Αεροδιάδρομος 2024. Τον αποχαιρετούμε. Προσδεθήκαμε και είμαστε πανέτοιμοι για τον χρονο-αεροδιάδρομο 2025 στον οποίο θα προσπαθήσουμε να περάσουμε μέσα από τις κακοτοπιές και τις ομορφιές του, να βγούμε αλώβητοι και να κάνουμε κάτι που θα μας δώσει χαρά ή που θα δικαιολογήσει την ένταξή μας στο ανθρώπινο είδος.
Σκέψεις για το 2024
Το βιβλίο στην Ελλάδα
Αν κοιτάξεις το εγχώριο βιβλίο για παιδιά πριν 15-20 χρόνια, θα δεις αναμφίβολα μία μεγάλη εξέλιξη προς τα μπρος. Αν το κοιτάξεις σε σχέση με τη διεθνή παραγωγή, τις εξελίξεις στο βιβλίο, τις διαδικασίες, τη δυναμική που αναπτύσσεται, τότε θα αντιληφθείς ότι έχουμε ακόμα πολύ δρόμο.
Η μάχη του νεοδιδακτισμού
Έχουμε μια νέα μάχη του καινούργιου με τον νεοδιδακτισμό που επέστρεψε και μάλιστα από νέα παιδιά, από μια νέα γενιά συγγραφέων που αντί να τη χτυπήσουν αλύπητα, την υπερασπίζονται, στο όνομα των εύληπτων νοημάτων και μηνυμάτων, κατ’ επέκταση στο όνομα της εμπορικότητας. Είδαμε ευπώλητα βιβλία, από αναγνωρίσιμους συγγραφείς ή και inluencers να λένε μια ιστορία, συμπαθητική, η οποία να “καίγεται” εντελώς στο τέλος καταγράφοντας σε μια παράγραφο ή σε δυο τρεις φράσεις με όσο πιο ξεκάθαρο τρόπο γίνεται το επιμύθιο, “αυτό που ήθελα να σας πω σε περίπτωση που δεν το καταλάβατε είναι αυτό”. Δεν είναι λογοτεχνία αυτό το πράγμα. Δεν εξελίσσει τους αναγνώστες. Η παραγωγή τους θα καταταγεί γρήγορα σε αυτό που ονομάζεται συγγραφείς αρχείου.
Εδώ είναι μεγάλη η ευθύνη και των εκδοτών. Αν έχεις έναν αναγνωρίσιμο άνθρωπο, τον παίρνεις και τον διαμορφώνεις, τον πας προς τα μπροστά, του βάζεις έναν/μία επιμελητή/-τρια περιωπής (υπάρχουν αξιόλογες/-οι στην Ελλάδα) και το φτιάχνεις το πράγμα. Όπως όταν έχεις μια ωραία φωνή και παρουσία στο τραγούδι, δεν την αφήνεις να λέει ό,τι της δώσουν ή γράψει η ίδια. Την προστατεύεις. Αυτά στις Η.Π.Α. και τις άλλες μεγάλες αγορές, σε όλο το φάσμα του πολιτισμού είναι γνωστά πράγματα.
Τα Silent
Δεν κάνει πωλήσεις, δεν την ακουμπάνε και οι δημιουργοί αυτή την κατηγορία. Δες τι αριστούργημα έγραψε αυτή η 45χρονη Μάρτα Μπάρτολ από τη Σλοβενία, που καθόλου βιβλιομάνα δεν τη λες αλλά κάνει τρομερά βήματα τα τελευταία δέκα χρόνια, και μετά έλα να δεις! Θέλει πολύ ταλέντο, θέλει δουλειά για να φτιάξεις ένα ξεχωριστό βουβό εικονοβιβλίο, δεν φτάνουν απλά εικόνες που δεν έχουν λόγια.
Τα Graphic και τα comics
Υπήρξε ένα φρένο στις μεταφράσεις αλλά και στην ελληνική παραγωγή φέτος. Δεν μιλώ για τους εκδότες που κάνουν ούτως ή άλλως κατά κόρον κόμικς και graphic novels, όπως οι Εκδόσεις Οξύ (εξαιρετική παραγωγή φέτος), ο Anubis, ο Μικρός Ήρως, η Jemma, αλλά για τους υπόλοιπους που τα τελευταία 3-4 χρόνια είχαν μπει ζεστά στην κατηγορία. Στους κυρίως των βιβλίων για παιδιά εκδότες, το graphic και τα κόμικς έκαναν ένα απότομο κενό φέτος. Αν εξαιρέσεις την τρομερή Αντελιλιλό, το τελευταίο βιβλίο της επίσης τρομερής Αντέλ, το σημαντικό εγχείρημα της Σχολής Κατασκόπων & Κατασκήνωση Κατασκόπων του Στιούαρτ Γκιμπς σε graphic, το Φαρέναιτ 451 και το Τρίνιτι και δυο-τρία άλλα βιβλία, έχουμε μια παράξενη παύση. Γιατί; Υποθέτω ότι το graphic και το comic πρέπει να επικοινωνηθούν ξανά στη νεότερη γενιά αναγνωστών, να δουν τις αρετές τους. Δεν πρέπει να εγκαταλείπεται στη μοίρα του κομμάτι κομμάτι, να! δείτε, έκανα διασκευή αυτού του κλασικού μυθιστορήματος ή να μία βιογραφία σε graphic novel του τάδε εμβληματικού προσώπου.
Τα βιβλία γνώσεων
Το είδος βιβλίου που γνωρίζει τη μεγαλύτερη ακμή την τελευταία οκταετία. Έχει την αποσπασματικότητα, το αφήνεις όποτε θέλεις. Έχει τη διεισδυτικότητα, σου εξιτάρει την περιέργεια. Τις περισσότερες φορές δεν αποτελεί ιστορία, διανύουμε τη φάση της κινούμενης εικόνας τώρα σε αυτό το θέμα. Αλλά κυρίως, έχουμε το μικρόβιο να δίνουμε στο παιδί γνώση, απτή γνώση, δεινόσαυρους, ιστορία, ζώα, αυτοκίνητα, επαγγέλματα, περίεργα. Αγνοώντας ότι οι ωραιότερες γνώσεις δεν καταγράφονται στα κλασικής δομής βιβλία γνώσεων, αλλά στις ιστορίες, στη μυθοπλασία, στη φαντασία, στην ανάμειξη της γνώσης με τις ιστορίες.
Η ευθύνη
Όταν γράφεις ένα βιβλίο για παιδιά, κουβαλάς μια τεράστια ευθύνη. Δεν κάνεις το κέφι σου. Φτιάχνεις ένα κομμάτι από την παιδική του ηλικία. Φτιάχνεις μία ανάμνηση, ένα πετρόχτιστο πηγάδι στο οποίο το παιδί κατεβαίνει για να ακούσει τον αντίλαλο των ηρώων σου, μια λαγουδότρυπα μέσα από την οποία θα ταξιδέψει σε μοναδικούς κόσμους που του θυμίζουν κάτι μικρό από τον δικό του. Έχεις την ευθύνη ότι αποτελείς κομμάτι της οικοδόμησης της αισθητικής του, της γνώσης του για τον κόσμο, της εμπιστοσύνης του στη λογοτεχνία, στις ιστορίες, στη μαγεία της ζωής. Γι’ αυτό και πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός/-η στο τι ιστορίες του προσφέρεις εσύ ως συγγραφέας, εσύ ως γονιός και εσύ ως εκπαιδευτικός.
Γιατί παλιώνουν τόσο γρήγορα τα βιβλία, μαμά;
Γιατί δεν πουλάνε, παιδί μου. Γιατί το 80% των βιβλίων πουλάει από 700 έως 1.400 αντίτυπα. Και είμαστε συνολικά υπεύθυνοι ως κοινωνία επειδή δεν πουλάνε. Η πολιτεία γιατί δεν επιχορηγεί σχολεία ή οικογένειες να αγοράζουν βιβλία, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί γιατί είμαστε ανενημέρωτοι για τα καλά βιβλία και αγοράζουμε ότι αρπάξουμε από τα social, οι βιβλιοκριτικοί γιατί απευθυνόμαστε σε συγκεκριμένο κοινό ή κάνουμε ελλιπείς ή αποσπασματικές ή εν μέρει μόνο προσεγγίσεις και κριτικές, οι εκδότες γιατί δεν εκδίδουμε βιβλία που δεν θα έπρεπε να περνάνε το κατώφλι του τυπογραφείου, οι συγγραφείς γιατί δεν κοιτάμε γύρω μας τι κυκλοφορεί για να καταλάβουμε ότι αυτό που γράψαμε είναι μια μετριότητα.
Και αφού δεν πουλάνε τα βιβλία, βγάζουμε περισσότερα για να συμπληρώσουμε πωλήσεις από πολλά διαφορετικά βιβλία. Μην επιτρέποντας, ωστόσο, στα καλά βιβλία να ανασαίνουν, να επικοινωνηθούν σε όλο το φάσμα των αναγνωστών, τα πνίγουμε μέσα στη μέγγενη της επικαιρότητας και του εφήμερου, στέλνοντάς το στη σεζόν μορτ της βιβλιοπαραγωγής.
Η αντιβιβλιοθήκη του Ουμπέρτο
Πέρσι και φέτος απέκτησα πάνω από 40 βιβλία δημιουργικής γραφής, συγγραφής, θεωρίας της λογοτεχνίας, ανάλυσης και κριτικής της λογοτεχνίας για παιδιά και ενήλικες. Και είδα πως υπάρχουν άλλα 50-100 βιβλία που θέλω να αποκτήσω και να μελετήσω. Αυτό είναι η απόδειξη του πόσα πολλά μου λείπουν. Όχι βιβλία. Πόσα πολλά να μάθω, να σκεφτώ, να μελετήσω, να αναζητήσω. Ένα κυνήγι γνώσης που αναζωογονεί.
Στο φοβερό του “Ο Μαύρος Κύκνος”, ο Nassim Taleb εξηγεί την έννοια της αντιβιβλιοθήκης, ξεκινώντας από τον Ουμπέρτο Έκο, του οποίου η βιβλιοθήκη είχε πάνω από 30.000 βιβλία. Βιβλία που είχε διαβάσει, αλλά κυρίως βιβλία που δεν είχε διαβάσει, αδιάβαστα δηλαδή. Δεν ήταν κάποια ψύχωση. Ήταν η πνευματική πείνα, το πάθος να θες να κατακτήσεις όση περισσότερη από τη διαθέσιμη γνώση υπάρχει εκεί έξω. Κάπου 25 χιλιάδες θα ήταν τα βιβλία που θα μπορούσε να διαβάσει στη ζωή του αν διάβαζε ένα την ημέρα από τα 10 έως τα 80 του, είχε υπολογίσει. Ο Taleb, με βάση το παράδειγμα του Έκο, φτάνει σε ένα ακριβό συμπέρασμα. “Τα διαβασμένα βιβλία έχουν πολύ μικρότερη αξία από τα αδιάβαστα. Η βιβλιοθήκη σας θα πρέπει να περιλαμβάνει επίσης και όσα θα θέλατε να μάθετε στο βαθμό που το επιτρέπουν τα οικονομικά σας και η υποθήκη του σπιτιού σας. Μεγαλώνοντας θα συσσωρεύσετε περισσότερα βιβλία και περισσότερη γνώση και ο αύξων αριθμός αδιάβαστων βιβλίων στα ράφια σας θα σας κοιτάζει απειλητικά. Στην πραγματικότητα όσα περισσότερα γνωρίζετε, τόσο θα πληθαίνουν και οι σειρές με αδιάβαστα βιβλία στη βιβλιοθήκη σας. Αυτά τα ανέγγιχτα βιβλία αποτελούν την αντιβιβλιοθήκη σας“.
Η αντιβιβλιοθήκη πάντα σου υπενθυμίζει πόσα πολλά δεν γνωρίζεις, πόσα πολλά είναι εκεί έξω. Πόσο ελλιπής θα είσαι πάντα.
Εξακολουθεί η ατολμία στο 0-3 βιβλίο
Και ο λόγος είναι ότι δεν τα έχουμε καλά με τα λίγα λόγια. Τα θεωρούμε εύκολα. Αλλά διόλου εύκολα δεν είναι. Το πιο δύσκολο πράγμα είναι να γράψεις ολιγόλογο, βραχύσωμο κείμενο, να πεις πολλά σε λίγα, ζυγισμένα, να λάβεις υπόψη σου παραμέτρους ηλικίας, ψυχολογίας, ανάπτυξης των αισθήσεων. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να φτιάξουμε εύκολα βιβλία για παιδιά κάτω των 3 ετών. Το σύνδρομο της έκθεσης μας κατατρέχει. Γράψε πολλά, να φανεί ότι ξέρεις, να γεμίσουν οι σελίδες. Κι αυτό μας κυνηγά και στο επόμενο ηλικιακό στάδιο, στο 4-7 ετών. Κι εκεί γράφουμε πολλά, υπερβολικά πολλά και υπερβολικά αναλυμένα.
Βγάζουμε πολλά βιβλία;
Αυτό το έχουμε ξαναγράψει και εμείς, το έγραψαν και άλλοι. Βγάζουμε πάρα πολλά. Μπορείς να σταματήσεις έναν άνθρωπο από τη φιλοδοξία να βγάλει ένα βιβλίο; Ίσως όχι. Αλλά έχουμε δύο επιλογές: Ή να σκεφτούμε ότι όταν υπάρχει η Isol, η Τζούλια Ντόναλντσον, ο Σων Ταν, ο Μάικ Κένι, η Ντρουβέρ, ο Πήτερ Ρέινολντς, ο Όλιβερ Τζέφερς, ο Ταλλέκ, ο Ντάβιντε Κάλι, οι αδερφοί Φαν, ο Κοντολέων, ο Τριβιζάς, ο Έιτζι, η Ντάμι, η Κίττυ Κράουθερ, ο Κανισάλες, ο Τίμμερς, ο Μουθ, όλοι τους πολυβραβευμένοι και τιμημένοι με τα κορυφαία βραβεία στον κόσμο αλλά κυρίως με τα καλύτερα βιβλία που έγιναν ποτέ, τότε γιατί πρέπει να χαλάσουμε χαρτί για να βγάλουμε ακόμα μία ιστορία για τη διαφορετικότητα, για το μοναχικό κουταβάκι που ξαφνικά μεταμορφώθηκε και κατάλαβε μαγικά μέσα σε δυο σελίδες όλα όσα δεν καταλάβαινε επί τριάντα σελίδες; Ή να δημιουργήσουν όλοι οι εκδότες ένα σοβαρό πλέγμα επιμελητών και αναγνωστικών ομάδων που θα κόβουν ή θα προβιβάζουν τα βιβλία με σοβαρά κριτήρια. Δεν υπάρχει κάτι άλλο.
Η υπερπροβολή
Φαντάζεστε όλους αυτούς τους παραπάνω, αλλά και πόσους άλλους σπουδαίους δημιουργούς να βρίσκονται όλη μέρα στα social και να αυτοπροβάλλονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο; Να φτιάχνουν κύκλους ημετέρων, να τρέχουν δω κι εκεί, να κάνουν ευμενή σχόλια σε μέτρια βιβλία φίλων τους, να κάνουν λίστες, προτάσεις, να φτιάχνουν το δικό τους χαρμάνι αναγνωρισιμότητας; Οι μεγαλύτεροι δημιουργοί έχουν απόλυτη ανάγκη τον χρόνο με τον εαυτό τους, με τις σκέψεις τους, με τις ιδέες τους, με την παρατηρητικότητά τους, όχι με τη διαρκή προβολή των όποιων επιτευγμάτων τους. Η αποδοχή θα έρθει στο σπουδαίο έργο τους, όχι στο εκβιασμένο κοινό τους. Ρωτήστε και τον Αχιλλέα Παράσχο, τον ποιητή του 19ου αιώνα, πρώτη φίρμα της εποχής του. Δεν τον ξέρετε, ε; Εννοείται! Αφού διέπρεψε μόνο στην εποχή του, για πολύ συγκεκριμένους λόγους.
Η εικονογράφηση
Είναι τουλάχιστον λυπηρό να βλέπεις ότι μια χώρα διαθέτει εικονογράφους όπως οι Φωτεινή Στεφανίδη, Πέτρος Μπουλούμπασης, Ντανιέλα Σταματιάδη, Ίρις Σαμαρτζή, Αλέξης Κυριτσόπουλος, Μάρια Μπαχά, Σοφία Ζαραμπούκα, Κατερίνα Βερούτσου, Αχιλλέας Ραζής, Βασίλης Κουτσογιάννης, Μυρτώ Δεληβοριά, Νικόλας Ανδρικόπουλος, Έφη Λαδά, Κατερίνα Κρις, Ράνια Μακρυγιάννη, Λήδα Βαρβαρούση, Kanellos Cob, Θέντα Μιμηλάκη, Φίλιππος Φωτιάδης, Χρύσω Χαραλάμπους, Αιμιλία Κονταίου, Σάντρα Ελευθερίου, Αλεξία Οθοωναίου, Άννα Τζώρτζη, Ιφιγένεια Καμπέρη, Κώστας Μαρκόπουλος, Σβέλτιν Βασίλεβ, Φωτεινή Τίκκου, Κέλλυ Ματαθία-Κόβο, Ναταλία Καπατσούλια, Τόμεκ Γιοβάνης, Πέρσα Ζαχαριά, Χρύσα Σπυρίδωνος, Χρήστος Κούρτογλου, Νικολέτα Φιλιππίδη, Βασίλης Γρίβας, Γιώτα Κοκκόση, Κώστας Θεοχάρης, Λίλα Καλογερή, Στέλλα Στεργίου, Γεωργία Ζάχαρη, Έφη Κοκκινάκη, πάνω από σαράντα παρέθεσα και ασφαλώς υπάρχουν τουλάχιστον άλλοι 20 αξιοπρεπείς, εσύ να επιλέγεις να κάνεις εικονογραφήσεις της σειράς, μόνο και μόνο επειδή θα σου κοστίσουν εκατό ευρώ, ένα χαρτζιλίκι στο παιδί που το έκανε, καίγοντας και του ίδιου το όνειρο να γίνει κάτι, καθώς θα βρίσκει τον καλλιτεχνικό εαυτό του.
Η εικονογράφηση σε ένα βιβλίο για παιδιά είναι τουλάχιστον η μισή δουλειά. Δεν γίνεται να μην επενδύουμε στην εικόνα που είναι τέχνη που είναι αισθητική που είναι ομορφιά και ζωή.
Η κριτική
Είσαι έτοιμος/-η να διαβάσεις αρνητική κριτική για το βιβλίο σου; Είσαι έτοιμος-η να διαβάσεις την προσωπική άποψη κάποιου που είναι ή δηλώνει κριτικός ότι το βιβλίο σου, η ταινία σου, το τραγούδι σου είναι κάτω του μετρίου; Είσαι έτοιμος/-η να μην πάθεις δέκα ισχαιμικά επεισόδια;
Είσαι έτοιμος/-η να ακούσεις ότι το βιβλίο σου που πάει σφαίρα για βραχείες λίστες δεν κάνει για το τάδε μικρό βιβλιοπωλείο το οποίο όμως πουλάει απείρως υποδεέστερα;
Είσαι έτοιμος/-η να δεις το βιβλίο σου να παλιώνει στους έξι και δέκα μήνες;
Είσαι έτοιμος/-η να πιάσεις φιλίες με κριτικούς νομίζοντας ότι θα σε αβαντάρουν μόλις τους πεις δυο καλά λόγια;
Είσαι έτοιμος/-η να γράψεις φιλοφρονήσεις για κάποιο βιβλίο μόνο και μόνο γιατί αυτός θα σε μεταχειριστεί ευνοϊκά αργότερα;
Είσαι έτοιμος/-η να μην μπορείς να γράφεις κριτική για ό,τι κυκλοφορεί γιατί δεν προλαβαίνεις, γιατί δεν ζεις από αυτό;
Είσαι έτοιμος/-η να σου κόψουν την καλημέρα επειδή τόλμησες να μη σου αρέσει ή να μην παρουσιάσεις το ένα από τα πέντε τελευταία βιβλία της/του τάδε/δείνα δημιουργού;
Είσαι έτοιμος/-η να αφήσεις έξω από μια λίστα συγγραφέα με την/τον οποίο/οποία έχεις καλή σχέση, επειδή ένα βιβλίο της/του Χ είναι ένα κλικ καλύτερο ή πιο αντιπροσωπευτικό για τη λίστα αυτή;
Είσαι έτοιμος/-η να μη σου απαντήσει ποτέ σε συνέντευξη η κυρά Λίτσα από την Κάτω Παναγιά Ευρυτανίας (δεν έχω τίποτα ούτε με την πανέμορφη Ευρυτανία ούτε με την κυρία Λίτσα) και να σου στέλνει απαντημένη τη συνέντευξη βραβευμένος με Άντερσεν, σε πέντε μέρες;
Είσαι έτοιμος/-η να δεχθείς ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει η κριτική με την έννοια και τη διάσταση που υπάρχει στις προηγμένες χώρες;
Είσαι έτοιμος/-η να δεχθείς ότι γράφεις κριτικές ή έστω σημειώματα παρουσίασης για λίγες χιλιάδες άτομα σε πληθυσμό δέκα εκατομμυρίων;
Είσαι έτοιμος/-η να μάθεις τι κόστος λειτουργίας, συντήρησης και φορολογίας έχουν τα σοβαρά μέσα βιβλιοκριτικής; Είσαι έτοιμος/-η να μάθεις ότι δεν μπορούν να συντηρήσουν ούτε τις μύγες που περνάνε από το γραφείο του ενός γραφίστα τους;
Είσαι έτοιμος/-η να κάνεις βιβλιοπαρουσίαση και να έρθουν μετά από παρακάλι δέκα φίλοι σου και δυο περαστικοί;
Είσαι έτοιμος/-η να γράφεις κριτικές, να φτιάχνεις άρθρα και να βλέπεις να σε διαβάζουν κάμποσοι κάποιοι που μετά, δίχως να σε επικαλούνται ποτέ ως πηγή, πάνε και παρουσιάζονται ως σωτήρες της γνώσης του παιδικού βιβλίου;
Πικρές αλήθειες.
Λογοκρισία και Τεχνητή Νοημοσύνη
Τα είχαμε αναδείξει ξανά τα δύο μεγάλα θέματα της εποχής. Τη λογοκρισία και την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Η.Π.Α. Ιούνιος 2023- Ιούνιος 2024. Περισσότερες από 10 χιλιάδες αποσύρσεις βιβλίων. Διπλασιασμός από πέρσι, τριπλασιασμός και τετραπλασιασμός μέσα σε λίγα χρόνια. Δεν συμβαίνει παντού όμως αυτό. Σε πολλές πολιτείες των Η.Π.Α., η λογοκρισία είναι άγνωστη λέξη, με μηδενικές ή ελάχιστες αποσύρσεις. Αλλά τώρα, θα πάει κι εκεί. Για την ώρα, οι περισσότερες απαγορεύσεις και αιτήσεις απόσυρσης βιβλίων από βιβλιοθήκες και σχολεία είναι σε πολιτείες όπου το ακροατήριο του Τραμπ ή άλλες συντηρητικές ή ακροδεξιές οργανώσεις έχουν μεγάλη δύναμη.
Στο στόχαστρο βρίσκονται κυρίως βιβλία που σχετίζονται με τις ποικίλες μορφές οικογένειας και την LGBTQ κοινότητα. Στην Ελλάδα γιατί δεν το βλέπουμε αυτό; Δεν έχουμε όσους συντηρητικούς απαιτείται για να κάνουμε τον ίδιο σαματά; Περιμένετε. Μη βιάζεστε. Θα ανακινηθεί το θέμα και εδώ, όταν πρέπει να ενεργοποιηθούν τα αντανακλαστικά του ακροδεξιού ακροατηρίου. Ένα ένα τα πράγματα. Άλλωστε πάντα ήμασταν ακόλουθοι με μία χρονοκαθυστέρηση.
Εδώ τώρα θα ασχοληθούμε και με την πολιτική ορθότητα. Θα μας ενοχλεί η Κοκκινοσκουφίτσα (λες και στην πραγματικότητα ήταν ποτέ κατάλληλη για παιδιά), θα μας ενοχλεί οποιαδήποτε άλλη άποψη από την τρέχουσα ορθή. Αλλά εδώ μη φοβάστε ακόμα. Οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί αυτολογοκρίνονται (και στις Η.Π.Α. και αλλού, επίσης), μη διαβάζοντας δύσκολα βιβλία για το συντηρητικό ακροατήριο που είναι παντού, σε κάθε γειτονιά και θα τους στείλει μέχρι και στο αυτόφωρο επειδή διάβασαν στο παιδί τους μια ιστορία για τις διαφορετικές οικογένειες. Καθότι για το ορφανό, το μαυράκι, το παιδί που το έχουν όλοι του κλώτσου και του μπάτσου δεν πολυνοιαζόμαστε, αλλά άμα έχει δύο μαμάδες, θα πέσουμε να του φάμε τα συκώτια.
Ανεξαρτήτως του εκλογικού αποτελέσματος στις Η.Π.Α., η νεολογοκρισία μόλις έχει αρχίσει το έργο της. Είναι μια μάχη ιδεών. Είναι το πεδίο όπου οι δήθεν Λεωνίδες θα δουν ευκαιρία να ακουστούν οι κραυγές σωτηρίας της πατρίδας-θρησκείας-οικογένειας. Απειλείσαι επειδή πληροφορείσαι από ένα βιβλίο γνώσεων ότι ο Τζίμι ζει με δύο μαμάδες; Θα πεις μέσα σου…”χμ, ας κάνω κι εγώ μια τέτοια οικογένεια, ωραία φαίνεται”, αν δεν είναι τέτοιος ο σεξουαλικός σου προσανατολισμός;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη από την άλλη είναι πιστεύω ότι το θέμα που θα έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία για την επόμενη περίοδο. Θα μπορείς να γράφεις και να εικονογραφείς ιστορίες βάζοντας απλά το όνομά σου στη μαρκίζα. Αντιλαμβάνεστε πόση ματαιοδοξία θα ταϊστεί εδώ πέρα; Πάντως, ακόμα η σύνθεση ιστοριών δεν είναι σε υψηλό επίπεδο κι ας ακούγονται φωνές περί του αντιθέτου. Το εξέτασα προσωπικά. Του ζήτησα να μου γράψει ποίημα με προδιαγραφές Καβάφη και μου παρέδωσε ένα ποτ πουρί σαν κι εκείνο που έφτιαξε η Δήμητρα στους Απαράδεκτους για να πείσει τον Σπύρο ότι είναι ποιήτρια. Αλλά μη γελάτε. Τα προγράμματα θα τελειοποιηθούν το επόμενο διάστημα και θα δούμε πράγματα που πιθανότατα δεν περιμένουμε. Κι εδώ θα τεθούν πολλά στο ηθικό επίπεδο και προφανώς θα συζητηθούν με σοβαρότητα η αδιαφανής ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και η άμετρη χρήση της. Αν δεν τεθούν όρια τώρα που είναι νωρίς, θα πάρουμε έναν πολύ δύσκολο δρόμο που σχεδόν θα ισοδυναμεί με το τέλος της πνευματικής δημιουργίας. Θα μπορώ να ανασύρω ανέκδοτο ποίημα της νεκρής από το 1993 γιαγιάς μου η οποία δεν έγραψε ποτέ της τίποτα και να το παρουσιάσω. Οϊμέ!
Τα βιβλία στην Ελλάδα
Μεταφράστηκαν σημαντικά βιβλία. Ο μέγας Νιλ Γκέιμαν είδε στη χώρα μας το Ό,τι χρειάζεσαι για να ζεσταθείς, ο Κουεντίν Μπλέικ Τα τρία μαϊμουδάκια (και σε χριστουγεννιάτικη βερσιόν πολύ εξαιρετική) η Μαρία Λορέτα Τζιράλντο το Θα σε φροντίσω, ο Βίκτορ Ν. Ο. Σάντος το Αυτό που μας κάνει ανθρώπους, ο Ντέιβιντ Λίτσφιλντ το Ο γείτονάς μου ο δεινόσαυρος, ο Έρικ Πιμπαρέ σε επανέκδοση Τα κόκκινα ξυλοπόδαρα και τον τρομερό Φεγγαροσκεπαστή, η Κριστίν Ροσίφτε το Όλοι μετράμε, ο Αλφρέντο Σοντεργκίτ τον Φράχτη, η ISOL την Όμορφη Γκριζέλντα, η Ζουλιέτ Αντάμ το Κίτρινο του ηλιοτρόπιου, η 
Ρεμπέκα Ντοτρεμέρ το Κάτι καταπληκτικό, η Τζέσι Μπάρτον τη Μέδουσα, ο Λίο Τίμμερς Το νησί του ελέφαντα, ο Στίβεν Χόγκτουν το Βαθιά. Μια ιστορία αγάπης από τη μία γενιά στην άλλη, ο Χουάν Βιγιόρο Το άγριο βιβλίο, η Σούζι Μόργκενστερν το Ο κόσμος είναι δικός σου και αρκετά ακόμα σπουδαία βιβλία.
Στην εγχώρια παραγωγή, θα πούμε ότι δεν ήταν μια πολύ γενναιόδωρη χρονιά. Βιβλία όπως Το μεταξένιο, του Κυριάκου Χαρίτου (εικ.: Βασίλης Κουτσογιάννης), Το σπίτι μου, της Δέσποινας Ηρακλέους (εικ.: Φωτεινή Στεφανίδη), Τα αμφίβια του Γιώργου Παναγιωτάκη, Πόσα μέτρα είναι ο κόσμος μας; Η ζωή, το έργο και ο κόσμος του Αδαμάντιου Διαμαντή, της Σάντης Αντωνίου, Όταν μας άφησε η θάλασσα, της Άννας Κουππάνου, Όλα μισά, της Κατερίνας Καρόγιαννη, Πουλάκι απ’ την Ανατολή, της Εύης Τσιτιρίδου-
Χριστοφορίδου, Ο μικρός μουσικός, της Αλεξάνδρας Μητσιάλη, Η μικρή αλχημίστρια- Ένα (σοφό) εγχειρίδιο συναισθημάτων, της Κατερίνας Κρις, ξεχωρίζουν αισθητά και από εκεί και πέρα ανατρέχουμε στους γνωστούς και γνωστές υπόπτους συγγραφείς με ελάχιστες πιο νέες παρουσίες να κάνουν τη διαφορά, όσο αντιδημοφιλές κι αν είναι αυτό.
Τα νέα που μας άρεσαν
- Οι δύο σπουδαίοι δημιουργοί Μάνος Κοντολέων και Φωτεινή Στεφανίδη είναι οι υποψήφιοι της Ελλάδας για το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν 2026. Πανάξιοι!
- Μεγάλη τιμή για τη Μεγαλόνησο είναι ότι ανατέθηκαν από τη διεθνή IBBY στην Κύπρο το μήνυμα και η αφίσα της Παγκόσμιας Μέρας Παιδικού Βιβλίου 2026.
- Η μαζική συμμετοχή σχολείων, αλλά και βιβλιοθηκών, φορέων, εκδοτών και συγγραφέων στη δράση Χάρισε ένα βιβλίο, δυνάμωσε το φως! που πραγματοποιήθηκε φέτος για 2η χρονιά. Η ανατροφοδότηση που έφτασε σ’ εμάς ήταν και πάλι ιδιαίτερα ενθαρρυντική. Σημαντική ήταν η συνδρομή του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου στη δράση του Σαββάτου 21 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, όπου συγγραφείς, ιστορίες, φαναράκια γέμισαν με φως την καρδιά της Αθήνας.
- Η Αιγίδα που δόθηκε από το Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας στη δράση “21 Δεκεμβρίου-Χάρισε ένα βιβλίο, δυνάμωσε το φως” και σε όλες τις δράσεις της.
- Η Ελλάδα είναι μία από τις έξι χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Η μικρή μας βιβλιοθήκη» για το σχολικό έτος 2024-2025, συγκεκριμένα στην ενότητα που αφορά σε βιβλία για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Την υλοποίηση του προγράμματος έχουν αναλάβει οι Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο. Τα έξι βιβλία, πολύ διαφορετικά το ένα με το άλλο, γίνονται παιχνίδι, μελέτη, δημιουργικότητα, μοίρασμα με αφορμή τις λέξεις, τις εικόνες, τους δημιουργούς και τις χώρες προέλευσής τους. Δείτε το εδώ, κατεβάστε τη φόρμα συμμετοχής εδώ.
- Η Greek Children’s Library of London, η Ελληνική Παιδική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου συμμετέχει στο EUROLIS, τον Σύνδεσμο Ευρωπαϊκών Παιδικών Βιβλιοθηκών με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο και στα βιβλία περιλαμβάνονται από φέτος και 10 ελληνικά βιβλία που έχουν διακριθεί στην Ελλάδα και την Κύπρο, ήτοι τα Το Κοτσύφι, Κανονικά, Για Φαντάσου, Ζάζα, Έχω δικαίωμα; έχω δικαίωμα!, Ο ξάδερφός μου είναι σκιά, Αριστοτέλης, Ο Φοίβος και η Φάλαινα, Άσπρη Στολή, 1000 τρόποι να στύψεις ένα λεμόνι.
- Η ανάδειξη των βιβλιοπωλείων Ευριπίδης ανάμεσα στα 6 Καλύτερα Βιβλιοπωλεία του Κόσμου για το 2024.
- Η ιδιαίτερη δραστηριότητα του νέου διοικητικού συμβουλίου του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, με πρόεδρο τον Βαγγέλη Ηλιόπουλο και ιδιαιτέρως ενεργά όλα τα μέλη, όπως η Χρύσα Κουράκη, η Παναγιώτα Στρίκου Τομοπούλου, η Αγγελική Μαστρομιχελάκη.
- Η επιλογή από την IBBY της Honor List, της Τιμητικής Λίστας του 2024, η οποία περιλαμβάνει 184 δημιουργούς σε 52 διαφορετικές γλώσσες από 59 χώρες. Ανάμεσά τους 5 δημιουργοί από την Ελλάδα και την Κύπρο: Μελουζίνα της Κύπριας συγγραφέα Δέσποινας Ηρακλέους (Εκδ. Καλειδοσκόπιο), Το πέρασμα. Αϊβαλί-Μυτιλήνη, 1922, της σπουδαίας συγγραφέα Λίλης Λαμπρέλλη (Εκδ. Πατάκη), το μεστό silent Είναι τέρας; του Αχιλλέα Ραζή (Εκδ. Καλειδοσκόπιο), τη Βάσια Τζανακάρη για τη μετάφραση του βιβλίου Μας μεγάλωσαν λύκοι (Εκδ. Παπαδόπουλος) και το Ο παππούς μου είναι από… την Κυθρέα για την εικονογράφηση της Χριστίνας Καρεκλά (Δήμος Κυθρέας).
- Η κυκλοφορία του εξαιρετικού βιβλίο Το παλιόπαιδο, της Αγγελικής Δαρλάση, στα ιταλικά.
- Η υποψηφιότητα για το Astrid Lindgren 2024 του Ευγένιου Τριβιζά, του Πέτρου Μπολούμπαση, καθώς και των Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, του σωματείου Διαβάζοντας Μεγαλώνω, της Δήμητρας Χαραλάμπους και της Γιόλας Δαμιανού-Παπαδοπούλου.
- Η ένταξη στην αναγνωρισμένη Λίστα White Ravens 2024 6 παιδικών βιβλίων από την Ελλάδα και την Κύπρο, ήτοι των βιβλίων Έχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα! του Πάνου Χριστοδούλου και της Στέλλας Στεργίου, Δρ. ΠΑΠ: Η ζωή και το έργο του πρωτοπόρου γιατρού Γ.Ν. Παπανικολάου, του Πέτρου Χριστούλια, το Ποτέ πιο πριν… του Μάνου Κοντολέων, Κανονικά, της Μαρίας Λυκάρτση σε εικονογράφηση Ντανιέλα Σταματιάδη, Το κοτσύφι, της Φωτεινής Στεφανίδη και Ποιήματα για παιδιά, της Κύπριας συγγραφέα Μαρίνας Μιχαηλίδου-Καδή σε εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού.
- Οι πρώτες ιστορίες του μωρού (0-3), Το χρώμα του κενού και Το χρώμα του καλοκαιριού (4-7), Η κούνια, Η μπάλα, Η Διδώ και η μαύρη βίβλος (8-11), Όσο οι λεμονιές ανθίζουν, Οι μέρες που δακρύζουν (12-17+), Μαθήματα από τους προγόνους μας, Άγρια Οικογένεια, Έχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα! (Γνώσεων) ΖΟRΜΠΑΣ: Πράσινη πέτρα ωραιοτάτη (Graphic), Με τις λέξεις αγκαλιά (Ποίηση), είναι τα βιβλία που ξεχώρισαν στη Χρυσή Λίστα 2024. Δείτε τα 100 καλύτερα βιβλία της χρονιάς εδώ.
- Πρόσωπα της χρονιάς για τη Χρυσή Λίστα του ELNIPLEX και τις επιτροπές της ήταν:Έλληνας/Ελληνίδα συγγραφέας της χρονιάς: Βαγγέλης Ηλιόπουλος με τρία πολύ σημαντικά βιβλία το 2024 (Οικογένεια είμαστε, Εσύ να με φωνάζεις Εμπενίζερ, Ο ξάδελφός μου είναι σκιά), Ξένος/ξένη συγγραφέας της χρονιάς: Sophie Blackall για το έξοχο Ημερολόγιο Φάρου και το Αγροτόσπιτο, Έλληνας/Ελληνίδα εικονογράφος της χρονιάς: Βασίλης Κοτσογιάννης, για Το χρώμα του καλοκαιριού, το εξώφυλλο του Όσο οι λεμονιές ανθίζουν και εικονογραφήσεις και εξώφυλλα άλλων σημαντικών βιβλίων όπως το Μα πού πήγαν όλοι; της Σοφίας Δάρτζαλη κ.α., Ξένος/ξένη εικονογράφος της χρονιάς: Raoul Deleo για το αιρετικό, φαντασίας βιβλίο Terra Ultima, Μεταφραστής/μεταφράστρια της χρονιάς: Αλέκος Αντωνίου για το Όσο οι λεμονιές ανθίζουν, Εκδότης της χρονιάς (Εκδοτικό στίγμα): οι εκδόσεις Καπόν που από το 1980 εκδίδουν σπουδαία βιβλία και Πρωτοεμφανιζόμενος/η της χρονιάς: Αλεξάνδρα Μπουσίου με το «Ήταν ένα Ψαρόνι» σε εικονογράφηση του Χρήστου Κούρτογλου, από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος.
Η συνολική δραστηριότητα των ανθρώπων που ηγούνται της Κυπριακής Λογοτεχνίας για Παιδιά και Νέους, όπως η ακούραστη Πρόεδρος του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου και συγγραφέας Έλενα Περικλέους, ο καθηγητής πανεπιστημίου και συγγραφέας Πέτρος Πανάου, η Δρ και συγγραφέας Άννα Κουππάνου με τις αμέτρητες πρωτοβουλίες, η συγγραφέας Δέσποινα Ηρακλέους με σπουδαίο έργο και προσφορά, η καθηγήτρια Μαρίνα Ροδοσθένους-Μπαλάφα με το πλούσιο έργο, ο δάσκαλος και μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της IBBY Χαράλαμπος Δημητρίου, οι συγγραφείς Νικολέττα Καπίλλα, Φυτούλα Βακανά, Μαρία Λοϊζίδου, Γιόλα Δαμιανού-Παπαδοπούλου, Δήμητρα Χαραλάμπους, Μαρίνα Μιχαηλίδου Καδή, Σάντη Αντωνίου, Άντρη Αντωνίου, η εικονογράφος Σάντρα Ελευθερίου και αρκετοί ακόμα και βέβαια η Αγγελική Χαλκιοπούλου με τις ατελείωτες ιδέες και τις εξαίρετες δράσεις του Μικρού Οδυσσέα και όχι μόνο.- Το Κυπριακό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για Μικρά Παιδιά για εκδόσεις του έτους 2023 που απονεμήθηκε στη Δέσποινα Ηρακλέους για το έργο της Τα παπούτσια της δασκάλας (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο)
- Η έρευνα του ΟΣΔΕΛ «Αναγνώσεις, αναγνώστες και αναγνώστριες. Το βιβλίο και το κοινό του στην Ελλάδα», υπό την επιστημονική διεύθυνση του καθηγητή κοινωνιολογίας στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκου Παναγιωτόπουλου.
- Το ευφάνταστο βίντεο των Εκδόσεων Πατάκη “Το μπρόκολο κάνει καλό στο διάβασμα”
- Η ανάδειξη του Κύπριου δασκάλου Χαράλαμπου Δημητρίου στην Εκτελεστική Επιτροπή της Διεθνούς Οργάνωσης IBBY.
- Το γεγονός ότι βρέθηκε στους φιναλίστ της Έκθεσης Εικονογράφων της Μπολόνια, αλλά και το 3ο βραβείο εικονογράφησης που έλαβε στο Φεστιβάλ της Σάρτζα η Ντανιέλα Σταματιάδη
- Η εικαστική έκθεση‘ΌΛΟΙ ΧΩΡΑΜΕ’, που έγινε τον Οκτώβριο στον εξωτερικό χώρο του Βιβλιοκαφέ Koukoubook στην Καλλιθέα και περιλάμβανε δημιουργίες πολλών γνωστών εικονογράφων βιβλίων για παιδιά και όχι μόνο. Εικόνες που σχεδιάστηκαν με αφορμή ένα…βιβλιοφιλικό καφενείο στην Στεμνίτσα Αρκαρδίας, με πρωτοβουλία και ιδέα της Καλομοίρας Θεοχάρη.
- Η δράση «Διαβάζουμε παρέα!» που έγινε για πέμπτη συνεχόμενη φορά στο Πάρκο για το παιδί & τον πολιτισμό από το δραστήριο σωματείο για την ανάγνωση και τα οφέλη της Διαβάζοντας Μεγαλώνω.
- Ο Μήνας Εφηβείας 2024 που έτρεξε για 14η συνεχόμενη χρονιά με μοναδικές εκδηλώσεις από τις Εκδόσεις Πατάκη.
- Οι εκδηλώσεις και η συνολική δραστηριότητα της Παιδικής και Εφηβικής Βιβλιοθήκης Ξυλαγανής.
- Η είδηση ότι στις αρχές του 2025 θα έρθουν στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος τα θρυλικά αντιπολεμικά σύμβολα Μούμινς.
- Ο βιβλιοπώλης από το Μαρόκο που διαβάζει βιβλία στα σκαλιά της πόρτας, στη Μεδίνα του Ραμπάτ.
Ραντεβού στον αεροδιάδρομο 2026. Υγεία και αγάπη.
