Γεννήθηκε το 1957 στην Αθήνα. Η παιδική της ηλικία χαρακτηρίστηκε από μια έμφυτη ίσως ανυποχώρητη και αξεδίψαστη περιέργεια. Σπούδασε φιλολογία και λογοτεχνία στην Αθήνα και στη Ζυρίχη. Πάνω από 1000 βιβλία φέρουν τη μεταφραστική της σφραγίδα, με περισσότερα από τα μισά να αφορούν παιδιά. Πιστεύει άλλωστε πως η μετάφραση είναι η καλύτερη δουλειά του κόσμου. Γράφει μυθολογικά και ιστορικά παραμύθια, βιβλία γνώσεων παρότι το αρνείται, ιστορίες για παιδιά και όχι μόνο, διασκευάζει για παιδιά τα αναστήματα των Σαίξπηρ, Θερβάντες, Μολιέρο, Μέλβιλ, Γκολντόνι και άλλους. Για όλα αυτά έχει βραβευθεί και διακριθεί κάμποσες φορές από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας, τα Κρατικά Βραβεία, την ΙΒΒΥ και άλλους φορείς.
Υπάρχουν μερικές δεκάδες βιβλία της στα οποία έχουμε ιδιαίτερη αδυναμία, καθώς η ποιότητα και η πρωτοτυπία τους κινούνται σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα. Ενδεικτικά οι σειρές Η Ιστορία δεν είναι μόνο μάθημα, Το Βυζάντιο σε έξι χρώματα, Μυθολογικά παραμύθια, Καράβια και βιβλία όπως Τα αμέτρητα.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο το βιβλίο της Ένα παιχνίδι με Κανόνες, όπου η συγγραφέας συγκέντρωσε άγνωστες ιστορίες και πρόσωπα της μεγάλης Ιστορίας και το οποίο στάθηκε η αφορμή για αυτήν τη συνομιλία μας.
Πρόκειται για ένα σπουδαίο κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά+.
Η Μαρία Αγγελίδου σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Μιλήστε μας για το βιβλίο σας «Ένα παιχνίδι με Κανόνες»… Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα;
Τους «Κανόνες» τους σκέφτομαι χρόνια. Και ελπίζω πως θα συνεχίσω να τους σκέφτομαι. Δεν είχαν από την αρχή τον τίτλο «Κανόνες». Ήταν πιο πολύ μια πινακοθήκη, πρόσωπα διάφορα, πορτρέτα ανθρώπων άγνωστων αλλά αληθινών, όσο άγνωστοι κι αληθινοί είμαστε κι εσείς κι εγώ. Ένας αριθμός ατομικών ιστοριών, που τις σφράγισε και τις όρισε η Μεγάλη Ιστορία – αλλά κι αυτές με τη σειρά τους και με το δικό τους μέτρο χάραξαν τις γραμμούλες τις δικές τους, έβαλαν τα δικά τους χρώματα στη Μεγάλη Ζωγραφιά μιας μεγάλης εποχής.
Ο πολυμήχανος τρόπος που ζωγραφίζει τα πρόσωπα η Κατερίνα Βερούτσου, η αποφασιστική αγάπη που τους δείχνει και τους δίνει, η θαυμαστή ισορροπία που τους προτείνει να κρατούν (ισορροπία ανάμεσα στο εγώ και τον κόσμο, ανάμεσα στο τώρα και στο ποτέ ή στο πάντα, ανάμεσα στο μπορώ και στο θέλω) ήταν η πρώτη χειροπιαστή ιδέα για το γράψιμο αυτού του βιβλίου.
Με την Κατερίνα συζητήσαμε για τους «Κανόνες» πολύ πριν γράψω εγώ και ζωγραφίσει εκείνη τις ιστορίες αυτών των ανθρώπων.
Με ποιους κανόνες έγινε η επιλογή των ιστοριών οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο;
Είναι φανερό πως ούτε οι Κανόνες ούτε οι Κατηγορίες τους έχουν τελειωμό. Η επιλογή των ιστοριών είναι πάντα η πιο δύσκολη, αλλά και η πιο ωραία φάση της δουλειάς. Ήθελα πολύ οι κατηγορίες να είναι αντιπροσωπευτικές της εποχής, αυτής της σπουδαίας εποχής «των επαναστάσεων» και των μεγάλων, των συγκλονιστικών αλλαγών.
Στις λίγες δεκαετίες από τα τέλη του 18ου ως τις αρχές του 19ου αιώνα άλλαξαν πολλά και σημαντικά κομμάτια του κόσμου: άλλαξαν οι χάρτες και ο τρόπος που έβλεπαν οι άνθρωποι τους τόπους, το κοντά και το μακριά. Άλλαξαν οι αγορές, οι ταχύτητες και τα ενδιαφέροντα των αγορών, η φύση η ίδια των συναλλαγών. Άλλαξε το χρήμα. Άλλαξε η αίσθηση του χρόνου και η αίσθηση του ελέγχου πάνω στον χρόνο. Άλλαξε η σημασία της λέξης «ελευθερία» και της λέξης «σκλαβιά». Κι ακόμα κι άλλα, κι άλλα, που βέβαια με τίποτα δεν θα χωρούσαν σ’ ένα βιβλίο.
Όσο για τις συγκεκριμένες ιστορίες… Έψαξα, βρήκα, συγκέντρωσα πολύ περισσότερες απ’ αυτές που τελικά αφηγείται το βιβλίο. Και διάλεξα όσες μπορούσαν να βοηθήσουν με τον δικό της τρόπο η καθεμία, αναδεικνύοντας, φωτίζοντας, τονίζοντας, υπογραμμίζοντας κάποια από τις αλλαγές που άρχισαν να γίνονται λίγο πριν και λίγο μετά το 1800. Άλλες ολοκληρώθηκαν, άλλες συνεχίστηκαν, άλλες κόπηκαν – όλες όμως άφησαν τα ίχνη τους στους κανόνες που ακόμα «κανονίζουν» το παιχνίδι του κόσμου.
Στο βιβλίο σας περιγράφετε κανόνες που όριζαν τις κινήσεις και τις σκέψεις, τους φόβους και τις ελπίδες των ανθρώπων κι όμως άλλαξαν. Στην εποχή μας ποιοι κανόνες πιστεύετε ότι τείνουν να αλλάξουν;
Το καλό με τους Κανόνες είναι ακριβώς ότι αλλάζουν. Άλλοι αργά και άλλοι γρήγορα. Άλλοι κρατάνε λίγες μέρες κι άλλοι χιλιετίες. Οι χρόνοι των Κανόνων παίζουν με τους χρόνους των ανθρώπων. Γι’ αυτό και η παρατήρηση της αλλαγής των κανόνων αποδεικνύεται τελικά δύσκολη.
Ιδίως όταν μιλάμε για την αλλαγή που συμβαίνει τώρα, στον δικό μας χρόνο, στο δικό μας σήμερα. Νομίζω, ωστόσο, ότι μπορούμε με αρκετή ασφάλεια να πούμε πως μια από τις μεγάλες αλλαγές που έχουν αρχίσει να συντελούνται στο διάστημα της δικής μας ζωής αφορά τους κανόνες της σχέσης μας με τη φύση: ο κίνδυνος, ο φόβος μας, δεν είναι πια η «άγρια φύση», αλλά ο «άγριος άνθρωπος» εντός μας. Βαθιές αλλαγές (όχι όλες απλές, όχι όλες εύκολες, ίσως ίσως και όχι όλες καλές) πιστεύω πως έχουμε και στους κανόνες που διέπουν τα κάθε λογής δικαιώματα, είτε μιλάμε για όσα έχουμε κατακτήσει είτε για όσα αγωνιζόμαστε να κατακτήσουμε είτε για όσα δυστυχώς χάνουμε συνεχώς μέσα από τα χέρια μας.
Υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι δυστυχώς παραμένουν αναλλοίωτοι ταλαιπωρώντας την ανθρωπότητα. Αν είχατε τη δυνατότητα ποιον κανόνα θα «εξαφανίζατε»;
Οι Κανόνες (ευτυχώς!) δεν είναι κάτι που μπορεί κάποιος να «εξαφανίζει» ή να «εμφανίζει» κατά βούληση. Είναι, όμως, κάτι που μπορούμε όλοι να παρατηρούμε, να σκεφτόμαστε, να αμφισβητούμε, να μετράμε, να κόβουμε και να ράβουμε ξανά και ξανά πολλές φορές. Συνέχεια. Αν μπορούσα, πάντως, (που δεν μπορώ, αλλά λέμε), αν μπορούσα να «εξαφάνιζα» μερικούς κανόνες, θα διάλεγα μερικούς που έχουν σχέση με το ντύσιμο. Και μερικούς ακόμα που έχουν σχέση με την ευγένεια.
Ποιος κατά τη γνώμη σας είναι ο σημαντικότερος κανόνας για τη συγγραφή ενός βιβλίου γνώσεων;
Διστάζω ν’ απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση. Διότι παρά τα φαινόμενα δεν γράφω βιβλία γνώσεων. Γράφω παραμύθια (ιστορικά παραμύθια, ναι, αυτό ισχύει, και μυθολογικά παραμύθια, κι αυτό ισχύει, και λίγα παραμύθια σκέτα, που δεν είναι ούτε ιστορικά ούτε μυθολογικά).
Διαβάζω, όμως, βιβλία γνώσεων. Ως αναγνώστρια (και λάτρης) λοιπόν τολμώ να πω ότι και τη συγγραφή ενός βιβλίου γνώσεων τη διέπουν κανόνες. Που αλλάζουν. Καλωσορίζω αυτές τις αλλαγές. Για μένα πάντως τους πιο σημαντικούς κανόνες γι’ αυτή τη δουλειά τους βάζει (και πρέπει να τους βάζει) η περιέργεια του αναγνώστη – και όχι η στρατευμένη πολυμάθεια, η ξεροκέφαλη ευρυμάθεια ή οι ακλόνητες βεβαιότητες του συγγραφέα.
Έχετε μεταφράσει πάνω από 1.000 βιβλία και ευτυχώς για εμάς τους αναγνώστες συνεχίζετε! Ποιος είναι ο σημαντικότερος κανόνας στη μετάφραση ενός βιβλίου;
Η μετάφραση μοιάζει πολύ με τη δουλειά του πειρατή: σαν τον επαγγελματία πειρατή, έτσι κι ο μεταφραστής «πρέπει να παίρνει συνέχεια πολλές αποφάσεις. Τις περισσότερες φορές η απόφαση που έχει να πάρει είναι μία και δεν έχει άλλες να διαλέξει. Παρ’ όλα αυτά ο πειρατής πρέπει να την πάρει σαν να ’ταν μία ανάμεσα σε χιλιάδες».
Σαν όλες τις δουλειές η μετάφραση των βιβλίων έχει πολλούς κανόνες. Κανόνες που δεν είναι όλοι γλωσσικοί (ή γραμματικοί ή συντακτικοί ή «λογοτεχνικοί»). Πολλοί έχουν κοινωνικό ή και πολιτικό χρώμα. Κάποιοι είναι γενικοί, κάποιοι πολύ προσωπικοί. Υπάρχουν κανόνες πολύ σπουδαίοι και ισχυροί, τέτοιοι που μπορούν να σε εμποδίσουν – και να μη μεταφράσεις καθόλου ένα βιβλίο. Και άλλοι μικροί, στους οποίους όμως έχεις αδυναμία και δεν τους κάνεις εύκολα στην άκρη.
(Για παράδειγμα: έχω μάθει να γράφω το τρένο με έψιλον, αλλά με τίποτα δεν γράφω το «καινούργιο» χωρίς γάμα). Για μένα πάντως ο σημαντικότερος κανόνας στη μετάφραση ενός βιβλίου είναι η ΚΟΙΝΗ ΛΟΓΙΚΗ. Με την κοινή λογική δεν παίζουμε. Δεν κάνουμε ζαβολιές. Δεν κάνουμε τσιριμόνιες. Το πρόστιμο, όταν την αγνοούμε ή την παραβιάζουμε, μπορεί να είναι τρομερά μεγάλο.
«Κάθε άνθρωπος ζει τη ζωή του, λέει την ιστορία του, φτιάχνει, αρμόζει, τονίζει τον κανόνα του». Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο κανόνας ο οποίος χαρακτηρίζει τη δική σας ζωή;
Oh, we love this thing, life. Δεν ξέρω αν είναι κανόνας αυτό. Λόγια κάποιου άλλου είναι, και ντροπή μου που δεν θυμάμαι πια ούτε πού τα διάβασα. Αλλά αν έπρεπε να διαλέξω έναν κανόνα «να χαρακτηρίζει τη δική μου ζωή», όπως λέτε, αυτό θα διάλεγα. Μου αρέσει πολύ η ζωή. Μου αρέσει να τη ζω. Μου αρέσει και να τη σκέφτομαι. Όσο περισσότερο τόσο καλύτερα. Και για το κομμάτι που ζούμε και για το κομμάτι που σκεφτόμαστε υπάρχουν πολύτιμες βοήθειες. (Κανόνες κι αυτές; Ίσως. Αλλά πανάρχαιες. Και αιώνιες ελπίζω). Πρώτη βοήθεια: Η λέξη. Η καθεμία λέξη. Σε καθεμία γλώσσα. Οι λέξεις είναι μικρά θαύματα. Μικροί θεοί. Μικρά μυστήρια. Όλες οι λέξεις. Κι αυτές που καταλαβαίνω κι αυτές που δεν καταλαβαίνω. Δεύτερη βοήθεια: Η ερώτηση. Η ερώτηση είναι αξία. Είναι δύναμη. Είμαι ευγνώμων για τις ερωτήσεις. Γι’ αυτές που έκανα και κάνω εγώ. Αλλά και γι’ αυτές που έχουν κάνει και συνεχίζουν να κάνουν οι άλλοι.
ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ
Ένα παιχνίδι με κανόνες
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Διαβάστε
Ένα παιχνίδι με Κανόνες, της Μαρίας Αγγελίδου (εικ.: Κατερίνα Βερούτσου)
