυχιάδου
Σκηνικά-κοστούμια: Ευαγγελία Κιρκινέ
Μουσική: Τατιάνα Ζωγράφου
Φωτισμοί-βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Γοζαδίνου

Παίζουν: Βίκυ Κατσίκα (Νόρα), Γιωργής Τσαμπουράκης (Τόρβαλντ), Γιάννης Κοντός (Ρανκ), Χαρά Ζησιμάτου (Λίντε), Βαγγέλης Χατζηνικολάου (Γκρόγκσταντ).
Τσέλο επί σκηνής: Μάχη Βαλαή

Ενορχήστρωση-μεταγραφή: Θωμάς Κοντογεώργης
Στην ηχογραφημένη μουσική παίζουν: Βαγγέλης Ζωγράφος (κοντραμπάσο), Πάνος Κανελλόπουλος (μαντολίνο), Θωμάς Κοντογεώργης (πιάνο), Μιχάλης Πορφύρης (βιολοντσέλο).
Μίξη-ηχογράφηση: Νίκος Πλατύραχος