Η Κατερίνα Καρόγιαννη κυκλοφόρησε πρόσφατα το δικό της πολύ όμορφο βιβλίο Όλα μισά σε εικονογράφηση Αχιλλέα Ραζή από τις Εκδόσεις Susaeta. Αλλά προηγουμένως είχε φροντίσει να μας καθηλώσει εντοπίζοντας και μεταφράζοντας ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχουν έρθει την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα. Ήταν το Το τείχος- Μια διαχρονική ιστορία, των Τζιανκάρλο Μακρί & Καρολίνα Τζανότι (εικ.: Μ. Σάκο, Ε. Βαλαρίνο) το οποίο εξελίχθηκε σε ένα από πιο αγαπημένα βιβλία νηπιαγωγείων και δημοτικών, καθώς προσφέρει απίστευτα πολλές δυνατότητες εικαστικά, γνωστικά, φιλοσοφικά.
Για αυτό το βιβλίο γράφει στο ELNIPLEX, στα πλαίσια του αφιερώματός μας Ελληνική Εβδομάδας Μετάφρασης 2024 που τρέχουμε για τρίτη σερί χρονιά.
Γράφει η Κατερίνα Καρόγιαννη
Αντίκρισα πρώτη φορά το «Τείχος» στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια, το 2022, και μάλιστα την τελευταία μέρα. Το ερωτεύτηκα κεραυνοβόλα. Κάποια χορδή τινάχτηκε αυτόματα μέσα μου, σαν να ενεργοποιήθηκε κάτι. Κατάλαβα αμέσως ότι πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα εγχειρίδιο και ότι δεν είναι από τα βιβλία που κάθονται φρόνιμα στο ράφι μιας βιβλιοθήκης.
Τα σύντομα και εύληπτα κείμενα των Τζανκάρλο Μακρί και Καρολίνα Τζανότι, σε συνδυασμό με τη μινιμαλιστική και εξαιρετικά παραστατική εικονογράφηση των Μάουρο Σάκο και Ελίζα Βαλαρίνο, βρήκαν κατευθείαν στόχο. Θυμάμαι ότι είχα ανατριχιάσει από τη συγκίνηση ξεφυλλίζοντάς το. Η πρώτη μου σκέψη ήταν πως το βιβλίο αυτό έπρεπε οπωσδήποτε να κυκλοφορήσει και στα ελληνικά. Ευτυχώς, οι εκδόσεις susaeta εξασφάλισαν σύντομα το ΟΚ από τον Ιταλό εκδότη.
Όταν ξεκίνησα να το μεταφράζω, ανακάλυπτα διαρκώς όλο και περισσότερα νοήματα, τα οποία προσπάθησα να συμπυκνώσω όσο ήταν εφικτό. Ομολογώ, μάλιστα, πως είχα τέτοιο πάθος, με αποτέλεσμα να το παρακάνω. Να προσθέσω και μια λεξούλα εδώ για να ζωηρέψει ο λόγος, να βάλω άλλη μια εκεί, και μια τρίτη παραπέρα, και πάει λέγοντας. Έλα όμως που δεν υπήρχαν περιθώρια για τέτοιου είδους πολυτέλειες, αφού οι διάλογοι είναι μέσα σε φούσκες, άρα το πλαίσιο είναι αυστηρό και συγκεκριμένο. Εντάξει λοιπόν, δεν έχει φτιασίδια, το πήρα απόφαση. Τότε κατάλαβα πως, έτσι κι αλλιώς, δεν τα είχε ανάγκη. Ό,τι θέλει να πει είναι γραμμένο σε λίγες μόνο αράδες.
Και θέλει να πει πολλά. Πολλά και τόσο ουσιώδη, ιδιαίτερα στην εποχή μας. Η αλαζονεία ‒και η ανοησία‒ της εξουσίας (κάθε είδους), η ανύπαρκτη σχέση και σύνδεση του άρχοντα με τον λαό, ο μονάρχης που αποφασίζει και διατάζει καταπώς θέλει και που, φυσικά, δεν παραδέχεται τα λάθη του, ο αυλικός που προσπαθεί να τιθασεύσει τον παραλογισμό του βασιλιά, η ξενοφοβία, οι διακρίσεις, οι κοινωνικοί και φυλετικοί αποκλεισμοί –τα διαχωριστικά τείχη, με λίγα λόγια–, η ισορροπία που επιτυγχάνεται στην κοινωνία μέσα από την ομόνοια και τη συνεργασία, αυτές είναι μερικές μόνο από τις έννοιες που πραγματεύεται το «Τείχος». Όρεξη να έχει κανείς να τις δουλέψει μ’ ένα παιδί…
Και όσο κι αν ακούγονται βαρύγδουπες οι παραπάνω έννοιες, ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά είναι κι αυτά ισότιμοι πολίτες ετούτου του κόσμου. Δέχονται ερεθίσματα καθημερινά, τόσο μέσα από τα δικά τους μάτια όσο και από τα μάτια των γονιών, των συγγενών, των δασκάλων, των φίλων. Και σίγουρα καταλαβαίνουν περισσότερα από όσα φανταζόμαστε. Είναι, επομένως, καλό να θωρακίζονται από νωρίς απέναντι σε καθετί που δεν τιμά την ανθρώπινη φύση, ειδικά σε μια εποχή που η ανθρωπότητα δείχνει να γυρίζει ολοταχώς προς τα πίσω.
Να λοιπόν γιατί δεν ήθελε φτιασίδια ετούτο το βιβλίο. Γιατί όλα είναι ξεκάθαρα από την πρώτη μέχρι την τελευταία αράδα. Αλλά ακόμη κι αν έλειπαν τα λόγια, οι εικόνες θα μπορούσαν να «μιλήσουν» από μόνες τους. Η εκτυφλωτική πολυχρωμία σε παρασύρει και στέκεσαι κάθε τόσο να παρατηρήσεις τα εκφραστικά πρόσωπα σε κάθε σελίδα, ακόμη και να αναρωτηθείς για την απουσία χαρακτηριστικών σε μερικά από αυτά. Κι όταν ένα χάρτινο τείχος υψώνεται στη μέση του βιβλίου χωρίζοντάς το στα δυο, τότε νιώθεις να πνίγεσαι, και είναι η στιγμή που αντιλαμβάνεσαι πόσο μα πόσο επίκαιρο είναι ένα τέτοιο ανάγνωσμα σήμερα. Άλλωστε και ο υπότιτλος –Μια διαχρονική ιστορία– αυτό ακριβώς δηλώνει: πως μολονότι οι κοινωνίες προχωρούν μπροστά και θα έπρεπε, θεωρητικά τουλάχιστον, να εξελίσσονται, εντούτοις η ανθρωπότητα παραμένει κολλημένη, γαντζωμένη, σε πρακτικές του παρελθόντος. Κι όταν το τείχος γκρεμίζεται επιτέλους, ένα «ουφ!» βγαίνει πηγαία από μέσα σου, σαν να μπορείς να αναπνεύσεις ξανά.
Τώρα που το σκέφτομαι, λοιπόν, ίσως γι’ αυτό να αγάπησα τόσο πολύ το βιβλίο αυτό: γιατί με γύρισε πίσω στα παιδικά και νεανικά μου χρόνια, τότε που αντιστεκόμουν πιο σθεναρά στον παραλογισμό και στο αλάθητο της εξουσίας, καθώς και στους παντός είδους διαχωρισμούς που μας επιβάλλουν από νωρίς.
Είναι πάντοτε μεγάλη ικανοποίηση για έναν μεταφραστή όταν γίνεται διαμεσολαβητής ενός μηνύματος, και μάλιστα ενός μηνύματος οικουμενικού. Το «Τείχος» είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία των τελευταίων ετών που έχουμε την τύχη να κυκλοφορεί στα ελληνικά, αλλά θα χαιρόμουν εξίσου ακόμη κι αν δεν το είχα μεταφράσει εγώ, κι αυτό διότι το ίδιο το μήνυμα είναι τόσο ισχυρό, που ξεπερνά τον διαμεσολαβητή του.
