Η πολυβραβευμένη συγγραφέας βιβλίων για παιδιά και νέους Catherine Thimmesh σε μια εξόχως ενδιαφέρουσα διάλεξή της σε ένα TEDx που διοργανώθηκε στον τόπο που ζει, τη Μινεσότα των Η.Π.Α., όπου παρέχει συγκεκριμένες προτάσεις για την ενθάρρυνση της δημιουργικότητας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιαδήποτε αίθουσα διδασκαλίας και που χρειάζονται πέντε λεπτά ή λιγότερα για να υλοποιηθούν, δεν απαιτούν προετοιμασία ή χρήματα και μπορούν να τεθούν αμέσως σε δράση.
Σκεφτείτε έξω από το κουτί. Αυτό λέμε στους μαθητές μας. Όμως σας έχω νέα: τα περισσότερα παιδιά δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει αυτό, «πώς να σκέφτεστε έξω από το κουτί».
Ως συγγραφέα παιδικών βιβλίων αυτό με εκπλήσσει, ενώ κανονικά δεν θα έπρεπε. Τα σχολεία είναι αυτά που συνεχώς δίνουν στα παιδιά μια κόλλα χαρτί που ισοδυναμεί με ένα πεπλατυσμένο κουτί και τους λένε συνέχεια «μείνετε, μείνετε, μείνετε στα όρια του κουτιού και επιλέξτε από τις δοσμένες απαντήσεις Α ή β ή ίσως Γ». Τα παιδιά συνηθίζουν πολύ γρήγορα να σκέφτονται μόνο μέσα σε αυτές τις δοσμένες παραμέτρους και ποτέ να δημιουργούν με βάση τις δικές τους δημιουργικές ευαισθησίες.
Και τι έγινε; Γιατί η δημιουργικότητα είναι τόσο σημαντική; Αυτό είναι εύκολο: σακίδια με αεριωθούμενους κινητήρες (jetpack) και ιπτάμενα αυτοκίνητα!
Στον πυρήνα της, η εκπαίδευση καλείται να προετοιμάσει τους μαθητές για το μέλλον. Το πρόβλημα με αυτό είναι πως κανείς δεν ξέρει τι θα φέρει το μέλλον. Πριν σαράντα χρόνια, μου είχαν υποσχεθεί ένα σακίδιο με αεριωθούμενους κινητήρες και ένα ιπτάμενο αυτοκίνητο και ακόμα περιμένω. Και πάλι έχω του κόσμου τις πληροφορίες στα δάκτυλά μου και χιλιάδες ακόμα στις τσέπες μου, οπότε δεν μπορώ να παραπονεθώ, αλλά αυτό που δείχνουν είναι πως το μέλλον είναι τελείως και απόλυτα απρόβλεπτο. Επιπροσθέτως, πολλές πραγματικές προκλήσεις στον κόσμο διαθέτουν πιο ανοιχτά πλαίσια και η μία σωστή απάντηση που οδηγεί στη λύση του προβλήματος απλά δεν θα προκαλέσει καινοτόμες απαντήσεις.
Αφού λοιπόν δεν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον, δεν μπορούμε να προβλέψουμε και τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουμε. Η ευλυγισία θα αποτελέσει το κλειδί για την επιτυχία.
Μπορούμε να προετοιμαστούμε για το μέλλον αν παραμείνουμε ευέλικτοι και ανοιχτοί. To να είμαστε ανοιχτοί καθορίζει τη δημιουργικότητα. Η δημιουργικότητα πολύ απλά παρουσιάζεται ως η ικανότητα να φτιάχνεις καινούρια πράγματα ή να σκέφτεσαι νέες και πρωτογενείς ιδέες. Όσο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε τι είναι η δημιουργικότητα, τόσο σημαντικό είναι να καταλάβουμε τι δεν είναι.
Πρώτον, η δημιουργικότητα δεν είναι ένα επιλεγμένο ταλέντο που το έχουν μόνο λίγοι, είναι μια μέθοδος λειτουργίας, μια ικανότητα που o κάθε ένας και όλοι μας μπορούμε να έχουμε και να αναπτύξουμε.
Δεύτερον, η δημιουργικότητα και οι τέχνες δεν είναι το ίδιο. Να ζωγραφίζουμε, να χρωματίζουμε, να γράφουμε μουσική, ο χορός, το θέατρο, αυτές οι καλλιτεχνικές επιδιώξεις είναι εξίσου δημιουργικές επιδιώξεις. Αλλά έτσι έχουμε καταφέρει να δημοσιεύσουμε σημαντικά άρθρα ή να ανακαλύψουμε το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας;
Αν τα σχολεία σκοτώνουν τη δημιουργικότητα, όπως επισήμανε ο Σερ Κεν Ρόμπινσον με τη διάσημη δήλωσή του στην ομιλία του στο TEDx λίγα χρόνια πριν, τι μπορεί να γίνει γι’ αυτό; Τι κάνουμε εμείς γι’ αυτό;
Πολύ απλά αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να δουλέψουμε με αυτά που έχουμε, εμφυτεύοντας τη δημιουργικότητα μέσα στις υπάρχουσες εκπαιδευτικές δομές. Προς αυτή την κατεύθυνση θα πρότεινα μερικά εργαλεία δημιουργικότητας τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κάθε τάξη και είναι εύκολα, αστεία, γρήγορα και δωρεάν.
Ξεκινώντας την κάθε μέρα στην τάξη με μερικές γρήγορες ασκήσεις δημιουργικότητας. Μόνο πέντε λεπτά ή και λιγότερα θα δώσουν ώθηση και ενθάρρυνση στα παιδιά για να καταλάβουν τι σημαίνει να σκέφτονται έξω από το κουτί.
Οπότε ορίστε το εργαλείο νούμερο ένα. Αντικείμενο, τι θα μπορούσε να είναι; Η σύλληψη της ιδέας είναι απλή. Επιλέξτε ένα 3d αντικείμενο και ρωτήστε: «Τι άλλο θα μπορούσε να είναι; Σε τι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί; Σε τι θα μπορούσε να μεταμορφωθεί;» Ένα παπούτσι του τένις θα μπορούσε να γίνει γλάστρα, μια πίπα καπνίσματος να γίνει γυάλα ψαριών, η έδρα του δασκάλου θα μπορούσε να αναποδογυρίσει και να μεταμορφωθεί σε βάρκα.
Θα προσπαθήσουμε το εξής: αντικείμενα και αφηρημένα παιδικά σχέδια ισοδυναμούν με κάτι καινούριο. Πάρτε ένα μικρό τρισδιάστατο αντικείμενο και συνδυάστε το με ένα δυσδιάστατο παιδικό σχέδιο. Αν έχετε καλλιτεχνική κλίση τόσο πιο επεξεργασμένη θα είναι η δημιουργία σας. Για τους μη καλλιτέχνες, σαν κι εμένα, οι δημιουργίες μου είναι πραγματικά απλές. Ωμά μακαρόνια μπορούν να αποκτήσουν νέα μορφή σπάζοντάς τα σε μικρά κομμάτια και τοποθετώντας τα έτσι ώστε να σχηματίζουν ιπτάμενα τραπέζια. Ζωντανέψτε με κίνηση και λόγο το νέο αντικείμενο.
Παρακάτω μια άλλη ιδέα, όχι τόσο ως δραστηριότητα παρά ως μια απλή ανατροπή της ρουτίνας. Η δημιουργικότητα και ο σκοπός της είναι να βρούμε νέα προοπτική. Τίποτα δεν μας οδηγεί ευκολότερα σε αυτό το σημείο με τα παιδιά, από τη φυσική-σωματική κίνηση, τη φυσική επανατοποθέτηση. Γιατί, γιατί οι μαθητές πρέπει να κάθονται σε ένα θρανίο όλη μέρα; Αφήστε τους να επιλέξουν να καθίσουν κάτω από το θρανίο ή από πάνω του ή να κρέμονται ανάποδα από τη καρέκλα τους. Ίσως να προτιμούν να στέκονται όρθιοι. Να είστε ανοιχτοί σε νέες πιθανότητες.
Ένα από τα αγαπημένα μου εργαλεία για τη γραφή εργασιών είναι αυτή η δημιουργική αλλαγή. Ο μαθητής πρέπει να γράψει οπουδήποτε αλλού εκτός από το χαρτί. Δείτε τι θα σκεφτούν. Θα γράψουν στην πλάτη του πάγκου τους, σε χαρτί τουαλέτας, στο χέρι του φίλου τους. Πόσο αυτό θα αλλάξει το περιεχόμενο της γραφής τους;
Ή τελευταία δοκιμάστε αυτή την άσκηση που συχνά χρησιμοποιείται σε εργαστήρια δημιουργικότητας. Δώστε στους μαθητές μια σελίδα με σχεδιασμένους τριάντα κύκλους ή δοκιμάστε τη δική μου μετατροπή, ανακατεύοντας τους κύκλους με τετράγωνα. Μετά ζητήστε στους μαθητές να μετατρέψουν αυτά τα σχήματα σε κάτι. Έχω παρατηρήσει πως το μπέρδεμα των κύκλων με τα τετράγωνα, βοηθάει τα παιδιά να διατηρήσουν την ορμή της ελεύθερης σύνδεσης. Και, ναι, θα υπάρχουν διάσημοι χαρακτήρες του μπάσκετ, του μπέιζμπολ, από βιβλία, αλλά αργά ή γρήγορα αυτά τα σχήματα θα φαντάζουν περισσότερο με χιονάνθρωπους, ρομπότ και με ό,τι πιο κουλ και ιδιαίτερο έχετε δει ποτέ.
Με αυτού του τύπου τα εργαλεία δημιουργικότητας, τα παιδιά πραγματικά θα κρίνουν τους εαυτούς τους για την εμφάνιση και την ποιότητα των δημιουργιών τους. Αντίθετα, όπως θα λέγαμε σε ένα μάθημα καλλιτεχνικών, αμέσως θα αναγνωρίσουν πως το άλογό τους δεν μοιάζει με το άλογο του γείτονά τους. Ή αν είναι σαν κι εμένα, μάλλον δεν θα μοιάζει καθόλου με άλογο. Αλλά με αυτούς τους τύπους δημιουργικής εξάσκησης, τα παιδιά καταλαβαίνουν πως όλο αυτό αφορά τις ιδέες και την ικανότητά τους να παραμένουν ευέλικτα, να σκέφτονται και να εκφράζουν αυτές τις δημιουργικές ιδέες. Έτσι θα κάνουν όλη την διάφορά στον κόσμο. Ίσως μια μέρα σώσουν ζωές με καινοτόμες ιατρικές μεθόδους, ή θα εφεύρουν κάτι επαναστατικό όπως το iPod, ή ίσως τελικά να έχω το σακίδιο μου με τους αεριωθούμενους κινητήρες. Για να επιταχύνουμε τη δημιουργικότητα, προτείνω να σταματήσουμε να λέμε στους μαθητές να σκέφτονται έξω από το κουτί και αντί γι’ αυτό να αρχίσουμε να τους κάνουμε ερωτήσεις. Ερωτήσεις όπως: «Τι άλλο θα μπορούσε να είναι αυτό το κουτί;». Ευχαριστώ.
