Φιρί φιρί το πας
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν σκόπιμα δημιουργεί κάποιος τις προϋποθέσεις για την επίτευξη ενός αποτελέσματος, είτε θετικού είτε…αρνητικού.
Από πού προήλθε: firil firil στα τούρκικα σημαίνει γύρω γύρω. Έτσι προέκυψε η νεοελληνική έννοια διαφόρων εκφράσεων με κέντρο το «φιρί φιρί το πας» που σημαίνει ότι πηγαίνεις γύρω γύρω και με μεθοδικό συνήθως τρόπο για να πετύχεις έναν στόχο, επιθυμητό ή μη.
***
Φτου κι απ’ την αρχή
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν κάποια ενέργεια ή προσπάθεια πρέπει να επαναληφθεί από το αρχικό της στάδιο.
Από πού προήλθε: στα σχολεία επί βυζαντίου, όταν τα παιδιά τέλειωναν την καλλιγραφία τους (απαιτούμενο και σημαντικότατο μάθημα της εποχής), έδιναν την πλάκα στο δάσκαλο για διόρθωση ο οποίος τους ζητούσε να την ξαναγράψουν. Μη έχοντας πολλές φορές σφουγγάρι, έσβηναν την πλάκα με τα δάχτυλα φτύνοντάς τα. Έτσι έμεινε το «φτου κι απ’ την αρχή».
***
Χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν επικρατεί πλήρης σύγχυση σε ένα γεγονός ή κατάσταση, συνήθως λόγω ανοργανωσιάς ή πολυκοσμίας.
Από πού προήλθε: κατά την άλωση της Πόλης το 1453, οι κατακτητές συγκέντρωσαν του κατοίκους της πόλης σε διάφορα σημεία: αλλού οι άντρες, αλλού οι γυναίκες, αλλού τα παιδιά που ασφαλώς έκλαιγαν. Αυτή η απελπιστική κατάσταση καταγράφηκε στο διάσημο δημοτικό τραγούδι «…κλαμμός, θραμμός που γένηκε εκείνην την ημέρα, ‘χασε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα…»
***
Χτύπα ξύλο
Σε ποια περίπτωση λέγεται: όταν ακούγεται κακός λόγος από κάποιον.
Από πού προήλθε: αρχαία δοξασία που έγκειται στην πίστη ότι τα καλά πνεύματα του κόσμου κατοικούσαν μέσα στους κορμούς των δέντρων και ειδοποιούνται με το χτύπημα ξύλου για κάποιο επερχόμενο κακό ώστε να επέμβουν.
***
Χύνει κροκοδείλια δάκρυα
Σε ποια περίπτωση λέγεται: για εκείνον που κλαίει ψεύτικα ή που κλαίει ενώ ουσιαστικά δε λυπάται διόλου.
Από πού προήλθε: λεγόταν παλιά ότι ο κροκόδειλος όταν ήθελε να ξεγελάσει το υποψήφιο θήραμά του, έμπαινε πίσω από κάποια κρυψώνα και άρχιζε να παράγει παράξενους ήχους που έμοιαζαν με κλάμα παιδιού. Το αστείο της υπόθεσης ήταν ότι αυτά τα δάκρυα έβγαιναν και στην πραγματικότητα: παχιά και μπόλικα μπόλικα. Το θήραμα ξεγελιόταν και ο κροκόδειλος δρούσε ανενόχλητος.
***
Ώρα καλή στην πρύμνη σου κι αέρας στα πανιά σου
Σε ποια περίπτωση λέγεται: η φράση είναι διφορούμενη, λεγόμενη άλλοτε ως ευχή κι άλλοτε ως κατάρα σε ανθρώπους που ετοιμάζονται να αναχωρήσουν για ταξίδι.
Από πού προήλθε: Πρόκειται για κατάρα που εκλήφθηκε ως ευχή και ειπώθηκε από κάποιον ραγιά προς τον τουρκικό στόλο μετά την ήττα του από τον τσάρικο στόλο του Ορλώφ στο Τσεσμέ της Μ. Ασίας. «Ώρα καλή στην πρύμνη σας κι αέρα στα πανιά σας κι ούτε πουλί πετούμενο να μη βρεθεί μπροστά σας», τους είπε κι αυτοί χάρηκαν πολύ με την…ευχή. Μόνο που αυτός εννοούσε να μη συναντήσουν πουλιά καθώς τα πουλιά πετούν κοντά στις στεριές, ποτέ στις ανοιχτές θάλασσες.
