Έβγαλα την μπέμπελη
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν έχει υπερβολική ζέστη εκεί που βρίσκομαι.
Από πού προήλθε: Μπέμπελη είναι η λαϊκή ονομασία της παιδικής ιλαράς. Το παιδί που εμφανίζει την ιλαρά έχει υψηλό πυρετό και η όψη του είναι κόκκινη. Όπως δηλαδή ακριβώς όταν ζεσταινόμαστε πολύ.
***
Έγινε μύλος
Σε ποια περίπτωση λέγεται: για κάποια χαοτική, μπερδεμένη κατάσταση, κάποιον εκτεταμένο καβγά.
Από πού προήλθε: Οι μύλοι παλιά ήταν ο τόπος συνάντησης των κατοίκων μιας περιοχής (κάτι σαν τις πλατείες μεταγενέστερα). Εκεί κυκλοφορούσαν τα νέα του χωριού, συζητούνταν οι εξελίξεις, μαθαίνονταν και διαδίδονταν τα πάντα. Οι φωνές του κόσμου, των ζώων, της φτερωτής του μύλου που γύριζε, του νερού, δημιουργούσαν μια αίσθηση απίστευτης βαβούρας και ατελείωτου πανηγυριού. Εξ’ ου και το «έγινε μύλος».
***
Έγινε περδίκι
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν κάποιος γιατρεύεται πλήρως από κάποια ασθένεια.
Από πού προήλθε: τα νεογνά της πέρδικας είναι από τα λίγα πτηνά που μπορούν από την πρώτη μέρα της εκκόλαψής τους να βρουν την τροφή μόνα τους.
***
Έκανε Σαρδάμ
Σε ποια περίπτωση λέγεται: ακούσια λάθος εκφορά λέξης ή φράσης (αθέλητος αναγραμματισμός).
Από πού προήλθε: ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Άλκης, Ακύλας ή Αχιλλέας Μαδράς (γνωστός ως Άλκης Ακύλας) γύρισε την πρώτη ελληνική ταινία (Η τσιγγάνα της Αθήνας, 1923). Λόγω των πολλών λαθών που θεώρησε ότι έκανε κατά τα γυρίσματα, ο Μαδράς αναγραμμάτισε μόνος το επίθετό του σε Σαρδάμ, λέξη που έμεινε να χαρακτηρίζει έκτοτε τους αθέλητους αναγραμματισμούς λέξεων ή φράσεων.
***
Έπεσε ακρίδα
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν κάπου παρατηρείται έλλειψη σε κάτι ή σε κάποιου είδους καταστροφή ή ακόμα και σε αναδουλειές καταστηματαρχών.
Από πού προήλθε: η ακρίδα θεωρείται το πιο καταστρεπτικό έντομο καθώς είναι σε θέση –και συνήθως αυτό κάνει- να καταστρέψει καλλιέργειες ολοκληρωτικά.
***
Έπεσε περονόσπορος
Σε ποια περίπτωση λέγεται: μεταφορικά για να δηλώσει τον αφανισμό από έναν τόπο, την εγκατάλειψη ενός τόπου, την ερήμωση ενός τόπου.
Από πού προήλθε: ο περονόσπορος είναι μύκητας που αναφέρεται ως ασθένεια συνήθως του αμπελιού και κάποιων λαχανικών. Ειδικά στα αμπέλια θεωρούνταν εξαιρετικά επικίνδυνος, ικανός να τα καταστρέψει εντελώς.
***
Έπρεπε να μυρίσω τα νύχια μου
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν μας ρωτούν για κάποιο γεγονός που υποτίθεται έπρεπε να γνωρίζουμε ενώ εμείς το αγνοούμε επιδεικτικά…
Από πού προήλθε: κατά τους αρχαίους Ολυμπιακούς αγώνες γινόταν ό,τι ακριβώς και σήμερα. Τα στοιχήματα στις εξέδρες για τους εικαζόμενους νικητές έδιναν και έπαιρναν. Κάποιοι από αυτούς προσέτρεχαν στα μαντεία ζητώντας κάποιο…σιγουράκι. Οι ιέρειες των μαντείων αυτών βουτούσαν τα δάκτυλα των χεριών τους σε ένα υγρό από δαφνέλαιο, τα μύριζαν και ακολούθως ξεστόμιζαν το όνομα του νικητή.
***
Έριξε μαύρη πέτρα πίσω του
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν κάποιος φεύγει από κάπου δίχως να επιστρέψει ποτέ. Οριστική φυγή.
Από πού προήλθε: Τα πολύ παλιά χρόνια, όταν οι άνθρωποι ήθελαν να στιγματίσουν μια κακή πράξη κάποιου ανθρώπου έριχναν πέτρες σε κάποιο προαποφασισμένο σημείο. Η πέτρα αυτή λεγόταν «ανάθεμα» από τη λέξη που ξεστόμιζαν καθώς την εκσφενδόνιζαν. Οι εχθροί του αναθεματιζομένου ατόμου πετούσαν μαύρες πέτρες στο σωρό του αναθέματος με την πλάτη γυρισμένη προς το πρόσωπό του. Έκτοτε αρνούνταν να ξαναπεράσουν από το μέρος εκείνο ή να ξαναμιλήσουν γι’ αυτόν. Το ανάθεμα θεωρήθηκε από τις πιο σκληρές τιμωρίες που σκέφτηκε άνθρωπος.
Έφαγε/ ήπιε τον άμπακο
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν κάποιος φάει ή πιει υπερβολικά.
Από πού προήλθε: Η λέξη «άμπακας» (ή άμπακος) προέρχεται από την αρχαιοελληνική «άβαξ» η οποία ήταν πλάκα πάνω στην οποία οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν μαθηματικές πράξεις (χαράζοντας σε άμμο ή κερί). Προϊόντος του χρόνου, ο «άβαξ» πέρασε στη λατινική γλώσσα ως «abacus» και απέκτησε την έννοια της Αριθμητικής. Το 1568 ο Μανουήλος Γλυνζώνιος εκδίδει στη Βενετία το πρώτο βιβλίο Αριθμητικής με έναν τίτλο που κοντεύει τη μισή σελίδα. Το βιβλίο αυτό έγινε και έμεινε γνωστό με το όνομα «άμπακας». Καθώς ήταν πολύ μεγάλο και οι πληροφορίες του ήταν αναρίθμητες, όποιος είχε καταφέρει να το μελετήσει και να γνωρίζει το περιεχόμενό του θεωρούνταν τέρας μορφώσεως. Έτσι επεκράτησε να λέγεται για κάποιον πολυγνώστη «αυτός ξέρει τον άμπακο». Στις μέρες μας η φράση αλλοιώθηκε ακόμη περισσότερο δηλώνοντας τη μεγάλη ποσότητα που ήπιε ή έφαγε κάποιος.
***
Έφαγε τον αγλέορα
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν κάποιος έχει καταναλώσει υπερβολική ποσότητα φαγητού.
Από πού προήλθε: Ο αγλέορας ή αγλέουρας είναι δηλητηριώδες φυτό και προφανώς προέρχεται από τo αρχαιελληνικό «ελλέβορος» (ελλέβορας, αλλέβουρας, αγλέουρας). Ο ελλέβορος έχει πικρή γεύση ενώ η οσμή του μάλλον προκαλεί τουλάχιστον δυσφορία που μπορεί να φτάσει ως το θάνατο. Στο βυζάντιο το έδιναν ως εμετικό μετά από κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού ή άλλων στομαχικών διαταραχών. Η δυσφορία που προκαλείται από το υπερβολικό φαγητό και μοιάζει με εκείνη του ελλέβορου ή η λήψη του για πρόκληση εμετού, πιθανότατα δημιούργησε τη φράση «έφαγε τον αγλέορα».
***
Έχει το κοκαλάκι της νυχτερίδας
Σε ποια περίπτωση λέγεται: για ανθρώπους που είναι πολύ τυχεροί
Από πού προήλθε: Παλιά ανθρώπινη δοξασία που ανέφερε ότι όποιος είχε κοκαλάκι από τη σπονδυλική στήλη της νυχτερίδας προσέλκυε πολύ ευνοϊκά γι’ αυτόν γεγονότα. Υπήρχε μάλιστα και τελετουργικό που διέφερε από περιοχή σε περιοχή το οποίο ανέφερε ότι έπρεπε να σκοτώσεις νυχτερίδα, να τη θάψεις τρεις ή σαράντα μέρες και να ακουμπήσεις με τα κόκαλα αυτά μετά όποιον επιθυμείς. Πολύ ανθρώπινα πράγματα δηλαδή.
