Γεννήθηκε το 1964 στη Λάρισα. Σπούδασε στη Θεσσαλονίκη Ελληνική Φιλολογία, ακολούθησε η κάθοδος στην πρωτεύουσα όπου εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε ραδιόφωνο, τηλεόραση, εφημερίδες και περιοδικά. Ζει ακόμα στην ΑΘήνα, αλλά την εγκαταλείπει περιστασιακά για άλλα αγαπημένα μέρη. Διακρίσεις και βραβεία έλαβε αρκετά, όπως αυτά του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για το “Ως δια μαγείας” και το “Παπούτσια με φτερά” και ο έπαινος για το “Πιάστε τους”. Εδώ και λίγες μέρες τιμάται με μια μεγάλη διάκριση: είναι υποψήφια της Ελλάδας για το Παγκόσμιο Βραβείο Λογοτεχνίας για παιδιά και νέους Hans Christian Andersen Award 2020, ενώ μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη μια εξαίρετη επαναπροσέγγιση και αφήγηση του εμβληματικού Νιλς Χόλγκερσον της Σέλμα Λάγκερλεφ. “Πες το με ένα παραμύθι…”
Η δεξιοτέχνης ιστοριών και λέξεων, η συγγραφέας Μαρία Παπαγιάννη στο ELNIPLEX.
#HCAΑ2020, #HCAAgreeknominee,#maria_papayanni
Μαρία καλώς ήρθες στο ELNIPLEX και σε ευχαριστώ για την τιμή. Πριν λίγες μέρες ανακοινώθηκε ότι είσαι η Ελληνίδα υποψήφια συγγραφέας για το Διεθνές Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν 2020. Πώς αισθάνεσαι γι’ αυτήν την υποψηφιότητα; Ήταν κάτι που ονειρεύτηκε κάποτε η Μαρία όταν πρωτοέπιασε τον εαυτό της να θέλει να γίνει συγγραφέας ή δεν περνούν από το μυαλό ενός εκκολαπτόμενου συγγραφέα τέτοια πράγματα;
Ήταν μια ωραία έκπληξη και δεν σου κρύβω ότι λατρεύω τις εκπλήξεις. Ήρθε σε μια δύσκολη στιγμή για μένα ενώ ένιωθα ότι όλα τα παράθυρα είναι κλειστά και το βλέμμα δεν μπορούσε να τρέξει πουθενά. Την υποψηφιότητα την ένιωσα περισσότερο σαν μια ζεστή αγκαλιά του χώρου του παιδικού βιβλίου. Σαν να μου έλεγαν, προχώρα είμαστε κι εμείς εδώ, θυμήσου τι λες καθημερινά στα παιδιά ότι όλα χωράνε σε μια μέρα κι ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να δίνουμε καθημερινά μικρές και μεγάλες μάχες.
Τώρα αν το ονειρεύτηκα όταν ήμουνα μικρή ή όταν πρωτοπίστεψα τον εαυτό μου που μου ψιθύριζε «μήπως να τολμήσεις να εκδόσεις;». Δεν νομίζω. Θυμάμαι όταν μου απάντησαν θετικά στην πρώτη ιστορία που έστειλα σε εκδότη νόμιζα ότι πετούσα, ότι τα είχα όλα κι άλλο «πιο πολύ» δεν υπήρχε.
Αλήθεια, υπάρχει κάποιο κομβικό σημείο στο «θέλω να γίνω συγγραφέας» που σε καθορίζει και σε ωθεί εκεί ή πρόκειται για συνδυασμό πραγμάτων;
Γελάω γιατί είναι μια ερώτηση που μου την κάνουν διαφορετικά φυσικά τα παιδιά και πάντα μπερδεύομαι. Η αλήθεια είναι ότι από μικρή έφτιαχνα για όλα ιστορίες. Νομίζω ότι το κάνουν όλα τα παιδιά. Το έκανα όμως συνέχεια. Για να απαντήσω σε όσα δεν καταλάβαινα, για να τιμωρήσω κάποιον που με είχε αδικήσει, για έναν φανταστικό έρωτα, ιστορίες με φανταστικούς αόρατους φίλους.
Από την άλλη μεγάλωσα σ’ ένα σπίτι που οι μεγάλοι έλεγαν πολλές ιστορίες και τις μοιραζόμασταν όλοι γύρω από το μεγάλο τραπέζι. Δεν ξέρω αν είπα ποτέ τώρα θέλω να γίνω συγγραφέας αλλά έγραφα πάντα και τα έκρυβα στα συρτάρια μου. Κάποια στιγμή λίγο πριν μπούνε οι υπολογιστές στη ζωή μας σε μια μετακόμιση έπρεπε κάτι να κάνω με όλο αυτό το υλικό. «Τόλμα» μου είπανε και σαν έτοιμη από καιρό έβαλα τις πρώτες ιστορίες σ’ ένα φάκελο και τις έστειλα στον Πατάκη. Αυτό ήταν.
Σε δικαιώνει αυτή σου επιλογή. Αρκετά βιβλία για παιδιά και νέους (και ενήλικες), βραβεία και διακρίσεις. Μέσα σου, τι αισθάνεσαι ως πιο σημαντική ανταπόδοση σε αυτήν την διαδρομή;
Η αλήθεια είναι, Απόστολε, ότι τώρα δεν μπορώ να σκεφτώ τη ζωή μου αλλιώς. Πως θα ήταν αν δεν το τολμούσα. Δικαιωμένη; Ευτυχισμένη. Όταν είμαι με τα παιδιά, όταν γράφω, όταν διαβάζω νιώθω ότι είμαι «σπίτι μου». Κι όταν λέω σπίτι ενώ εκείνο το σημείο που νιώθεις γεμάτος και λες «εδώ θέλω να είμαι όταν βρέχει, όταν χιονίζει, όταν έχει ήλιο» Κι αυτό νομίζω ότι είναι πολύ μεγάλο.
Θέλω να έρθω στο νέο σου εγχείρημα. «Πες το με ένα παραμύθι» και «Οι περιπέτειες του Νιλς». Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα;
Η ιδέα ξεκίνησε όταν πριν από χρόνια κάναμε μια παράσταση για το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για ορχήστρα και αφηγητή. Επιλέξαμε το κείμενο της Λάγκερλεφ. Το ερωτεύτηκα και ήθελα πολύ να το δουλέψω ξανά. Τώρα πως γεννήθηκε το «πες το μ΄ ένα παραμύθι». Νομίζω ότι όλοι εμείς που ασχολιόμαστε μ΄ ένα τρόπο με τα παιδιά και την ανάγνωση ξέρουμε ότι τα παραμύθια και οι ιστορίες είναι εργαλεία. Όλα μπορείς να τα πεις μ΄ ένα παραμύθι. Να πεις πράγματα που δυσκολεύεσαι να πεις στην καθημερινότητα. Το έκανα συνέχεια με τα παιδιά μου. Δεν μου άρεσε να υψώνω τη φωνή και να κουνώ το χέρι. Α, σαν μαμά, δεν αγαπούσα καθόλου τα πρέπει. Όμως κάπως έπρεπε να μπουν τα όρια, να διορθώσεις συμπεριφορές. Εκεί βοηθούσε το παραμύθι. Τα βράδια αγκαλιά καθαροί από τους θορύβους της μέρας φτιάχναμε ιστορίες και τα λέγαμε όλα. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε και η σειρά «Πες το μ΄ ένα παραμύθι». Γιατί όλα μπορείς να τα πεις κι αλλιώς.
Τι θα διαβάσουν μικροί και μεγαλύτεροι αναγνώστες σε αυτό το βιβλίο;
Την ιστορία του Νιλς, αυτού του άξεστου κακομαθημένου αγοριού που ταξίδεψε στην πλάτη ενός χήνου και φοβήθηκε και μοιράστηκε και κατάλαβε πολλά. Στην ουσία αυτή η ιστορία της Λάγκερλεφ όπως κι όλα τα παραμύθια είναι ένα ταξίδι ενηλικίωσης. Τώρα τι κρατήσαμε, τι δεν είπαμε, τι φωτίσαμε σ΄ αυτό το μικρό βιβλιαράκι από το μεγάλο μυθιστόρημα της Λάγκερλεφ; Πολλές από τις περιπέτειες του Νιλς κι είναι λογικό. Το βιβλίο είναι μικρό και απευθύνεται και σε μικρές ηλικίες. Ελπίζω όμως τα παιδιά που θα το διαβάσουν να ταξιδέψουν μαζί με τον Νιλς και να καταλάβουν πως αυτή η γη ανήκει σε όλους, πως είναι όμορφο να αγωνίζεσαι, πως είναι πολύτιμο να μοιράζεσαι και να προσφέρεις.
Πόσο επίκαιρη είναι η πρωτοπόρος στην εποχή της Σέλμα Λάγκερλεφ και το γοητευτικό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον πάνω σε μία χήνα σήμερα;
Ακριβώς όπως τα λες. Επίκαιρη σήμερα και πρωτοπόρος για την εποχή της. Φαντάσου ότι οι περιπέτειες του Νιλς που αγαπήθηκαν από γενιές και γενιές σ’ όλο τον κόσμο ήταν ένα βιβλίο γεωγραφίας παραγγελία του Υπουργείου Παιδείας της Σουηδίας. Η Λάγκερλεφ κατάφερε να κάνει τα παιδιά να πετάξουν από τα παράθυρα της τάξης και να ταξιδέψουν σ’ όλη τη χώρα. Και είμαι σίγουρη ότι ποτέ δεν θα βαρέθηκαν. Κι έμαθαν πολλά κι όχι μόνο γεωγραφία.
Η ομορφιά της απλότητας, η απόλαυση των μικρών πραγμάτων σε είχε απασχολήσει και στο «Είχε απ’ όλα είχε πολλά». Είναι υπερβολή να πούμε ότι τα βιβλία ασκούν τα παιδιά να σκέφτονται πιο… «φιλοσοφικά» πριν συναντήσουν αργότερα ως ενήλικες εμπράκτως ή εντύπως τη φιλοσοφία στη ζωή τους;
Να τολμήσω να πω ότι τα παιδιά όταν είναι μικρά μια χαρά φιλοσοφημένα είναι κι απλώς αργότερα όταν μπαίνουν στη σειρά, ξεχνάνε; Αλήθεια το πιστεύω αυτό όταν βλέπω μικρά παιδιά που είναι γεμάτα με τη χαρά της ζωής κι ύστερα συναντώ παιδιά εκεί στην εφηβεία απογοητευμένα, θυμωμένα με τον κόσμο, φοβισμένα για το μέλλον τους. Κι άντε να τους πείσεις ότι η ζωή αξίζει τον κόπο. Να τους πείσεις ότι πρέπει να νοιάζονται γι΄ αυτά που συμβαίνουν λίγο πιο πέρα από το σπίτι τους. Όταν έχουν ζήσει δυσκολίες, όταν δεν έχουν δρόμο να περπατήσουν, άντε να τους πείσεις να δούνε πίσω από τα κλειστά παράθυρα. Να τους πείσεις να μιλήσουν για τους εφιάλτες τους. Αυτό έπαθε κι ο βασιλιάς στο «Είχε απ΄ όλα κι είχε πολλά». Δεν μοιράστηκε τους φόβους τους όπως δεν μοιράστηκε τα πλούτη του. Προτίμησε να τα κουβαλάει όλα στην πλάτη του. Πολλοί μπορεί να σκέφτηκαν ότι ήταν μια ιστορία δύσκολη για παιδιά. Εγώ από την άλλη, πιστεύω ότι πρέπει να μιλάμε για όλα στα παιδιά. Το στοίχημα είναι να βρεις τον κατάλληλο τρόπο. Γιατί αυτό κάνουν τα παραμύθια. Προετοιμάζουν τα παιδιά για τα δύσκολα. Επαναλαμβάνω πολύ συχνά κάτι που έλεγε ο Τόλκιν ότι καλύτερα τα βιβλία όπως και τα ρούχα να είναι λίγο ευρύχωρα για ν’ αφήνουν χώρο στα παιδιά να μεγαλώσουν.
Χρήματα, φήμη. Υπάρχουν άλλες μονάδες μέτρησης του πλούτου -παιδεία, ταξίδι, κουλτούρα κτλ- ή όλα τελειώνουν εκεί;
Είναι κάποιο είδος παγίδας αυτή η ερώτηση; Αν είναι δυνατόν να μετράμε έτσι την ευτυχία γιατί αυτό είναι πλούτος. Να έχεις χρήματα, να είσαι διάσημος και να μην έχεις γύρω σου αυτούς και αυτά που αγαπάς; Μεγάλη φτώχεια. Όλα τελειώνουν όταν φτάνεις εκεί που μπορείς να πεις …τώρα είμαι σπίτι μου. Όταν έχεις κατακτήσει αυτή την ωριμότητα και τη σοφία που μπορείς να χαίρεσαι τις μικρές πολύτιμες καθημερινές στιγμές.
Επιστρέφω στον Νιλς. Τα περισσότερα παιδιά σήμερα σίγουρα έχουν χάσει αυτήν την ιδιαίτερη επαφή και ισορροπία με τη φύση πρωτίστως, δευτερευόντως με τα ζώα. Γιατί συνέβη αυτό; Φταίει η πολλή τεχνολογία;
Δεν ξέρω αν την έχουν χάσει ή αν δεν την έχουν ανακαλύψει. Αν δεν βγεις με το παιδί σου στο πάρκο, αν δεν πας βόλτες σε βουνά και παραλίες, αν το τρομάζεις κάθε φορά που βλέπεις σκύλο ότι θα τον φάει… Θέλω να πω ότι όλα θέλουν εξάσκηση. Και οι σχέσεις με τη φύση, τα ζώα και τους ανθρώπους. Ένα παιδί που μεγαλώνει μπροστά στην τηλεόραση και μετά στον υπολογιστή και στα διάφορα ηλεκτρονικά παιχνίδια θα είναι ένα άλλο παιδί απ΄ αυτό που μεγάλωνε σε αλάνες, σε παιδικές χαρές και στη γειτονιά. Όλα θέλουν εξάσκηση κι όλες οι σχέσεις θέλουν πότισμα. Για μένα το πιο σημαντικό στην παιδική ηλικία είναι η επαφή με τη φύση και τα ζώα. Εκεί θα συγκεντρώσουν το απαραίτητο υλικό για να χτίσουν τα όνειρά τους.
Πώς επιτυγχάνεται αυτή η χρυσή τομή ανάμεσα στην τεχνολογία και τις οθόνες από τη μία, το βιβλίο και τις τέχνες από την άλλη;
Δεν είναι τόσο εύκολα τα πράγματα. Δεν υπάρχει συνταγή για να την ακολουθήσεις και να γίνεις καλά. Το σημαντικότερο είναι τα παιδιά να μεγαλώνουν μαζί με τους γονείς τους. Κι αυτό σημαίνει να μπορείς να αφουγκραστείς τις λεπτές ισορροπίες, αυτά που λέει το παιδί αλλά κι αυτά που δεν ομολογεί. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό. Κι ο μόνος γενικός κανόνας είναι η έγνοια μας να κάνουμε ευτυχισμένα παιδιά. Για μένα για παράδειγμα ευτυχία είναι τα ταξίδια. Δεν έχανα ευκαιρία για να πάω με τα παιδιά μου βόλτες, «εξερευνήσεις», εκδρομές. Νομίζω λοιπόν τα παιδιά που ανέβηκαν φαράγγια, που είδαν το ξημέρωμα τους αετούς να σηκώνονται από τις φωλιές τους, που φρόντισαν ένα κακοποιημένο ζώο, θα βρουν το δρόμο τους. Δεν τα φοβάμαι. Με τον υπολογιστή στον ώμο θα είναι πάντα έτοιμα για την επόμενη περιπέτεια.
Αλήθεια, τα «παιδικά» βιβλία είναι μόνο για παιδιά και αν όχι, τι χάνουν όσοι δεν έρχονται σε επαφή μαζί τους;
Μια και μιλούσαμε για την Λάγκερλεφ θα σου πω κάτι που είπε όταν πήρε το Νόμπελ και τη ρώτησαν για το παιδικό βιβλίο. Απάντησε ότι το καλό παιδικό βιβλίο είναι αυτό που θα κερδίσει και τον μεγάλο και τον μικρό. Την κρατώ αυτή την απάντηση. Δεν ξέρω τι χάνουν όσοι δεν διαβάζουν, ξέρω τι κερδίζω εγώ. Με πολλά βιβλία της παιδικής λογοτεχνίας έκανα μεγάλα ταξίδια.
Μετά τον Καββαδία, μετά το εξαίρετο «Λέγε ο ένας λέγε ο άλλος», υπάρχει σχέδιο για νέα συνδημιουργία με τον Θάνο Μικρούτσικο;
Περνάμε πολύ καλά δουλεύοντας μαζί κι ελπίζω ότι θα έρθουν να μας βρουν κι άλλες κοινές ιστορίες. Το λέω πάντα ότι ο Θάνος είναι σπουδαίος καπετάνιος και στις ήρεμες και στις φουρτουνιασμένες θάλασσες. Κι έτσι απολαμβάνουμε την κάθε μέρα. Ποιος ξέρει τι δώρα θα μας φέρει η επόμενη;
Η Μαρία Παπαγιάννη μετά τον Νιλς τι σχεδιάζει ή γράφει ήδη;
Πρώτα πρώτα έχω ήδη παραδώσει το δεύτερο βιβλίο της σειράς «Πες το μ΄ ένα παραμύθι» που θα μας ταξιδέψει σε μια άλλη χώρα. Μια ιδιαιτερότητα της σειράς αυτής είναι ότι κάθε ιστορία θα μας ταξιδεύει σε άλλη χώρα. Για παράδειγμα στο τέλος του Νιλς υπάρχει μια σελίδα με πληροφορίες για όσους θελήσουν να ταξιδέψουν στην πλάτη ενός χήνου πάνω από τη Σουηδία
Μαρία, σ’ ευχαριστώ θερμά. Οι ειλικρινείς ευχές μας για το καλύτερο στη ζωή σου και στη… Μόσχα το 2020 να σε συνοδεύουν.
Σας ευχαριστώ πολύ. Εύχομαι τα δύο αυτά χρόνια να είναι χρόνια που θα μοιραζόμαστε περισσότερες χαρές παρά λύπες.
