Στόχο των γονιών στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού δεν πρέπει να αποτελεί η υπακοή και η πειθαρχία σε απαγορεύσεις και περιορισμούς που τίθενται από άλλους, έστω και αν αυτό χρειαστεί να γίνει σε κάποιο αρχικό στάδιο.
Το νήπιο, που αρχίζει να βρίσκεται σε πορεία απόκτησης αυτονομίας αντιστέκεται με όλες του τις δυνάμεις στον έλεγχο του σώματος και της συμπεριφοράς του από εξωτερικούς παράγοντες.
Η τάση αυτή του νηπίου μπορεί να αποτελέσει για τους γονείς μια βάση εκκίνησης για να διδάξουν στο παιδί τους την αυτορρύθμιση και τον αυτοέλεγχο, στοιχεία που αποτελούν δείγματα μιας ώριμης και καλά προσαρμοσμένης προσωπικότητας.
Το παιδί είναι αναγκαίο να μάθει από τη νηπιακή ηλικία να αντιστέκεται και να ελέγχει τις παρορμήσεις του όπως π.χ. να ελέγχει το θυμό του ή την επιθυμία του να συμπεριφερθεί με βία, όταν αντιμετωπίζει ματαιώσεις στα σχέδια και τη συμπεριφορά του. Εξάλλου, είναι σημαντικό να μπορεί να συγκεντρώνεται σε μια δραστηριότητα αγνοώντας διάφορους εξωτερικούς παράγοντες που μπορεί να του αποσπούν την προσοχή.
Τα παιδιά που ασκούν υπερβολικό έλεγχο στη συμπεριφορά τους είναι συνήθως παιδιά με μεγάλη ετοιμότητα για υπακοή και συμβιβασμούς. Επιπλέον, εκφράζουν πολύ δύσκολα τα συναισθήματά τους, δεν χαρακτηρίζονται από αυθορμητισμό, έχουν περιορισμένα ενδιαφέροντα και δείχνουν ιδιαίτερα επιφυλακτικά στο να εξερευνήσουν νέες καταστάσεις.
Στο αντίθετο άκρο βρίσκονται τα παιδιά που ασκούν ελάχιστο έλεγχο στη συμπεριφορά τους, τα οποία δείχνουν πολύ μικρή ετοιμότητα για συμβιβασμούς και συνήθως εκφράζουν με μεγάλη ένταση τα συναισθήματά τους. Ειδικότερα, ενθουσιάζονται πολύ εύκολα για το οτιδήποτε καινούριο αλλά ο ενθουσιασμός και οι στόχοι τους κρατούν για λίγο και η προσοχή τους αποσπάται με μεγάλη ευκολία, όταν υπάρχουν εξωτερικοί «πειρασμοί».
Για να μάθει λοιπόν το παιδί να ρυθμίζει και συνεπώς να ελέγχει μόνο του τη συμπεριφορά του θα πρέπει να εσωτερικεύσει, δηλαδή να αποδεχτεί και να υιοθετήσει, κάποιες αξίες, κανόνες και στάσεις σε τέτοιο βαθμό που στο τέλος να αποτελούν στοιχεία της προσωπικότητάς του.
Η διαδικασία απόκτησης αυτοελέγχου της συμπεριφοράς αρχίζει να πραγματοποιείται από τη νηπιακή ηλικία και περνά τρία διαδοχικά στάδια:
- Το παιδί με διάφορες εξερευνήσεις του πειραματίζεται και δοκιμάζει να καταλάβει που βρίσκονται τα όρια.
- Προκαλεί τους γονείς του και τους άλλους ενηλίκους με διάφορες «αταξίες» να του δώσουν σαφείς ενδείξεις σχετικά με το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται.
- Εσωτερικεύει την καινούρια γνώση που αποκτά σχετικά με τους διάφορους περιορσμούς.
Με λίγα λόγια η βεβαιότητα, η σταθερότητα και η συνέπεια με την οποία οι γονείς θέτουν κάποιους περιορισμούς διευκολύνουν το παιδί στη νηπιακή ηλικία να αποδεχτεί και να υιοθετήσει τα δικά τους πρότυπα συμπεριφοράς.
Αντιθέτως, στις περιπτώσεις εκείνες που η συμπεριφορά των γονιών είναι λιγότερο αποφασιστική και σταθερή η συμπεριφορά του παιδιού τείνει όχι μόνο να επαναλαμβάνεται αλλά και να αυξάνεται σε συχνότητα με αποτέλεσμα ο γονιός του νηπίου να λέει στην παρουσία του παιδιού μόνο δύο λέξεις «όχι» και «μη». Η τακτική αυτή είναι εξίσου κουραστική τόσο για τους γονείς όσο και για το νήπιο και καλό είναι να αποφεύγεται.
Η έκφραση ενός θετικού σχολίου από την πλευρά των γονιών, όταν το νήπιο παρουσιάζει την επιθυμητή συμπεριφορά, αυξάνει την πιθανότητα το παιδί να επαναλάβει την ίδια θετική συμπεριφορά.
Το σπίτι και οι χώροι πρέπει να διαμορφώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην υπάρχουν συνεχώς κίνδυνοι για το νήπιο, ενώ πολύτιμα αντικείμενα θα ήταν ωφέλιμο να τοποθετούνται σε θέσεις μη προσβάσιμες για το παιδί. Για π.χ. το κρυστάλλινο βάζο που τοποθετείται σε χαμηλό τραπεζάκι αποτελεί για το νήπιο ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αντικείμενο καθώς «πλημμυρίζει» από επιθυμία να το αγγίξει για να νιώσει την υφή της ύλης από την οποία είναι φτιαγμένο ή για να το ρίξει κάτω, ώστε να ακούσει το θόρυβο που κάνει όταν πέφτει κάτω.
Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει το παιδί να «φορτώνεται» με ενοχές για παραβίαση κάποιων κανόνων ή περιορισμών, αλλά το κίνητρο για την τήρησή τους δε θα πρέπει να είναι αποκλειστικά και μόνο ο φόβος της τιμωρίας ή η αναμονή κάποιας ανταμοιβής. Αυτοέλεγχος σημαίνει ότι το παιδί ικανοποιείται με το γεγονός ότι καταφέρνει να περιορίζει μόνο του τη συμπεριφορά του σε αποδεκτά επίπεδα χωρίς άμεσες εξωτερικές επιδράσεις.
Είναι επόμένως σαφές ότι η διαπαιδαγώγηση του νηπίου είναι μια δύσκολη και απαιτητική εργασία, αφενός μεν διότι η συμπεριφορά του είναι απρόβλεπτη, αφετέρου δε διότι ο αρνητισμός και η τάση του αυτονομία βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους. Οι γονείς θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τη φάση αυτή αν έχουν πάντοτε στο μυαλό τους ότι: 1) όλα τα φυσιολογικά νήπια παρουσιάζουν λίγο έως πολύ τις ίδιες τάσεις στη συμπεριφορά τους και 2) ο αρνητισμός είναι μια αναπτυξιακή φάση που μάλλον, αλλά όχι σίγουρα, θα περάσει.
Κλείνοντας, τα νήπια που δεν έχουν απαγορεύσεις ή περιορισμούς είναι παιδιά που και αργότερα δύσκολα ικανοποιούνται και συνακόλουθα αντλούν πιο δύσκολα χαρά και ικανοποίηση μέσα από τις διάφορες εμπειρίες τους.
Ιωάννης Κυργιόπουλος
Ψυχολόγος (Msc Σχολικής Ψυχολογίας)
E–mail: johnkyr76@yahoo.gr
Τηλ. Επικοινωνίας: 6972868960
