Να σας πούμε πριν τα πούμε;
Η λέξη «κάλαντα» είναι λατινικής προέλευσης. Calendae σημαίνει «η πρώτη μέρα κάθε μήνα». Σύμφωνα με το εννιάτομο Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης του Δ. Δημητράκου (το θεωρούμε το πληρέστερο και γι’ αυτό ανατρέχουμε πάντοτε σε αυτό για τους ορισμούς) τα κάλαντα είναι «ευχετήρια και εγκωμιαστικά ή εορταστικά άσματα αδόμενα υπό παίδων κατά τας παραμονάς των Χριστουγέννων, του Αγίου Βασιλείου και των Θεοφανίων». Ο ρυθμός τους αλλά και η στιχουργική δομή θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τα δημοτικά τραγούδια. Τα κάλαντα ξεκινούν συνήθως με κάποιον χαιρετισμό, στη συνέχεια αναγγέλουν τη γιορτή που πλησιάζει (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα) και καταλήγουν συνήθως σε ευχές προς το νοικοκύρη, την νοικοκυρά και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Ως προς τις παραλλαγές τους, είναι πραγματικά αξιοθαύμαστα πόσες πολλές συναντά κανείς, ακόμα και σε διπλανά χωριά. Αυτό δείχνει και τη διάθεση εμπλουτισμού και διαφοροποίησης κάθε περιοχής με ντόπια γλωσσικά στοιχεία αλλά και διάθεση να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνήθειες και έθιμα κάθε περιοχής. Η προέλευση του εθίμου πιθανότατα είναι αρχαιοελληνική καθώς έχουν βρεθεί αρκετά γραπτά που θυμίζουν τα μετέπειτα και σημερινά κάλαντα. Τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα πιθανότατα με κάποιο σκαλιστό ομοίωμα καραβιού ανά χείρας τραγουδούσαν τον ερχομό του θεού Διονύσου ενώ άλλες φορές κρατούσαν κλαδιά ελιάς στα οποία έδεναν κλωστές πάνω στις οποίες κρεμούσαν τις προσφορές των οικοδεσποτών που επισκέπτονταν. Αργότερα, στο Βυζάντιο, το καράβι αντικατέστησαν τα φαναράκια ενώ κάπου εκεί πρέπει να εμφανίζονται κάποια αυτοσχέδια κρουστά μουσικά όργανα που συνόδευαν την ως τότε α καπέλα ερμηνεία. Σταθερά έχουν παραμείνει δύο χαρακτηριστικά. Αφενός το φιλοδώρημα που προσδοκούσε ο άδων από τον οικοδεσπότη που επισκεπτόταν, αφετέρου τα καλά λόγια (έπαινοι, παινέματα, ευχές) που περιείχαν τα κάλαντα προσωποποιημένα προς το νοικοκύρη. Το φιλοδώρημα, αναλόγως της εποχής κυμάνθηκε από γλυκίσματα (κουραμπιέδες, μελομακάρονα) και καρπούς μέχρι και μεγάλο χαρτζιλίκι την εποχή της ευφορίας. Οι τραγουδιστές – οργανοπαίκτες των καλάντων ονομάζονται «καλαντιστές».
***
Α1. Κάλαντα Χριστουγέννων
***
Κάλαντα Χριστουγέννων (Μωραϊτικα)
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα,
πρώτη γιορτή του χρόνου
για βγείτε, δείτε, μάθετε
πως ο Χριστός γεννάται.
Γεννάται κι ανατρέφεται
στο μέλι και στο γάλα,
το μέλι τρων’ οι άρχοντες,
το γάλα οι αφεντάδες
κ το μελισσοβότανο
το λούζονται οι κυράδες.
Κυρά καμαροτράχηλη,
κυρά γαϊτανοφρύδα,
κυρά μ’ όταν στολίζεσαι
να πας στην εκκλησιά σου.
Βάζεις τον ήλιο πρόσωπο
και το φεγγάρι αγκάλη
και τον καθάριο αυγερινό
τον βάζεις δαχτυλίδι.
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε
να φάμε και να πιούμε,
μόνο σας αγαπούσαμε
κι ήρθαμε να σας δούμε.
Δώστε μας και τον κόκορα,
δώστε μας και την κότα,
δώστε μας και πεντ’ έξι αυγά
να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Εδώ που τραγουδήσαμε
πέτρα να μη ραγίσει
Και ο νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνους πολλούς να ζήσει.
***
Κάλαντα Χριστουγέννων Σμύρνης
Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη,
εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων.
Κερά ψηλή, κερά λιγνή, κερά καμαροφρύδα,
κεράμ’ όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησία,
έχεις και κόρην έμορφη που δεν έχει ιστορία.
Μηδέ στην πόλη βρίσκεσαι μηδέ στην Καισαρεία,
έχεις και γιον στα γράμματα,
υγιόν και στο ψαλτήρι,
να τον ‘ξιώσει ο Θεός να βάλει πετραχήλι.
***
Κάλαντα Χριστουγέννων (Κρήτης)
Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας.
Χριστού τη Θεία Γέννηση να μπω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ’ η φύσις όλη.
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
όπου τον έχεις τον υγιό το μόσχο κανακάρη.
Λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις
κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι
Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Είπαμε δα για την κερά ας πούμε για τη βάγια,
άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι
και κάτσε και ντουχιούντιζε ίντα θα μας εφέρεις.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.
Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε «καλησπέρα».
Και ακόμα δεν το έβρηκες τον μάνταλο να ανοίξεις
Να μας εβάλεις μια ρακί και ύστερα να ασφαλίξεις.
***
Κάλαντα Ολύμπου Καρπάθου
«Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας:
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βυθλεέμ τη πόλει,
Οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ΄η φύσις όλη
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
Ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων…
Χρόνια πολλά ευχόμαστε στην οικογένειά σας,
Και του Χριστού η γέννησις να ΄ναι βοήθειά σας»
***
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη – πρώτη γιορτή του χρόνου
εβγάτε, δείτε, μάθετε, που ο – που ο Χριστός γεννάται.
Γεννάται κι ανατρέφεται με με- με μέλι και με γάλα,
Το μέλι τρων οι άρχοντες το γα- το γάλα οι αφεντάδες,
και το μελισσοβότανο το λου – το λούζονται οι κυράδες.
Κι ανοίχτε τα κουτάκια σας τα κα – τα κατακλειδωμένα,
και δώστε μας απ’ το χρυσό που ‘χου – που χουνε τα πουγκιά σας.
Κι αν είστε από τους πλούσιους φλουριά – φλουριά μη λυπηθείτε,
κι αν είστε από τους δεύτερους, ένα – ένα ζευγάρι κότες.
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσε – πέσετε κοιμηθείτε,
ολίγον ύπνο πάρετε κι ευθύς – κι ευθύς να σηκωθείτε,
Στην εκκλησία τρέξετε με ο – με όλη προθυμία
Και του Θεού να’ ακούσετε τη θει- τη θεία λειτουργία
***
Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη.
Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη.
Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης.
Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης.
Κράζει τους μάγους και ρωτά:
«Μάγοι που θε να πάτε».
Κράζει τους μάγους και ρωτά:
«Μάγοι που θε να πάτε».
Στης Βηθλεέμ το σπήλαιον την πόλη την Αγία.
Στης Βηθλεέμ το σπήλαιον την πόλη την Αγία.
Που εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.
Που εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.
***
«Χριστούγεννα, Πρωτούγιννα, τώρα Χριστός γιννιέτι γιννιέτι
κι βαφτίζιτι στους ουρανούς απάνου.
Όλοι οι αγγέλοι χαίρουντι κι όλοι δοξολογιούντε
κι τα δαιμόνια σκάζουντε, τα σίδερα ταράζουν.
Σι τουτ΄ το σπίτι που ΄ρθαμι,
μι μάρμαρου στρωμένο,
εδώ ‘χουν κόρη για παντρειά,
κόρη για αρρεβώνα.
Της τάζουν γιο του βασιλιά,
της τάζουν γιο του ρήγα
δε θέλει γιο του βασιλιά,
δεν θέλει γιο του ρήγα.
Μον θέλει τα’ αρχοντόπουλο,
που πιρπατεί καβάλα.
Σι τουτ’ το σπίτι που ΄ρθαμι
πέτρα να μην ραγίσει
κι ου νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνους πολλούς να ζήσει».
***
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε
τους Αρχαγγέλους, τους Ιεράρχες.
Σεις Αρχαγγέλοι και Ιεράρχες
να πα να φέρτε μύρο και μόσχο.
Κι οι Αρχαγγέλοι, για μύρο πάνε
κι οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν.
Κι ώσπου να πάνε, ώσπου να έρθουν
η Παναγιά μας ξελευτερώθκη.
Χριστός γεννιέτι χαρά στουν κόσμο,
χαρά στον κόσμο στα παλληκάρια.
***
Κάλαντα Χριστουγέννων Καστοριάς
Αφέντη μου στο σπίτι σου χρυσή καντήλα φέγγει.
Φέγγει τους ξένους να οδηγούν τους ξένους να αγκαλιάζουν.
Κυρά μ’ κυρά μ’ κι αρχόντισσα κι αρχοντοπαραδειγμένη.
Σε κάλεσαν οι αρχόντισσες στην εκκλησιά να πάεις.
Ο αφέντης μας είναι καλός στον κόσμο ξακουσμένος.
Ας είναι πολλά τα έτη του, καλά κι ευτυχισμένα
Ας είναι πολλά τα έτη του, καλά κι ευτυχισμένα.
***
Ελάτε εδώ γειτόνισσες και εσείς γειτονοπούλες,
τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ.
Να πάμε να γυρίσουμε και βάγια να σκορπίσουμε.
Να βρούμε και την Παναγιά οπού μας φέρνει τη χαρά.
Τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ.
Κοιμάται στα τριαντάφυλλα, γεννιέται μες στα λούλουδα.
Γεννιέται μες στα λούλουδα κοιμάται στα τριαντάφυλλα.
Τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ.
Τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.
***
Για σένα κόρη έμορφη ήρθα με να τα πούμε
και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε
και του χρόνου να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Αν έχεις κόρη έμορφη, βάλε την στο τσιμπίδι
και κρέμασέ την αψηλά, να μην τη φαν οι ψύλλοι.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε, τα ράφια ειν’ ασημένια,
του χρόνου σαν και σήμερα να’ ναι μαλαματένια.
***
Κυπριακά Κάλαντα Χριστουγέννων
Καλήν εσπέραν άρκοντες τζ ‘ αν είναι ορισμός σας
Χριστού την Θείαν γέννηση να πω, να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννιέται σήμερα στης Βηθλεέμ την πόλιν
οι ουρανοί αγάλλονται μαζί- μαζί κι η φύσις όλη.
Γεννιέται μες το σπήλαιον στην φάντη των αλόγων
ο Βασιλιάς των ουρανών τζι’ ο πλα, τζι’ ο πλάστης ημάς όλων.
Αντζέλοι εις στον ούρανον ψάλλουν το «εν υψίστοις»
τζιαί κάτω φανερώνεται εις στους βοσκούς ο κτίστις.
Που την Περσίαν έρκουνται τρεις μάγοι με τα δώρα
έναν αστέριν λαμπερόν τους ο, τους οδηγεί στην χώρα.
Τζιαί μπένουν μες το σπήλαιον βρίσκουν την Θεοτόκον
τζιαί κράτεν στες αγγάλες της τον α, τον άγιον της τόκον.
Γονατιστοί τον προσκυνούν τζιαί δώρα του χαρίζουν
σμύρναν, χρυσόν τζιαί λίβανον, Θεόν, Θεόν τον ευφημίζουν.
Χριστίανοι σας είπαμεν ούλην την ιστορίαν
του Ιησού μας του Χριστού τη γέ, τη γένναν την αγίαν.
Δώστε τζιαί για τον κόπον μας ότ ΄ είναι ορισμός σας
και ο Θεός μας ο Χριστός ναν πα, ναν πάντα βοηθός σας.
Χρόνια πολλά να να ζήσετε να ‘στε ευτυχισμένοι
τζιαί στο κορμίν τζιαί στην ψυσσιήν να σα, να ‘σάστεν πλουμισμένοι.
***
Κάτω στα Ιεροσόλυμα, και στου Χριστού τον τάφο
εκεί δεντρί δεν ήτανε, δεντρί ξεφανερώθη.
Κι ανάμεσα στους κλώνους του αγγέλοι κι αρχαγγέλοι,
κι ο Μιχαήλ Αρχάγγελος ξεφτερουγά και λέει:
«Χριστέ, για δωσ΄ μου τα κλειδιά και τα, και τα χρυσά κλειδάκια,
ν’ ανοίξω τον παράδεισο, να μπω, να μπω σε περιβόλι.
Να φάω μήλο δροσερό, να πιω, να πιω νερό δροσάτο,
να γείρω ν’ αποκοιμηθώ στη λε, στη λεμονιά από κάτω».
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε κοιμηθείτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς ως σηκωθείτε.
Στην εκκλησία να τρέξετε όλοι με προθυμίαν,
και του Θεού να ακούσετε τη θεία, τη θεία λειτουργία.
Του Ιησού μας του Χριστού, γέννηση την Αγίαν.
Δώστε μας για τον κόπο μας ό, τι, ό, τι είναι ορισμός σας.
Και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθό σας. Και εις έτη πολλά!
***
Κάλαντα Χίου
Χριστούγεννα πρωτούγεννα,
τώρα Χριστός γεννάται
γεννάται κι ανατρέφεται
με μέλιν και με γάλα.
Το μέλιν τρων οι άρχοντες
και το κερίν οι άγιοι
και το μελισσοβότανον
το τρων’ οι αρχοντάδες.
Τούτες οι μέρες εύχουνε,
τούτες οι εβδομάδες
όπου ‘χει ξένον κράζει τον
κι οπού δικόν καλεί τον
κι οπού ‘χει άντρα στην ξενιτιά
γραφή του στέλνει να ‘ρτει.
Άντε γραφή μου κι εύρε τον
και πιάσ’ τον αφ το χέριν
και πε του πως τον χαιρετά
το γκαρδιακό του ταίριν.
Και πε του πως ειμ’ άρρωστη,
βαριά αρρωστημένη
και στο βαρύ ξενιτεμό
δεν ήμουν μαθημένη.
Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βηθλεέμ την πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται
χαίρει η κτίσης όλη.
Εν τω σπηλαίο τίκτεται,
εν φάτνη των αλόγων
ο βασιλεύς των ουρανών
και ποιητής των όλων.
Ιδού όπου σας είπαμεν
με πασάν προθυμίαν
του Ιησού μας του Χριστού
γέννησιν την αγίαν.
Δότε κι εμάς τον κόπον μας,
οτ’ είναι ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε
να είναι βοηθός σας.
Αν είστε απ’ τους πλούσιους
φλωριά μην τα λυπάστε
αν είστε από τους δεύτερους
ξηντάρες και ζολότες
κι αν είστε απ’ τους πάμπτωχους
ένα ζευγάρι κότες.
Και σας καληνυχτίζομεν,
πέστε να κοιμηθείτε
ολίγον ύπνον πάρετε,
πάλι να σηκωθείτε.
Στην εκκλησία να τρέξετε
με άκραν προθυμίαν
και του θεού ν’ ακούσετε
την Θείαν λειτουργία.
Χρόνους πολλούς να χαίρεστε,
να ειστ’ ευτυχισμένοι
σωματικά και ψυχικά
να είστε πλουτισμένοι.
***
Βυζαντινά Κάλαντα Χριστουγέννων
Άναρχος Θεός καταβέβηκεν,
και εν τη Παρθένω κατώκησεν.
Έρουρεμ, έρουρεμ έρου, έρου, έρουρεμ,
Χαίρε Άχραντε!
Βασιλεύς των όλων και Κύριος
ήρθε τον Αδάμ αναπλάσασθαι.
Έρουρεμ, έρουρεμ έρου, έρου, έρουρεμ,
Χαίρε Δέσποινα!
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε,
τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε.
Έρουρεμ, έρουρεμ έρου έρου έρουρεμ,
Χαίρε Άχραντε!
Δέξου Βηθλεέμ τον Δεσπότην σου,
Βασιλέα πάντων και Κύριον
Έρουρεμ, έρουρεμ, έρου, έρου, έρουρεμ,
Χαίρε Δέσποινα!
Εξ Ανατολών Μάγοι έρχονται,
δώρα προσκομίζοντες άξια.
Έρουρεμ, έρουρεμ έρου, έρου, έρουρεμ,
Χαίρε Άχραντε!
***
Α2. Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
***
Πανελλήνια Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνο.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός,
στη γη να περπατήσει,
και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται,
και όλους μας καταδέχεται,
από την Καισαρεία,
σ’ εισ’ αρχόντισσα, σ’ εισ’ αρχόντισσα κυρία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή,
χαρτί και καλαμάρι,
δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε,
τη μοίρα μου την έγραφε,
και το χαρτί ομίλει,
Άγιέ μου καλέ Βασίλη.
Άλλες εκτελέσεις: Μαρίζα Κωχ & τα παιδιά
***
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Δωδεκανήσου
Ξημερώνει νέο έτος και περιτομή Χριστού,
Βασιλείου του Μεγάλου Ιεράρχου του σοφού.
Ο Χριστός ήρθε στον κόσμο για να σώσει τον Αδάμ,
για να σώσει και τον κόσμο από Δύση ως Βορράν.(δις)
Εύχομαι λοιπόν να ζείτε πόλλους χρόνους κι ευτυχείς
τον Βασίλειον τον μέγα να’ χετε συνδρομητήν (x2).
***
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά πρώτη του Γεναρίου
αύριο ξημερώνεται τα’ Αγίου Βασιλείου.
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία,
βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.
Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε.
Κυρά χρυσή, κυρά αργυρή, κυρά μαλαματένια,
που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια.
Άνοιξε το κουτάκι σου το μαργαριταρένιο
και δώσε με ένα τάλιρο και ας είναι κι ασημένιο.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.
Να ζήσει χρόνους εκατό και να τους απεράσει
και στων παιδιών του τις χαρές κουφέτα να μοιράσει.
Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας
κι ο Άγιος Βασίλειος να ‘ναι βοήθειά σας.
***
Αφέντη, αφέντη ολάφεντε πέντε βολές αφέντη.
Εσέ σου πρέπει αφέντη μου στο μαύρο καβαλάρης.
τρεις να βαστούν τη σέλα σου κι έξε το χαλινάρι
και τρεις να σε παρακαλούν αφέντη καβαλάρη.
Οπούπαμε τ’ αφέντη μας ας πούμε της κεράς μας.
Κερά μαρμαροτράχηλη και φεγγαρομαούλα
πούσεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος
και του κοκόρου το φτερό εσείς καμαροφρύδι.
Εδώ που καλαντίσαμε καλά μας επληρώσαν
καλά να παν τα έτη τους και τα υπάρχοντα τους
ρόδα και τριαντάφυλλα εις τα προσκέφαλά τους.
***
Άγιος Βασίλης έρχεται,
Γενάρης ξημερώνει,
ο μήνας που μας έρχεται
το χρόνο φανερώνει.
Τρα λα λα λα λα λα λα τρα λα λα λα λα λα λα
Την άδεια γυρεύουμε
στο σπίτι σας να μπούμε,
τον άγιο με όργανα
και με φωνές να πούμε.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα τρα λα λα λα λα λα λα
Εκοίταξα στον ουρανό
και είδα δυο λαμπάδες,
και με το καλωσόρισες
καλές σας εορτάδες.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα τρα λα λα λα λα λα λα
Και πάλι ξανακοίταξα
και είδα δυο στεφάνια,
και με το καληνύχτισμα
καλά σας Θεοφάνια.
Τρα λα λα λα λα λα τρα λα λα λα λα λα
***
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
κι αρχή καλός μας χρόνος
υγεία, αγάπη και χαρά
να φέρει ο νέος χρόνος.
Να ζήσει ο κύρης ο καλός,
να ζήσει κι η κυρά του
όλα του κόσμου τα αγαθά
να έχει η φαμελιά του.
Να ζήσει τα’ αρχοντόπουλο
που ‘χει καρδιά μεγάλη
σε μας και στην παρέα μας
ένα φλουρί να βάλει.
***
Ανοίξετε τη πόρτα σας τα κάλαντα να πούμε
και βάλτε και μια ρακή για να σας ευχηθούμε.
Ταχιά ταχιά ‘ναι αρχιχρονιά πρώτη γιορτή του χρόνου.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός στη γη να περιπατήσει.
Και εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες.
Και ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν Άγιος Βασίλης.
Καλώς τα κάνεις Βασιλειό, καλόν ζευγάριν έχεις.
Καλό το λες αφέντη μου καλό και ευλογημένο,
Η χάρη σου το βλόγησε με το δεξιό σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό με το μαλαματένιο.
Πες μου Αι Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις;
Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε
ταγή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο.
Φέρε καρύδια, κάστανα, πανιέρια λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.
Και από την μαύρη όρνιθα κανένα αβγουλάκι
και αν είναι από τη γαλανή ας είν’ και ζευγαράκι.
Και από το λαδοπίθαρο σκια μια οκά λαδάκι
και ας είναι και περσότερο κρατούμε ‘μείς ασκάκι.
Τέσσερα πέντε πράγματα που τάχει η περιστέρα,
ανοίξετε και την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.
***
Κάλαντα Μάνης
Ταχιά ταχιά ειν’ αρχιμηνιά, ταχιά ειν’ αρχή τον χρόνου,
αρχή ειν’ αρχή τα κάλαντα, κι αρχή τον Γεναρίου.
Μέσα κοιμάται αφέντης μας, μαζί με την κυρά μας,
και ποιος να μπει και ποιος να βγει, και ποιος να τους ξυπνήσει;
Ξύπνησε, αφέντη, ξύπνησε, να φάμε και να πιούμε.
Αφέντη πύργος φαίνεσαι, κι ορθός σαν κυπαρίσσι,
και του ματιού σου η σαϊτιά, πύργους ξεθεμελιώνει,
πύργους και πετροπήγαδα, κι αυλές μαρμαρωμένες.
Είπαμε δα τ’ αφέντη μας, ας πούμε της κυράς μας.
Κυρά μαρμαροτράχηλη, και φεγγαρομαγούλα,
και κρουσταλλίδα του νερού, και πάχνη από τα χιόνια.
Όπου τον έχεις τον υγιό, τον λευκοχαναχάρη,
που λούζεις και χτενίζεις τον, και στο σχολειό τον στέλνεις.
Κι ο δάσκαλος τον έβαλε, να του χαλαναρχείσει,
κι εξέπασέ του το κερί, κι έκαψε το χαρτί του,
κι έκαψε και τα ρούχα του, τα μορφογαζωμένα,
κι ο δάσκαλος τον έδειρε, με το χρυσό βιτσάρι.
Παίρνει τον το παράπονο, την άκρην άκρη πάει,
στο δρόμο τον συναπαντούν, οι δώδεκα Απόστολοι:
«Έλα να φας, έλα να πιεις, έλα να τραγουδήσεις».
***
Αρχή κάλαντα
κι αρχή του χρόνου,
κι αρχή του χρόνου.
Πάντα κάλαντα,
πάντα του χρόνου,
πάντα του χρόνου(x2).
Αρχή μήλον
εν κι αρχή κυδών,
εν κι αρχή κυδών εν
Κι αρχή βάλσαμον
το μυριγμένον,
το μυριγμένον (x2).
Εμυρίστεν
ατό ο κόσμος όλον,
ο κόσμος όλεν.
Για μύριστ ατό και εσύ αφέντα,
καλέμ αφέντα (x2).
***
Άγιος Βασίλης έρχεται ποπίσω απ’ το καμάρι
βαστά μυζήθρες και τυριά βαστά κι ένα γκινάρι.
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε
μον’ έχεις κόρηνέμορφην κι ήρθαμε να την δούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Αν έχεις κόρηνέμορφην βάλτηνε στο ζιμπίλι
και κρέμασέτηνε ψηλά να μην τη φαν’ οι ψύλλοι.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε τα ράφια ειν’ ασημένια
του χρόνου σαν και σήμερα να ‘ναι μαλαματένια.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
***
Κάλαντα Νάξου
Ήρθα να σου πω τα κάλα ήρθα, να σου πω τα κάλα,
ήρθα να σου πω τα κάλαντα και κάτι πράματ’ άλλα.
Ήρθα να σου πω τα κάλα, ήρθα να σου πω τα κάλα,
ήρθα να σου πω τα κάλαντα μα στράφηκα στη σκάλα.
Τώρα με το νέο χρόνο τώρα, με το νέο χρόνο,
τώρα με το νέο χρόνο θε’ να σβήσω κάθε πόνο.
Τον γκαμό μου νέε χρόνε, τον γκαμό μου νέε χρόνε,
τον γκαμό μου νέε χρόνε μακριά μου διώχνε τονε.
Με το μπερσινό μη μοιάζεις, με το μπερσινό μη μοιάζεις,
με το μπερσινό μη μοιάζεις τη γκαρδιά μου να πειράζεις.
Που ‘ρθες πρωί πρωί γλυκό, που ‘ρθες πρωί πρωί γλυκό,
που ‘ρθες πρωί πρωί γλυκό και μου ‘καμες ποδαρικό.
Τσ’ αγάπης μου η (γ)ειτονιά, τσ’ αγάπης μου η (γ)ειτονιά,
τσ’ αγάπης μου η (γ)ειτονιά να ΄χει καλή Πρωτοχρονιά.
***
Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός
ήρθα να σας χαιρετίσω δούλος σας ο ταπεινός (x2).
Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός
εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός (x2).
Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά
να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά (x2).
Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά
σας αφήνω καληνύχτα και του χρόνου με υγειά (x2).
***
Άγιος Βασίλης έρχεται πο πίσω απ’ το καμάρι
βαστά μυζήθρες και τυριά βαστά κι ένα γκινάρι.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε τα ράφια είν’ ασημένια
του χρόνου σαν και σήμερα να ναι μαλαματένια.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Σένα σου πρέπει αφέντη μου καρέκλα καρυδένια
για ν’ ακουμπάει η μέση σου η μαργαριταρένια.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Πολλά ‘παμε τ’ αφέντη μας ας πούμε της κυράς μας
Κυρά ψηλή κυρά λιγνή κυρά μαυροματούσα.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Κι αν έχεις κόρη έμορφη βάλτη μας κεράσει
να ευχηθούμε όλοι μας να ζήσει να γεράσει.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Κι αν έχεις γιο στα γράμματα βαλ’ τονε στο ψαλτήρι
και ν’ αξιώσει ο Θεός να βάλει πετραχήλι.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνους πολλούς να ζήσει.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
***
Καλησπέρα σ’ αφέντη μου καλές αυγές κοιμάσαι,
καλά σου ξημερώματα σαν κάθεσαι κι αφ’ κράσε.
Και ‘μείς στην πόρτα σ’ ήρταμε με το δικό σου θάρρος
Περικαλώ σ’ αφέντη μου να μην το πάρεις βάρος.
Αν είναι θέλημα Θεού τα κάλαντα να πούμε
και μόνοι μέσ’ τη συντροφιά να σας καλησπερούμε.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά πρώτη Ιανουαρίου
που μπαίνει ο μήνας του Χριστού τ’ Αγίου Βασιλείου.
***
Κάλαντα Καππαδοκίας και Μυτιλήνης
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου
κι αρχή που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει
τεριρέμ. τερου, τεριρέμ
Περπάτησε, χαιρέτησε όλα, όλα τα ζευγαράκια
κι ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν ο Αι Βασίλης.
τεριρέμ, τερου, τεριρέμ
– Βασίλη μ’, πούθεν έρχεσαι και πού και πούθε κατεβαίνεις;
– Από τη μάνα μ’ έρχομαι και στο και στο σχολειό παγαίνω.
τεριρέμ, τερου, τεριρέμ
– Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε να τραγουδήσεις.
– Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγού τραγούδια δεν ηξέρω.
τεριρέμ, τερου, τεριρέμ
– Και σαν ηξέρεις γράμματα, πες μας, πες μας την αλφαβήτα.
Και στο ραβδί τ’ ακούμπησε να πει, να πει την αλφαβήτα.
τεριρέμ, τερού, τεριρέμ
***
Α3. Κάλαντα Φώτων
***
Σήμερα τα φώτα κι οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες κι οι αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Καλημέρα, καλησπέρα
Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά (x2).
Όργανο βαστάει, κερί κρατεί
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
‘Αϊ- Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
Ν’ ανεβώ επάνω στους ουρανούς
να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
Καλημέρα, καλησπέρα,
Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά (x4).
***
Σήμερα ειν’ τα φώτα (Μικράς Ασίας)
Σήμερα είν’ τα φώτα και οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες κι αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Καλημέρα, καλησπέρα
καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Μαρμαροκολώνα πελεκητή,
και τον αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάφτισε και μένα Θεού παιδί.
Καλημέρα, καλησπέρα
καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριο μου παρακαλώ.
Για να ρίξει δροσιά, δροσιά στη γη
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά.
Να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά,
να δροστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
Καλημέρα, καλησπέρα
καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
***
Δεν είναι τούτη η γιορτή ωσάν την περασμένη,
μόνον η μέρα η φρικτή η δοξολογημένη
που οι παπάδες πορπατούν με το σταυρό στο χέρι
και μπαίνουν μες τα σπήλαια και λεν τον Ιορδάνη,
βοήθεια να έχετε τον Μέγαν Ιωάννη.
Κάτου στα Γεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφον,
εκεί δένδρον εν ύπηρχε, δένδρον εξεφυτρώθη,
στη μέση κάθετ’ ο Χριστός, στην άκρα η Παναγία,
και τα περικλωνάρια του Αγγέλοι κι Αρχαγγέλοι.
***
Από της ερήμου ο Πρόδρομος ήλθε να βαπτίσει τον Κύριον.
Βέβαιον Βασιλέα εβάπτισε, Υιόν και Θεόν ομολόγησε.
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε, τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε.
Δόξα εν υψιστοίς εκρούγαζαν, Κύριον και Θέόν ομολόγησαν.
Έλεγεν ο κόσμος τον κύριον να αναγέννηση τον άνθρωπον.
Ζήτησον και σώσον το πρόβατον, το απωλωλός ω θεάνθρωπε.
Ήλθε κηρυττόμενον έβλεπε, απορώνεφάνη ο Πρόδρομος.
Θες μοι την παλάμην σου Πρόδρομε, βάπτισον ευθύς τον Δεσπότην σου.
Ιορδάνη ρεύσε τα νάματα, ιν ανασκίρτησή τα ύδατα.
Κεφαλάς δρακόντων σενέθλασε, των κακοφρονούντων ο Κύριος.
Λέγουσιν οι Άγγελοι σήμερον Χριστός τον κόσμον ερώτησε.
Μέγα και φρικτόν το μυστήριον δούλος τον δεσπότη εβάπτισε.
Νους ο Ιωάννης ο Πρόδρομος μέγας, να βαπτίση τον Κύριο.
Ξένος ο προφήτης ο Πρόδρομος μέγας, γα βάπτιση τον Κύριο.
Όλον τον Αδάμ ανεκάλεσε ο των όλων κτίστης και Κύριος.
Παναγία, Δέσποινα του παντός, σώσον τους εις Σε προσκυνούντας νυν.
Ρείθρα Ιορδάνη, αγάλλεσθε την πορείαν άλλως λαμβάνετε.
Σήμερον ο κτίστης δεδόξάσταδι’ αυτό το μέγα μυστήριόν.
Τρεις γαρ υποστάσεις εγνώκαμεν Πατρός και Υιού και του Πνεύματος.
Υπό Αρχαγγέλων υμνούμενον, υπό Σεραφείμ δοξαζόμενον.
Ως γαρ τοις εν σκότειεπέλαμψε ότ
