Η Κατερίνα Καζέλα είναι Σχολική Σύμβουλος στην 56η Περιφέρεια Προσχολικής Αγωγής Αττικής, στην 48η Περιφέρεια Π.Α Κυκλάδων και στην 46η Περιφέρεια Π.Α Δωδεκανήσου. Έχει σπουδάσει Νηπιαγωγός στην Κύπρο και έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με υποτροφία του ΙΚΥ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Έχει συμμετάσχει ως εισηγήτρια σε διεθνή και πανελλήνια συνέδρια, σε ημερίδες και σεμινάρια και διαθέτει πλούσιο επιμορφωτικό έργο σε δημόσιους και άλλους επιστημονικούς φορείς. Έχει στο ενεργητικό της, εκδόσεις βιβλίων, συμμετοχές σε βιβλία και συλλογικούς τόμους, άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων.
Το επιμορφωτικό της έργο εστιάζει σε θέματα διδακτικής μεθοδολογίας, διδακτικής των Φυσικών Επιστημών, στη Διαμόρφωση της Ομάδας. Εκείνο όμως που την χαρακτηρίζει τα τελευταία χρόνια είναι η ενασχόληση της με τις Persona Dolls. Διαρκώς ταξιδεύει, διαβάζει επιμορφώνεται , αλλά και επιμορφώνει και τολμά καινούργιες μεθόδους διδασκαλίας.
Το ELNIPLEX έχει την χαρά και την τιμή να φιλοξενεί την πρωτοπόρο στην μύηση των Persona Dolls στην Ελλάδα, Κατερίνα Καζέλα που με αγάπη και ενδιαφέρον επιμορφώνει πλήθος εκπαιδευτικών στη μεθοδολογία τους και δεν διστάζει να δοκιμάσει την εφαρμογή τους στην τάξη.
Συνέντευξη στη Δώρα Πουρή.
Για πρώτη φορά στην Ελλάδα εισάγεται η μεθοδολογία της κούκλας Persona Doll με ένα συστηματικό και βιωματικό τρόπο. Και το όνομα Κατερίνα Καζέλα έχει ταυτιστεί με τις ιδιαίτερες αυτές κούκλες. Πώς ξεκίνησε σαν ιδέα;
Η ιδέα ξεκίνησε με αφορμή ένα ταξίδι στο εξωτερικό, όπου παρακολούθησα ένα πρόγραμμα εφαρμογής των Persona Dolls. Η προσέγγιση μου φάνηκε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και η επαφή μ’ αυτό το είδος κούκλας μου δημιούργησε την επιθυμία να εντρυφήσω βαθύτερα στη μεθοδολογία αυτή. Κάπως έτσι ξεκίνησα το εγχείρημα εισαγωγής των Persona dolls στην Ελλάδα.
Πώς ήταν η πρώτη επαφή και γνωριμία με τις κούκλες;
Η ενασχόληση μου με τις κούκλες έχει παρελθόν! Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιώ τις κούκλες δραματικού παιχνιδιού σαν εκπαιδευτικό εργαλείο σε ποικίλες δράσεις που οργανώνω και συμμετέχω μέσα από το ρόλο της σχολικής συμβούλου καθώς και της επιμορφώτριας ενηλίκων. Πιστεύω πολύ στη δύναμη της κούκλας. Οι κούκλες είναι ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια του δασκάλου. Τα παιδιά ταυτίζονται μαζί τους, μιλούν ελεύθερα, εκφράζουν τα συναισθήματά και τις σκέψεις τους, επεξεργάζονται το γλωσσικό τους κώδικα και ταυτόχρονα ψυχαγωγούνται.
Αυτή ακριβώς η ενασχόληση ήταν και η αιτία παρακολούθησης του προγράμματος στο εξωτερικό. Μετά το δεύτερο ταξίδι, στην επιστροφή θυμάμαι στο αεροπλάνο, συνειδητοποίησα ότι θέλω να ασχοληθώ με ένα πιο συστηματικό τρόπο και έτσι αποφάσισα να σχεδιάσω ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης ή εκπαίδευσης καλύτερα στη μεθοδολογία αυτή. Αυτό που σκέφτηκα ήταν, γιατί να μην το δοκιμάσουμε με τα κορίτσια στην περιφέρεια; Φαίνεται τόσο ενδιαφέρον.
“Είδα να αναπτύσσεται ένα μεγάλο ενδιαφέρον
από συναδέλφους εκπαιδευτικούς και όχι μόνο”
Είχατε διαβάσει ή ενημερωθεί για την εφαρμογή τους στην τάξη;
Είναι αλήθεια ότι παρακολουθώντας το πρόγραμμα στο εξωτερικό δεν μπορώ να πω ότι ένιωθα έτοιμη για το εγχείρημα αυτό. Γι αυτό και άρχισα τη συστηματική μελέτη, βιβλιογραφική έρευνα και παρακολούθηση βιντεοσκοπημένων δράσεων από το εξωτερικό, γεγονός που με βοήθησε να έχω μια πληρέστερη εικόνα της μεθοδολογίας τόσο σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και στο πρακτικό μέρος. Είναι σημαντικό να αναφέρω ότι η προσέγγιση αυτή στο εξωτερικό είναι πιο διαδεδομένη συγκριτικά με την χώρα μας.
Από την ανασκόπηση της ελληνικής βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε ότι στην Ελλάδα χρήση της μεθοδολογίας των persona doll έχει πραγματοποιηθεί σε μεμονωμένες περιπτώσεις και κάτω από ειδικές συνθήκες εφαρμογής της, με την πρώτη έρευνα από τη Βίτσου (2008) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με επιβλέπουσα την κ.Κακανά (και επίσης επιβλέπουσα του διδακτορικού μου), στη συνέχεια είχαμε ακόμα σχετικές εργασίες από την Konstantoni, 2009, τη Δημητριάδη, 2013, 2014, τη Χρίστου, 2016 και Λιόλιου, 2011.
Ωστόσο πρέπει να πούμε ότι κάποια συστηματική εφαρμογή σε σχολεία σε συνθήκες πραγματικής τάξης δεν είχε πραγματοποιηθεί.
Μετά από μια συστηματική μελέτη δύο μηνών περίπου προχώρησα στο σχεδιασμό ενός προγράμματος επιμόρφωσης το οποίο και παρουσίασα για πρώτη φορά στο Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης με το οποίο είχαμε συνεργασία.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και ιδιαίτερα το Facebook αποδεικνύονται πολύ δυνατά εργαλεία μετάδοσης και διάχυσης της γνώσης. Γιατί το λέω αυτό; Γιατί μετά τις πρώτες αναρτήσεις και τις πρώτες φωτογραφίες των κούκλων είδα να αναπτύσσεται ένα μεγάλο ενδιαφέρον από συναδέλφους εκπαιδευτικούς και όχι μόνο, ψυχολόγους, εργοθεραπευτές, ανθρώπους γενικά που ασχολούνται με τα παιδιά, ένα ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε με ερωτήματα, απορίες, επιθυμία για να φτιάξουν ή να αγοράσουν κούκλες και να παρακολουθήσουν κάποιο σεμινάριο.
“Η κούκλα Persona είναι η κούκλα με προσωπικότητα,
η κούκλα με ταυτότητα”
Πώς φτιάχτηκε η πρώτη κούκλα PersonaDoll;
Η κατασκευή των κούκλων δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση. Αφού είδα και παρατήρησα πως ήταν οι κούκλες persona άρχισε η αναζήτηση των κατάλληλων ανθρώπων που θα μπορούσαν να φτιάξουν τις κούκλες αυτές. Μετά από πολλαπλές αναζητήσεις καταλήξαμε στην κατασκευή της πρώτης μας κούκλας με μια καινούργια τεχνική, με τη χρήση μπάλας και αφρώδες υλικού. Στη συνέχεια, η συλλογή μας εμπλουτίστηκε και με πάνινες κούκλες. Ομολογώ ότι κανένας από τους συνεργάτες μας δεν είχε φτιάξει ξανά κούκλες persona και για το λόγο αυτό μέσα από την ενασχόληση τους, τις παρατηρήσεις μας καθώς και την ανατροφοδότηση από τη χρήση τους, οι τεχνικές κατασκευής τους έχουν βελτιωθεί πολύ.
Πότε έγινε η πρώτη παρουσίαση του προγράμματος και πως εξαπλώθηκε η φήμη των Persona Dolls;
Θα πρέπει να πω ότι η πρώτη παρουσίαση και επιμόρφωση στη χρήση των Persona dolls έγινε στο Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης με το οποίο είχαμε μια συνεργασία και ακολούθησαν και άλλες επιμορφώσεις ως προσκεκλημένη από διάφορους εκπαιδευτικούς φορείς.
Ωστόσο, η δική μου επιθυμία ήταν η διάχυση του σε μια ευρύτερη βάση και συγκεκριμένα η εφαρμογή του στις τάξεις με ένα συστηματικό τρόπο, έτσι ώστε να έχουμε μια αξιόπιστη ανατροφοδότηση για την αποτελεσματικότητα της ως μεθόδου για την προσέγγιση ζητημάτων διαφορετικότητας, διακρίσεων, ανισοτήτων, στερεότυπων και ρατσισμού και όχι μόνο, αλλά και άλλων κοινωνικών θεμάτων, συναισθηματικών καταστάσεων, κλπ..
Τι είναι η Persona Doll και ποια η ιστορία τους; Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά από μια κούκλα δραματικού παιχνιδιού;
Η κούκλα δραματικού παιχνιδιού είναι η κούκλα την οποία το παιδί μπορεί να τη χρησιμοποιήσει με όποιο τρόπο θέλει, κατά βούληση, και να της αποδώσει όποιο ρόλο θέλει, να της αλλάξει ρόλο, δηλαδή μπορεί τη μια φορά να είναι η μαμά του και την άλλη φορά να είναι η φίλη του.
Ενώ η κούκλα Persona είναι η κούκλα με προσωπικότητα, η κούκλα με ταυτότητα. Η κούκλα αυτή έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία δεν αλλάζουν ποτέ, όπως ένας άνθρωπος έχει τη δική του ταυτότητα και τα δικά του χαρακτηριστικά… έτσι και η κούκλα. Η κούκλα δεν μπορεί να παρουσιαστεί τη μια μέρα σαν Μαρία και την άλλη μέρα σαν Ελένη, διατηρεί την ταυτότητα της, γι’ αυτό και ονομάζονται κούκλες persona.
“Η εισαγωγή της κούκλας έχει τέσσερα βασικά στάδια,
τα οποία δεν πρέπει να παραλείπονται”
Η κούκλα αυτή φυσικά δε μιλάει όπως παρακολουθήσαμε σε σεμινάριο εκπαιδευτικών, αλλά με ένα διαφορετικό τρόπο μεταφέρει μηνύματα στα παιδιά. Πως εισάγουμε μια κούκλα Personaμέσα στην τάξη και πως βοηθάει στη διδακτική πρακτική;
Έτσι ακριβώς! Η κούκλα μιλάει στον εκπαιδευτικό και ο εκπαιδευτικός διαμεσολαβεί στο να μεταφέρει το μήνυμα της κούκλας στα παιδιά.
Ο εκπαιδευτικός πρέπει να μιλάει πάντα στο τρίτο πρόσωπο, ποτέ στο πρώτο, ο εκπαιδευτικός συστήνει την κούκλα στα παιδιά και τα παιδιά μπορούν να κάνουν ερωτήσεις στην κούκλα για να την γνωρίσουν καλύτερα. Η εισαγωγή της κούκλας έχει τέσσερα βασικά στάδια, τα οποία δεν πρέπει να παραλείπονται. Αυτό δε σημαίνει ότι η κούκλα δεν μπορεί να έρθει περισσότερες φορές από τέσσερις. Μπορεί να έρθει όσες φορές ο εκπαιδευτικός κρίνει ότι χρειάζονται, όμως τα τέσσερα στάδια θα πρέπει να υπάρχουν οπωσδήποτε.
Πρώτο στάδιο: Στην 1η συνάντηση είναι η εισαγωγή της κούκλας, ο εκπαιδευτικός –χρήστης της κούκλας την φέρνει στην τάξη σαν να ήταν ένα παιδί, παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της, το οικογενειακό της περιβάλλον, ποιοι είναι οι γονείς της, τα αδέλφια της, κλπ., μιλά για τα ενδιαφέροντα τις προτιμήσεις της, τι της αρέσει, τι δεν της αρέσει.
Σε αυτό το σημείο είναι που ο εκπαιδευτικός είτε με ερωτήματα από τα παιδιά, είτε ο ίδιος το θέτει, αποσαφηνίζεται η έννοια ότι έχουμε μια κούκλα. Σε τι διαφέρει αυτή η κούκλα από έναν έμψυχο οργανισμό, ώστε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι πρόκειται για μια κούκλα. Όμως αυτό που λέμε στα παιδιά είναι ότι στην τάξη θα τη φανταστούμε ότι είναι ένα παιδί σαν κι εσάς. Στο τέλος της πρώτης συνάντησης η κούκλα αποχαιρετά τα παιδιά με την υπόσχεση ότι θα ξανάρθει.
Δεύτερο στάδιο: Στη 2η συνάντηση σκοπός είναι κυρίως η γνωριμία και εξοικείωση των παιδιών με την κούκλα, καθώς επανέρχεται και συζητά με τα παιδιά στοιχεία από την καθημερινότητα της. Μπορεί στη φάση αυτή να μοιραστεί ευχάριστες εμπειρίες από την καθημερινή της ζωή, έτσι για να νιώσουν τα παιδιά ότι είναι ένα παιδί σαν κι αυτά.. Έτσι δίνουμε το στίγμα, ότι η κούκλα είναι ένα συνηθισμένο παιδί που ζει την καθημερινότητα του και στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε και τη δύσκολη στιγμή.
Τρίτο στάδιο: Στην 3η συνάντηση η κούκλα επανέρχεται και παρουσιάζει το πρόβλημα που την απασχολεί, που μπορεί να είναι ένα θέμα διαφορετικότητας, μπορεί να είναι μια προβληματική συναισθηματική ή μια διλημματική κατάσταση που αντιμετωπίζει. Μπορεί για παράδειγμα η κούκλα να έχει μια φοβία, να μην θέλει να κοιμάται μόνη της το βράδυ, να μην θέλει να έρθει σχολείο, μπορεί να μην θέλει να τρώει λαχανικά και φρούτα, κλπ. Μπορούμε να επεξεργαστούμε δηλαδή πέρα από οποιοδήποτε πρόβλημα διαφορετικότητας που αφορά είτε φυσικά χαρακτηριστικά ή φυλετικά, εθνικιστικά, να προσεγγίσουμε και να επεξεργαστούμε κοινωνικά ζητήματα, για παράδειγμα τα αδέσποτα, τη διατροφή.
Τέταρτο στάδιο: Η τελευταία φάση είναι όταν έρχεται η κούκλα και ευχαριστεί τα παιδιά για τις συμβουλές τους και τους αποχαιρετά αν δεν θα ξανάρθει. Τα παιδιά μέσα από τη διαδικασία αυτή, αναπτύσσουν αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση γιατί αισθάνονται υπερήφανα που κατάφεραν και βοήθησαν την κούκλα.
“Σαν εκπαιδευτικός, σαν γονιός, σαν ψυχολόγος,
θέλω να θωρακίσω τα ίδια τα παιδιά”
Ποιους στόχους εξυπηρετεί η ένταξη τους στην τάξη; Μπορεί η κούκλα να λειτουργήσει θεραπευτικά;
Φυσικά και μπορούμε να επεξεργαστούμε θέματα συναισθηματικά, παιδιά που είναι ντροπαλά, που έχουν φοβίες όπως είπα πιο πριν, και εδώ είναι ο θεραπευτικός της ρόλος. Η κούκλα πέρα από τον εκπαιδευτικό της ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και θεραπευτικό ρόλο.
Όταν παρουσιάζουμε την ιστορία της κούκλας στα παιδιά τα βασικά σημεία εστίασης είναι η αναγνώριση και κατανόηση του συναισθήματος της κούκλας και η ενσυναίσθηση με βασικά ερωτήματα «Τι νομίζετε ότι αισθάνεται η κούκλα; Έχετε νιώσει ποτέ εσείς έτσι; Πως θα ένιωθες εσύ αν ήσουν στη θέση της κούκλας; Τι θα τη συμβούλευες να κάνει αν συμβεί ξανά αυτό το περιστατικό;».
Αυτό που θέλω εγώ σαν εκπαιδευτικός, σαν γονιός, σαν ψυχολόγος, είναι να θωρακίσω τα ίδια τα παιδιά, να είναι δυνατά να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα που συναντούν, να αναζητούν και να βρίσκουν λύσεις τα ίδια και αν δεν τα καταφέρνουν μόνοι τους να απευθύνονται σε ένα πρόσωπο που εμπιστεύονται και να μιλούν.
Εσείς τι πιστεύετε από την επαφή σας με τα παιδιά;
Εγώ νομίζω ότι πέρα από την έννοια της διαμεσολάβησης του δασκάλου που μεταφέρει το μήνυμα της κούκλας, τίθεται και το θέμα εμπιστοσύνης, να βοηθήσουμε το παιδί να μιλήσει και να εμπιστευτεί το πρόβλημα του σε ένα δικό του άνθρωπο. Σύνθημα είναι, «Μίλα σε αυτόν που εμπιστεύεσαι» και η κούκλα εμπιστεύεται το δάσκαλο αυτή τη στιγμή, του μιλάει και του λέει το πρόβλημα της.
Στη συνέχεια ο δάσκαλος ζητά από τα παιδιά να βοηθήσουν την κούκλα και τα παιδιά ταυτίζονται μαζί της και αναζητούν τρόπους να τη βοηθήσουν. Όλη αυτή η διαδικασία είναι προς όφελος τους, γιατί τα βοηθάει σε μια παρόμοια κατάσταση να βρίσκουν λύσεις αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσουν δεξιότητες γενικότερα στο πώς να επιλύουν προβληματικές καταστάσεις.
Πώς είναι η συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και η ανταπόκριση τους στο νέο αυτό τρόπο προσέγγισης με τις Persona dolls;
Φέτος στην 56η περιφέρεια Προσχολικής Αγωγής, εδώ στη Δυτική Αττική, κάνουμε μια οργανωμένη προσπάθεια εφαρμογής των Persona dolls στο νηπιαγωγείο. Αρχικά οι εκπαιδευτικοί επιμορφώθηκαν με μια ημερίδα 5 ωρών σε θεωρητικό επίπεδο και ένα μικρό πρακτικό κομμάτι και στη συνέχεια κλήθηκαν όσοι ενδιαφέρονταν να δηλώσουν συμμετοχή και να το εφαρμόσουν στις τάξεις τους. Η συμμετοχή ήταν ικανοποιητική και θα είχαμε πολύ μεγαλύτερη συμμετοχή αλλά αυτό που τους προβλημάτιζε ήταν η κούκλα δηλαδή πως θα την κατασκευάσουν ή πως θα την αγοράσουν λόγω του ότι δεν είχαμε κονδύλι κάτι που ξεπεράστηκε για πολλούς εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν καθώς η Σχολική Επιτροπή ανέλαβε την αγορά των κούκλων.
Στην προσπάθεια μας αυτή συμμετέχουν 35 εκπαιδευτικοί από δημόσια νηπιαγωγεία και δύο ιδιωτικά της 56ης περιφέρειας καθώς και ένα ιδιωτικό από τη Ρόδο. Το πρόγραμμα για την περιφέρεια σχεδιάστηκε με τη μορφή έρευνας δράσης, οι εκπαιδευτικοί έχουν χωριστεί σε τρεις ομάδες οι οποίες ανά τακτά χρονικά διαστήματα, μια φορά το μήνα περίπου θα συναντιόμαστε για ανατροφοδότηση και αναστοχασμό πάνω στις δράσεις μας, θα συζητούν μεταξύ τους για να βελτιώνουν τις πρακτικές τους.
“Πιστεύω στη δύναμη της κούκλας και στη δύναμη των Persona dolls”
Πώς σκοπεύετε να παρακολουθείτε το πρόγραμμα και την αποτελεσματικότητα του;
Για το σκοπό αυτό έχω φτιάξει ένα πρωτόκολλο καταγραφής στο οποίο θα γίνεται η αποτύπωση της προσπάθειας που κάνουν μέσα στην τάξη. Ειδικότερα, στο πρωτόκολλο θα καταγράφονται οι ενέργειες που γίνονται σε κάθε φάση εισαγωγής της κούκλας και ειδικότερα τα θετικά σημεία που παρατηρούν όσον αφορά δηλαδή τα παιδιά, το ενδιαφέρον τους, την ανάπτυξη ή αλλαγή στάσεων καθώς και τα αρνητικά σημεία, δηλαδή που δυσκολεύονται, ποια σημεία χρήζουν περαιτέρω επιμόρφωσης ή πρακτικής εξάσκησης.
Πέρα από το επιμορφωτικό υλικό που δόθηκε στους εκπαιδευτικούς έφτιαξα έναν οδηγό με τα βήματα που θα ακολουθήσουν για την εφαρμογή του. Επίσης, κάθε εκπαιδευτικός ή σχολική μονάδα θα διατηρεί ένα φάκελο Persona dolls, όπου θα έχουν φωτογραφίες των κούκλων/ας, την ταυτότητα, την ιστορία της κάθε κούκλας, φωτογραφικό υλικό, βιντεοσκοπημένες δράσεις, υλικό που μπορεί να παραχθεί με τα παιδιά στα πλαίσια του προγράμματος και ότι άλλο σχετικό με το πρόγραμμα.
Οι Persona Dolls βρίσκουν ολοένα και περισσότερους οπαδούς.
Η αλήθεια είναι ότι το ενδιαφέρον κάθε μέρα μεγαλώνει, εκπαιδευτικοί από όλη την Ελλάδα, την Κύπρο, Έλληνες εκπαιδευτικοί του εξωτερικού εκδηλώνουν κάθε μέρα το ενδιαφέρον τους με πολλαπλούς τρόπους κάτι που μου δημιουργεί και ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι τους. Δέχομαι πολλές προσκλήσεις για σεμινάρια, επιμορφώσεις και εκδηλώσεις με τις persona στο επίκεντρο κι αυτό είναι ιδιαίτερα τιμητικό για μένα.
Πιστεύω στη δύναμη της κούκλας και στη δύναμη των Persona dolls. Δεν θέλω να ισχυριστώ ότι οι κούκλες αυτές είναι το μοναδικό εργαλείο για να προσεγγίσουμε θέματα διαφορετικότητας, Βίας, Σχολικού Εκφοβισμού κλπ., αλλά σίγουρα είναι ένα επιπλέον εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού και όχι μόνο, για να επεξεργαστεί τέτοια θέματα.
Ποια τα επόμενα σχέδια σας για την προώθηση της μεθοδολογίας των PersonaDolls;
Υπάρχουν πολλά σχέδια, ελπίζω ότι θα γίνουν σύντομα και πράξη…
Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς όλους όσους στηρίζουν την προσπάθεια αυτή, μα προπάντων όλους τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στην εφαρμογή του στις σχολικές τάξεις. Γιατί εκεί είναι η καρδιά της εκπαίδευσης. Δίπλα στο παιδί! Κοντά στο παιδί!
INFO
Για όλες τις δράσεις των Persona Dolls και της Κατερίνας Καζέλα μπορείτε να ενημερώνεστε από την επίσημη σελίδα τους στο facebook.
